Ovarieel hyperstimulatiesyndroom: Overstimulatie eierstokken

Het ovarieel hyperstimulatiesyndroom is een zeldzame aandoening die voorkomt bij vrouwen die vruchtbaarheidsmedicijnen nemen om de eiproductie te stimuleren bij een in vitrofertilisatie-behandeling (IVF). Deze geneesmiddelen veroorzaken soms een overmatige stimulatie van de eierstokken waardoor ze zwellen, en vervolgens vocht in de buik en de borstkas lekt. Enkele symptomen omvatten een gewichtstoename, een gezwollen buik en kortademigheid. Meestal zijn de symptomen mild en geneest de patiënte snel, waardoor de prognose uitstekend is. Maar in enkele gevallen treden levensbedreigende complicaties op. Het ovarieel hyperstimulatiesyndroom is een zeldzame aandoening die voorkomt bij vrouwen die vruchtbaarheidsmedicijnen nemen om de eiproductie te stimuleren bij een in vitrofertilisatie-behandeling (IVF). Deze geneesmiddelen veroorzaken soms een overmatige stimulatie van de eierstokken, waardoor ze zwellen, en vervolgens vocht in de buik en de borstkas lekt. Enkele symptomen omvatten een gewichtstoename, een gezwollen buik en kortademigheid. Meestal zijn de symptomen mild en geneest de patiënte snel, waardoor de prognose uitstekend is. Maar in enkele gevallen treden levensbedreigende complicaties op.

• Synoniemen ovarieel hyperstimulatiesyndroom
• Epidemiologie
• Oorzaken aandoening
• Risicofactoren van overstimulatie van de eierstokken
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties OHSS
• Preventie

Synoniemen ovarieel hyperstimulatiesyndroom

Het ovarieel hyperstimulatiesyndroom is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• Hyperstimulatiesyndroom
• OHSS

Epidemiologie

OHSS tast 3-6% van de vrouwen aan die het traject van in vitrofertilisatie doorlopen. OHSS komt zelden voor bij vrouwen die alleen maar vruchtbaarheidsmedicijnen via de mond (medische term: oraal) nemen.

Oorzaken aandoening

Een vrouw produceert normaal gesproken één ei per maand. Sommige vrouwen hebben moeite om zwanger te raken en krijgen medicijnen (gonadotrofinen) waardoor het produceren van eieren makkelijker verloopt. Wanneer deze geneesmiddelen de eierstokken te veel stimuleren, zijn de eierstokken erg gezwollen. Hierdoor lekt vocht in de buik en de borstkas en is sprake van het ovarieel hyperstimulatiesyndroom. OHSS treedt enkel op nadat de eieren vrijkomen uit de eierstok (ovulatie: eisprong).

Risicofactoren van overstimulatie van de eierstokken

Het risico op het ontwikkelen van het ovarieel hyperstimulatiesyndroom verhoogt bij de volgende factoren:

• een groot aantal follikels
• een injectie met humaan choriongonadotrofine (HCG). Het humaan choriongonadotrofine hormoon is een hormoon dat het embryo tijdens de zwangerschap produceert. Dit zwangerschapshormoon is bij een zwangerschapstest in urine of bloed te meten
• een laag lichaamsgewicht in vergelijking met de lichaamslengte (lage BMI)
• een meerlingzwangerschap
• een zeer hoog oestrogeengehalte tijdens vruchtbaarheidsbehandelingen
• het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS: hormonale veranderingen)
• jonger dan 35 jaar
• meer dan één dosis HCG na de ovulatie
• migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn)
• vorige episodes van OHSS

Symptomen

De symptomen van OHSS treden op binnen 24 uur na een onvruchtbaarheidsbehandeling in het kader van IVF, maar kunnen na zeven tot tien dagen ernstig worden. Milde tot ernstige symptomen zijn mogelijk, al vertonen de meeste vrouwen milde symptomen zoals:

• braken
• diarree
• een (snelle) gewichtstoename (in ernstige gevallen tot 4,5 kg op 3 dagen)
• een gezwollen buik (vochtophoping in de buik: ascites)
• een lichte tot matige pijn in de buik die komt en gaat
• een verminderde urineproductie (oligurie)
• ernstige pijn of zwelling in het buikgebied (rond de eierstokken)
• kortademigheid (dyspneu)
• misselijkheid
• vermoeidheid

De eierstokken zijn pijnlijk vergroot tot soms wel een diameter van meer dan 25 cm. De klachten zijn voorts erger wanneer de patiënte lijdt aan een ernstige vorm van het ovarieel hyperstimulatiesyndroom.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts meet de grootte van het buikgebied en controleert de gewichtstoename. Hij bemerkt tevens dat de patiënte pijn heeft onder de navel aan het gebied rond de eierstokken.

Diagnostisch onderzoek
De arts voert nog onderzoeken uit om het ovarieel hyperstimulatiesyndroom te identificeren:

• Een abdominale echografie of transvaginale echografie toont de grootte van de eierstokken
• Een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas)
• Een bloedonderzoek onthult informatie over de nierfunctie
• Een urineonderzoek onthult informatie over de nierfunctie

Uit deze onderzoeken komt een combinatie van de volgende resultaten in beeld wat wijst op een ovarieel hyperstimulatiesyndroom:

• acuut nierfalen
• ascites
• een longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• elektrolytafwijkingen zoals hyponatriëmie (verlaagd natriumgehalte in het bloed) en hyperkaliëmie (verhoogd kaliumgehalte in het bloed)
• hemoconcentratie
• het Acute Respiratory Distress Syndrome
• hypercoagulabiliteit (dikker bloed)
• leukocytose (een verhoogd aantal witte bloedcellen)
• pleura-effusie (vochtophoping tussen borstvlies en longvlies) en pericardeffusie (vochtophoping rond het hartzakje)
• trombose (het ontstaan van een deeltje gestold bloed in de bloedvaten)
• verhoogde transaminasewaarden

Differentiële diagnose

Volgende aandoeningen bootsen de reeks van symptomen na van het OHSS en zijn daarom gekend als de differentiële diagnose:

• abdominale sepsis (bloedvergiftiging in de buik)
• appendicitis (ontsteking van het wormvormig aanhangsel van de blindedarm)
• cholecystitis (ontsteking van galblaas met buikpijn, koorts en misselijkheid)
• cysten (abnormaal met vocht gevormde holten in lichaam)
• een buitenbaarmoederlijke zwangerschap
• een gescheurde ovariële cyste (eierstokcyste)
• een hemorragische cyste
• een longembolie
• een ovariumtorsie
• een pericardeffusie
• een pleura-effusie (borstvliesuitstroming)
• een tubo-ovarieel abces (abces in eileiders en eierstokken)
• het acute respiratory distress syndrome
• longoedeem (vocht in de longen door linkerhartfalen)
• ovariumtorsie
• peritonitis (ontsteking van buikvlies door infectie in de buikholte)
• salpingitis (ontsteking van het slijmvlies van de eileiders of salpinges)

Behandeling

Milde symptomen

Een patiënte met milde symptomen heeft geen specifieke behandeling nodig. De aandoening verbetert mogelijk de kansen op een zwangerschap. De pijn kan verlicht worden door het nemen van vrij verkrijgbare pijnstillers. Het is belangrijk om dagelijks minstens tien tot twaalf glazen vocht (met elektrolyten) in te nemen. Cafeïne houdende dranken (cola, koffie) en alcohol zijn uit den boze. Daarnaast weegt de vrouw zich dagelijks om te controleren op merkbare gewichtstoename. Als er gewicht bijkomt, raadpleegt ze onmiddellijk de arts voor een eventuele medische behandeling. Zware inspanningen en geslachtsgemeenschap zijn af te raden. De vrouw mag dagelijks milde inspanningen verrichten, tenzij de arts andere aanbevelingen doet. Ze moet ook voldoende rusten, bij voorkeur met de benen omhoog om het vocht weg te laten vloeien.

Ernstige symptomen

Bij ernstige symptomen, die voorkomen bij ongeveer 1 tot 2% van de patiënten die ovariële stimulatie ondergaan, is ziekenhuisopname vereist. De patiënte krijgt intraveneus (via een ader) vocht toegediend. De arts verwijdert tevens het verzamelde vocht uit de buikholte met behulp van een naald. Een bloedonderzoek is regelmatig nodig om de elektrolytenbalans en andere problemen op te sporen, evenals om te controleren of de patiënte lijdt aan uitdroging (dehydratie). Het dragen van steunkousen en het nemen van antistollingsmedicijnen wordt aanbevolen om bloedstolsels te voorkomen. In sommige gevallen kan chirurgie noodzakelijk zijn.

Prognose

Bij de meeste patiënten is de prognose gunstig, waardoor ze spontaan herstellen binnen enkele dagen. Zwangere patiënten ervaren soms symptomen die verergeren, waardoor ze soms weken met klachten blijven rondlopen alvorens deze volledig verdwijnen.

Complicaties OHSS

In zeldzame gevallen resulteert OHSS in levensbedreigende complicaties. Deze omvatten:

• ademhalingsproblemen
• bloedstolsels/bloedproppen in grote vaten, meestal in de benen
• de dood (zeer zeldzaam, meestal als gevolg van een hypovolemische shock)
• een ernstige verstoring van de elektrolytenbalans
• een ernstige vochtophoping in de buik of soms borstkas (ascites)
• een miskraam
• elektrolytenstoornissen (natrium, kalium, …)
• het openbreken van een cyste in een eierstok, wat leidt tot ernstige bloedingen
• het verdraaien van een eierstok
• nierfalen

Preventie

De patiënte krijgt regelmatig een bloedonderzoek en een transvaginale echografie om de reactie van de eierstokken op de medicijnen te evalueren. Dit is nodig om tijdig een overstimulatie van de eierstokken door de vruchtbaarheidsmedicijnen op te sporen.

Lees verder

• Eierstokcysten (cysten in eierstok): Soorten en symptomen
• Eierstokkanker: Kanker in eierstokken met weinig symptomen
• Eierstokpijn: Oorzaken van pijn aan eierstok of eierstokken
• Eierstoktumoren: Typen en symptomen van tumor op eierstokken
• Polycysteus ovarium syndroom: Hormonale onevenwichtigheden