Pericarditis: Ontsteking van vlies rond het hart (hartzakje)

Pericarditis is een aandoening waarbij het dunne vlies rond het hart (hartzakje) ontstoken is, wat resulteert in een gezwollen en geïrriteerd hartzakje. Dit is het gevolg van een infectie, een aandoening of een andere factor. De patiënt heeft hierbij pijn op de borst door het tegen elkaar wrijven van de geïrriteerde lagen van het hartzakje. Koorts, ademhalingsproblemen, vermoeidheid en zwelling van de benen zijn nog enkele andere mogelijke symptomen. Meestal zijn deze symptomen vrij mild en herstelt de patiënt spontaan, maar medicijnen en soms ook chirurgie zijn mogelijke behandelingsmethoden. Wanneer pericarditis ernstig is of onbehandeld blijft, treden potentieel levensbedreigende complicaties op.

• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken pericarditis: Infectie of aandoening
• Symptomen: Stekende pijn op de borst
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie of chirurgie
• Prognose van ontsteking van vlies rond het hart
• Complicaties van ontstoken hartzakje

Epidemiologie aandoening

Pericarditis treft vooral mannen. De patiënt is meestal gemiddeld tussen de twintig en vijftig jaar oud. Ongeveer 5% van alle patiënten die op spoedopnames terechtkomen met ernstige pijn op de borst, krijgt de diagnose van pericarditis.

Oorzaken pericarditis: Infectie of aandoening

De oorzaak van pericarditis is bij veel patiënten niet bekend, al is dit vaak het gevolg van een infectie, een ziekte of andere oorzaken.

Infectie

Diverse infecties leiden mogelijk tot pericarditis:

• bacteriële infecties (minder vaak)
• sommige schimmelinfecties (zeldzaam)
• virale infecties die een borstverkoudheid of een longontsteking (pneumonie) veroorzaken

Aandoening

De aandoening gaat soms gepaard met ziekten zoals:

• auto-immuunaandoeningen zoals reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen) en lupus, waarbij het immuunsysteem de gezonde weefsels aanvalt
• een hiv-infectie en aids
• een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie)
• kanker (waaronder leukemie)
• nierfalen
• reumatische koorts (complicatie van streptokokkeninfectie met symptomen aan gewrichten, hart, hersenen en huid)
• tuberculose (tbc) (bacteriële infectie met longproblemen)

Andere oorzaken

Andere oorzaken zijn onder meer:

• een hartaanval
• een hartoperatie
• een zwelling of ontsteking van de hartspier (myocarditis)
• hartchirurgie of een trauma aan de borst, de slokdarm of het hart
• het gebruik van bepaalde geneesmiddelen, zoals procaïnamide, hydralazine, fenytoïne, isoniazide, bepaalde cytostatica (zet de arts in bij chemotherapie tegen kanker) en bepaalde immunosuppressiva (onderdrukken het immuunsysteem)
• radiotherapie, vooral bij borstkanker of longkanker

Symptomen: Stekende pijn op de borst

Meestal ontstaan de relatief milde symptomen van pericarditis plotseling en verdwijnen de symptomen weer binnen de paar weken (acuut verloop). Af en toe ontwikkelt de patiënt geleidelijk symptomen of houden deze aan, en dan is sprake van chronische pericarditis. De patiënt heeft stekende, scherpe of doordringende pijn in de linkerkant van de borstkas of achter het borstbeen die hij voelt tot in de nek, de schouder, de rug of de buik. Sommige patiënten ervaren de pijn juist als dof of drukkend. Deze pijn neemt toe bij een diepe ademhaling, het plat liggen, het hoesten en het slikken. De pijn is vergelijkbaar met de pijn die gepaard gaat met een hartaanval. De symptomen verminderen wanneer de patiënt gaat zitten en leunt of naar voren beugt. De pijn op de borst gaat bij een infectie gepaard met (lichte) koorts, koude rillingen of zweten. Andere symptomen zijn ademhalingspijn en ademhalingsproblemen bij het liggen, angst, een droge hoest, hartkloppingen (palpitaties), vermoeidheid, zwakte en zwelling van de enkels en voeten en een zwelling van de benen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts beluistert met zijn stethoscoop de hartgeluiden van de patiënt met pericarditis. Dit onderzoek, gekend als “auscultatie”, onthult een specifiek geluid, met name “het pericardiaal wrijven”. Bij ernstige symptomen hoort de patiënt krakende longgeluiden (reutels), verminderde ademgeluiden en andere symptomen van vocht in de ruimte tussen de longen.

Diagnostisch onderzoek
De oorzaak van pericarditis is vaak moeilijk vast te stellen. De arts voert volgende onderzoeken uit om pericarditis te identificeren

• Een CT-scan van het hart
• Een echocardiografie (onderzoek van het hart door geluidsgolven)
• Een elektrocardiografie (onderzoek van de elektrische spieractiviteit van het hart)
• Een MRI-scan van de borstkas en van het hart
• Een radionuclide scanning
• Een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas)

Daarnaast is een bloedonderzoek nodig.

Differentiële diagnose

De symptomenreeks van volgende aandoeningen bootsen mogelijk pericarditis na:

• acute gastritis(acute maagslijmvliesontsteking)
• angina pectoris (pijn op de borst, teken van een hartaanval)
• aortastenose (vernauwing van aortaklep in het hart)
• brandend maagzuur
• coronair vasospasme
• een aortadissectie (scheur in wand van aorta met pijn op borst)
• een longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• een maagzweer
• een myocardinfarct (afsterven van een stuk van de hartspier)
• een slokdarmruptuur
• myocardischemie (zuurstoftekort van de hartspier)
• oesofageaal spasme (slokdarmkampen)
• oesofagitis (een slokdarmontsteking)

Behandeling via medicatie of chirurgie

Het is voor de behandeling belangrijk dat de arts de oorzaak identificeert. De patiënt vermindert de symptomen door het nemen van hoge doses niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's). Antibiotica bestrijden bacteriële infecties, schimmeldodende medicijnen (antimycotica) bestrijden pericarditis die het gevolg is van een schimmelinfectie. Bij sommige patiënten zijn corticosteroïden, krachtige ontstekingsremmende medicijnen, nuttig. Diuretica (plaspillen) verwijderen daarnaast het overtollig vocht.

Soms is een pericardiocentese nodig om vocht te draineren uit het hartzakje, wat mogelijk is met een geleide naald in combinatie bij een echocardiografie. De chirurg maakt daarnaast mogelijk een klein gaatje in het hartzakje zodat de besmette vloeistof terecht komt in de buikholte. Wanneer de behandeling niet effectief is, is chirurgie vereist via een pericardiectomie. Hierbij verwijdert de arts een deel van het hartzakje.

Prognose van ontsteking van vlies rond het hart

Pericarditis is bij de meeste patiënten een milde ziekte waarvan de patiënt spontaan herstelt. Maar bij andere patiënten is sprake van levensbedreigende symptomen. De vochtophoping rond het hart en een slechte hartfunctie veroorzaken soms complicaties. De resultaten zijn veelal goed wanneer de patiënt een snelle en effectieve behandeling krijgt. Het herstelproces kent dan een tijdsduur van gemiddeld twee weken tot drie maanden. Pericarditis is een aandoening die mogelijk wel terugkeert.

Complicaties van ontstoken hartzakje

Littekenvorming en verdikking van het hartzakje treden op bij een ernstige aandoening (constrictieve pericarditis). Daarnaast treedt mogelijk een harttamponnade op. Hierbij gebeurt een compressie van het hart doordat het hartzakje zich vult met bloed als gevolg van een verwonding, een ruptuur, na hartchirurgie, … Hierdoor daalt de bloeddruk dramatisch wat potentieel fataal is. Harttamponnade veroorzaakt o.a. hartkloppingen, misselijkheid, een licht gevoel in het hoofd en een wazig gezichtsvermogen. Vaak gaat een harttamponnade gepaard met een ontsteking van de hartspier (myocarditis). De druk op de borst bij een harttamponnade is vergelijkbaar met de pijn van een hartaanval.

Lees verder

• Acute pericarditis: Soorten van ontsteking van hartzakje
• Constrictieve pericarditis: Soort ontsteking van hartzakje
• Myocarditis: Ontsteking van de hartspier
• Endocarditis: Ontsteking van de binnenkant van het hart
• Alarmsymptomen voor hartaandoeningen: Tekenen van hartziekte