Pericarditis: Ontsteking van vlies rond het hart (hartzakje)

Pericarditis: Ontsteking van vlies rond het hart (hartzakje) Pericarditis is een aandoening waarbij het dunne vlies rond het hart, ook wel het hartzakje genoemd, ontstoken raakt. Dit resulteert in een gezwollen en geïrriteerd hartzakje, vaak als gevolg van een infectie, aandoening of andere factoren. De patiënt ervaart hierbij pijn op de borst door het tegen elkaar wrijven van de geïrriteerde lagen van het hartzakje. Andere mogelijke symptomen zijn koorts, ademhalingsproblemen, vermoeidheid en zwelling van de benen. In de meeste gevallen zijn deze symptomen mild en herstelt de patiënt spontaan, maar medicijnen en soms ook chirurgie zijn mogelijke behandelingsmethoden. Bij ernstige of onbehandelde pericarditis kunnen potentieel levensbedreigende complicaties optreden.

Anatomie hart en relatie tot pericarditis

Het hart is een essentieel orgaan in het menselijk lichaam, verantwoordelijk voor het pompen van bloed door de bloedsomloop. Het bestaat uit vier kamers: twee boezems (atria) en twee kamers (ventrikels), die worden omgeven door verschillende lagen van weefsel. Het hart bevindt zich in de borstholte, tussen de longen, en is beschermd door het pericardium, een dubbele laag van weefsel die het hart omsluit. Dit pericardium speelt een cruciale rol bij het beschermen van het hart tegen infecties, verwondingen en het reguleren van de hartfunctie.

Structuur van het pericardium
Het pericardium is verdeeld in twee lagen: de viscerale laag en de pariëtale laag. De viscerale laag is de binnenste laag die direct in contact staat met het hart, terwijl de pariëtale laag de buitenste laag is die het pericardium vormt. Tussen deze twee lagen bevindt zich een smalle ruimte, de pericardiale ruimte, die normaal gesproken een dunne hoeveelheid vloeistof bevat om wrijving tussen de lagen te verminderen wanneer het hart klopt.

Functie van het pericardium
Het pericardium heeft meerdere belangrijke functies. Het biedt fysieke bescherming aan het hart tegen infecties en verwondingen door externe krachten. Het pericardium houdt het hart op zijn plaats binnen de borstholte, voorkomt overmatige uitzetting van het hart bij een verhoogd bloedvolume, en vermindert wrijving tussen de hartwand en omliggende structuren tijdens de hartslag.

Relatie tussen pericarditis en het pericardium
Pericarditis is een ontsteking van het pericardium, meestal veroorzaakt door infecties, auto-immuunziekten, of andere aandoeningen. Wanneer het pericardium ontstoken raakt, kan dit leiden tot pijn op de borst, koorts, en een verstoring van de normale hartfunctie. Pericarditis kan acuut zijn (kortdurend) of chronisch (langdurig), afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de ontsteking.

Epidemiologie van pericarditis

Epidemiologie

Pericarditis is een aandoening die wereldwijd voorkomt en zowel mannen als vrouwen kan treffen, hoewel het vaker voorkomt bij mannen tussen de 20 en 50 jaar oud. De incidentie van pericarditis is het hoogst bij patiënten die al andere onderliggende hartziekten hebben, zoals coronaire hartziekte of hartfalen. De prevalentie varieert ook afhankelijk van de geografische locatie, de beschikbaarheid van medische zorg en de aanwezigheid van risicofactoren zoals infecties of auto-immuunziekten.

Prevalentie en incidentie
De incidentie van acute pericarditis wordt wereldwijd geschat op ongeveer 5-10 per 100.000 personen per jaar. Chronische pericarditis, die langer aanhoudt en mogelijk leidt tot complicaties zoals pericardiale verklevingen, komt minder vaak voor, maar kan ernstigere gevolgen hebben. De prevalentie van pericarditis is hoger bij patiënten die een eerdere hartinfarct hebben doorgemaakt of andere hartziekten hebben.

Regionale verschillen
De prevalentie van pericarditis varieert tussen verschillende regio's, met sommige landen die hogere cijfers melden, mogelijk als gevolg van infecties zoals tuberculose, die pericarditis kunnen veroorzaken. In westerse landen is de oorzaak van pericarditis vaker virale infecties, terwijl in ontwikkelingslanden infecties zoals tuberculose vaker aan de basis liggen.

Comorbiditeit en pericarditis
Pericarditis komt vaak voor in combinatie met andere aandoeningen zoals auto-immuunziekten (bijvoorbeeld lupus of reumatoïde artritis), kanker, of infecties van de luchtwegen. Deze comorbiditeiten kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op het ontwikkelen van pericarditis of kunnen het herstel van de aandoening bemoeilijken.

Mechanisme

Het mechanisme achter pericarditis is afhankelijk van de onderliggende oorzaak, maar in het algemeen wordt het veroorzaakt door een ontsteking van het pericardium, wat leidt tot irritatie van de hartzak. Deze ontsteking kan het gevolg zijn van infecties, auto-immuunziekten, of andere systemische aandoeningen die het hart en pericardium beïnvloeden.

Infectieuze oorzaken
De meest voorkomende infectieuze oorzaak van pericarditis is een virale infectie, vooral door virussen zoals het coxsackievirus, influenzavirus, of het adenovirus. In zeldzamere gevallen kan bacteriële infectie, zoals tuberculose of een Streptococcus-infectie, de ontsteking veroorzaken. Schimmels en parasieten kunnen ook zelden pericarditis veroorzaken.

Auto-immuunreacties en pericarditis
Auto-immuunziekten zoals lupus, reumatoïde artritis en de ziekte van Still kunnen het immuunsysteem ertoe aanzetten het pericardium aan te vallen, wat leidt tot ontsteking. Bij deze aandoeningen is het mechanisme van pericarditis vaak het gevolg van een overactief immuunsysteem dat gezonde weefsels aanvalt, wat resulteert in chronische ontsteking.

Andere oorzaken van pericarditis
Pericarditis kan ook optreden als gevolg van niet-infectieuze oorzaken, zoals een hartinfarct, chirurgie of trauma aan het hart, of de aanwezigheid van een tumor. Het ontstaan van pericarditis na een hartinfarct staat bekend als de postinfarct pericarditis en wordt vaak geassocieerd met de ontsteking van de hartspier die optreedt na schade aan het myocard.

Oorzaken: Infecties: Aandoeningen en risicofactoren

Bij veel patiënten blijft de oorzaak van pericarditis onbekend, maar vaak ligt een infectie, aandoening of andere oorzaak aan de basis van de ziekte.

Infecties
Diverse infecties kunnen leiden tot pericarditis, waaronder:
  • Bacteriële infecties (minder vaak)
  • Sommige schimmelinfecties (zeldzaam)
  • Virale infecties, zoals virussen die een borstverkoudheid of een longontsteking veroorzaken

Aandoeningen
Sommige aandoeningen die gepaard gaan met pericarditis zijn:

Andere oorzaken
Naast infecties en aandoeningen zijn er andere factoren die pericarditis kunnen veroorzaken:

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die het risico op het ontwikkelen van pericarditis verhogen. Deze factoren omvatten onder meer genetische predisposities, infecties, eerdere hartziekten, en het gebruik van bepaalde medicijnen. Het is belangrijk om deze risicofactoren te identificeren voor een betere preventie en behandeling van pericarditis.

Infecties
Virale infecties, zoals die veroorzaakt door het coxsackievirus, influenzavirus of hiv, zijn de belangrijkste risicofactoren voor het ontwikkelen van pericarditis. Deze infecties kunnen leiden tot ontsteking van het pericardium. Ook bacteriële infecties zoals tuberculose en schimmelinfecties kunnen bijdragen aan het ontstaan van pericarditis.

Auto-immuunziekten
Patiënten met auto-immuunziekten, zoals lupus, reumatoïde artritis, of de ziekte van Behçet, hebben een verhoogd risico op pericarditis, omdat deze aandoeningen het immuunsysteem aansteken en het pericardium kunnen aantasten. Dit maakt het belangrijk om auto-immuunziekten te behandelen om het risico op pericarditis te verminderen.

Hartziekten en chirurgie
Patiënten met een geschiedenis van hartziekten, zoals coronaire hartziekte, hartinfarcten, of hartoperaties, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van pericarditis, vooral in de periode na het ondergaan van een hartoperatie of hartinfarct. Dit komt doordat de hartspier of pericardium kan worden beschadigd, wat ontstekingen kan veroorzaken.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van pericarditis. Deze groepen omvatten zowel patiënten met specifieke medische aandoeningen als demografische groepen die meer vatbaar zijn voor de aandoening.

Patiënten met hartziekten
Mensen die lijden aan hartaandoeningen zoals coronaire hartziekte of die eerder een hartinfarct hebben doorgemaakt, lopen een verhoogd risico op pericarditis. Dit komt door de verhoogde kans op beschadiging van het pericardium of de hartspier door de onderliggende aandoening.

Patiënten met auto-immuunziekten
Patiënten die lijden aan auto-immuunziekten, zoals lupus of reumatoïde artritis, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van pericarditis, aangezien hun immuunsysteem het pericardium kan aanvallen. Het monitoren van deze patiënten is essentieel om tijdig pericarditis te diagnosticeren en te behandelen.

Ouderen
Oudere patiënten hebben een verhoogd risico op pericarditis als gevolg van de grotere kans op onderliggende hartziekten, verminderde immuniteit en verhoogde kans op infecties. Het is belangrijk om oudere patiënten regelmatig te controleren op tekenen van pericarditis, vooral na het doormaken van een hartinfarct of andere hartgerelateerde aandoeningen.

Stekende pijn op de borst komt voor bij pericarditis / Bron: Pexels, PixabayStekende pijn op de borst komt voor bij pericarditis / Bron: Pexels, Pixabay

Symptomen: Stekende pijn op de borst

De symptomen van pericarditis ontstaan meestal plotseling en verdwijnen binnen een paar weken (acuut verloop). Soms ontwikkelen de symptomen zich geleidelijk of houden ze aan, wat wijst op chronische pericarditis.

De belangrijkste symptomen zijn:

Alarmsymptomen

Bij ernstige symptomen zoals hevige pijn op de borst, kortademigheid of flauwvallen is onmiddellijke medische hulp noodzakelijk. Deze kunnen wijzen op een complicatie zoals harttamponnade of constrictieve pericarditis.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De arts luistert met een stethoscoop naar de hartgeluiden van de patiënt. Dit onderzoek, bekend als auscultatie, kan een specifiek geluid onthullen, namelijk het "pericardiaal wrijven". Bij ernstige symptomen kunnen ook krakende longgeluiden (reutels) worden waargenomen.

Elektrocardiografie (hartfilmpje) / Bron: CardioNetworks, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Elektrocardiografie (hartfilmpje) / Bron: CardioNetworks, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
Diagnostisch onderzoek
Om pericarditis te bevestigen en de oorzaak vast te stellen, voert de arts de volgende onderzoeken uit:

Daarnaast wordt een bloedonderzoek uitgevoerd om de aanwezigheid van infecties of ontstekingen te controleren.

Differentiële diagnose
De symptomen van pericarditis kunnen lijken op die van andere aandoeningen, zoals:

Behandeling: Medicatie en chirurgie

De behandeling van pericarditis hangt af van de oorzaak. Veel patiënten herstellen met het gebruik van hoge doses niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's). Bij bacteriële infecties worden antibiotica voorgeschreven, en schimmeldodende medicijnen (antimycotica) worden gebruikt bij schimmelinfecties. In sommige gevallen zijn corticosteroïden noodzakelijk om de ontsteking te remmen.

In ernstige gevallen kan chirurgische ingreep nodig zijn, zoals een pericardiale punctie of het verwijderen van (een deel van) het hartzakje. Bij chronische of recidiverende pericarditis kan pericardectomie noodzakelijk zijn, waarbij het hartzakje wordt verwijderd.

Prognose van pericarditis

De prognose van pericarditis varieert afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de aandoening. De meeste patiënten met acute pericarditis herstellen volledig binnen enkele weken tot maanden met de juiste behandeling. Bij recidiverende of chronische pericarditis kunnen de symptomen echter langdurig aanhouden, wat leidt tot een verminderde levenskwaliteit. De prognose is minder gunstig bij patiënten met ernstige onderliggende aandoeningen, zoals kanker of nierfalen.

Complicaties

Pericarditis kan leiden tot enkele ernstige complicaties als de aandoening onbehandeld blijft of als het een ernstig verloop heeft:
  • Harttamponnade: Een levensbedreigende complicatie waarbij zich te veel vocht ophoopt in het hartzakje. Dit belemmert de hartfunctie en kan leiden tot een lage bloeddruk, shock, en uiteindelijk overlijden als het niet tijdig wordt behandeld. Behandeling omvat meestal een pericardiale punctie om het overtollige vocht af te voeren.
  • Constrictieve pericarditis: Bij deze zeldzame complicatie verdikt het hartzakje, waardoor het hart zich niet goed kan vullen met bloed. Dit leidt tot symptomen zoals vermoeidheid, kortademigheid, en vochtophoping in het lichaam. Vaak is een pericardectomie (chirurgische verwijdering van het hartzakje) noodzakelijk om de druk op het hart te verlichten.

Preventie

Preventie van pericarditis richt zich op het vermijden van risicofactoren en het beheersen van onderliggende aandoeningen:

  • Infectiepreventie: Het snel en adequaat behandelen van virale en bacteriële infecties kan helpen om pericarditis te voorkomen.
  • Beheersing van chronische ziekten: Patiënten met auto-immuunziekten, kanker of andere chronische aandoeningen moeten huziekte goed onder controle houden om het risico op pericarditis te verminderen.
  • Medicamenteuze preventie: Bij patiënten met een verhoogd risico op recidiverende pericarditis kan langdurige behandeling met ontstekingsremmers of colchicine worden overwogen om herhaling te voorkomen.
  • Vermijden van hartletsel: Het voorkomen van trauma aan de borstkas en het hart, bijvoorbeeld tijdens chirurgische ingrepen, kan het risico op pericarditis verkleinen.

Praktische tips voor het omgaan met pericarditis

Pericarditis is een ontsteking van het pericard, het membraan dat het hart omhult. Het kan gepaard gaan met pijn op de borst, koorts, en moeilijkheden met ademhalen. In sommige gevallen kan pericarditis zich ontwikkelen tot een chronische aandoening. Het is belangrijk om de juiste zorg en behandelingen te krijgen om de symptomen te verlichten en complicaties te voorkomen. Hier volgen praktische tips voor het omgaan met pericarditis.

Raadpleeg een arts voor een juiste diagnose en behandeling

Als je last hebt van pijn op de borst, kortademigheid of andere symptomen die kunnen wijzen op pericarditis, is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp in te schakelen. Een arts kan via bloedonderzoek, echocardiografie of een elektrocardiogram (ECG) de diagnose stellen en een passend behandelplan opstellen.

Volg het voorgeschreven behandelplan op

De behandeling van pericarditis kan bestaan uit ontstekingsremmers (zoals NSAID's), pijnstillers of, in sommige gevallen, antibiotica of corticosteroïden. Het is belangrijk om de voorgeschreven medicijnen volgens de aanwijzingen van je arts in te nemen om ontstekingen te verminderen en pijn te verlichten.

Neem voldoende rust en vermijd fysieke inspanning

Wanneer je last hebt van pericarditis, is het belangrijk om voldoende rust te nemen en fysieke inspanning te vermijden. Overbelasting van het hart kan de ontsteking verergeren. Dit geldt zowel voor lichamelijke activiteiten als voor emotionele stress. Luister naar je lichaam en neem de tijd om te herstellen.

Vermijd roken en overmatig alcoholgebruik

Roken en overmatig alcoholgebruik kunnen het risico op hartproblemen verhogen en de ontsteking bij pericarditis verergeren. Het is aan te raden om te stoppen met roken en alcoholgebruik te beperken om de genezing te bevorderen en het risico op complicaties te verminderen.

Zorg voor een gezond voedingspatroon

Een gezond, evenwichtig voedingspatroon is essentieel voor het behoud van een gezonde hartfunctie. Kies voor een dieet dat rijk is aan groenten, fruit, volle granen, magere eiwitten en gezonde vetten, zoals die in vis, noten en olijfolie. Beperk de inname van zout, suiker en verzadigde vetten, aangezien deze de bloeddruk kunnen verhogen en de gezondheid van het hart kunnen beïnvloeden.

Let op je lichaamstemperatuur en zoek hulp bij koorts

Koorts kan een teken zijn van ontsteking bij pericarditis. Het is belangrijk om je lichaamstemperatuur regelmatig te controleren en bij hoge koorts (meer dan 38°C) onmiddellijk contact op te nemen met je arts. Soms kan koorts een complicatie van pericarditis zijn, zoals een pericardiale effusie (vochtophoping rond het hart), die medische interventie vereist.

Overweeg het dragen van comfortabele kleding en vermijden van druk op de borst

Bij pericarditis kan het dragen van strakke kleding druk op de borst veroorzaken, wat de pijn kan verergeren. Kies voor losse, comfortabele kleding die de ademhaling niet belemmert. Dit kan helpen om de druk op het hartgebied te verminderen en de ademhaling te vergemakkelijken.

Monitor je symptomen en zoek tijdig hulp bij verergering

Het is belangrijk om je symptomen goed in de gaten te houden. Als je merkt dat de pijn op de borst erger wordt, je ademhaling moeilijker wordt of je symptomen niet verbeteren met de voorgeschreven behandelingen, neem dan direct contact op met je arts. Vroege interventie kan helpen om ernstige complicaties te voorkomen.

Zorg voor een goede geestelijke gezondheid

Het omgaan met de angst en stress die gepaard kunnen gaan met een diagnose van pericarditis kan emotioneel belastend zijn. Het kan nuttig zijn om steun te zoeken bij vrienden, familie of een therapeut om je emoties te verwerken. Ontspanningstechnieken, zoals diepe ademhaling of meditatie, kunnen helpen om stress te verminderen en je geestelijke welzijn te bevorderen.

Overweeg een gecontroleerd revalidatieprogramma na herstel

Nadat de acute fase van pericarditis is behandeld, kan je arts je aanraden om een gecontroleerd revalidatieprogramma te volgen om je hartgezondheid te verbeteren en verdere complicaties te voorkomen. Deze programma's bieden op maat gemaakte oefeningen en adviezen om veilig terug te keren naar fysieke activiteit.

Volg je hartgezondheid op lange termijn

Mensen die pericarditis hebben gehad, kunnen een verhoogd risico hebben op hartproblemen op de lange termijn. Het is belangrijk om regelmatig je hartgezondheid te laten controleren, bijvoorbeeld door middel van bloeddrukmetingen, cholesterolmetingen en echocardiogrammen, om ervoor te zorgen dat je hart goed blijft functioneren.

Lees verder

© 2016 - 2025 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Pericarditis of ontsteking hartzakje: symptomen, behandelingPericarditis of ontsteking hartzakje: symptomen, behandelingPericard is een andere naam voor hartzakje, dit is het vlies om het hart. Als het hartzakje ontstoken raakt spreken we v…
Pericarditis, ontsteking van het hartzakjePericarditis, ontsteking van het hartzakjeEen ontsteking van het hartzakje wordt pericarditis genoemd. Deze naam is afgeleid van pericard=hartzakje en itis=ontste…
Hartafwijkingen van het PericardHet hart is een van de meest vitale organen vanons lichaam en hartafwijkingen vormen daarom ook een belangrijk onderdeel…
Een ontsteking van het hartEen ontsteking van het hartHet hart is een belangrijke spier in ons lichaam en het zorgt ervoor dat het bloed door het hele lichaam wordt rondgepom…

Ovarieel hyperstimulatiesyndroom: Overstimulatie eierstokkenOvarieel hyperstimulatiesyndroom: Overstimulatie eierstokkenHet ovarieel hyperstimulatiesyndroom is een zeldzame aandoening die voorkomt bij vrouwen die vruchtbaarheidsmedicijnen n…
Vochtophoping: oorzaken en behandeling van vocht vasthoudenVochtophoping: oorzaken en behandeling van vocht vasthoudenVeel mensen hebben last van lichamelijke klachten, zoals opgezette voeten en benen of benauwdheid. Naast deze lichamelij…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: ArtsyBee, Pixabay
  • Causes, http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pericarditis/basics/causes/con-20035562, geraadpleegd op 20 september 2016
  • Complications, http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pericarditis/basics/complications/con-20035562, geraadpleegd op 20 september 2016
  • Definition, http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pericarditis/basics/definition/con-20035562, geraadpleegd op 20 september 2016
  • Pericarditis – Causes, http://www.nhs.uk/Conditions/Pericarditis/Pages/Causes.aspx, geraadpleegd op 20 september 2016
  • Pericarditis, http://www.nhs.uk/Conditions/Pericarditis/Pages/Introduction.aspx, geraadpleegd op 20 september 2016
  • Pericarditis, https://medlineplus.gov/ency/article/000182.htm, geraadpleegd op 20 september 2016
  • Symptoms, http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pericarditis/basics/symptoms/con-20035562, geraadpleegd op 20 september 2016
  • Afbeelding bron 1: Pexels, Pixabay
  • Afbeelding bron 2: CardioNetworks, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 17-01-2025
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 10
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.