Influenza (griep): Oorzaken, typen van virus en preventie

De griep (influenza) is een zeer besmettelijke virale luchtweginfectie veroorzaakt door verschillende griepvirussen die variëren van milde tot ernstige infecties. De belangrijkste symptomen van griep zijn spierpijn, hoofdpijn en koorts. Hoewel de meeste patiënten herstellen zonder ernstige complicaties, kunnen sommige gevallen leiden tot ernstige gezondheidsproblemen of zelfs de dood. Bedrust, voldoende vochtinname en het gebruik van vrij verkrijgbare pijnstillers vormen de basis van de behandeling. Een jaarlijkse griepprik is de belangrijkste preventieve maatregel om griep te voorkomen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Typen influenzavirussen
• Type A
• Type B
• Type C
• Oorzaken van de griep
• Verspreiding van het virus
• Risicofactoren
• Chronische ziektes
• Leef- of arbeidsomstandigheden
• Leeftijd
• Verzwakt immuunsysteem
• Risicogroepen
• Geschiedenis van belangrijke uitbraken van influenza
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het omgaan met influenza (griep)
• Herken de symptomen van influenza
• Beperk contact met anderen en blijf thuis
• Symptomen verlichten en koorts beheersen
• Ondersteun je immuunsysteem met gezonde voeding en hydratatie
• Beheer hoesten en keelpijn
• Gebruik antivirale medicijnen indien voorgeschreven
• Preventie van griep via vaccinatie
• Vermijd complicaties en zoek medische hulp indien nodig
• Hygiënepraktijken om griep te voorkomen

Epidemiologie

Influenza is een veelvoorkomende infectieziekte die jaarlijks wereldwijd epidemieën veroorzaakt. Deze ziekte is besmettelijk en kan zich snel verspreiden via speeksel- en ademhalingsdruppels van besmette personen. De prevalentie van influenza varieert per seizoen en regio, met pieken tijdens de wintermaanden in gematigde klimaten. Het virus kan ernstige complicaties veroorzaken, vooral bij risicogroepen zoals ouderen, jonge kinderen en mensen met onderliggende gezondheidsproblemen.

Verspreiding en incidentie
Influenza wordt voornamelijk verspreid via de luchtwegen door hoesten, niezen of contact met besmette oppervlakken. Het virus kan zich binnen enkele uren na infectie snel verspreiden, waardoor het moeilijk te controleren is in dichtbevolkte gebieden. De incidentie van influenza varieert van seizoen tot seizoen, maar in veel delen van de wereld leidt het jaarlijks tot miljoenen gevallen van ziekte. Wereldwijd worden jaarlijks miljoenen mensen besmet, en de sterfte door influenza kan oplopen tot tienduizenden gevallen, afhankelijk van de ernst van het seizoen.

Impact op de gezondheidszorg
Influenza heeft een aanzienlijke impact op de gezondheidszorg. Ziekenhuizen worden vaak overbelast door patiënten die worden opgenomen voor ernstige griepcomplicaties, zoals longontsteking en ademhalingsinsufficiëntie. Dit legt druk op de zorgsystemen, vooral tijdens griepseizoenen wanneer de vraag naar medische zorg toeneemt. Influenza kan ook leiden tot ziekteverzuim op de werkvloer en in scholen, wat economische gevolgen heeft voor landen wereldwijd.

Mechanisme

Het mechanisme van influenza-infectie omvat de interactie van het virus met de cellen van het ademhalingssysteem van de gastheer. Het virus dringt de cellen binnen, repliceren zich daar en veroorzaken ontstekingsreacties die leiden tot de symptomen van de ziekte. Influenza kan verschillende complicaties veroorzaken, zoals longontsteking, en kan zich zelfs naar andere organen verspreiden.

Virale invasie
Influenza wordt veroorzaakt door het influenzavirus, dat in drie typen voorkomt: type A, B en C, met type A de meest voorkomende veroorzaker van epidemieën. Het virus hecht zich aan cellen in de luchtwegen en dringt de cellen binnen, waar het zich snel vermenigvuldigt. De meeste schade wordt veroorzaakt door het immuunsysteem van de gastheer, dat reageert op de infectie met ontstekingen, die de typische griepsymptomen veroorzaken.

Immuunrespons
De immuunrespons op influenza omvat zowel een aangeboren als verworven reactie. In eerste instantie reageren de cellen van het lichaam op de virale invasie door ontstekingsmediatoren vrij te geven, wat leidt tot symptomen zoals koorts, spierpijn en keelpijn. Het verworven immuunsysteem produceert antilichamen die specifiek gericht zijn op het virus, maar dit proces kan enkele dagen duren, waardoor de infectie tijd heeft om zich te verspreiden.

Typen influenzavirussen

Het influenzavirus behoort tot de orthomyxovirusfamilie en komt in drie hoofdtypen voor: A, B en C, die verschillen in hun eiwitten.

Type A

Influenza A-virussen zijn de belangrijkste oorzaak van pandemieën en epidemieën. Ze ontwikkelen regelmatig nieuwe antigene varianten door genetische veranderingen, wat het immuunsysteem steeds opnieuw uitdaagt. Influenza A-virussen worden voornamelijk verspreid door druppelinfectie, waarbij geïnfecteerde personen het virus via hoesten of niezen verspreiden. Daarnaast kunnen besmette oppervlakken en kamers ook bijdragen aan de verspreiding.

Type B

Influenza B-virussen veroorzaken vaak kleinere uitbraken en komen vaker voor in gesloten gemeenschappen zoals scholen en opvangcentra. Hoewel de symptomen meestal minder ernstig zijn dan bij type A, kunnen uitbraken van type B nog steeds aanzienlijke ziekte veroorzaken.

Type C

Influenza C-virussen zijn over het algemeen mild en veroorzaken geen epidemieën. Patiënten met een type C-infectie vertonen doorgaans milde symptomen en hebben minder kans op ernstige ziekte.

Oorzaken van de griep

Griep wordt veroorzaakt door influenzavirussen die het lichaam binnenkomen via de slijmvliezen van de neus, ogen of mond. Hemagglutinine (H) op het virus bevordert de hechting aan gastheercellen, terwijl neuraminidase (N) helpt bij het vrijkomen van nieuwe virussen uit geïnfecteerde cellen. Er zijn zestien H-subtypen en negen N-subtypen, maar alleen H1, H2, H3 en N1 en N2 hebben sinds 1918 menselijke infecties veroorzaakt.

Verspreiding van het virus

Het influenzavirus verspreidt zich voornamelijk via druppelinfectie. Dit gebeurt wanneer geïnfecteerde personen hoesten of niezen en kleine druppeltjes in de lucht verspreiden. Het virus kan ook worden overgedragen via besmette oppervlakken en direct contact. Mensen zijn besmettelijk vanaf één tot twee dagen vóór het optreden van symptomen en tot ongeveer vijf dagen na het begin van de symptomen. Kinderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem kunnen langer besmettelijk blijven.

Risicofactoren

Er zijn verschillende factoren die het risico op influenza verhogen:

Chronische ziektes

Mensen met chronische aandoeningen zoals astma, diabetes of hartziekten hebben een verhoogd risico op ernstige complicaties bij influenza.

Leef- of arbeidsomstandigheden

Het wonen of werken in instellingen met veel mensen, zoals verpleeghuizen of militaire kazernes, verhoogt het risico op het oplopen van influenza.

Leeftijd

Influenza komt vaak voor bij jonge kinderen en ouderen. Ouderen zijn bijzonder kwetsbaar voor ernstige complicaties van de griep.

Verzwakt immuunsysteem

Factoren die het immuunsysteem verzwakken, zoals kankerbehandelingen, corticosteroïden, chemotherapie en HIV/AIDS, maken mensen vatbaarder voor ernstige infecties en complicaties.

Risicogroepen

Influenza heeft een grotere impact op bepaalde risicogroepen die een verhoogde kans hebben op ernstige complicaties of overlijden.

Ouderen
Ouderen zijn bijzonder kwetsbaar voor de gevolgen van influenza. Met de veroudering van het immuunsysteem kunnen ouderen minder goed reageren op infecties, wat leidt tot een verhoogd risico op complicaties zoals longontsteking, sepsis en ziekenhuisopnames. Influenza kan in ernstige gevallen leiden tot overlijden, vooral bij mensen die al onderliggende gezondheidsproblemen hebben.

Zwangere vrouwen
Zwangere vrouwen, vooral in het tweede en derde trimester, lopen een verhoogd risico op complicaties door influenza. De fysiologische veranderingen die optreden tijdens de zwangerschap kunnen het immuunsysteem beïnvloeden, waardoor zwangere vrouwen kwetsbaarder worden voor de ziekte. Bovendien kan influenza tijdens de zwangerschap leiden tot vroeggeboorte, laag geboortegewicht en andere nadelige zwangerschapsuitkomsten.

Gezondheidswerkers
Gezondheidswerkers die direct in contact komen met geïnfecteerde patiënten lopen een verhoogd risico op infectie. Omdat zij vaak intensief met zieke mensen werken, kunnen zij het virus sneller oplopen en verspreiden naar anderen, wat zowel voor henzelf als voor hun patiënten gevaarlijk kan zijn.

Geschiedenis van belangrijke uitbraken van influenza

De grootste pandemie in de geschiedenis was die van 1918, veroorzaakt door het influenza A/H1N1-virus, dat wereldwijd leidde tot meer dan 20 miljoen doden. In 1957 veroorzaakte een nieuw type influenza A2/H2N2 een wereldwijde pandemie. De Hong Kong-griep (A/H3N2) veroorzaakte in 1968 een andere pandemie. De H5N1-stam van influenza A, die aanvankelijk beperkt was tot vogels, heeft sinds 2003 ook mensen besmet die nauw contact hadden met geïnfecteerd pluimvee. Tussen 2003 en oktober 2020 werden zeldzame gevallen van H5N1 bij mensen gemeld met een mortaliteit van meer dan 50%.

Symptomen

De incubatietijd van influenza is meestal één tot drie dagen. De ziekte begint vaak plotseling met symptomen zoals koorts (boven 38 °C), rillingen, koud zweten, gewrichtspijn en spierpijn. Er zijn ook ernstige hoofdpijn, keelpijn, verstopte neus en een droge hoest, die enkele weken kan aanhouden. In sommige gevallen kan diarree optreden, vooral bij H5N1-infecties. Na herstel kan een periode van zwakte en depressie volgen die weken of maanden kan duren. Niet alle patiënten ervaren alle symptomen.

Alarmsymptomen

Bij influenza kunnen bepaalde symptomen wijzen op een ernstigere infectie die medische hulp vereist. Het is belangrijk om alert te zijn op deze alarmsymptomen om complicaties tijdig te herkennen.

Ademhalingsproblemen
Als een patiënt moeite heeft met ademhalen of als de ademhaling snel of oppervlakkig wordt, kan dit wijzen op ernstige longontsteking of ademhalingsinsufficiëntie. Dit vereist onmiddellijke medische zorg, vaak inclusief zuurstoftherapie of beademing.

Verwarring en desoriëntatie
Verwarring, desoriëntatie of plotselinge mentale veranderingen kunnen wijzen op een ernstig verloop van de ziekte, zoals encefalitis of sepsis. Deze symptomen moeten onmiddellijk worden geëvalueerd door medische professionals.

Pijn op de borst
Patiënten die plotselinge, hevige pijn op de borst ervaren, kunnen een hartcomplicatie of ernstige longontsteking hebben. Dit symptoom vereist onmiddellijke medische beoordeling.

Diagnose en onderzoeken

Een definitieve diagnose van influenza kan worden gesteld door middel van een bloedonderzoek of een keel- of neusafscheiding waaruit het virus kan worden geïsoleerd. Meestal wordt de diagnose echter gesteld op basis van symptomen en een lichamelijk onderzoek.

Behandeling

De behandeling bestaat uit bedrust, voldoende vochtinname en paracetamol voor symptomatische verlichting. Antibiotica worden soms voorgeschreven om secundaire bacteriële infecties te voorkomen bij risicogroepen. Neuraminidaseremmers (antivirale middelen) kunnen de duur van de symptomen verkorten als ze binnen 48 uur na het begin van de symptomen worden ingenomen.

Prognose

De prognose van influenza varieert afhankelijk van de algemene gezondheidstoestand van de patiënt, de snelheid van behandeling en de aanwezigheid van complicaties. In de meeste gevallen herstelt een gezonde persoon binnen enkele dagen, maar risicogroepen kunnen een ernstiger verloop ervaren.

Milde infectie
Voor gezonde mensen zal de griep meestal binnen enkele dagen tot een week verdwijnen zonder ernstige complicaties. De symptomen kunnen variëren van mild tot matig, en patiënten kunnen zich binnen een korte tijd na behandeling beter voelen.

Ernstige infectie
Bij risicogroepen kan influenza leiden tot ernstige complicaties, waaronder longontsteking, hartfalen of sepsis. Deze complicaties kunnen leiden tot ziekenhuisopnames en langdurig herstel, en in sommige gevallen zelfs tot de dood.

Langdurige gevolgen
Sommige patiënten kunnen langdurige ademhalingsproblemen ervaren, zoals chronische hoest of verminderde longcapaciteit, vooral na een ernstige influenza-infectie. Dit kan maanden duren en vereist mogelijk aanvullende behandeling.

Complicaties

Na een influenzainfectie kunnen secundaire bacteriële infecties optreden, vaak veroorzaakt door Streptococcus pneumoniae en Haemophilus influenzae. Ernstige complicaties zoals longontsteking door Staphylococcus aureus komen minder vaak voor, maar kunnen dodelijk zijn met een mortaliteit van maximaal 20%. Andere mogelijke complicaties zijn postinfectieuze encefalomyelitis, bronchitis, opflakkeringen van astma, hartproblemen en oorinfecties.

Patiënten met een verhoogd risico op complicaties door griep zijn:

• inwoners van verpleeghuizen en andere zorginstellingen
• jonge kinderen jonger dan vijf jaar, vooral kinderen jonger dan twee jaar
• ouderen (65-plussers)
• mensen met chronische ziekten zoals astma, hartziekten, nieraandoeningen en diabetes
• mensen met een verzwakt immuunsysteem
• mensen met obesitas (BMI 40 of hoger)
• zwangere vrouwen, vooral in het tweede en derde trimester, en vrouwen die recentelijk bevallen zijn

Preventie

Voorkomen van infectie
Vanwege de voortdurende mutaties van het griepvirus is jaarlijkse vaccinatie belangrijk om bescherming te bieden tegen de nieuwste virusstammen. Het griepvaccin is effectief bij ongeveer 70% van de mensen en de bescherming houdt doorgaans een jaar aan. Het vaccin wordt niet aanbevolen voor:

• baby’s jonger dan zes maanden
• personen met een Guillain-Barré-syndroom
• mensen met koorts (zij moeten eerst herstellen voordat zij gevaccineerd kunnen worden)
• personen die allergisch zijn voor eieren (sommige vaccins worden vervaardigd met behulp van eieren)
• personen met een ernstige reactie op eerdere griepvaccinaties

Een routinematige vaccinatie wordt aanbevolen voor alle personen ouder dan 65 jaar en voor jongere patiënten met chronische aandoeningen zoals hartziekten, longaandoeningen (inclusief astma), nieraandoeningen, diabetes mellitus en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Tijdens pandemieën is vaccinatie ook belangrijk voor ziekenhuismedewerkers en andere zorgverleners.

Verspreiding van virale infectie verminderen of voorkomen
Het is cruciaal om regelmatig en grondig de handen te wassen met water en zeep of een alcoholhoudend handdesinfecterend middel te gebruiken als zeep niet beschikbaar is. Bij het hoesten of niezen moet de mond en neus bedekt worden met een tissue of de binnenzijde van de elleboog om besmetting van de handen te voorkomen. Vermijd drukke plekken tijdens het griepseizoen en blijf ten minste 24 uur thuis nadat de koorts is gedaald om de verspreiding van het virus te minimaliseren.

Praktische tips voor het omgaan met influenza (griep)

Herken de symptomen van influenza

Griep is een virale infectie die de bovenste luchtwegen aantast en zich vaak uit in symptomen zoals koorts, hoesten, keelpijn, spierpijn, hoofdpijn, vermoeidheid en soms verstopte of lopende neus. Griepverschijnselen kunnen binnen enkele uren optreden en gaan vaak gepaard met een plotselinge en intensieve ziekteverloop. Het is belangrijk om deze symptomen snel te herkennen, zodat je de juiste maatregelen kunt nemen om het virus te bestrijden en verspreiding naar anderen te voorkomen.

Als de symptomen ernstig zijn of als je behoort tot een risicogroep (zoals ouderen, jonge kinderen, zwangere vrouwen of mensen met een verzwakt immuunsysteem), moet je direct medische hulp inroepen. In dergelijke gevallen kan antivirale medicatie helpen om de duur van de ziekte te verkorten en complicaties te voorkomen.

Beperk contact met anderen en blijf thuis

Influenza is zeer besmettelijk, en het virus verspreidt zich via hoesten, niezen en contact met besmette oppervlakken. Het is belangrijk om thuis te blijven om anderen niet te besmetten, vooral op de werkplek, school of openbare plaatsen. Het wordt aanbevolen om minstens 24 uur na het verdwijnen van de koorts in isolatie te blijven om verdere verspreiding van het virus te voorkomen.

Bovendien is rust cruciaal voor het herstel. Zorg ervoor dat je voldoende slaapt en fysiek niet te veel activiteit onderneemt. Dit helpt je lichaam om de ziekte te bestrijden en sneller te herstellen.

Symptomen verlichten en koorts beheersen

Koorts is een veelvoorkomend symptoom van influenza en kan leiden tot uitdroging en ongemak. Het is belangrijk om de koorts te verlagen met medicijnen zoals paracetamol of ibuprofen, afhankelijk van wat geschikt is voor jouw situatie. Vermijd het gebruik van aspirine bij kinderen, aangezien dit kan leiden tot het zeldzame, maar ernstige Reye-syndroom.

Zorg ervoor dat je veel vocht drinkt om uitdroging door koorts te voorkomen. Water, kruidenthee, bouillon en elektrolytoplossingen zijn goede opties om het vochtgehalte in je lichaam op peil te houden. Vermijd cafeïnehoudende of alcoholische dranken, omdat deze uitdroging kunnen bevorderen.

Ondersteun je immuunsysteem met gezonde voeding en hydratatie

Een gezond en evenwichtig voedingspatroon kan bijdragen aan het versterken van je immuunsysteem tijdens griep. Eet voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitaminen en mineralen, zoals groenten, fruit, volle granen, en magere eiwitten. Specifieke voedingsmiddelen, zoals citrusvruchten (rijk aan vitamine C) en knoflook (met antimicrobiële eigenschappen), kunnen de afweer van je lichaam ondersteunen.

Hydratatie is essentieel voor herstel. Bij koorts verlies je extra vocht, dus zorg ervoor dat je genoeg water en hydraterende dranken drinkt om je vochtbalans op peil te houden. Dit helpt ook je lichaam om toxines die tijdens de infectie worden aangemaakt, sneller af te voeren.

Beheer hoesten en keelpijn

Hoesten en keelpijn zijn vaak voorkomende symptomen van influenza. Het is belangrijk om je luchtwegen te kalmeren om het ongemak te verminderen. Gebruik honing en citroen in warme dranken, wat kan helpen om de keel te verzachten. Er zijn ook hoestsiropen en keelsprays verkrijgbaar die de pijn kunnen verlichten, maar raadpleeg altijd een arts voor advies over het juiste product voor jouw situatie.

Voorkom dat je anderen besmet door je mond en neus af te dekken bij hoesten of niezen. Gebruik papieren zakdoekjes en gooi deze onmiddellijk weg om verspreiding van het virus te voorkomen. Was je handen regelmatig en grondig met water en zeep om verdere besmetting van oppervlakken te minimaliseren.

Gebruik antivirale medicijnen indien voorgeschreven

Als je binnen 48 uur na het begin van de symptomen antivirale medicijnen (zoals oseltamivir of zanamivir) krijgt voorgeschreven, kunnen deze helpen om de duur van de griep te verkorten en de ernst van de symptomen te verminderen. Deze medicijnen werken door de vermenigvuldiging van het virus te remmen, maar zijn alleen effectief als ze op tijd worden ingenomen.

Antivirale medicijnen worden meestal voorgeschreven aan risicogroepen, zoals mensen met een verzwakt immuunsysteem, zwangere vrouwen, ouderen of jonge kinderen. Volg altijd de aanwijzingen van je arts over het gebruik van antivirale medicatie.

Preventie van griep via vaccinatie

De beste manier om griep te voorkomen is door jaarlijks een griepvaccinatie te krijgen. Het vaccin is ontworpen om je immuunsysteem te helpen beschermen tegen de meest voorkomende stammen van het griepvirus voor dat jaar. Vooral mensen in risicogroepen, zoals ouderen, kinderen en mensen met onderliggende aandoeningen, wordt sterk geadviseerd om het vaccin te krijgen.

De griepprik is niet perfect en biedt geen volledige bescherming, maar het kan de kans op ernstige ziekte of complicaties aanzienlijk verminderen. Overleg met je arts of het vaccin geschikt is voor jou, vooral als je een allergie hebt of andere gezondheidsproblemen hebt.

Vermijd complicaties en zoek medische hulp indien nodig

De meeste mensen herstellen volledig van influenza zonder ernstige complicaties. Echter, bij risicogroepen kunnen er ernstige complicaties optreden, zoals longontsteking, bronchitis of sinusitis. Als je merkt dat je ademhalingsproblemen krijgt, als de symptomen verergeren, of als je plotseling een zware vermoeidheid of verwardheid ervaart, moet je direct medische hulp zoeken.

Een arts kan de situatie beoordelen en bepalen of verdere behandeling nodig is, zoals extra antivirale medicatie, zuurstoftherapie of andere behandelingen om complicaties te voorkomen.

Hygiënepraktijken om griep te voorkomen

Omdat griep zo besmettelijk is, zijn goede hygiënepraktijken essentieel om de verspreiding van het virus te voorkomen. Was je handen regelmatig met water en zeep, vooral na hoesten, niezen of het aanraken van oppervlakken in openbare ruimtes. Als je geen zeep en water bij de hand hebt, gebruik dan handdesinfecterend middel met minstens 60% alcohol.

Zorg er ook voor dat je oppervlakken zoals deurknoppen, toetsenborden, telefoons en tv-afstandsbedieningen regelmatig schoonmaakt, aangezien het griepvirus zich via contact met besmette oppervlakken kan verspreiden. Probeer zoveel mogelijk contact met anderen te vermijden totdat je je beter voelt, en vergeet niet je zakdoeken weg te gooien na gebruik.

Lees verder

• Griepcomplicaties: Soorten aandoeningen door influenza