Effecten van HIV op het zenuwstelsel

Het humane immunodeficientievirus (HIV) is de veroorzaker van de ziekte acquired immunodeficiency syndrome (AIDS). Het virus leeft in het menselijk lichaam in T-lymfocyten, cellen van het immuunsysteem, waardoor deze cellen doodgaan. Dit heeft als gevolg dat de functie van het immuunsysteem sterk is verminderd, wat kan leiden tot allerlei complicaties, waaraan een patiënt uiteindelijk kan overlijden. Door steeds betere medicatie is dit tegenwoordig gelukkig minder vaak het geval, alhoewel de ziekte in de armere landen van de wereld nog steeds veel slachtoffers maakt. HIV/AIDS kan ook zorgen voor neurologische complicaties. Deze complicaties kunnen worden onderverdeeld in complicaties in de vorm van infecties van het zenuwstelsel bij AIDS, intracerebrale lymfomen en directe effecten van HIV op het zenuwstelsel. Een groot aantal van de AIDS patiënten krijgt uiteindelijk last van neurologische complicaties. Bij ongeveer 10% is het zelfs de eerste manifestatie van de ziekte.

Opportunistische infecties

Door de verminderde functie van het immuunsysteem bij AIDS kunnen pathogenen die normaal gesproken geen infectie veroorzaken, omdat ze tijdig worden opgeruimd, dit nu wel doen. Dit worden daarom opportunistische pathogenen genoemd. De meest bekende opportunistische infecties van het zenuwstelsel bij AIDS zijn cerebrale toxoplasmose en cryptokokkenmeningitis.
Toxoplasmose is een infectie die wordt veroorzaakt door de parasiet Toxoplasma gondii. Deze parasiet komt wereldwijd voor bij een groot aantal mensen. Er wordt geschat dat ongeveer de helft van de Nederlandse bevolking deze parasiet bij zich draagt. Echter, bij gezonde personen, is de parasiet in een latente, slapende vorm aanwezig en veroorzaakt daarom geen verschijnselen. Bij een AIDS patiënt kan de parasiet niet meer onder bedwang worden gehouden en gaat deze vermeerderen. Dit zorgt voor necrotiserende encefalitis en geeft symptomen als hoofdpijn, koorts en uitvalsverschijnselen.
Cryptokokkenmeningitis wordt veroorzaakt door de gist Cryptococcus neoformans. Deze gist komt meestal binnen via de longen en kan zich dan via het bloed verspreiden in het lichaam en de hersenen. Een meningitis veroorzaakt door dit pathogeen wordt vrijwel alleen gezien bij AIDS patiënten en geeft symptomen als hoofdpijn, koorts, misselijkheid, braken en fotofobie.

Lymfomen

Bij 5-10% van de AIDS patiënten worden lymfomen in de hersenen gezien. AIDS patiënten met een lymfoom hebben symptomen als hoofdpijn en uitvalsverschijnselen van lichaamsdelen, bijvoorbeeld krachtsverlies aan een kant van het lichaam. Op het moment van het stellen van de diagnose van een intracerebraal lymfoom is de prognose voor de patiënt slecht. De gemiddelde overlevingsduur is slechts enkele maanden.

Directe effecten van HIV op het zenuwstelsel

Naast bovenstaande complicaties van een HIV-infectie zijn er ook directe effecten van het virus op het zenuwstelsel. Een voorbeeld hiervan is de HIV-meningitis, die soms voorkomt bij een acute HIV-infectie. Daarnaast kan er ook sprake zijn van een AIDS-dementiecomplex. Dit is een progressief verlopende dementie, waarbij al vroeg in het beloop motorische verschijnselen aanwezig zijn. De eerste symptomen zijn concentratiestoornissen en vergeetachtigheid. Daarnaast worden patiënten trager en apathisch en gaan zij zich sociaal isoleren. Later in het ziektebeeld ontstaan tremoren. Deze complicatie wordt door nieuwe ontwikkelingen in de therapie nog maar zeer sporadisch gezien. Een andere complicatie van een HIV-infectie is een vacuolaire myelopathie, waarbij er sprake is van een progressieve spastische verzwakking van de benen in combinatie met evenwichtsstoornissen en incontinentie. Daarnaast kunnen er in elke fase van de infectie neuromusculaire aandoeningen ontstaan. De meest bekende bij een HIV-infectie is een polyneuropathie van de onderbenen en voeten, in combinatie met pijnlijke gevoelstoornissen. Er zijn echter nog andere neuromusculaire aandoeningen als complicatie van een HIV infectie, zoals een ziektebeeld met sterke gelijkenis met het Guillan-Barré syndroom.