Eierstokcysten (cysten in eierstok): Soorten en symptomen

Een cyste is een abnormaal gevormde, zakvormige holte die zich in elk deel van het lichaam kan bevinden. Bij vrouwen komt het vaak voor dat er tijdens hun leven minstens één eierstokcyste ontstaat. Dit gebeurt doorgaans tijdens de eisprong (ovulatie), waarbij de eierstok elke maand een ei afgeeft. In de meeste gevallen veroorzaken deze cysten geen symptomen en worden ze bij toeval ontdekt tijdens een standaard gynaecologisch onderzoek. Behandelopties voor eierstokcysten kunnen variëren van afwachten en medicatie tot chirurgie. De vooruitzichten voor vrouwen met eierstokcysten zijn over het algemeen uitstekend.

• Functie van eierstokken bij vrouwen
• Epidemiologie van ovariële cysten
• Soorten eierstokcysten
• Functionele cysten
• Pathologische cysten
• Oorzaken
• Endometriose
• Ernstige bekkeninfecties
• Hormonale problemen
• Zwangerschap
• Risicofactoren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van cysten in de eierstok
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose
• Complicaties van eierstokcysten
• Druk op organen
• Eierstokkanker
• Gedraaide cyste
• Gescheurde cyste
• Onvruchtbaarheid
• Preventie van cysten in de eierstok

Functie van eierstokken bij vrouwen

De eierstokken bevinden zich aan beide zijden van de baarmoeder. Ze zijn verantwoordelijk voor de productie van oestrogeen en voor het reguleren van de menstruatiecyclus. De eierstokken bevatten follikels, die de eicellen of toekomstige eieren bevatten. Tijdens elke eisprong (ovulatie) wordt een rijp eitje uit de follikel vrijgegeven. Dit is cruciaal voor de mogelijkheid van bevruchting van het ei.

Epidemiologie van ovariële cysten

Eierstokcysten (ovariële cysten) komen veel voor bij vrouwen met regelmatige menstruaties. De meeste vrouwen ontwikkelen maandelijks minstens één follikelcyste of corpus luteumcyste. Ongeveer 8% van de premenopauzale vrouwen ontwikkelt grote cysten die medische aandacht vereisen. Na de menopauze komen eierstokcysten minder vaak voor. Postmenopauzale vrouwen met eierstokcysten hebben een verhoogd risico op eierstokkanker.

Soorten eierstokcysten

Er bestaan verschillende soorten eierstokcysten:

Functionele cysten

Functionele ovariumcysten zijn de meest voorkomende soort eierstokcysten. Ze ontstaan meestal tijdens de ovulatie.

Corpus luteumcysten
Na de eisprong krimpt de lege follikelzak tot een massa cellen die bekend staat als het corpus luteum (gele lichaam). Dit corpus luteum produceert hormonen ter voorbereiding op een mogelijke zwangerschap. Corpus luteumcysten ontstaan wanneer de follikelzak niet krimpt na de eisprong, maar opnieuw vasthecht en zich met vloeistof vult. Deze cysten verdwijnen meestal binnen enkele weken, maar kunnen soms een diameter van bijna vier centimeter bereiken. Ze kunnen in sommige gevallen inwendige bloedingen of pijn veroorzaken en kunnen leiden tot een verdraaiing van de eierstok. Medicijnen die ovulatie stimuleren, kunnen het risico op deze cysten verhogen.

Follikelcysten
Follikelcysten zijn een veelvoorkomend type eierstokcysten. Tijdens een normale menstruatiecyclus rijpt een eicel in een follikel. Als de follikel niet opent om het ei vrij te geven, blijft het groeien en ontwikkelt zich tot een cyste. Follikelcysten veroorzaken vaak geen symptomen en verdwijnen meestal binnen één tot drie maanden.

Pathologische cysten

Pathologische cysten zijn cysten die in de eierstokken groeien en kunnen onschadelijk of kwaadaardig zijn.

Cystadenomen
Cystadenomen zijn eierstokcysten die ontstaan uit de cellen die het buitenste deel van de eierstok bedekken. Ze kunnen gevuld zijn met een dikke, slijmachtige substantie of met een waterige vloeistof. Cystadenomen zijn vaak met een steeltje aan de eierstok bevestigd en kunnen grote afmetingen bereiken. Hoewel ze zelden kankerachtig zijn, worden ze vaak verwijderd.

Dermoïdcysten
Dermoïdcysten, ook wel wondergezwellen genoemd, zijn de meest voorkomende pathologische cysten bij vrouwen jonger dan dertig jaar. Ze ontstaan uit cellen die eicellen maken en bevatten haarzakjes, huidcellen, vet en andere weefsels. Deze goedaardige cysten verdwijnen meestal vanzelf, maar kunnen soms tot vijftien centimeter in diameter groeien. Grotere dermoïdcysten moeten vaak operatief worden verwijderd.

Endometriomen
Endometriomen zijn goedaardige gezwellen die ontstaan door endometriose, een aandoening waarbij de baarmoederbekleding buiten de baarmoeder groeit.

Polycysteus ovariumsyndroom
Bij vrouwen met het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) produceren de eierstokken veel kleine cysten, wat kan leiden tot problemen met de vruchtbaarheid.

Oorzaken

Endometriose

Vrouwen met endometriose, waarbij cellen van het baarmoederslijmvlies zich buiten de baarmoeder verspreiden, ontwikkelen vaak endometriomen, een type eierstokcyste. Deze cysten kunnen pijnlijk zijn, vooral tijdens de menstruatie of geslachtsgemeenschap.

Ernstige bekkeninfecties

Infecties die zich naar de eierstokken en eileiders verspreiden, kunnen leiden tot cystevorming.

Hormonale problemen

Functionele cysten verdwijnen vaak zonder behandeling. Hormonale veranderingen of het gebruik van geneesmiddelen die de ovulatie stimuleren, kunnen bijdragen aan de vorming van cysten.

Zwangerschap

Een ovariumcyste kan zich in het begin van een zwangerschap ontwikkelen om de zwangerschap te ondersteunen totdat de placenta zich vormt. Bij sommige vrouwen blijft de cyste later in de zwangerschap aanwezig, wat soms een chirurgische ingreep vereist om deze te verwijderen.

Risicofactoren

Verschillende factoren verhogen het risico op het ontwikkelen van eierstokcysten:

• Familiale of persoonlijke voorgeschiedenis van eierstokkanker, borstkanker of dikkedarmkanker
• Geen borstvoeding hebben gegeven
• Geen kinderen hebben
• Hormoonvervangingstherapieën en vruchtbaarheidsmiddelen
• Obesitas (overgewicht), vooral in verband met functionele ovariumcysten
• Roken

Symptomen

Eierstokcysten zijn in de meeste gevallen asymptomatisch, wat betekent dat veel vrouwen geen pijn of andere symptomen ervaren. Sommige vrouwen kunnen echter wel symptomen ondervinden, die variëren afhankelijk van het type cyste. Mogelijke symptomen zijn:

• Abnormaal vaginaal bloedverlies
• Bekkenpijn voorafgaand aan of na de menstruatiecyclus
• Buikproblemen zoals chronische buikpijn, een opgeblazen gevoel, of zwelling in de buik
• Darmproblemen: pijn bij het maken van stoelgang, druk op de darmen, of een frequente noodzaak om te ontlasten
• Een gevoel van volheid, zelfs na het eten van een kleine hoeveelheid voedsel
• Een onregelmatige menstruatie met veel bloedverlies
• Een onverklaarbare gewichtstoename
• Een verlies van eetlust
• Eierstokpijn (scherp of dof)
• Hormonale veranderingen zoals gevoelige borsten, wijzigingen in de borstgroei en het lichaamshaar
• Misselijkheid en braken
• Moeilijkheden om zwanger te raken
• Pijn in de onderrug (lage rugpijn) of dijen
• Pijn tijdens de geslachtsgemeenschap
• Pijn tijdens de menstruatiecyclus
• Plasproblemen: vaker plassen (pollakisurie), de blaas niet volledig kunnen ledigen (urineretentie)

De pijn kan constant zijn of met tussenpozen optreden en varieert van mild tot ernstig. Bij ernstige, stekende of scherpe bekkenpijn, bloedingen, koorts, flauwvallen, duizeligheid en een snelle ademhaling (tachypneu) is het belangrijk om een arts te raadplegen, aangezien de cyste mogelijk gescheurd of gedraaid is.

Diagnose en onderzoeken

Eierstokcysten worden vaak bij toeval ontdekt tijdens een gynaecologisch onderzoek. De bevestiging van de diagnose gebeurt doorgaans met behulp van een CT-scan, MRI-scan of echografie. Deze beeldvormende onderzoeken helpen bij het bepalen van de vorm, grootte en locatie van de cyste, en onthullen of de cyste gevuld, vast of gemengd is. Vruchtbare vrouwen krijgen vaak een zwangerschapstest om zwangerschap uit te sluiten. Een bloedonderzoek kan ook worden uitgevoerd om het hormoonniveau te bepalen, wat nuttig is voor het opsporen van hormonale problemen. Tevens kan het bloedonderzoek het niveau van het kankerantigeen 125 (CA-125) meten. Verhoogde waarden kunnen wijzen op eierstokkanker, hoewel deze waarden bij vrouwen in de menopauze vaak verhoogd zijn door andere aandoeningen zoals endometriose, vleesbomen of bekkenontsteking (infectie van de vrouwelijke geslachtsorganen). Indien er vermoeden is van een kwaadaardige cyste, kan een biopsie (weefselstaal) worden genomen via een laparoscopie.

Behandeling van cysten in de eierstok

De behandeling van eierstokcysten is afhankelijk van verschillende factoren:

• De aanwezigheid van symptomen
• De grootte en het uiterlijk van de cyste
• De leeftijd van de vrouw
• Of zij al dan niet in de menopauze is

In veel gevallen is medische behandeling niet nodig. Eierstokcysten die geen pijn of andere symptomen veroorzaken, vereisen vaak alleen een afwachtend beleid met regelmatige controles door een arts.

Zelfzorg

Kruidenthee kan mogelijk de symptomen van een eierstokcyste verlichten. Het aanbrengen van verwarmingspads op de onderbuik kan ook helpen om de klachten te verminderen. Vrouwen die last hebben van urinaire urgentie moeten onmiddellijk naar het toilet gaan bij het gevoel van aandrang. Het is daarnaast aanbevolen om veel water te drinken en een vezelrijke voeding te consumeren om obstipatie te voorkomen.

Professionele medische zorg

Anticonceptiepillen
Om het risico op het ontwikkelen van nieuwe cysten bij toekomstige menstruatiecycli te verminderen, kan de arts anticonceptiepillen voorschrijven. Orale anticonceptiva verminderen ook het risico op eierstokkanker.

Pijnmedicatie
Bij pijnklachten kan de arts vrij verkrijgbare of op recept verkrijgbare pijnstillers voorschrijven, die de vrouw via de mond (oraal) of intraveneus kan innemen, afhankelijk van de ernst van de symptomen.
Chirurgie

Bij ernstige bloedingen en instabiliteit, of bij grote eierstokcysten (meestal groter dan vijf centimeter in doorsnede) die mogelijk gaan scheuren, verdachte eierstokcysten, of zeer pijnlijke cysten, is chirurgische ingreep noodzakelijk. Een operatie kan ook nodig zijn als een cyste gedurende twee à drie menstruatiecycli aanwezig blijft. De chirurg kan dan een laparoscopie (inwendig kijkonderzoek van de buikholte, vaak gebruikt voor kleinere cysten) of een laparotomie (chirurgische opening van de buikwand, geschikt voor grotere cysten of verdachte cysten) uitvoeren.

Prognose

De meeste eierstokcysten verdwijnen spontaan zonder verdere medische interventie. In sommige gevallen kunnen cysten echter terugkeren en kan behandeling noodzakelijk zijn om te voorkomen dat de vruchtbaarheid wordt aangetast.

Complicaties van eierstokcysten

Druk op organen

Soms kan een cyste druk uitoefenen op omliggende organen zoals de blaas of darmen, wat kan leiden tot plasaandrang en constipatie.

Eierstokkanker

In zeer zeldzame gevallen kan een cyste zich ontwikkelen tot eierstokkanker. In het beginstadium zijn er vaak weinig tot geen symptomen. Kwaadaardige cysten zijn zeldzaam en komen vaker voor bij oudere vrouwen. Het risico op eierstokkanker neemt toe met de leeftijd.

Gedraaide cyste

Een gedraaide eierstokcyste, ook wel ‘ovariumtorsie’ genoemd, kan optreden wanneer een grote cyste de eierstok doet draaien of verplaatsen, waardoor deze niet meer op zijn oorspronkelijke plaats staat. Dit kan leiden tot verminderde bloedtoevoer naar de eierstok, wat kan resulteren in schade of afsterven van het eierstokweefsel als het niet wordt behandeld.

Gescheurde cyste

Hoewel zeldzaam, kan een gescheurde cyste leiden tot een infectie die, als deze onbehandeld blijft, levensbedreigend kan zijn.

Onvruchtbaarheid

De meeste eierstokcysten veroorzaken geen onvruchtbaarheid. Echter, bepaalde soorten cysten zoals die bij endometriose en polycystisch ovariumsyndroom kunnen het moeilijker maken om zwanger te raken.

Preventie van cysten in de eierstok

Het is niet mogelijk om eierstokcysten volledig te voorkomen. Het is echter verstandig voor vrouwen om regelmatig een gynaecologisch onderzoek te ondergaan zodat eventuele veranderingen tijdig worden opgemerkt. Ook bij veranderingen in de menstruatiecyclus of symptomen die wijzen op eierstokcysten, is het belangrijk om een arts te raadplegen. Het gebruik van anticonceptiepillen kan helpen om het risico op toekomstige cysten te verminderen.

Lees verder

• Eierstokkanker: Kanker in eierstokken met weinig symptomen
• Eierstokpijn: Oorzaken van pijn aan eierstok of eierstokken
• Polycysteus ovarium syndroom: Hormonale onevenwichtigheden
• Cyste: Abnormaal gevormde zakvormige holte in lichaam
• Eierstoktumoren: Typen en symptomen van tumor op eierstokken