Chronische nierziekte: Progressieve schade aan nierfunctie

De term 'chronische nierziekte' vervangt de termen ‘chronisch nierfalen’ of ‘nierinsufficiëntie’. Een chronische nierziekte duidt op een langdurige en doorgaans progressieve verslechtering van de nierfunctie. Vooral ouderen zijn aangetast door een chronische nieraandoening. Diverse oorzaken zijn bekend, zoals bepaalde tumoren, infecties en een vaatziekte. Diabetes, zwaarlijvigheid en roken zijn bekende risicofactoren van een chronische nieraandoening. Enkele symptomen van een chronische nieraandoening zijn botpijn, een verlies van eetlust en jeuk. De verergering van de nierschade kan vaak vertraagd en af en toe ook omgekeerd worden. Hiervoor moet de arts wel tijdig het onderliggend probleem identificeren en aanpakken.

• Epidemiologie van chronische nierziekte
• Oorzaken van progressieve schade aan nierfunctie
• Risicofactoren
• Symptomen
• Mild tot matig
• Ernstig
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van chronische nierziekte
• Prognose van langdurige nieraandoening
• Complicaties

Epidemiologie van chronische nierziekte

Er bestaan brede geografische verschillen in de incidentie van aandoeningen die een chronische nierziekte veroorzaken. De meest voorkomende oorzaak van glomerulonefritis (nierfilterontsteking) in sub-Sahara Afrika is malaria. Schistosomiasis is een veelvoorkomende oorzaak van nierfalen door een urinewegobstructie (verstopping van urinewegen) in delen van het Midden-Oosten, waaronder Zuid-Irak. De incidentie van terminaal nierfalen varieert tussen raciale groepen. Nierfalen is drie tot vier keer zo vaak aanwezig bij zwarte Afrikanen als bij blanken. De prevalentie van diabetes mellitus en dus van diabetische nefropathie (nierziekte veroorzaakt door suikerziekte) is hoger in sommige Aziatische groepen dan in blanken. Een chronische nierziekte als gevolg van atherosclerotische renale vasculaire aandoeningen komt veel vaker voor bij ouderen dan bij jongeren. Meer dan 70% van alle patiënten met een chronische nierziekte zijn toe te schrijven aan diabetes mellitus (suikerziekte), hypertensie (een hoge bloeddruk) en atherosclerose (slagaderverkalking).

Oorzaken van progressieve schade aan nierfunctie

Volgende oorzaken zijn bekend voor een chronische nierziekte:

• Balkan-nefropathie
• bekkentumoren
• calculus ziekte
• Chinese kruidnefropathie
• congenitale obstructieve uropathie
• cystinose (aandoening met afwijkingen in nieren, ogen en andere organen)
• glomerulaire ziekte
• hypertensieve nefrosclerose (vaak bij zwarte Afrikanen)
• kleine en middelgrote vasculitis
• medullaire cystische ziekte
• multiple myeloom (niermyeloom)
• nefrocalcinose (afzettingen van calcium in nieren)
• nier papillaire necrose (diabetes mellitus, sikkelcelanemie, analgeticanefropathie)
• obstructie van de urinewegen
• oxalose
• polycystische nierziekte (volwassen en infantiele vormen)
• primaire glomerulonefritiden waaronder focale glomerulosclerose
• prostaatziekte
• reflux-nefropathie
• renovasculaire aandoening
• retroperitoneale fibrose (ziekte met blokkering van urineleiders)
• schistosomiasis (parasitaire infectieziekte veroorzaakt door wormen)
• secundaire glomerulaire ziekte (systemische lupus, polyangiitis, wegener-granulomatose, amyloïdose, diabetische glomerulosclerose, versnelde hypertensie, hemolytisch uremisch syndroom, trombotische trombocytopenische purpura, systemische sclerose, sikkelcelanemie)
• tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)
• tubereuze sclerose (aandoening van zenuwen en huid met tumoren)
• tubulointerstitiële nefritis - idiopathisch, door geneesmiddelen (vooral nefrotoxische analgetica), immunologisch gemedieerd
• tubulointerstitiële ziekte
• vaatziekte

Risicofactoren

Enkele risicofactoren verhogen de kans op het krijgen van een chronische nierziekte zoals:

• diabetes mellitus type 1 met het begin van de ziekte vóór de leeftijd van twintig jaar
• een laag geboortegewicht, wat geassocieerd is met een verminderde nierontwikkeling, resulterend in minder en kleinere nefronen
• een ongecontroleerde hoge bloeddruk
• een slechte bloedglucosecontrole bij patiënten met suikerziekte type 1 en 2
• genetica / een familiegeschiedenis van een chronische nierziekte
• obesitas: Zwaarlijvigheid draagt bij aan een hoge bloeddruk, verhoogt het risico op suikerziekte, en leidt tot de productie van adipokines-ontstekingsstoffen die schade aan het nierweefsel kunnen veroorzaken
• ouderen
• roken van sigaretten, waardoor de bloedvaten van de nieren verder vernauwen

Symptomen

De vroege stadia van nierfalen zijn vaak volledig asymptomatisch. Symptomen komen tot stand wanneer de serumureumconcentratie 40 mmol / L overschrijdt, maar veel patiënten ontwikkelen reeds uremische symptomen bij lagere serum ureumwaarden.

Mild tot matig

Enkele symptomen van een chronische nierziekte zijn onder meer:

• algemeen: een algemeen ziek gevoel, een verlies van eetlust, een verlies van energie, loomheid / vermoeidheid, slapeloosheid
• benen: het rusteloze benen syndroom (overweldigende noodzaak om de positie van de onderste ledematen regelmatig te veranderen)
• bijschildklier: een overmatig actieve bijschildklier
• bloed: bloedarmoede (anemie), een bloedneus, een bloedplaatjesafwijking, een hoge bloeddruk, een perifere vaatziekte
• botten: botpijn, osteomalacie (verweking van botten met botbreuken als gevolg), osteosclerose (verharding van beenweefsel met risico op botbreuken)
• hart: ademloosheid tijdens inspanning, hartfalen, uremische pericarditis (ontsteking van het hartzakje), veranderingen in de ademhaling
• huid: blauwe plekken, bleekheid (als gevolg van bloedarmoede), jeuk, veranderingen in huidskleur en veranderingen in de temperatuur
• grootte: een kort gestalte (bij patiënten met een chronische nierziekte in de kindertijd)
• hormonaal: een afwezige menstruatie bij vrouwen, erectiestoornissen bij mannen, onvruchtbaarheid
• maag en darmen: braken, diarree, misselijkheid
• nagels: een bruine verkleuring van de nagels
• oedeem: oedeem kan te wijten zijn aan een combinatie van primaire nier- en waterretentie en hartfalen. Dit is merkbaar in de vorm van gezwollen ogen, gezwollen enkels, gezwollen voeten, een gezwollen gezicht, …
• spieren: spierkrampen, spierzwakte, tetanie (spierkrampen door elektrolytenstoornissen) als gevolg van hypocalciëmie (verlaagd calciumgehalte in het bloed)
• urine: nachtelijk urineren, schuimende urine, grote hoeveelheden plassen
• zenuwen: paresthesieën (tintelingen in ledematen) als gevolg van polyneuropathie (schade aan meerdere perifere zenuwen)

Ernstig

Bij meer gevorderde uremie (serumureum > 50-60 mmol / l) verergeren de symptomen en zijn neurologische tekenen ook gebruikelijk:

• desoriëntatie
• een coma
• een ophoping van vocht in de longen
• een verminderd bewustzijn
• hallucinaties
• mentale vertraging
• oligurie (weinig plassen) komt voor bij een acuut nierletsel of in de terminale stadia van een chronische nierziekte
• rusteloosheid
• slaperigheid gedurende het grootste deel van de dag
• spiertrekkingen
• toevallen
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
De arts voert een uitgebreid vraaggesprek met de patiënt. Hij stelt bijvoorbeeld vragen inzake de duur van de symptomen, de medicatie-inname, een eerdere medische en chirurgische geschiedenis en een familiegeschiedenis van een nierziekte.

Lichamelijk onderzoek
De nieren zelf zijn meestal niet voelbaar, tenzij ze erg vergroot zijn als gevolg van een polycystische ziekte, een obstructie (verstopping) of een tumor. Een digitaal rectaal onderzoek en een vaginaal onderzoek onthullen mogelijk een bewijs van een onderliggende oorzaak van nierfalen, zoals een urinewegobstructie. De arts moet dit onderzoek dan ook altijd uitvoeren.

Naast deze bevindingen zijn er soms fysieke tekenen van een onderliggende ziekte die mogelijk het nierfalen heeft veroorzaakt, bijvoorbeeld:

• diabetische retinopathie (oogaandoening door diabetes)
• een bewijs van perifere vaatziekte
• een bewijs van spina bifida (open rug) of andere oorzaken van een neurogene blaas (zenuwschade door ziekte met plasproblemen)

Diagnostisch onderzoek
De arts zet diverse mogelijk onderzoeken in om de oorzaak van eenchronische nierziekte te bepalen zoals:

• een bloedonderzoek
• een CT-scan
• een echografie
• een intraveneuze (via een ader) urografie (zelden)
• een MRI-scan
• een nierbiopsie: Een nierbiopsie moet bij elke patiënt met onverklaarbaar nierfalen en normale nieren worden uitgevoerd, tenzij er sterke tegenindicaties zijn. Als snel progressieve glomerulonefritis (nierfilterontsteking) een mogelijke oorzaak is, moet dit onderzoek binnen 24 uur na de presentatie worden uitgevoerd, als het enigszins mogelijk is.
• een urineonderzoek

Behandeling van chronische nierziekte

De behandeling is afhankelijk van het stadium van de ziekte en de onderliggende oorzaak, zoals diabetes of een hoge bloeddruk. De arts beveelt mogelijk volgende behandelingen en medicijnen aan:

• antihypertensiva (geneesmiddelen voor de behandeling van een hoge bloeddruk)
• beenmergstimulerende middelen
• calciumverlagende geneesmiddelen.
• diuretica (plaspillen)
• een eiwitarm dieet
• statines (cholesterolverlagende geneesmiddelen)
• vitaminesupplementen

Prognose van langdurige nieraandoening

In veel gevallen zijn er geen effectieve middelen beschikbaar om het primaire ziekteproces om te keren. De mate van verslechtering van de nierfunctie kan echter worden vertraagd, al is hiervoor wel een tijdige diagnose en behandeling nodig. Enkele oorzaken van een chronische nierziekte zijn wel te corrigeren waardoor een omkeer van de nierproblemen tot stand kan komen. Dit gebeurt bij:

• een behandeling van een hoge bloeddruk
• een correctie van een kritische vernauwing van nierslagaders die een nierfunctiestoornis veroorzaken
• een correctie van een urinewegobstructie
• immunosuppressieve therapie voor de behandeling van systemische vasculitis (ontsteking van bloedvat) en het syndroom van Goodpasture

Complicaties

Langdurige nierbeschadiging leidt tot tal van mogelijke complicaties waaronder:

• bloedarmoede
• calciphylaxis (afzettingen van calcium in het lichaam)
• een botziekte
• een hart- en vaatziekte
• een vloeistofopbouw
• endocriene afwijkingen
• huidproblemen zoals een jeukende huid en een droge huid
• hyperkaliëmie (verhoogd kaliumgehalte in het bloed)
• kanker
• maag- en darmproblemen
• metabole afwijkingen
• neurologische afwijkingen
• pericarditis (ontsteking van hartzakje)
• spierproblemen

Lees verder

• Nierbiopsie: Wegnemen van weefselmonster nier (nierbiopt)
• Nierfalen: Verminderde of afwezige nierfunctie
• Niergezondheid: Tips voor gezonde nieren & goede nierfunctie
• Complicaties door een chronische nierziekte