Hiv en aids: Virale infectie met aantasting immuunsysteem

Het humaan immunodeficiëntievirus (HIV) is een retrovirus dat zich richt op CD4-cellen, een subtype van T-cellen in het lichaam. Deze cellen spelen een cruciale rol in het immuunsysteem door infecties te bestrijden. HIV beschadigt deze cellen, waardoor het immuunsysteem verzwakt en de patiënt vatbaarder wordt voor andere infecties en ziekten. Zonder behandeling kunnen deze infecties verergeren en moeilijk te beheersen zijn.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van hiv en aids
• Hiv
• Aids
• Risicofactoren voor hiv en aids
• Risicogroepen
• Mythen en feiten over hiv en aids
• Stadia van hiv-infectie
• Hiv-1
• Hiv-2
• Hiv-3 (aids)
• Symptomen van hiv-infectie
• Hiv-1
• Hiv-2
• Hiv-3 (aids)
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Nood-hiv-pillen (profylaxe na blootstelling)
• Antiretrovirale geneesmiddelen
• Prognose van hiv/aids
• Complicaties
• Preventie van hiv

Epidemiologie

HIV (Human Immunodeficiency Virus) en AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome) zijn wereldwijd een van de belangrijkste oorzaken van gezondheidsproblemen. De epidemiologie van HIV en AIDS heeft de afgelopen decennia aanzienlijke veranderingen doorgemaakt, met verschillende regio's die variëren in prevalentie en incidentie van infecties.

Wereldwijde prevalentie
Het aantal mensen dat leeft met HIV wereldwijd wordt geschat op meer dan 38 miljoen mensen, met aanzienlijke regionale verschillen. In Sub-Sahara Afrika is de prevalentie het hoogst, waarbij het virus nog steeds de grootste impact heeft op de volksgezondheid. In sommige landen in Afrika is meer dan 15% van de volwassen bevolking besmet met HIV.

Regionale variaties en trends
De prevalentie van HIV is de laatste jaren gedaald in veel landen door verbeterde preventie- en behandelingsstrategieën. Toch blijven er regio’s bestaan waar de infectie zich snel verspreidt, vooral in gebieden met beperkte toegang tot gezondheidszorg en waar stigma rondom HIV prevaleert. In Noord-Amerika, Europa en Azië zijn de cijfers stabiler, maar risicogroepen blijven kwetsbaar.

Incidentie van AIDS
Dankzij de vooruitgang in medische behandelingen is het aantal nieuwe gevallen van AIDS, de eindfase van HIV-infectie, sterk gedaald in veel ontwikkelde landen. In Afrika en andere laag-inkomenslanden blijft AIDS echter een belangrijke oorzaak van overlijden, vooral onder onbehandelde personen.

Mechanisme

HIV is een retrovirus dat het immuunsysteem van het lichaam aanvalt en verzwakt. Het virus richt zich voornamelijk op CD4+ T-cellen, die een cruciale rol spelen in het immuunsysteem. Dit mechanisme is de basis van zowel de progressie van de ziekte als de effecten ervan op de gezondheid.

Infectie van CD4+ T-cellen
HIV infecteert en vernietigt CD4+ T-cellen, die essentieel zijn voor de immuunrespons van het lichaam. Wanneer het aantal van deze cellen afneemt, wordt het immuunsysteem minder effectief in het bestrijden van andere infecties en ziekten, wat leidt tot een verhoogd risico op opportunistische infecties.

HIV-replicatie en progressie
Na binnenkomst in het lichaam bindt HIV zich aan CD4-receptoren op de celmembraan en injecteert zijn genetisch materiaal in de gastheercel. Het virus vermenigvuldigt zich in de cel, wat uiteindelijk leidt tot de afbraak van de cellen en een geleidelijke afname van de immuunfunctie. Dit kan leiden tot de ontwikkeling van AIDS.

Virale belasting en ziekteprogressie
De hoeveelheid virus (virale belasting) in het bloed is een belangrijke factor bij het bepalen van de progressie van de ziekte. Bij onbehandelde HIV-infectie neemt de virale belasting toe, wat uiteindelijk leidt tot een verlies van het immuunsysteem en de ontwikkeling van AIDS.

Oorzaken van hiv en aids

Hiv

Het humaan immunodeficiëntievirus (hiv) is een retrovirus dat zich richt op CD4-cellen, een subtype van T-cellen in het immuunsysteem. Hiv beschadigt deze cellen, wat leidt tot een verzwakt immuunsysteem. Hierdoor verliest het lichaam zijn vermogen om infecties en ziekten effectief te bestrijden. Mensen met hiv lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van ernstige infecties en ziekten die moeilijk te behandelen zijn.

Aids

Aids staat voor acquired immune deficiency syndrome. Aids is geen enkele ziekte op zich, maar een verzamelnaam voor een reeks van infecties en symptomen die het immuunsysteem ernstig aantasten. Aids ontwikkelt zich vaak in een vergevorderd stadium van hiv-infectie, maar niet alle hiv-positieve mensen zullen aids ontwikkelen. Aids verzwakt het afweermechanisme van het lichaam en kan leiden tot ernstige schade aan andere organen. Een persoon met aids heeft een ernstige vermindering van de immuniteit door hiv-1 of hiv-2.

Risicofactoren voor hiv en aids

De belangrijkste risicofactoren voor hiv en aids zijn:

• De uitwisseling van lichaamsvloeistoffen, zoals bij onbeschermd seksueel contact
• Een onjuiste bloedtransfusie
• Onveilig seksueel gedrag
• Het gebruik van niet-gesteriliseerde naalden (bijvoorbeeld bij tatoeages en piercings) of andere scherpe voorwerpen

Hiv wordt uitsluitend overgedragen via lichaamsvloeistoffen die het virus bevatten. De belangrijkste lichaamsvloeistoffen die hiv overdragen zijn bloed, moedermelk, pre-zaadvloeistof, rectale vloeistoffen, sperma en vaginale vloeistoffen.

Tijdens de zwangerschap kan een moeder hiv doorgeven aan haar kind, hoewel dit niet altijd gebeurt. Veel vrouwen met hiv kunnen hiv-negatieve kinderen krijgen door goede prenatale zorg en het volgen van antiretrovirale therapie. Tijdens de bevalling en borstvoeding bestaat ook een risico van overdracht naar het kind.

Risicogroepen

Bepaalde bevolkingsgroepen lopen een hoger risico op HIV-infectie vanwege verschillende factoren, waaronder gedragingen, toegang tot zorg en sociaaleconomische omstandigheden.

Mannen die seks hebben met mannen (MSM)
Mannen die seks hebben met mannen (MSM) vormen wereldwijd een risicogroep voor HIV. Deze groep heeft vaak hogere infectiegraad vanwege het hogere risico op onbeschermde anale seks, wat het risico op transmissie verhoogt.

Personen die injecterende drugs gebruiken
Individuen die injecterende drugs gebruiken en naalden delen, lopen een verhoogd risico op HIV-infectie. Deze groep wordt vaak getroffen door beperkte toegang tot schone naalden en gezondheidszorg.

Heteroseksuele mensen met meerdere partners
Heteroseksuele mensen die onbeschermde seks hebben met meerdere partners, vooral in regio's met een hoge prevalentie van HIV, vormen een risicogroep. Dit geldt ook voor mensen die seks hebben met partners die tot risicogroepen behoren.

Mythen en feiten over hiv en aids

Er bestaan veel misvattingen over hiv en aids. Het virus kan NIET worden overgedragen door:

• Bestek te delen
• De handen te schudden
• Contact met een ongebroken huid
• Gewoon te zoenen
• Handdoeken te delen
• Hetzelfde toilet te gebruiken
• Mond-op-mond beademing te geven
• Te knuffelen
• Te niezen

Stadia van hiv-infectie

Hiv-1

De eerste fase van hiv-infectie (hiv-1) is de acute fase, die optreedt binnen twee tot zes weken na infectie. In deze fase kunnen griepachtige symptomen optreden, hoewel sommige mensen geen symptomen ervaren. Deze fase duurt meestal enkele weken.

Hiv-2

De chronische asymptomatische fase (hiv-2) kan jarenlang duren zonder symptomen. Deze fase kan onbehandeld acht tot tien jaar aanhouden, waarbij het virus zich voortzet in het lichaam en langzaam schade aanricht.

Hiv-3 (aids)

In het symptomatische stadium (hiv-3), ook bekend als aids, is het immuunsysteem ernstig verzwakt, wat leidt tot ernstige complicaties en opportunistische infecties. Deze fase wordt gekenmerkt door symptomen zoals ernstig gewichtsverlies, ongebruikelijke infecties en dementie. Vroegtijdige behandeling kan helpen om het ontstaan van aids te voorkomen.

De progressie van hiv-infectie hangt af van:

• De aanwezigheid van andere infecties
• De algemene gezondheidstoestand van de patiënt voordat de infectie optrad
• Genetische factoren
• Leeftijd van de patiënt
• Het subtype van hiv

Symptomen van hiv-infectie

De incubatietijd van hiv kan variëren van enkele maanden tot meerdere jaren, waardoor symptomen pas later optreden. Aids in een vroeg stadium is moeilijk te detecteren.

Hiv-1

Ongeveer tachtig procent van de patiënten ervaart griepachtige symptomen in de eerste weken na infectie. Deze fase, bekend als het retroviraal syndroom, kan symptomen omvatten zoals:

• Rode huiduitslag
• Gewrichtspijn
• Gevoelige lymfeklieren
• Keelpijn
• Koorts
• Mondzweren
• Plotseling gewichtsverlies
• Rillingen
• Spierpijn
• Vermoeidheid
• Zwakte
• Zweten

Niet alle patiënten ervaren deze symptomen.

Hiv-2

In de chronische fase kunnen patiënten jarenlang geen symptomen ervaren, hoewel het virus actief is en schade aanricht. Zonder antiretrovirale therapie kan dit proces tot tien jaar duren voordat de patiënt aids ontwikkelt.

Hiv-3 (aids)

In de late fase van hiv, bekend als aids, wordt het immuunsysteem ernstig aangetast, waardoor patiënten kwetsbaar zijn voor ernstige en vaak levensbedreigende ziekten. Symptomen in deze fase kunnen omvatten:

• Aanhoudende koorts (wekenlang)
• Andere neurologische aandoeningen
• Depressie
• Een droge hoest
• Langdurige zwelling van lymfeklieren in de lies, nek of oksels
• Longontsteking
• Ernstig nachtelijk zweten
• Geheugenverlies
• Gevoelloosheid, bijvoorbeeld in de handen of voeten
• Hoofdpijn
• Huidproblemen, zoals huidzweren en vlekken
• Kortademigheid
• Onverklaarbare of extreme vermoeidheid
• Oogproblemen, zoals wazig gezichtsvermogen
• Langdurige diarree
• Buikpijn
• Slikpijn
• Snel gewichtsverlies
• Vaak nachtzweten
• Vlekken in de mond, neus of oogleden
• Zweren in de buurt van de mond, geslachtsdelen of anus

De kans op ernstige ziekten is veel hoger in het late stadium van hiv.

Alarmsymptomen

HIV-infectie kan zich aanvankelijk zonder merkbare symptomen ontwikkelen, maar na verloop van tijd kunnen er ernstigere symptomen optreden, vooral als de ziekte vordert naar AIDS.

Acute retrovirale symptomen
In de vroege stadia van HIV-infectie, na enkele weken, kunnen sommige patiënten griepachtige symptomen ervaren, zoals koorts, keelpijn, vermoeidheid, gezwollen lymfeklieren, spierpijn en huiduitslag. Deze symptomen worden vaak verward met andere virale infecties.

Opportunistische infecties en ziekten
In latere stadia van HIV-infectie, wanneer het immuunsysteem is aangetast, kunnen patiënten gevoelig zijn voor opportunistische infecties zoals longontsteking, tuberculose, mond- en keelziekten, en andere ernstige infecties die normaal gesproken niet bij gezonde mensen voorkomen.

AIDS-definiërende ziekten
Ziekten die optreden wanneer HIV is gevorderd naar AIDS, zoals bepaalde vormen van kanker (bijvoorbeeld Kaposi-sarcoom en non-Hodgkin-lymfoom), tuberculose en zware schimmelinfecties, zijn alarmsymptomen die wijzen op de overgang naar de eindfase van HIV.

Diagnose en onderzoeken

Het is cruciaal voor hiv-patiënten om hun hiv-status te kennen. Dit is essentieel voor de behandeling en om de overdracht naar anderen te voorkomen. De diagnose van hiv wordt gesteld door middel van een bloedonderzoek. Indien positief, is de patiënt seropositief. Na hiv-infectie kan het drie weken tot zes maanden duren voordat het virus detecteerbaar is in tests. Herhaalde tests kunnen daarom nodig zijn voor een definitieve diagnose.

Behandeling

Er is momenteel geen genezing beschikbaar voor hiv of aids (anno augustus 2024), maar de symptomen kunnen effectief behandeld en onderdrukt worden.

Nood-hiv-pillen (profylaxe na blootstelling)

Als iemand denkt in de afgelopen 72 uur (drie dagen) aan hiv te zijn blootgesteld, kunnen nood-hiv-pillen de infectie mogelijk voorkomen. Deze behandeling, bekend als post-exposure prophylaxis (PEP), moet zo snel mogelijk na blootstelling worden gestart en duurt vier weken. Regelmatige opvolging door een arts is ook noodzakelijk.

Antiretrovirale geneesmiddelen

Hiv wordt behandeld met antiretrovirale geneesmiddelen, die de voortgang van de infectie vertragen en de verspreiding van het virus in het lichaam verminderen. De behandeling bestaat doorgaans uit een combinatie van medicijnen, zoals HAART (zeer actieve antiretrovirale therapie) of cART (antiretrovirale combinatietherapie). Er zijn verschillende klassen van antiretrovirale middelen:

Proteaseremmers
Proteaseremmers blokkeren het enzym protease, dat essentieel is voor de replicatie van hiv. Voorbeelden zijn atazanavir/cobicistat (Evotaz), lopinavir/ritonavir (Kaletra) en darunavir/cobicistat (Prezcobix).

Integraseremmers
Integraseremmers verhinderen het integrase-enzym van hiv, dat nodig is om T-cellen te infecteren. Deze middelen worden vaak als eerste behandelingsoptie gegeven vanwege hun effectiviteit en lage bijwerkingen. Voorbeelden zijn elvitegravir (Vitekta), dolutegravir (Tivicay) en raltegravir (Isentress).

Nucleoside / nucleotide reverse transcriptase-remmers (NRTI's)
NRTI's blokkeren de transcriptie van hiv, wat essentieel is voor zijn replicatie. Voorbeelden zijn abacavir (Ziagen), lamivudine/zidovudine (Combivir) en emtricitabine (Emtriva).

Niet-nucleoside reverse transcriptase-remmers (NNRTI's)
NNRTI's werken op een vergelijkbare manier als NRTI's, door het enzym reverse transcriptase te blokkeren, wat de replicatie van hiv belemmert.

Een effectieve hiv-behandeling vereist vaak een combinatie van verschillende medicijnen. De exacte combinatie varieert per individu en de behandeling is doorgaans levenslang. Patiënten moeten hun medicatie strikt volgens een schema innemen. Veel voorkomende bijwerkingen van antiretrovirale therapie zijn diarree, huiduitslag, hoofdpijn, misselijkheid en vermoeidheid.

Prognose van hiv/aids

De prognose van HIV hangt sterk af van het stadium van de infectie en de toegang tot behandeling. Vroegtijdige diagnose en behandeling kunnen de levensverwachting en de kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren.

Zonder behandeling
Zonder behandeling kan HIV zich ontwikkelen tot AIDS, wat leidt tot ernstige immunodeficiëntie en een verhoogd risico op dodelijke opportunistische infecties en kanker. De gemiddelde levensverwachting na de diagnose AIDS zonder behandeling is aanzienlijk korter.

Met behandeling
Met de huidige antiretrovirale therapieën (ART) kunnen HIV-patiënten een bijna normale levensverwachting bereiken. ART vermindert de virale belasting tot ondetecteerbare niveaus en helpt het immuunsysteem te herstellen.

Complicaties

HIV-infectie kan, wanneer onbehandeld, leiden tot een reeks ernstige complicaties die het immuunsysteem ernstig aantasten en de algehele gezondheid van de patiënt beïnvloeden. Deze complicaties variëren afhankelijk van de fase van de infectie, de aanwezigheid van andere aandoeningen en de toegang tot behandeling. De gevolgen kunnen zowel lichamelijk als psychisch zijn en kunnen het functioneren van verschillende organen en systemen in het lichaam beïnvloeden.

Opportunistische infecties
Wanneer HIV het immuunsysteem verzwakt, wordt de patiënt vatbaarder voor opportunistische infecties. Dit zijn infecties die zich voordoen wanneer het immuunsysteem zijn beschermende werking niet meer goed kan uitvoeren. Een veelvoorkomende infectie is longontsteking veroorzaakt door Pneumocystis jirovecii. Deze aandoening kan leiden tot ademhalingsproblemen, koorts en ademhalingsfalen, wat een grote impact heeft op de gezondheid van de patiënt. Tuberculose is een andere ernstige complicatie, die bijzonder veel voorkomt in gebieden waar zowel HIV als TBC veel voorkomen. De verzwakte afweer maakt het lichaam minder in staat om zich te verdedigen tegen deze infectie, die vaak de longen aantast, maar ook andere organen kan beïnvloeden. Candida-infecties, zoals orale of vaginale candidiasis, komen ook veel voor bij mensen met HIV, vooral in de gevorderde stadia van de infectie. Deze schimmelinfecties kunnen ongemak en pijn veroorzaken en, indien onbehandeld, ernstige complicaties veroorzaken wanneer ze zich uitbreiden naar andere organen.

Kanker
Mensen met HIV hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van verschillende soorten kanker. Het verzwakte immuunsysteem heeft minder capaciteit om kankercellen te bestrijden, wat leidt tot een verhoogd risico op bepaalde vormen van kanker. Kaposi-sarcoom is een type kanker dat vaak voorkomt bij mensen met HIV, vooral in de late stadia van de infectie. Het wordt veroorzaakt door het humaan herpesvirus 8 (HHV-8) en kan de huid, lymfeklieren en inwendige organen aantasten. Non-Hodgkin-lymfoom is een ander type kanker dat vaker voorkomt bij mensen met HIV. Dit type kanker beïnvloedt de lymfeklieren en kan zich uitbreiden naar andere delen van het lymfatische systeem, waardoor de patiënt ernstige gevolgen ervaart. Vrouwen met HIV lopen ook een verhoogd risico op het ontwikkelen van baarmoederhalskanker, vaak als gevolg van een langdurige infectie met het humaan papillomavirus (HPV), wat in combinatie met een verzwakt immuunsysteem kan leiden tot kanker.

Neurologische complicaties
HIV kan verschillende neurologische complicaties veroorzaken, van milde cognitieve stoornissen tot ernstige aandoeningen van het centrale zenuwstelsel. HIV-gerelateerde dementie (HAD) is een ernstige complicatie die kan optreden bij patiënten in de gevorderde stadia van de infectie. De patiënt kan geheugenverlies, verminderde concentratie en gedragsveranderingen ervaren, wat leidt tot een verzwakte cognitieve functie. Perifere neuropathie is een andere veelvoorkomende complicatie, waarbij schade aan de zenuwen buiten het ruggenmerg en de hersenen optreedt. Dit kan pijn, gevoelloosheid en zwakte veroorzaken, vooral in de handen en voeten, en kan de kwaliteit van leven van de patiënt aanzienlijk beïnvloeden.

Hart- en vaatziekten
HIV-infectie is geassocieerd met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, vooral bij oudere patiënten of degenen die langdurige antiretrovirale therapie (ART) hebben ondergaan. Atherosclerose is een aandoening waarbij vet- en cholesterolafzettingen de bloedvaten blokkeren, wat kan leiden tot hartaanvallen en beroertes. HIV kan bijdragen aan de ontwikkeling van atherosclerose doordat het de bloedvaten aantast. Bovendien kunnen sommige antiretrovirale medicijnen leiden tot verhoogde niveaus van cholesterol en triglyceriden, wat het risico op hart- en vaatziekten verder vergroot.

Nierproblemen
HIV kan leiden tot verschillende niercomplicaties, vooral bij mensen die langdurige antiretrovirale therapie hebben ontvangen. HIV-geassocieerde nefropathie is een aandoening waarbij de nieren worden aangetast door het virus zelf of door de bijwerkingen van ART. Deze aandoening kan leiden tot chronisch nierfalen, wat vaak een niertransplantatie vereist om het leven van de patiënt te redden. Daarnaast lopen mensen met HIV een hoger risico op nierstenen, vooral degenen die antiretrovirale medicatie gebruiken. Nierstenen kunnen hevige pijn veroorzaken en, indien niet goed behandeld, tot blijvende nierbeschadiging leiden.

Psychische gezondheidsproblemen
Naast lichamelijke complicaties kan HIV ook leiden tot psychische gezondheidsproblemen. Depressie en angst komen veel voor bij mensen met HIV, vaak als gevolg van de fysieke gevolgen van de ziekte, het stigma dat ermee gepaard gaat of de voortdurende zorgen over de voortgang van de infectie. Deze psychische problemen kunnen het dagelijks functioneren van patiënten sterk beïnvloeden en hun kwaliteit van leven verminderen. In sommige gevallen kunnen patiënten zelfmoordgedachten ontwikkelen als gevolg van de emotionele en mentale belasting van het leven met HIV.

Preventie van hiv

Leefstijlfactoren spelen een rol in de progressie van hiv. Het versterken van het immuunsysteem is essentieel voor iedereen, inclusief mensen met hiv.

Blootstelling aan lichaamsvloeistoffen vermijden
Gebruik handschoenen, maskers en oogbescherming om blootstelling aan lichaamsvloeistoffen te voorkomen.

Condooms gebruiken tijdens geslachtsgemeenschap
Condooms verminderen het risico van hiv-overdracht en beschermen tegen andere seksueel overdraagbare aandoeningen die het immuunsysteem verder kunnen verzwakken. Beperk ook het aantal seksuele partners.

Gezond eten
Een gezonde en evenwichtige voeding met beperkte of geen alcoholinname ondersteunt het immuunsysteem en helpt infecties te voorkomen.

Infecties vermijden
Hiv-positieve patiënten moeten maatregelen nemen om infecties en ziekten te voorkomen en regelmatig vaccinaties volgen indien aanbevolen door hun arts.

Kennis van hiv/aids
Het is belangrijk om op de hoogte te zijn van risicofactoren en preventieve maatregelen voor hiv/aids.

Naalden niet delen
Het delen van injectienaalden is absoluut te vermijden om het risico op hiv-overdracht te minimaliseren.

Regelmatige lichaamsbeweging
Regelmatige lichaamsbeweging biedt veel voordelen voor mensen met hiv, zoals een verminderd risico op hart- en vaatziekten, meer energie, een betere bloedsomloop en een verbeterde nachtrust.

Stoppen met roken
Rokers met hiv lopen een verhoogd risico op infecties zoals candidiasis en longontsteking, evenals ernstige ziekten zoals kanker, hartaandoeningen en chronische obstructieve longziekte (COPD).

Stress verminderen
Stress kan het immuunsysteem verzwakken en het risico op bijkomende ziekten en opportunistische infecties verhogen.

Lees verder

• Hiv (humaan immunodeficiëntievirus) en problemen aan de huid
• Oogproblemen bij AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome)
• Hiv-infectie bij kinderen: Oorzaken, symptomen & behandeling