Eierstokkanker: Kanker in eierstokken met weinig symptomen
Eierstokken (ovaria) zijn ovaalvormige vrouwelijke voortplantingsorganen die nodig zijn voor de productie van eieren. Bij eierstokkanker (ovariumcarcinoom, ovariumkanker), de vijfde meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen, start de kanker in de eierstokken. Hoewel de exacte oorzaak van eierstokkanker niet bekend is, zijn een aantal risicofactoren gekoppeld met de ziekte, waaronder een hogere leeftijd van een vrouw. De meerderheid van de patiënten met eierstokkanker vertoont geen symptomen. Andere vroege symptomen zijn rugpijn, pijn in de onderbuik en een snel vol gevoel. Afhankelijk van het kankerstadium is chirurgie en chemotherapie mogelijk.
Epidemiologie van eierstokkanker
Eierstokkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker bij vrouwen, maar het wordt vaak pas in een later stadium gediagnosticeerd. De incidentie van eierstokkanker varieert wereldwijd, met hogere cijfers in westerse landen, zoals de Verenigde Staten en Europese landen, vergeleken met landen in Azië en Afrika. De prevalentie van eierstokkanker neemt toe naarmate vrouwen ouder worden, met de hoogste incidentie in vrouwen tussen de 55 en 70 jaar.
Incidentie en prevalentie
In Nederland wordt eierstokkanker jaarlijks bij ongeveer 1.200 vrouwen gediagnosticeerd, wat het de vijfde meest voorkomende kanker bij vrouwen maakt. Wereldwijd wordt geschat dat er meer dan 300.000 nieuwe gevallen per jaar zijn. De ziekte heeft een relatief hoge sterfte, wat wordt toegeschreven aan het feit dat het vaak pas in een gevorderd stadium wordt ontdekt.
Leeftijd en geografische variaties
Eierstokkanker komt vaker voor bij vrouwen boven de 50 jaar, met een piek tussen de 60 en 70 jaar. Geografisch gezien is de incidentie hoger in Noord-Amerika en Europa, terwijl het aantal gevallen in Azië en Afrika lager ligt. Dit kan deels worden verklaard door genetische factoren, maar ook door levensstijlfactoren en toegang tot gezondheidszorg.
Mechanisme
Het mechanisme achter eierstokkanker is complex en kan variëren afhankelijk van het type eierstokkanker. De meeste gevallen van eierstokkanker beginnen in de epitheliale cellen van de eierstokken, maar er zijn ook zeldzamere vormen die uitgaan van de eierstokcellen zelf, zoals germinale tumoren en stroma-tumoren.
Celgenetica en tumorgroei
Bij eierstokkanker kunnen genetische mutaties optreden die de normale groei- en differentiatieprocessen van cellen verstoren. Veel voorkomende mutaties zijn onder meer afwijkingen in de BRCA1- en BRCA2-genen, die de kans op eierstokkanker kunnen verhogen. Verlies van tumor suppressorgenen, zoals p53, is ook een veelvoorkomende gebeurtenis in het ontstaan van de ziekte.
Hormonaal mechanisme
Hormonen spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van eierstokkanker. Oestrogeen, dat voornamelijk door de eierstokken wordt geproduceerd, kan de groei van bepaalde soorten eierstokkankercellen bevorderen. De hormonale invloeden kunnen deels verklaren waarom eierstokkanker vaker voorkomt bij vrouwen na de menopauze.
Oorzaken
Eierstokkanker ontstaat wanneer de cellen in de eierstokken ongecontroleerd beginnen te groeien en zich vermenigvuldigen, wat leidt tot de vorming van een tumor. Hoewel de exacte oorzaak van eierstokkanker niet bekend is, zijn er verschillende theorieën over hoe deze aandoening kan ontstaan. Genetische mutaties, hormonale invloeden, en de accumulatie van cellulaire schade door vrije radicalen worden allemaal als mogelijke bijdragen gezien.
Risicofactoren
Volgende risicofactoren zijn bekend voor eierstokkanker:
- Aandoeningen: Endometriose (pijn rond de menstruatieperiode bij een vrouw)
- Anticonceptie: Vrouwen die nog nooit de anticonceptiepil hebben genomen, hebben een hoger risico.
- Asbest: De blootstelling aan asbest verhoogt de kans op het krijgen van kanker in de eierstokken.
- Bevalling: Des te ouder de vrouw bij de bevalling is, des te hoger het risico op eierstokkanker.
- Borstkanker: Vrouwen die borstkanker hebben gehad of een familiegeschiedenis van borstkanker of eierstokkanker hebben, lopen een verhoogd risico op eierstokkanker (als gevolg van defecten in de BRCA1- of BRCA2-genen).
- Erfelijke aandoeningen: Lynch-syndroom (verhoogd risico op dikkedarmkanker en andere vormen van kanker), Maffucci-syndroom (afwijkingen aan botten en huid)
- Het gebruik van talkpoeder: Talkpoeder tussen de benen verhoogt minimale de kans op het ontwikkelen van de aandoening.
- Kinderen: Des te minder kinderen, des te hoger de kans op kanker in de eierstokken.
- Leeftijd: Des te ouder een vrouw is, des te hoger de kans op dit type kanker. De meeste vrouwen (80%) hebben de menopauze reeds doorlopen wanneer ze de diagnose krijgen.
- Menopauze: Een late start van de menopauze is een andere risicofactor voor eierstokkanker.
- Menstruatie: Vrouwen waarbij de menstruatie op jonge leeftijd begonnen is, hebben een hoger risico.
- Oestrogeen: Vrouwen die vijf jaar of langer oestrogeen vervangende hormonen nemen vormen een risicofactor. Anderzijds vermindert de anticonceptiepil wel het risico op de ziekte.
- Overgewicht
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van eierstokkanker kunnen verhogen. Deze omvatten genetische factoren, hormonale invloeden, en omgevingsfactoren. Vrouwen die een verhoogd risico hebben, kunnen baat hebben bij vroege detectie en genetisch advies.
Genetische risicofactoren
De BRCA1- en BRCA2-genen zijn bekend als belangrijke genetische risicofactoren voor eierstokkanker. Draagsters van een mutatie in deze genen hebben een verhoogd risico om eierstokkanker te ontwikkelen. Ook Lynch-syndroom, een erfelijke aandoening die wordt gekarakteriseerd door mutaties in de MMR-genen, verhoogt het risico op eierstokkanker.
Hormonale en reproductieve factoren
Vrouwen die op jonge leeftijd hun eerste menstruatie hadden of op latere leeftijd de menopauze bereikten, hebben een verhoogd risico op eierstokkanker. Langdurige blootstelling aan oestrogeen, bijvoorbeeld door het gebruik van hormonale anticonceptie of hormoonvervangende therapie, kan het risico verhogen. Ook vrouwen die geen kinderen hebben gekregen of die geen langdurige orale anticonceptie hebben gebruikt, lopen mogelijk een hoger risico.
Risicogroepen
Bepaalde groepen vrouwen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van eierstokkanker. Het identificeren van deze risicogroepen kan leiden tot vroege opsporing en gerichte preventieve maatregelen.
Familiegeschiedenis
Vrouwen met een familielid die eierstokkanker heeft gehad, hebben een verhoogd risico om zelf de ziekte te ontwikkelen. Dit geldt vooral voor vrouwen met een eerste graad familielid, zoals een moeder of zus, die eierstokkanker heeft gehad. Het risico is nog hoger als er ook andere vormen van kanker in de familie voorkomen, zoals borstkanker.
Genetisch advies
Vrouwen die behoren tot een risicogroep kunnen baat hebben bij genetisch advies om hun kans op eierstokkanker te begrijpen. Genetische testen kunnen helpen bepalen of zij draagsters zijn van de BRCA1- of BRCA2-genen, wat hen kan helpen bij het nemen van geïnformeerde beslissingen over preventie en vroegtijdige opsporing.
Geassocieerde symptomen
Eierstokkanker gaat vaak gepaard met een breed scala aan symptomen, waarvan sommige vaag en moeilijk te onderscheiden zijn van andere, minder ernstige aandoeningen. De symptomen kunnen variëren afhankelijk van het stadium van de ziekte en de mate van verspreiding.
Maag- en darmklachten
Een van de meest voorkomende geassocieerde symptomen van eierstokkanker zijn maag- en darmklachten, zoals opgeblazen gevoel, indigestie, buikpijn en veranderingen in de stoelgang. Patiënten kunnen ook last hebben van obstipatie of diarree, die vaak worden verward met andere gastro-intestinale aandoeningen. Deze symptomen kunnen het gevolg zijn van de druk die de tumoren uitoefenen op de darmen of de maag.
Verlies van eetlust en gewichtsverlies
Veel vrouwen met eierstokkanker ervaren onverklaard gewichtsverlies of een verlies van eetlust. Dit kan veroorzaakt worden door het feit dat de tumoren de normale werking van de spijsvertering verstoren of door de algemene afname van de eetlust die vaak gepaard gaat met kanker.
Frequent urineren en urine-incontinentie
In sommige gevallen kunnen vrouwen met eierstokkanker frequent urineren of last krijgen van urine-incontinentie. Dit symptoom ontstaat vaak wanneer de tumor druk uitoefent op de blaas of andere delen van het urinestelsel, wat de normale werking verstoort.
Pijn in de onderbuik of bekken
Pijn in de onderbuik of bekkengebied is een veelvoorkomend geassocieerd symptoom bij eierstokkanker. Deze pijn kan variëren van mild en intermitterend tot intens en constant. Het kan ontstaan door de aanwezigheid van tumoren in de eierstokken die druk uitoefenen op omliggende organen.
Onregelmatige menstruatie of vaginale bloeding
Onregelmatige menstruatie of vaginale bloeding buiten de normale menstruatiecycli kan ook een geassocieerd symptoom zijn van eierstokkanker. Dit symptoom komt vaker voor bij vrouwen die in de perimenopauze of postmenopauze zitten, maar kan ook voorkomen bij jongere vrouwen, vooral als de kanker invloed heeft op de hormonale balans.
Bloedarmoede en vermoeidheid
Veel vrouwen met eierstokkanker ervaren bloedarmoede als gevolg van interne bloeding of de algemene invloed van de kanker op het lichaam. Dit kan leiden tot symptomen zoals vermoeidheid, zwakte en bleekheid. De vermoeidheid kan zich verergeren naarmate de ziekte vordert.
Pijn in de rug of tijdens geslachtsgemeenschap
In gevorderde stadia van eierstokkanker kunnen vrouwen pijn ervaren in de onderrug of pijn tijdens geslachtsgemeenschap. Dit kan worden veroorzaakt door de tumoren die zich uitbreiden naar nabijgelegen organen of structuren in de buikholte, zoals de blaas of de darmen.
Alarmsymptomen
Bij eierstokkanker zijn er enkele alarmsymptomen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van de ziekte, hoewel deze vaak pas in een later stadium optreden. Let op de volgende symptomen:
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoek
Een lichamelijk onderzoek onthult bij de aanwezigheid van eierstokkanker vaak geen afwijkingen. Wanneer de eierstokkanker echter reeds in een vergevorderd stadium is, dan voelt de arts een gezwollen buik, te wijten aan ophoping van vocht (
ascites).
Diagnostisch onderzoek
Via een
transvaginale echografie spoort de arts enkele vroege vormen van eierstokkanker op. De meerderheid van de patiënten heeft echter een vergevorderd kankerstadium III (verspreiding in de buikholte) of IV (buiten het buikvlies) wanneer de arts de diagnose stelt.
Levermetastasen komen namelijk vaak voor bij eierstokkanker. Een
bloedonderzoek onthult de aanwezigheid van de serum CA125 tumormarker, maar dit is doorgaans geen nuttig diagnostisch instrument. Wel zet de arts dit in om de effectiviteit van de behandeling na te gaan. Vaak zet de arts een
laparoscopie (inwendig kijkonderzoek van de buikholte) of een verkennende laparotomie (chirurgisch openen van de buikholte) in om de oorzaak van de symptomen te achterhalen. Een
biopsie van het verdachte eierstokweefsel is nodig voor het bevestigen van de diagnose. Heeft de patiënte bloedingen uit het rectum, dan is een
colonoscopie aanbevolen. Verder is het nog mogelijk om vocht uit de buik te zuigen (aspiratie). Een
vochtophoping in de buik (ascites) wijst meestal op reeds
uitgezaaide eierstokkanker.
Differentiële diagnose
De symptomen van eierstokkanker zijn niet altijd gemakkelijk te herkennen, omdat ze lijken op deze van een aantal vaker voorkomende aandoeningen zoals het
prikkelbaredarmsyndroom (aandoening met chronische
diarree en
obstipatie) of een tijdelijk blaasprobleem. Het belangrijkste verschil tussen eierstokkanker en andere mogelijke aandoeningen is echter de blijvende aanwezigheid en een geleidelijke verslechtering van de symptomen.
Behandeling
Chirurgie speelt een belangrijke rol in de behandeling van ovariumkanker. Vaak verwijdert de arts de
baarmoeder (
hysterectomie) samen met de eierstokken en het omliggende weefsel. Chemotherapie wordt vaak aanbevolen bij een uitgezaaide vorm van eierstokkanker, ook na een chirurgische ingreep. Bij een beginnende vorm van eierstokkanker kan de arts soms besluiten tot een minder ingrijpende behandeling. De chemotherapie kan ook op maat worden aangepast volgens de noodzaak en reactie van de patiënt. In sommige gevallen kan doelgerichte therapie, immunotherapie of hormoontherapie worden overwogen.
Prognose
Prognose
De prognose van eierstokkanker is sterk afhankelijk van het stadium waarin de kanker wordt ontdekt. In een vroeg stadium kan de ziekte vaak succesvol worden behandeld, terwijl in een later stadium de overlevingskansen aanzienlijk afnemen.
Overlevingskansen
De 5-jaars overleving van eierstokkanker is relatief laag in vergelijking met andere vormen van kanker, met name vanwege de late diagnose. Wanneer de kanker vroeg wordt ontdekt (stadium I), is de overlevingskans aanzienlijk hoger, met meer dan 90%. In gevorderde stadia (stadium III of IV) daalt de overlevingskans aanzienlijk.
Behandeling en vooruitzichten
De vooruitzichten hangen af van de respons op behandelingen zoals chirurgie, chemotherapie en soms bestraling. Innovaties in immunotherapie en gerichte therapieën bieden nieuwe hoop voor patiënten met gevorderde stadia van de ziekte.
Complicaties
Eierstokkanker kan leiden tot verschillende complicaties, afhankelijk van het stadium van de ziekte en de behandeling. Mogelijke complicaties zijn onder andere:
- vaginaal bloedverlies
- maagdarmproblemen zoals misselijkheid en braken
- pijn en ongemak door de tumor
- infecties door chirurgische ingrepen
- ernstige bloedingen
- urineproblemen
- psychologische impact zoals angst en depressie
Preventie
Hoewel er geen gegarandeerde manier is om eierstokkanker te voorkomen, kunnen bepaalde preventieve maatregelen het risico mogelijk verlagen. Vrouwen die behoren tot risicogroepen kunnen baat hebben bij intensieve opvolging en vroege detectie.
Gezonde levensstijl
Een gezonde levensstijl, met een evenwichtig voedingspatroon, regelmatig bewegen en het vermijden van risicofactoren zoals roken, kan mogelijk het risico op eierstokkanker verlagen. Het handhaven van een gezond gewicht en het beperken van de blootstelling aan hormonen kan ook bijdragen aan het verlagen van het risico.
Preventieve chirurgie
Voor vrouwen met een hoog genetisch risico, zoals die met een BRCA1- of BRCA2-mutatie, kan preventieve chirurgie, zoals het verwijderen van de eierstokken (oöforectomie), worden overwogen. Dit kan het risico op eierstokkanker aanzienlijk verlagen, hoewel het niet volledig uitsluit.
Praktische tips voor het omgaan met eierstokkanker
Eierstokkanker is een ernstige aandoening die invloed kan hebben op vele aspecten van je dagelijks leven, van fysieke symptomen tot emotionele belasting. Het omgaan met eierstokkanker vraagt om een holistische benadering, waarbij zowel medische behandeling als zelfzorg essentieel zijn. Hier volgen praktische tips voor het omgaan met eierstokkanker, zodat je je kwaliteit van leven zo veel mogelijk kunt behouden tijdens de behandeling.
Zoek deskundige medische zorg en volg het behandelingsplan
Het is van groot belang om nauw samen te werken met je artsen en het behandelingsplan strikt op te volgen. Eierstokkanker wordt vaak behandeld met chirurgie, chemotherapie, en/of radiotherapie, afhankelijk van het stadium van de kanker. Zorg ervoor dat je goed geïnformeerd bent over je behandelingsopties en bespreek met je arts de mogelijke bijwerkingen van de behandeling. Volg het schema voor ziekenhuisbezoeken en medische tests om te zorgen dat de voortgang van de behandeling goed gemonitord wordt.
Ondersteuning bij emotionele en psychische uitdagingen
Eierstokkanker kan gepaard gaan met veel emotionele en psychologische stress. Het is belangrijk om ondersteuning te zoeken bij vrienden, familie, of een psycholoog. Therapie kan helpen bij het omgaan met angst, depressie of stress die vaak met de diagnose gepaard gaan. Steungroepen voor vrouwen met eierstokkanker kunnen ook een waardevolle bron van steun zijn, omdat je ervaringen kunt delen met anderen die een soortgelijke situatie doormaken.
Zorg voor voldoende rust en herstel
Tijdens en na behandelingen zoals chemotherapie of chirurgie is het belangrijk om voldoende rust te nemen. Je lichaam heeft tijd nodig om te herstellen van de behandelingen. Luister naar je lichaam en neem pauzes wanneer je moe bent. Het is niet ongebruikelijk om je uitgeput te voelen, vooral na chemotherapie. Probeer een regelmatig slaapschema te handhaven en vermijd stressvolle activiteiten om je energie te sparen.
Pas je voedingspatroon aan om je energie en gezondheid te ondersteunen
Een evenwichtig voedingspatroon is essentieel om je kracht en gezondheid te behouden tijdens de behandeling van eierstokkanker. Kies voor voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitaminen, mineralen en eiwitten om je immuunsysteem te ondersteunen en je herstel te bevorderen. Het eten van verse groenten, fruit, volkoren granen, en mager vlees kan helpen om je energie op peil te houden. Praat met een diëtist over eventuele dieetveranderingen die specifiek voor jou van toepassing kunnen zijn, vooral als je moeite hebt met eten door de bijwerkingen van de behandeling.
Voorkom infecties en zorg voor hygiëne
Chemotherapie kan je immuunsysteem verzwakken, waardoor je vatbaarder wordt voor infecties. Het is belangrijk om extra voorzichtig te zijn met hygiëne, vooral tijdens de chemotherapiebehandelingen. Was je handen regelmatig, vermijd drukke openbare plekken, en houd wonden goed schoon. Als je koorts of andere tekenen van infectie opmerkt, neem dan onmiddellijk contact op met je arts.
Beweeg regelmatig, maar met voorzichtigheid
Lichamelijke activiteit kan helpen om je fysieke en mentale gezondheid te ondersteunen tijdens de behandeling van eierstokkanker. Het is belangrijk om een vorm van beweging te vinden die voor jou haalbaar is. Dit kan wandelen, yoga, of lichte stretchoefeningen zijn. Beweging kan helpen om stress te verlichten, je stemming te verbeteren, en je energieniveau op peil te houden. Overleg altijd met je arts voordat je begint met een nieuw bewegingsprogramma om ervoor te zorgen dat het veilig is voor jou.
Zorg voor je geestelijke gezondheid met ontspanningstechnieken
De behandeling van eierstokkanker kan niet alleen fysiek zwaar zijn, maar ook mentaal uitputtend. Het is belangrijk om manieren te vinden om te ontspannen en stress te verminderen. Ontspanningstechnieken zoals meditatie, ademhalingsoefeningen, of mindfulness kunnen helpen om je gemoedstoestand te verbeteren. Yoga en andere vormen van lichte lichaamsbeweging kunnen ook bijdragen aan het verminderen van spanning en het bevorderen van ontspanning.
Behandelingen voor eierstokkanker kunnen bijwerkingen veroorzaken, zoals misselijkheid, vermoeidheid, haaruitval, of pijn. Het is belangrijk om deze bijwerkingen goed in de gaten te houden en met je arts te bespreken. Er zijn vaak medicijnen of aanpassingen die kunnen helpen om de bijwerkingen te verlichten. Als je bijvoorbeeld last hebt van misselijkheid, kan je arts medicijnen voorschrijven om dit te verminderen. Vergeet niet om ook emotionele bijwerkingen, zoals depressie of angst, met je arts te bespreken.
Plan je behandelingen en ziekenhuisbezoeken goed
Het kan helpen om een kalender of agenda bij te houden voor je behandelingen en ziekenhuisbezoeken. Dit zorgt ervoor dat je geen belangrijke afspraken mist en het maakt het gemakkelijker om je dagelijkse activiteiten te organiseren. Zorg ervoor dat je vervoer hebt naar je ziekenhuisafspraken, vooral als je je niet goed voelt of als de behandelingen veel energie kosten. Vraag indien nodig om hulp van familie of vrienden.
Communiceer openlijk met je arts over je behoeften
Blijf open en eerlijk communiceren met je arts over je symptomen, zorgen en behoeften. Als je pijn hebt, moeite hebt met het eten, of andere veranderingen in je gezondheid ervaart, informeer dan je arts. Je arts kan behandelingen aanpassen of extra steun bieden om de symptomen beter te beheersen. Het is belangrijk dat je arts een goed overzicht heeft van je algehele gezondheid, zodat de behandeling optimaal afgestemd kan worden.
Plan voor de toekomst, maar blijf flexibel
Het omgaan met eierstokkanker is een dynamisch proces en het is belangrijk om een toekomstperspectief te behouden, maar ook flexibel te blijven in je plannen. Werk samen met je arts om een langetermijnplan te ontwikkelen voor het monitoren van je gezondheid en het voorkomen van terugval. Toch is het belangrijk om ook open te staan voor veranderingen en je aan te passen aan de situatie naarmate deze evolueert.
Door deze praktische tips toe te passen, kun je beter omgaan met de uitdagingen van eierstokkanker en de bijbehorende behandelingen. Samen met medische zorg, zelfzorgstrategieën, en een ondersteunend netwerk kan je je gezondheid behouden en een goede kwaliteit van leven nastreven tijdens je behandeling.
Lees verder