Urineretentie: Blaas niet (volledig) kunnen ledigen

Patiënten met urineretentie zijn niet in staat om de blaas (volledig) te ledigen. Retentie is de medische term voor ‘vasthouden’, in dit geval urine. Urineretentie bestaat in een acute of chronische vorm. Bij de acute vorm ontstaat plots erg veel pijn en is plassen helemaal niet meer mogelijk. De chronische vorm treedt geleidelijk op waarbij de patiënt nog wel een beetje kan urineren. Diverse diagnostische onderzoeken zijn mogelijk voor het achterhalen van de oorzaak van de plasproblemen. Bij de acute vorm is echter geen tijd om onderzoeken te doen omdat anders complicaties ontstaan. Vele behandelingen zijn mogelijk om weer zo normaal mogelijk te kunnen plassen.

• Epidemiologie urineretentie
• Oorzaken van niet of beperkt kunnen plassen
• Symptomen en vormen van urineproblemen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie urineretentie

Urineretentie komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Urineretentie heeft een totale incidentie van 4,5-6,8 per 1000 bij mannen tussen 40 en 83 jaar. Oudere mannen (> 70) jaar hebben een hogere kans op deze aandoening. Bij vrouwen komt urineretentie tien keer minder vaak voor.

Oorzaken van niet of beperkt kunnen plassen

De oorzaken van urineretentie zijn te wijten aan:

• het gebruik van medicijnen,
• een obstructie van de urethra (verstopping van de urinebuis),
• verzwakte blaasspieren of
• zenuwproblemen.

Medicijnen

Verschillende vrij verkrijgbare en op voorschrift verkrijgbare medicatie leidt soms tot urineretentie. Dit komt omdat de medicijnen interfereren met de zenuwsignalen naar de prostaat en/of blaas. Veel voorkomende geneesmiddelenklassen die dit veroorzaken, omvatten antihistaminica (tegen allergische reacties), anticholinergica (spierbewegingen remmen), tricyclische antidepressiva en diverse andere medicijnen die betrokken zijn bij pijnbestrijding en het voorkomen van epileptische aanvallen.

Obstructie van de urethra

Obstructie van de urethra is de medische term voor een verstopping van de urinebuis. Wanneer dit geblokkeerd is, kan de urine het lichaam niet verlaten. Dit gebeurt bij een aantal aandoeningen.

Afwijkingen aan plasbuis

Wanneer bij vrouwen afwijkingen aan de plasbuis aanwezig zijn, ontstaat een verstopping met urineretentie als gevolg.

Constipatie

Patiënten die minder dan drie keer per week stoelgang maken, krijgen harde, droge ontlasting die moeilijk uit te scheiden is. Een opgeblazen gevoel of een opgezette buik zijn hierbij mogelijk. Deze harde ontlasting duwt mogelijk tegen de blaas en urethra, waardoor deze afgekneld worden.

Cystokèle

Bij een cystokèle (cystocele) ontstaat een met huid bedekte uitpuiling van de urineblaas die terechtkomt in de vagina. De spieren en ondersteunende weefsels tussen de blaas en vagina van een vrouw verzwakken en rekken zich uit bij deze aandoening. Hierdoor ontstaat druk op de urethra.

Fimose

Bij fimose is de voorhuid vernauwd, hetgeen sneller leidt tot plasproblemen.

Goedaardige prostaathyperplasie

Bij goedaardige prostaatvergroting is de prostaatklier vergroot, hetgeen vaak optreedt bij mannen in het vijfde en zesde decennium. Deze goedaardige aandoening is geen voorloper van prostaatkanker. Bij een vergroting van de prostaat (die onder blaas rond de urethra ligt), is de urinestroom gemakkelijk beperkt.

Het Fowler-syndroom

Bij het Fowler-syndroom, een aandoening die vooral optreedt bij jonge vrouwen, ontstaan blaasspasmen (plotse krampen door samentrekking van de blaas).

Prostaatabces

In de prostaat is een abces aanwezig; hierbij bevindt zich pus/etter in een niet eerder bestaande holte.

Rectokèle

Rectokèle (rectocele) is de medische term voor ‘uitpuiling van de endeldarm in de vaginawand’. Dit ontstaat door de verzwakking van spieren en ondersteunende weefsels tussen het rectum (endeldarm) en de vagina.

Tumoren en kankers

Kanker en tumoren in de urinebuis verhinderen mogelijk de urinestroom.

Urethrastrictuur

Bij een urethrastrictuur is de plasbuis vernauwd als gevolg van een ontsteking of littekenweefsel door:

• cystitis (blaasontsteking met problemen met urine en plassen)
• een operatie voor de behandeling van urineverlies
• een operatie voor goedaardige prostaatvergroting en prostaatkanker
• littekens na een letsel aan de penis of het perineum (het gebied tussen de anus en de geslachtsorganen)
• prostatitis (ontsteking prostaat met pijn en plasproblemen)

Urinewegstenen

Stenen vormen zich in de nieren (nierstenen), de ureters (urineleiders) of de blaas (blaasstenen). Wanneer een steen gevormd is, gaat deze omlaag naar het urinewegsysteem en veroorzaakt dan een obstructie waardoor urine niet meer kan passeren.

Verzwakte blaasspieren

Naarmate mensen verouderen, verzwakken de blaasspieren. Hierdoor ontstaan problemen om de blaas volledig te ledigen.

Zenuwschade

De blaascontrole en verschillende sluitspieren zijn mogelijk aangetast door zenuwschade. De hersenen ontvangen normaal gesproken een signaal dat ze naar het ruggenmerg sturen, en dit eindigt dan op de bestemming waar een spiercontractie (spiersamentrekking) tot stand komt (blaas ledigen). Loopt er iets mis in de hersenen of bij de zenuwverbinding, dan is de blaas niet in staat om urine uit het lichaam te krijgen. Zenuwschade belet soms dat de blaas zich ontspant, waardoor slechts een beperkte hoeveelheid urine in de blaas terecht kan komen. Zenuwschade resulteert uit onder andere:

• botulisme (infectieziekte met spierzwakte en verlamming)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• hersen- of ruggenmerginfecties zoals encefalitis (ontsteking van de hersenen) en meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek)
• multiple sclerose
• porfyrie (aandoening met symptomen aan huid of zenuwstelsel)
• tetanus (bacteriële infectie met spiersamentrekkingen)

Symptomen en vormen van urineproblemen

Acute urineretentie

Urineretentie verschijnt plots (acuut) en duurt kort. Acute varianten veroorzaken echter naast pijn en ongemak bij het niet kunnen plassen vaak een verhoogd risico op complicaties zoals:

• infecties
• een beschadigde blaaswand door een overmatige rek of
• nierproblemen

De patiënt ervaart bij acute urineretentie vaak:

• dringende noodzaak om te plassen,
• uitgestelde plaspogingen,
• pijn op de blaasregio,
• pijn op de onderbuik en
• de zwelling van de buikstreek.

De patiënt is meestal ook nog in staat om urine te produceren, maar kan dit niet uit het lichaam krijgen. In het geval van acute urineretentie ontstaan mogelijk de volgende symptomen:

• nauwelijks kunnen plassen
• soms wel plassen met een zwakke urine-uitstroom en
• pijnlijke aandrang om te plassen

Chronische urineretentie

Chronische urineretentie is meestal een gevolg van een onderliggende aandoening. Deze variant is niet altijd even zichtbaar en gaat over een langere periode. De symptomen van chronische urineretentie zijn soms moeilijk te onderscheiden van andere aandoeningen, maar kunnen het volgende omvatten:

• een verminderde urineproductie
• regelmatig bezoek aan het toilet voor een beperkte hoeveelheid urine
• pijnlijke aandrang om te plassen
• weinig plassen na het aandrang voelen
• een plomp, ongemakkelijk gevoel in de onderbuik of blaasstreek
• af en toe een verhoogde frequentie van urineren en
• een zwakke urine-uitstroom.

Alarmsymptomen

Bij acute urineretentie moeten patiënten onmiddellijk medische hulp zoeken als ze de volgende symptomen ervaren:

• intense buikpijn
• onnodige bloeding in de urine
• onverklaarbare koorts
• een verhoogde hartslag
• ongewone zwelling in de onderbuik en
• duidelijk zichtbare urine-ophoping

Diagnose en onderzoeken

Om de oorzaak van urineretentie te diagnosticeren, worden doorgaans de volgende onderzoeken uitgevoerd:

• anamnese (medische voorgeschiedenis en symptoomanalyse)
• lichamelijk onderzoek
• urineonderzoek (om infecties of andere problemen te identificeren)
• echografie van de blaas en nieren
• urologische evaluaties (om urinewegproblemen en obstructies te identificeren)
• cystoscopie (kijkonderzoek van de blaas via een camera)
• bloedonderzoek (om afwijkingen in nierfunctie en elektrolyten te onderzoeken)

Behandeling

De behandeling van urineretentie is afhankelijk van de oorzaak en kan bestaan uit:

• medicamenteuze therapie (om symptomen te verlichten of de onderliggende oorzaak te behandelen)
• katheterisatie (om de blaas te legen)
• chirurgische ingrepen (om obstructies of andere structurele problemen te verhelpen)
• fysiotherapie (om de blaasspieren en -functie te verbeteren)

Medicamenteuze therapie

Medicijnen kunnen helpen bij de behandeling van de onderliggende oorzaken van urineretentie, zoals ontstekingen of infecties. Soms worden medicijnen gebruikt om de blaasontspanning te bevorderen of om de prostaat te verkleinen bij mannen met goedaardige prostaathyperplasie.

Katheterisatie

Katheterisatie kan noodzakelijk zijn om de blaas snel te legen, vooral in gevallen van acute urineretentie. Een katheter wordt via de urethra in de blaas ingebracht om urine af te voeren.

Chirurgische ingrepen

Sommige gevallen van urineretentie vereisen chirurgische ingrepen, zoals het verwijderen van tumoren, het corrigeren van structurele afwijkingen of het behandelen van obstructies in de urinewegen.

Fysiotherapie

Fysiotherapie kan nuttig zijn om de blaasspieren te versterken en de controle over de blaasfunctie te verbeteren, vooral bij chronische vormen van urineretentie.

Prognose

De prognose van urineretentie is afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de snelheid van behandeling. Bij acute urineretentie kan tijdige medische interventie vaak leiden tot volledige herstel. Bij chronische urineretentie kan de prognose variëren, afhankelijk van hoe goed de onderliggende aandoening wordt beheerd en behandeld.

Complicaties

Onbehandelde urineretentie kan leiden tot verschillende complicaties, waaronder:

• blaasinfecties
• nierinfecties
• schade aan de blaaswand
• blaasstenen
• nierstenen
• langdurige nierbeschadiging

Preventie

Preventie van urineretentie omvat het volgende:

• regelmatige medische controles voor mannen met prostaatproblemen
• het vermijden van medicatie die urineretentie kan veroorzaken
• het handhaven van een gezonde levensstijl en voldoende vochtinname en
• het behandelen van bestaande medische aandoeningen die kunnen bijdragen aan urineretentie

Lees verder

• Pijnlijke blaas: Oorzaken van pijn aan blaas (blaaspijn)