Influenza (griep): Oorzaken, typen van virus en preventie

De griep (influenza) is een zeer besmettelijke virale luchtweginfectie veroorzaakt door verschillende griepvirussen die variëren van milde tot ernstige infecties. De belangrijkste symptomen van griep zijn spierpijn, hoofdpijn en koorts. Hoewel de meeste patiënten herstellen zonder ernstige complicaties, kunnen sommige gevallen leiden tot ernstige gezondheidsproblemen of zelfs de dood. Bedrust, voldoende vochtinname en het gebruik van vrij verkrijgbare pijnstillers vormen de basis van de behandeling. Een jaarlijkse griepprik is de belangrijkste preventieve maatregel om griep te voorkomen.

• Typen influenzavirussen
• Type A
• Type B
• Type C
• Oorzaken van de griep
• Verspreiding van het virus
• Risicofactoren
• Chronische ziektes
• Leef- of arbeidsomstandigheden
• Leeftijd
• Verzwakt immuunsysteem
• Geschiedenis van belangrijke uitbraken van influenza
• Symptomen
• Diagnose en behandeling
• Complicaties
• Preventie

Typen influenzavirussen

Het influenzavirus behoort tot de orthomyxovirusfamilie en komt in drie hoofdtypen voor: A, B en C, die verschillen in hun eiwitten.

Type A

Influenza A-virussen zijn de belangrijkste oorzaak van pandemieën en epidemieën. Ze ontwikkelen regelmatig nieuwe antigene varianten door genetische veranderingen, wat het immuunsysteem steeds opnieuw uitdaagt. Influenza A-virussen worden voornamelijk verspreid door druppelinfectie, waarbij geïnfecteerde personen het virus via hoesten of niezen verspreiden. Daarnaast kunnen besmette oppervlakken en kamers ook bijdragen aan de verspreiding.

Type B

Influenza B-virussen veroorzaken vaak kleinere uitbraken en komen vaker voor in gesloten gemeenschappen zoals scholen en opvangcentra. Hoewel de symptomen meestal minder ernstig zijn dan bij type A, kunnen uitbraken van type B nog steeds aanzienlijke ziekte veroorzaken.

Type C

Influenza C-virussen zijn over het algemeen mild en veroorzaken geen epidemieën. Patiënten met een type C-infectie vertonen doorgaans milde symptomen en hebben minder kans op ernstige ziekte.

Oorzaken van de griep

Griep wordt veroorzaakt door influenzavirussen die het lichaam binnenkomen via de slijmvliezen van de neus, ogen of mond. Hemagglutinine (H) op het virus bevordert de hechting aan gastheercellen, terwijl neuraminidase (N) helpt bij het vrijkomen van nieuwe virussen uit geïnfecteerde cellen. Er zijn zestien H-subtypen en negen N-subtypen, maar alleen H1, H2, H3 en N1 en N2 hebben sinds 1918 menselijke infecties veroorzaakt.

Verspreiding van het virus

Het influenzavirus verspreidt zich voornamelijk via druppelinfectie. Dit gebeurt wanneer geïnfecteerde personen hoesten of niezen en kleine druppeltjes in de lucht verspreiden. Het virus kan ook worden overgedragen via besmette oppervlakken en direct contact. Mensen zijn besmettelijk vanaf één tot twee dagen vóór het optreden van symptomen en tot ongeveer vijf dagen na het begin van de symptomen. Kinderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem kunnen langer besmettelijk blijven.

Risicofactoren

Er zijn verschillende factoren die het risico op influenza verhogen:

Chronische ziektes

Mensen met chronische aandoeningen zoals astma, diabetes of hartziekten hebben een verhoogd risico op ernstige complicaties bij influenza.

Leef- of arbeidsomstandigheden

Het wonen of werken in instellingen met veel mensen, zoals verpleeghuizen of militaire kazernes, verhoogt het risico op het oplopen van influenza.

Leeftijd

Influenza komt vaak voor bij jonge kinderen en ouderen. Ouderen zijn bijzonder kwetsbaar voor ernstige complicaties van de griep.

Verzwakt immuunsysteem

Factoren die het immuunsysteem verzwakken, zoals kankerbehandelingen, corticosteroïden, chemotherapie en HIV/AIDS, maken mensen vatbaarder voor ernstige infecties en complicaties.

Geschiedenis van belangrijke uitbraken van influenza

De grootste pandemie in de geschiedenis was die van 1918, veroorzaakt door het influenza A/H1N1-virus, dat wereldwijd leidde tot meer dan 20 miljoen doden. In 1957 veroorzaakte een nieuw type influenza A2/H2N2 een wereldwijde pandemie. De Hong Kong-griep (A/H3N2) veroorzaakte in 1968 een andere pandemie. De H5N1-stam van influenza A, die aanvankelijk beperkt was tot vogels, heeft sinds 2003 ook mensen besmet die nauw contact hadden met geïnfecteerd pluimvee. Tussen 2003 en oktober 2020 werden zeldzame gevallen van H5N1 bij mensen gemeld met een mortaliteit van meer dan 50%.

Symptomen

De incubatietijd van influenza is meestal één tot drie dagen. De ziekte begint vaak plotseling met symptomen zoals koorts (boven 38 °C), rillingen, koud zweten, gewrichtspijn en spierpijn. Er zijn ook ernstige hoofdpijn, keelpijn, verstopte neus en een droge hoest, die enkele weken kan aanhouden. In sommige gevallen kan diarree optreden, vooral bij H5N1-infecties. Na herstel kan een periode van zwakte en depressie volgen die weken of maanden kan duren. Niet alle patiënten ervaren alle symptomen.

Diagnose en behandeling

Een definitieve diagnose van influenza kan worden gesteld door middel van een bloedonderzoek of een keel- of neusafscheiding waaruit het virus kan worden geïsoleerd. Meestal wordt de diagnose echter gesteld op basis van symptomen en een lichamelijk onderzoek. De behandeling bestaat uit bedrust, voldoende vochtinname en paracetamol voor symptomatische verlichting. Antibiotica worden soms voorgeschreven om secundaire bacteriële infecties te voorkomen bij risicogroepen. Neuraminidaseremmers (antivirale middelen) kunnen de duur van de symptomen verkorten als ze binnen 48 uur na het begin van de symptomen worden ingenomen.

Complicaties

Na een influenzainfectie kunnen secundaire bacteriële infecties optreden, vaak veroorzaakt door Streptococcus pneumoniae en Haemophilus influenzae. Ernstige complicaties zoals longontsteking door Staphylococcus aureus komen minder vaak voor, maar kunnen dodelijk zijn met een mortaliteit van maximaal 20%. Andere mogelijke complicaties zijn postinfectieuze encefalomyelitis, bronchitis, opflakkeringen van astma, hartproblemen en oorinfecties.

Patiënten met een verhoogd risico op complicaties door griep zijn:

• inwoners van verpleeghuizen en andere zorginstellingen
• jonge kinderen jonger dan vijf jaar, vooral kinderen jonger dan twee jaar
• ouderen (65-plussers)
• mensen met chronische ziekten zoals astma, hartziekten, nieraandoeningen en diabetes
• mensen met een verzwakt immuunsysteem
• mensen met obesitas (BMI 40 of hoger)
• zwangere vrouwen, vooral in het tweede en derde trimester, en vrouwen die recentelijk bevallen zijn

Preventie

Voorkomen van infectie
Vanwege de voortdurende mutaties van het griepvirus is jaarlijkse vaccinatie belangrijk om bescherming te bieden tegen de nieuwste virusstammen. Het griepvaccin is effectief bij ongeveer 70% van de mensen en de bescherming houdt doorgaans een jaar aan. Het vaccin wordt niet aanbevolen voor:

• baby’s jonger dan zes maanden
• personen met een Guillain-Barré-syndroom
• mensen met koorts (zij moeten eerst herstellen voordat zij gevaccineerd kunnen worden)
• personen die allergisch zijn voor eieren (sommige vaccins worden vervaardigd met behulp van eieren)
• personen met een ernstige reactie op eerdere griepvaccinaties

Een routinematige vaccinatie wordt aanbevolen voor alle personen ouder dan 65 jaar en voor jongere patiënten met chronische aandoeningen zoals hartziekten, longaandoeningen (inclusief astma), nieraandoeningen, diabetes mellitus en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Tijdens pandemieën is vaccinatie ook belangrijk voor ziekenhuismedewerkers en andere zorgverleners.

Verspreiding van virale infectie verminderen of voorkomen
Het is cruciaal om regelmatig en grondig de handen te wassen met water en zeep of een alcoholhoudend handdesinfecterend middel te gebruiken als zeep niet beschikbaar is. Bij het hoesten of niezen moet de mond en neus bedekt worden met een tissue of de binnenzijde van de elleboog om besmetting van de handen te voorkomen. Vermijd drukke plekken tijdens het griepseizoen en blijf ten minste 24 uur thuis nadat de koorts is gedaald om de verspreiding van het virus te minimaliseren.

Lees verder

• Griepcomplicaties: Soorten aandoeningen door influenza