Baarmoeder: Soorten aandoeningen aan uterus bij vrouwen

Sommige vrouwen ervaren een probleem met de baarmoeder (uterus) zoals een bloeding tussen de menstruatie of na de geslachtsgemeenschap. Dit is te wijten aan diverse meestal goedaardige aandoeningen, zoals vleesbomen, poliepen, en een vergroting van de baarmoeder (baarmoederhyperplasie). Baarmoederproblemen ontstaan echter mogelijk ook door baarmoederkanker. Een abnormale vaginale afscheiding, abnormale vaginale bloedingen en pijn zijn enkele bekende symptomen van een probleem met de uterus. De behandeling is afhankelijk van de oorzaak en bestaat meestal uit een afwachtend beleid, medicatie, een medische procedure en/of chirurgie.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Adenomyose en pijn en bloedingen door verdikte baarmoeder
• Asherman-syndroom en verklevingen in uterus
• Baarmoederkanker
• Baarmoederverzakking
• Bekkenontsteking
• Congenitale baarmoedermisvorming
• Endometriose
• Endometriumhyperplasie
• Poliepen
• Retrograde baarmoeder
• Vleesbomen (fibromen)
• Risicofactoren
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Dilatatie en curettage (D&C)
• Hysteroscopie
• Hysterosonografie
• Transvaginale echografie
• Andere onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

De baarmoeder is een vitaal orgaan in het vrouwelijke voortplantingsstelsel en wordt beïnvloed door verschillende aandoeningen die wereldwijd voorkomen. Aandoeningen van de baarmoeder zijn een veelvoorkomend probleem bij vrouwen, variërend van benigne (goedaardige) tot maligne (kwaadaardige) aandoeningen. Veel voorkomende aandoeningen zijn endometriose, myomen, en baarmoederkanker. De prevalentie van deze aandoeningen varieert afhankelijk van leeftijd, genetische factoren, en leefstijlfactoren. Vrouwen kunnen op verschillende leeftijden worden getroffen, maar veel aandoeningen worden gediagnosticeerd tijdens de vruchtbare jaren.

Oorzaken

De oorzaken van baarmoederziekten kunnen variëren afhankelijk van de specifieke aandoening. Voor endometriose is de oorzaak onbekend, maar hormonale en genetische factoren kunnen een rol spelen. Myomen ontstaan uit spiercellen van de baarmoeder en kunnen hormonale invloeden hebben. Baarmoederkanker kan worden veroorzaakt door genetische factoren, hormonale disbalans, en langdurige blootstelling aan oestrogenen. Infecties, ontstekingen, en andere medische aandoeningen kunnen ook bijdragen aan de ontwikkeling van baarmoederziekten.

Adenomyose en pijn en bloedingen door verdikte baarmoeder

Adenomyose is een complexe gynaecologische aandoening die bij veel vrouwen mogelijk slopende pijn en hevige bloedingen veroorzaakt. Adenomyose treedt op wanneer cellen die de binnenzijde van de baarmoeder begrenzen zich abnormaal in de baarmoederwand bevinden (myometrium). Dit resulteert in een vergrote baarmoeder. De meest effectieve behandeling is een laparoscopische hysterectomie (chirurgische verwijdering van baarmoeder) waardoor een vrouw geneest van adenomyose. Voor vrouwen die hun vruchtbaarheid willen behouden, zijn pijnstillende medicijnen beschikbaar voor het verlichten van de pijn.

Asherman-syndroom en verklevingen in uterus

Soms blijven verklevingen (littekens) achter naar chirurgie, radiotherapie of een letsel aan het baarmoedergebied. Dit staat bekend als het Asherman-syndroom. Symptomen komen meestal niet tot uiting, maar sommige vrouwen kampen met milde bloedingen tijdens de maandstonden. De aandoening verhoogt tevens het risico op onvruchtbaarheid en een miskraam. Vrouwen met ernstige symptomen kampen met pijn of infecties. Een goede observatie en begeleiding tijdens de zwangerschap is nodig zodat de kans op een miskraam geminimaliseerd wordt.

Baarmoederkanker

Baarmoederkanker treft alleen vrouwen. Kanker die in de baarmoederwand begint, wordt endometrium- of baarmoederkanker genoemd. Kanker die in de spierlagen van de baarmoeder begint, staat bekend als een uterussarcoom.

Oorzaken en risicofactoren
Net als andere vormen van kanker is baarmoederkanker niet besmettelijk. De exacte oorzaak van baarmoederkanker is nog niet bekend anno oktober 2020. Het komt het meest voor bij vrouwen in de leeftijd tussen 50 en 64 jaar en na de menopauze. Risicofactoren omvatten overgewicht, genetische factoren, hormoonvervangende therapie na de menopauze, geen kinderen hebben of niet zwanger zijn geweest, het Cowden-syndroom of het polycystisch ovariumsyndroom (PCOS) hebben gehad.

Symptomen
Een vrouw met baarmoederkanker kampt met abnormale vaginale bloedingen. Ze ervaart met andere woorden bloedingen tussen de maandstonden, zwaardere maandstonden dan normaal en een abnormale vaginale afscheiding. Andere symptomen van baarmoederkanker bestaan uit krampen in het bekkengebied, pijn in de onderbuik, rug of benen en ongemak of pijn tijdens geslachtsgemeenschap.

Behandeling
Het soort behandeling en de duur hangt af van de grootte en locatie van de tumor. De behandeling bestaat uit hormonale therapie, chemotherapie, radiotherapie en/of chirurgie.

Baarmoederverzakking

Spieren en gewrichtsbanden ondersteunen normaal gesproken de baarmoeder en houden deze op zijn plek. Wanneer deze structuren verzwakken komt de baarmoeder dichtbij de blaas terecht en ontstaat een zogenaamde baarmoederverzakking (uterusprolaps). Deze baarmoederaandoening treedt vaak op bij het verouderen. Urine-incontinentie, pijn tijdens en na de geslachtsgemeenschap zijn bekende symptomen van een baarmoederverzakking. Chirurgie behandelt een verzakking van de baarmoeder. In ernstige gevallen is een hysterectomie nodig.

Bekkenontsteking

Bij een pelvic inflammatory disease (bekkenontsteking, PID) zijn de eileiders, de eierstokken, de baarmoeder, de baarmoederhals en de vagina geïnfecteerd. Veelal ligt een seksueel overdraagbare aandoening aan de basis van de bacteriële infectie van de voortplantingsorganen, al zijn ook andere oorzaken bekend. Bekkenpijn, lage rugpijn, een abnormaal vaginale afscheiding, abnormaal vaginaal bloedverlies, pijn bij het plassen, braken en koorts zijn enkele symptomen van een ontsteking van het bekkengebied. De arts zet zo snel mogelijk een antibioticabehandeling in omdat de infectie anders leidt tot vrouwelijke onvruchtbaarheid en chronische pijn.

Congenitale baarmoedermisvorming

Een vrouw heeft soms een abnormaal gevormde baarmoeder, wat mogelijk zwangerschapscomplicaties zoals een miskraam met zich meebrengt. Een CT-scan, echografie of zwangerschapsechografie onthullen deze aangeboren afwijking. Een afwachtend beleid is meestal voldoende bij vrouwen met een aangeboren misvorming van de baarmoeder.

Endometriose

Bij endometriose groeit het weefsel dat normaal de baarmoeder vormt, buiten de baarmoeder zoals bijvoorbeeld op de darm. Vaak maar niet altijd hebben vrouwen met endometriose ook endometriumhyperplasie. Het nemen van pijnstillers vermindert de symptomen. Ook een hormonale behandeling en chirurgie is inzetbaar.

Endometriumhyperplasie

Endometriumhyperplasie is een aandoening waarbij een overmatige groei van de cellen van het endometrium (de binnenwand van de baarmoeder) leidt tot een te dikke baarmoederbekleding. Deze verdikking resulteert in abnormale bloedingen. De goedaardige aandoening ontaardt soms in baarmoederkanker, vooral wanneer endometriumhyperplasie optreedt in combinatie met adenomyose (groei van het endometriumweefsel in de spierwand van de baarmoeder).

Poliepen

Baarmoederpoliepen zijn kleine, goedaardige gezwelletjes die zich in de baarmoeder bevinden. Veel vrouwen ervaren deze poliepen in de uterus. Ze hebben een onbekende oorzaak anno oktober 2020, maar zwaarlijvigheid, een oudere leeftijd of het nemen van vervangende hormonen na de menopauze zijn enkele risicofactoren. Baarmoederpoliepen gaan mogelijk gepaard met spotting tussen menstruaties, pijn, hevige menstruatiebloedingen, en een bloeding na de geslachtsgemeenschap. De grootte varieert van een sesamzaadje tot een golfbal. Af en toe ontaarden poliepen in de baarmoeder in baarmoederkanker en daarom verwijdert de arts deze (polypectomie) via een hysteroscopie. Indien een vrouw nog niet in de menopauze vertoeft en geen tekenen ervaart door de poliepen, volgt vaak een afwachtend beleid. Een tijdelijke verlichting van de klachten gebeurt door middel van medicatie.

Retrograde baarmoeder

Bij een retrograde baarmoeder kantelt de baarmoeder naar de achterkant van de wervelkolom. Dit veroorzaakt bij de meeste vrouwen geen symptomen en ook zwangerschapscomplicaties komen hierdoor zelden tot stand. Een standaard gynaecologisch onderzoek onthult meestal deze afwijking.

Vleesbomen (fibromen)

In de baarmoederwand bevinden zich mogelijk kleine tot grote goedaardige gezwellen, zogenaamde vleesbomen. Hormonale en genetische factoren spelen een rol bij de totstandkoming van fibromen. Niet altijd veroorzaken vleesbomen symptomen maar vrouwen met tekenen ervaren onder andere constipatie, een buik- en baarmoedervergroting, een pijnlijke menstruatie en andere menstruatieproblemen, plasproblemen en onvruchtbaarheid. Diverse niet-invasieve en invasieve behandelingsopties zijn beschikbaar voor het verwijderen van vleesbomen. Indien het niet mogelijk is om de vleesbomen via een hysteroscopie te verwijderen, volgt een myomectomie (chirurgische verwijdering van fibromen uit baarmoeder) of heel soms een hysterectomie.

Risicofactoren

Risicofactoren voor aandoeningen van de baarmoeder zijn onder andere leeftijd, familiegeschiedenis van baarmoederziekten, hormonale disbalans, en bepaalde genetische mutaties. Vrouwen met een hoge blootstelling aan oestrogenen, zoals die met vroegtijdige menarche of laat begin van menopauze, hebben een verhoogd risico op baarmoederkanker. Andere risicofactoren zijn obesitas, roken, en het gebruik van hormonale therapieën. Voor endometriose kunnen genetische aanleg en vroegere baarmoederoperaties bijdragen aan het risico.

Geassocieerde symptomen

Bekende symptomen van baarmoederaandoeningen zijn:

• bekkenpijn of ongemak
• een onregelmatige menstruatie
• een vaginale afscheiding
• een vergrote buik
• lage rugpijn
• moeilijkheden om zwanger worden
• plasproblemen

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen voor baarmoederaandoeningen kunnen variëren afhankelijk van de aandoening, maar veel voorkomende symptomen zijn abnormale vaginale bloedingen, pijnlijke menstruaties, en pijn tijdens de geslachtsgemeenschap. Andere symptomen kunnen ongewone afscheiding, onvruchtbaarheid, en buikpijn zijn. Bij vermoedens van baarmoederkanker kunnen symptomen zoals onregelmatige bloedingen, gewichtsverlies, en anemie optreden. Het is belangrijk om medische hulp te zoeken bij het optreden van deze symptomen.

Diagnose en onderzoeken

Om de oorzaak van een probleem met de baarmoeder te identificeren, voert een arts één of meer onderzoeken uit.

Dilatatie en curettage (D&C)

Dit onderzoek voert de arts uit onder algemene verdoving. De gynaecoloog rekt de baarmoederhals uit zodat hij een instrument kan inbrengen om weefselmonsters uit de bekleding van de baarmoeder te verwijderen voor verder onderzoek. Na een D&C hebben de meeste vrouwen gedurende één dag pijn die doet denken aan menstruatiepijn.

Hysteroscopie

De arts is dankzij een hysteroscopie in staat om de baarmoeder te zien. De arts plaatst een dunne, flexibele buis met aan het einde een lampje door de vagina in de baarmoeder. Hij neemt tijdens dit inwendig kijkonderzoek van de baarmoeder tevens weefselmonsters (endometriumbiopsie). Meestal vindt dit onderzoek poliklinisch plaats onder een plaatselijke verdoving (de patiënt is wakker). Na het onderzoek ervaart een vrouw nog één of enkele dagen milde bloedingen.

Hysterosonografie

Een hysterosonografie is een beeldvormend onderzoek. De arts plaatst eerst vloeistof in de baarmoederholte. Tegelijkertijd voert hij een echografie uit.

Transvaginale echografie

De arts plaatst bij een transvaginale echografie voorzichtig een klein apparaatje in de vagina. Via geluidsgolven wordt een beeld gevormd van de binnenkant van de baarmoeder. Dit onderzoek is mogelijk ongemakkelijk voor een vrouw maar is niet pijnlijk.

Andere onderzoeken

Andere onderzoeken die een arts inzet voor het identificeren van de oorzaak van een baarmoederprobleem zijn:

• een bloedonderzoek
• een CT-scan
• een echografie
• een gynaecologisch onderzoek
• een uitstrijkje
• een urineonderzoek
• een zwangerschapsechografie (beeld van ontwikkeling van baby)

Behandeling

De behandeling van baarmoederaandoeningen varieert afhankelijk van de aard en ernst van de aandoening. Behandelingen kunnen bestaan uit medicatie zoals hormonale therapieën, chirurgische ingrepen zoals myoomectomie of hysterectomie, en chemotherapie of bestraling voor baarmoederkanker. Behandelingsopties worden op maat gemaakt op basis van de individuele behoeften van de patiënt en de specifieke aandoening. Regelmatige follow-up en evaluatie zijn essentieel om de voortgang en effectiviteit van de behandeling te monitoren.

Prognose

De prognose voor baarmoederziekten hangt sterk af van de specifieke aandoening en het stadium van de ziekte bij diagnose. Veel benigne aandoeningen zoals myomen hebben een goede prognose met effectieve behandelopties en weinig invloed op de levensverwachting. Bij baarmoederkanker is de prognose afhankelijk van het stadium en de respons op de behandeling. Vroege diagnose en behandeling zijn cruciaal voor een betere uitkomst en een verhoogde kans op herstel.

Complicaties

Complicaties van baarmoederziekten kunnen onder meer bestaan uit onvruchtbaarheid, pijn, en bloeding. Bij ernstigere aandoeningen zoals baarmoederkanker kunnen complicaties voortkomen uit metastase, orgaanfalen, en bijwerkingen van behandelingen zoals chemotherapie. Chirurgische ingrepen kunnen ook leiden tot complicaties zoals infecties, verklevingen, en bloedingen. Het is belangrijk om mogelijke complicaties te bespreken met een zorgverlener en regelmatig follow-up te krijgen.

Preventie

Preventie van baarmoederziekten omvat regelmatige gynecologische controles en screenings, vooral bij vrouwen met een verhoogd risico. Gezonde levensstijlkeuzes zoals een uitgebalanceerd dieet, regelmatig lichaamsbeweging, en het vermijden van risicofactoren zoals roken kunnen helpen om het risico op baarmoederziekten te verlagen. Vrouwen met een familiegeschiedenis van baarmoederkanker kunnen baat hebben bij genetisch advies en regelmatige screening om vroege tekenen van ziekte op te sporen.

Lees verder

• Baarmoederkanker: Abnormale vaginale bloedingen
• Baarmoederverzakking (uterusprolaps): Oorzaken & behandeling
• Baarmoederpoliepen: Gezwellen in baarmoederwand
• Asherman-syndroom: Verklevingen in de baarmoeder
• Adenomyose: Pijnlijke menstruatie door verdikte baarmoeder