Eierstokcysten (cysten in eierstok): Soorten en symptomen

Een cyste is een abnormaal gevormde zakvormige holte die zich mogelijk overal in het lichaam bevindt. Bij de meeste vrouwen ontstaat tijdens het leven minstens één eierstokcyste, waarbij zich één of meer cysten in de eierstokken bevinden. De vorming van eierstokcysten gebeurt vaak tijdens de eisprong (ovulatie). De ovulatie vindt plaats wanneer de eierstok elke maand een ei afgeeft. In de meeste gevallen veroorzaken deze cysten geen symptomen en ontdekt de arts deze per toeval tijdens een standaard gynaecologisch onderzoek. Een afwachtend bereid, medicatie en een operatie zijn mogelijke behandelingen voor een cyste in de eierstok. In de meeste gevallen zijn de vooruitzichten voor vrouwen met eierstokcysten uitstekend.

• Functie van eierstokken bij vrouwen
• Epidemiologie van ovariële cysten
• Soorten eierstokcysten
• Functionele cysten
• Pathologische cysten
• Oorzaken
• Endometriose
• Ernstige bekkeninfecties
• Hormonale problemen
• Zwangerschap
• Risicofactoren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van cyste in eierstok
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose
• Complicaties van ovariumcysten
• Druk op organen
• Eierstokkanker
• Gedraaide cyste
• Gescheurde cyste
• Onvruchtbaarheid
• Preventie van cysten in eierstok

Functie van eierstokken bij vrouwen

De eierstokken bevinden zich aan weerszijden van de baarmoeder. Ze zorgen voor de productie van oestrogeen en voor het starten de menstruatiecyclus. De eierstokken bestaan uit onder andere follikels (bevatten de eicellen of de toekomstige eieren). Bij elke eisprong (ovulatie) gebeurt een vrijgave van één van deze eieren in de baarmoeder, wat nodig is om het eitje mogelijk te laten bevruchten.

Epidemiologie van ovariële cysten

Eierstokcysten (ovariële cysten, ovariumcysten) zijn komen veel voor bij vrouwen met regelmatige menstruaties. De meeste vrouwen maken elke maand minstens één follikelcyste of corpus luteumcyste aan. Ongeveer 8% van de premenopauzale vrouwen ontwikkelt grote cysten waarvoor een medische behandeling vereist is. Eierstokcysten komen minder vaak voor na de menopauze. Postmenopauzale vrouwen met eierstokcysten lopen een hoger risico op eierstokkanker.

Soorten eierstokcysten

Er bestaan diverse soorten eierstokcysten.

Functionele cysten

Functionele ovariumcysten zijn het meest voorkomende type cysten van de eierstokken. Deze vormen zich normaal gezien tijdens het ovulatieproces.

Corpus luteumcysten
Zodra de follikel openbreekt en het ei loslaat, krimpt de lege follikelzak in een massa cellen, wat bekend staat als het corpus luteum (gele lichaam). Het corpus luteum maakt hormonen aan om zich voor te bereiden op het volgende ei voor de volgende menstruatiecyclus. Corpus luteumcysten (luteale ovariumcysten) komen minder vaak voor. Deze ontstaan wanneer het zakje niet krimpt. Het zakje hecht zich namelijk opnieuw vast nadat het ei is vrijgegeven. Vervolgens gebeurt een opbouw van vloeistof aan de binnenkant. De meeste corpus luteumcysten verdwijnen na een paar weken. Ze bereiken echter soms een breedte van bijna vier centimeter. Ze veroorzaken ook soms inwendige bloedingen of pijn, of zorgen voor een verdraaiing van de eierstok. Sommige medicijnen die een ovulatie veroorzaken, verhogen het risico op het krijgen van deze cysten.

Follikelcysten
Follikelcysten zijn het meest voorkomende type eierstokcysten. Bij een normale menstruatiecyclus geeft een eierstok elke maand een eitje vrij. Het ei groeit in een follikel (kleine zak). Wanneer het ei rijpt en volwassen is, breekt de follikel open en geef deze het ei vrij. Follikelcysten ontstaan wanneer de follikel niet openbreekt om het ei vrij te geven. Hierdoor groeit de follikel door tot een cyste. Follikelcysten hebben vaak geen symptomen en verdwijnen na één tot drie maanden.

Pathologische cysten

Pathologische cysten zijn cysten die in de eierstokken groeien; ze zijn ofwel onschadelijk of ontaarden in kwaadaardige cysten.

Cystadenomen
Cystadenomen zijn ovariumcysten die ontstaan uit cellen die het buitenste deel van de eierstok bedekken. Sommige cystadenomen zijn gevuld met een dikke, slijmachtige substantie, terwijl anderen een waterige vloeistof bevatten. Meestal zijn cystadenomen aan de eierstok bevestigd via een soort steeltje (stengel). Doordat ze niet in maar buiten de eierstok aanwezig zijn, bereiken ze soms grote afmetingen. Ze zijn zelden kankerachtig, maar de arts verwijdert toch dit type eierstokcysten.

Dermoïdcysten
Een dermoïdcyste (wondergezwel) is de meest voorkomende vorm van een pathologische cyste voor vrouwen jonger dan dertig jaar. Dermoïdcysten worden gevormd uit de cellen die eieren maken. Ze bevatten haarzakjes, huidcellen, vet en andere weefsels. Bij de meeste vrouwen verdwijnen deze meestal goedaardige cysten vanzelf. Wel bereiken ze soms grote afmetingen, namelijk tot vijftien centimeter in doorsnede zijn. De arts moet daarom grotere dermoïdcysten operatief verwijderen.

Endometriomen
Een endometrioom is een goedaardig gezwelletje dat het gevolg is van endometriose. Endometriose treedt op wanneer de bekleding van de baarmoeder buiten de baarmoeder groeit.

Polycysteus ovariumsyndroom
Bij sommige vrouwen produceren de eierstokken veel kleine cysten. Bij het polycysteus ovariumsyndroom ontstaan mogelijk problemen met de eierstokken waardoor een vrouw niet zwanger kan geraken.

Oorzaken

Endometriose

Vrouwen met endometriose (cellen van het baarmoederslijmvlies die in andere lichaamsdelen groeien) ontwikkelen sneller een endometrioom, een type van een eierstokcyste. Het endometrioseweefsel hecht zich dan aan de eierstok en vormt een gezwelletje. Deze cysten zijn mogelijk pijnlijk tijdens de geslachtsgemeenschap tijdens de menstruatie.

Ernstige bekkeninfecties

Infecties verspreiden zich soms naar de eierstokken en eileiders en veroorzaken dan cystevorming.

Hormonale problemen

Functionele cysten verdwijnen meestal vanzelf zonder behandeling. Hormonale veranderingen of het gebruik van geneesmiddelen die de ovulatie stimuleren liggen vaak aan de basis van de cystevorming.

Zwangerschap

Een ovariumcyste ontwikkelt zich normaal gesproken in het begin van een zwangerschap om de zwangerschap te ondersteunen totdat de placenta zich vormt. Bij sommige vrouwen blijft de cyste op de eierstok aanwezig tot later in de zwangerschap. Een chirurgische ingreep is dan soms nodig om de cyste te verwijderen.

Risicofactoren

Een aantal risicofactoren vergroten de kans op het ontwikkelen van cysten in de eierstokken.

• een familiale of persoonlijke voorgeschiedenis van eierstokkanker, borstkanker of dikkedarmkanker
• geen borstvoeding gegeven hebben aan kinderen
• geen kinderen
• hormoonvervangingstherapieën en vruchtbaarheidsmiddelen
• obesitas (overgewicht) (vooral voor de ontwikkeling van functionele ovariumcysten)
• roken

Symptomen

Eierstokcysten zijn in de meeste gevallen asympatomatisch, dus een vrouw heeft geen pijn of andere tekenen van de cysten in de eierstok. Sommige vrouwen hebben wel symptomen, al variëren deze van het type cyste. De mogelijke symptomen zijn:

• abnormaal vaginaal bloedverlies
• bekkenpijn voorafgaand aan of na de menstruatiecyclus
• buikproblemen: chronische buikpijn, een opgeblazen gevoel, een zwelling in de buik
• darmproblemen: pijn bij het maken van stoelgang, druk op de darmen of een frequente noodzaak om een ontlasting te passeren
• een gevoel van volheid, zelfs na het eten van een kleine hoeveelheid eten
• een onregelmatige menstruatie met veel bloedverlies
• een onverklaarbare gewichtstoename
• een verlies van eetlust
• eierstokpijn (scherp of dof)
• hormonale veranderingen: gevoelige borsten, wijzigingen in de groei van de borsten en het lichaamshaar
• misselijkheid en braken
• moeilijkheden om zwanger te geraken
• pijn in de lage rug (lage rugpijn) of dijen
• pijn tijdens de geslachtsgemeenschap
• pijn tijdens de menstruatiecyclus
• plasproblemen: vaker plassen (pollakisurie), de blaas niet volledig kunnen ledigen (urineretentie)

De pijn is constant of treedt met tussenpozen op en is mild tot ernstig. Bij ernstige, stekende of scherpe bekkenpijn, bloedingen, koorts, flauwvallen, duizeligheid en een snelle ademhaling (tachypneu) is het belangrijk om een arts te raadplegen daar de cyste dan wellicht gescheurd of gedraaid is.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van eierstokcysten gebeurt vaak per toeval bij een gynaecologisch onderzoek. De bevestiging van de aandoening gebeurt door middel van een CT-scan, MRI-scan of een echografie. Hiermee is het mogelijk om de vorm, de grootte en de locatie te bepalen. Tevens onthullen deze beeldvormende onderzoeken of de cyste gevuld, vast of gemengd is. Verder krijgen vruchtbare vrouwen een zwangerschapstest om een zwangerschap uit te sluiten. Ook een bloedonderzoek is nuttig; hiermee is het mogelijk om het hormoonniveau te bepalen, wat nodig is voor het opsporen van hormonale problemen. Via een bloedonderzoek is het ook mogelijk om kankerantigeen 125 (CA-125) te meten. Deze waarde is namelijk verhoogd bij de aanwezigheid van eierstokkanker. Wel zijn de waarden bij vrouwen in de menopauze vaak verhoogd als gevolg van andere ziekten zoals endometriose, vleesbomen en een bekkenontsteking (infectie van de vrouwelijke geslachtsorganen). Wanneer de cyste mogelijk kwaadaardig is, moet de arts een biopsie (weefselstukje) nemen van de eierstokcyste, hetgeen gebeurt via een laparoscopie.

Behandeling van cyste in eierstok

De behandeling van ovariële cysten is afhankelijk van volgende factoren:

• de eventuele aanwezigheid van symptomen
• de grootte en het uiterlijk van de cyste
• de leeftijd van de vrouw
• of ze de menopauze hebben ondergaan of niet

Niet altijd is een medische behandeling vereist. Bij eierstokcysten die gen pijn of andere symptomen met zich meebrengen, is een afwachtend beleid met een regelmatige controle bij de arts voldoende.

Zelfzorg

Kruidenthee verlicht mogelijk de symptomen van een eierstokcyste. Verder ervaren vrouwen minder klachten door het aanbrengen van verwarmingspads aan op de onderbuik. Vrouwen die kampen met een plasaandrang (urinaire urgentie), moeten meteen het toilet opzoeken wanneer ze dit gevoel ervaren. Het is tot slot aanbevolen om veel water te drinken en een vezelrijke voeding te consumeren om obstipatie te voorkomen.

Professionele medische zorg

Anticonceptiepillen
Om het risico op nieuwe cysten bij toekomstige menstruatiecycli te verminderen, schrijft de arts mogelijk anticonceptiepillen voor. Orale (via de mond ingenomen) anticonceptiva verminderen tevens het risico op het ontwikkelen van eierstokkanker.

Pijnmedicatie
Bij vrouwen die pijn ervaren, schrijft de arts vrij verkrijgbare of op voorschrift verkrijgbare pijnstillers voor die de vrouw via de mond (oraal) inneemt of via ader (intraveneus) toegediend krijgt, afhankelijk van de ernst van de symptomen.

Chirurgie
Wanneer een vrouw bloedingen heeft en instabiel wordt, is een operatie vereist. Ook is chirurgie nodig bij grote eierstokcysten (meestal groter dan vijf centimeter in doorsnede) die mogelijk gaan scheuren, verdachte eierstokcysten of erg pijnlijke cysten. Een operatieve ingreep is bovendien vereist wanneer een cyste gedurende twee à drie menstruatiecycli aanwezig blijft. De chirurg voert dan een laparoscopie (inwendig kijkonderzoek van de buikholte, is een soort kijkoperatie die vooral inzetbaar is voor kleine cysten) of een laparotomie (chirurgische opening van de buikwand, is mogelijk bij grote cysten en mogelijk kwaadaardige cysten).

Prognose

Bij veruit de meeste cystesoorten hoeft een vrouw zich geen zorgen te maken daar deze spontaan verdwijnen. Soms keren cysten terug en dan is wel een behandeling nodig, omdat anders in sommige gevallen de vruchtbaarheid is aangetast.

Complicaties van ovariumcysten

Druk op organen

In een aantal gevallen drukt een cyste op een omliggend orgaan, zoals de blaas of darmen. Een plasaandrang en constipatie komen dan voor.

Eierstokkanker

Een cyste ontaardt zich in zeer zeldzame gevallen in eierstokkanker. Veelal ervaart de vrouw dan in het beginstadium geen of slechts weinig symptomen. Kwaadaardige (kankerachtige) cysten zijn echter zeldzaam. Ze komen vaker voor bij oudere vrouwen. Het risico op eierstokkanker neemt tot slot toe naarmate de vrouw veroudert.

Gedraaide cyste

Een gedraaide eierstokcyste staat in medische termen bekend als ‘ovariumtorsie’. Door een grote cyste gaat een eierstok zich namelijk verplaatsen of draaien waardoor deze niet meer op de oorspronkelijke positie staat. De eierstokken krijgen vervolgens onvoldoende bloed, wat onbehandeld zorgt voor schade of het afsterven van het eierstokweefsel.

Gescheurde cyste

Een gescheurde cyste komt weinig voor maar leidt sneller tot een infectie die onbehandeld levensbedreigend is.

Onvruchtbaarheid

De meeste cysten in de eierstok leiden niet tot onvruchtbaarheid (vrouwelijke onvruchtbaarheid). Bij sommige cysten is het echter lastiger om zwanger te geraken, namelijk bij endometriose en het polycystisch ovariumsyndroom.

Preventie van cysten in eierstok

Cysten in de eierstokken kunnen vrouwen niet voorkomen. Het is wel verstandig dat vrouwen regelmatig een gynaecologisch onderzoek krijgen zodat de arts tijdig veranderingen opmerkt. Ook wanneer een vrouw wijzigingen ervaart in de menstruatiecyclus of symptomen ervaart die mogelijk wijzen op eierstokcysten, is het belangrijk om een arts op te zoeken. Wel vermindert het gebruik van anticonceptiepillen het risico op toekomstige cysten in de eierstokken.

Lees verder

• Eierstokkanker: Kanker in eierstokken met weinig symptomen
• Eierstokpijn: Oorzaken van pijn aan eierstok of eierstokken
• Polycysteus ovarium syndroom: Hormonale onevenwichtigheden
• Cyste: Abnormaal gevormde zakvormige holte in lichaam
• Eierstoktumoren: Typen en symptomen van tumor op eierstokken