Niet kunnen plassen: oorzaken urineretentie man en vrouw

Niet kunnen plassen, wat is er aan de hand? Urineretentie is het onvermogen om je blaas te ledigen, waardoor een ophoping van urine in de blaas ontstaat. Bij urineretentie plas je helemaal niet meer of je plast slechts kleine beetjes. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen acute urineretentie en chronische urineretentie. Bij acute urineretentie ben je plotseling niet meer in staat om te plassen en ontwikkelen de klachten zich binnen enkele uren. Je hebt vooral last van pijn doordat de blaaswand uitrekt. De acute vorm is een medische noodsituatie. Chronische urineretentie ontstaat daarentegen gedurende langere tijd. Je kunt nog wel plassen, maar de blaas wordt niet meer volledig leeggeplast. Dit komt doordat de blaasspier niet sterk genoeg is. Er blijft een steeds grotere hoeveelheid urine in de blaas achter. De blaas rekt daardoor steeds meer uit. De chronische vorm is normaal gesproken niet pijnlijk, omdat de vulling van de blaas langzaam gaat.

• Betekenis van urineretentie
• Niet kunnen plassen of urineretentie
• Wie krijgen urineretentie?
• Urineretentie symptomen
• Complicaties
• Oorzaken van urineretentie
• Obstructie van de urethra of plasbuis
• Zenuwschade
• Medicijnen
• Verzwakte blaasspieren
• Urineretentie bij man en vrouw
• Oorzaken bij mannen
• Oorzaken bij vrouwen
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Beeldvormend onderzoek
• Behandeling van urineretentie
• Preventie
• Dieet en voeding

Betekenis van urineretentie

Niet kunnen plassen of moeilijk plassen wordt ook wel urineretentie genoemd. Retentie is het medische woord voor ophouding, het vertraagd afgeven of vasthouden van iets. In dit geval gaat het om het vasthouden of vertraagd afgeven van urine.

Niet kunnen plassen of urineretentie

Urineretentie is het onvermogen om je blaas (volledig) te legen. Urineretentie kan acuut of chronisch zijn. Acute urineretentie is een medische noodsituatie. Urineretentie komt het meest voor bij mannen die in de 50 of 60 zijn als gevolg van prostaatvergroting. Oorzaken van urineretentie zijn obstructie van de urinewegen, zoals een vergrote prostaat of blaassteen, infecties die zwelling of irritatie veroorzaken, zenuwproblemen die interfereren met de signalen tussen de hersenen en de blaas, medicijnen, obstipatie, een plasbuisvernauwing of urethrastrictuur, of een zwakke blaasspier. Symptomen van acute urineretentie zijn ernstig ongemak en pijn, een dringende behoefte om te urineren, maar het lukt niet, en een opgeblazen onderbuik. Chronische urineretentie symptomen zijn mild en bestaan uit een constant gevoel van ongemak, moeite met het beginnen met plassen, een zwakke urinestroom, vaak moeten plassen of het gevoel dat je nog moet gaan nadat je net naar het toilet bent geweest. Behandeling voor urineretentie bestaat uit katheterisatie of behandeling van een prostaatvergroting of andere onderliggende aandoening.

Wie krijgen urineretentie?

Iedereen kan urineretentie krijgen, kinderen en volwassenen, jongeren en ouderen, mannen en vrouwen. Bij kinderen is urineretentie echter een zeldzaam verschijnsel.¹ Het komt het meest voor bij mannen die in de 50 of 60 zijn als gevolg van prostaatvergroting. Bij een vrouw kan urineretentie bijvoorbeeld optreden als haar blaas verzakt is of zich buiten haar normale positie bevindt, een aandoening die bekent staat als 'cystocele'. Een vaginale verzakking, rectumverzakking of baarmoederverzakking kunnen ook leiden tot urineretentie. Mensen van alle leeftijden en beide geslachten kunnen een zenuwaandoening of zenuwbeschadiging hebben die interfereert met de blaasfunctie.

Urineretentie symptomen

Een acute urineretentie ontwikkelt zich binnen enkele uren en uit zich in buikpijn en een pijnlijke aandrang om te plassen zonder dat te kunnen. De symptomen van een chronische urineretentie ontwikkelen zich daarentegen vaak langzaam en veroorzaken normaal gesproken geen pijn. De klachten die kunnen optreden bij de chronische variant zijn:

• het plassen komt moeilijk op gang;
• steeds een terugkerende aandrang tot plassen;
• vaak moeten plassen en dan steeds kleine beetjes;
• een opgezette buik, verhoogde abdominale druk;
• een slappe urinestraal die eindigt met nadruppelen;
• overdag kleine beetjes urine verliezen;
• meer dan twee keer per nachts wakker worden om te plassen (nycturie).

Complicaties

Urineretentie kan schade aan de nieren veroorzaken als de urine niet uit de nieren weg kan stromen. Het kan ook leiden tot (terugkerende) blaasontsteking(en) en een vergrote blaas.

Oorzaken van urineretentie

Urineretentie kan het gevolg zijn van:

• Obstructie van de urethra;
• Zenuwschade;
• Medicijnen;
• Verzwakte blaasspieren.

Obstructie van de urethra of plasbuis

Obstructie van de urethra (plasbuis) veroorzaakt urineretentie door de normale urinestroom te blokkeren. Aandoeningen zoals goedaardige prostaatvergroting, plasbuisvernauwing of urethrastrictuur, urinewegstenen, cystocele, rectocele, obstipatie en bepaalde tumoren en kankers, kunnen een obstructie veroorzaken.

Goedaardige prostaathyperplasie
Bij mannen die boven de 50 of 60 jaar zijn, wordt urineretentie vaak veroorzaakt door prostaatvergroting als gevolg van goedaardige prostaathyperplasie. Deze goedaardige aandoening is géén voorloper van prostaatkanker. De prostaatklier omringt de urethra en kan daardoor gemakkelijk de urinestroom blokkeren. Naarmate de prostaat groter wordt, drukt de klier de urethra dicht. De blaaswand wordt dikker. Uiteindelijk kan de blaas verzwakken en het vermogen verliezen om volledig leeg geplast te worden, waardoor er wat urine in de blaas achterblijft.

Plasbuisvernauwing of urethrastrictuur
Een plasbuisvernauwing of urethrastrictuur is vernauwing of afsluiting van de urethra. Vernauwing ontstaat wanneer een deel van de urethra versmalt. Elk deel van de urethra kan hierdoor getroffen worden. Oorzaken zijn blaasontsteking, een operatie voor de behandeling van urineverlies, een operatie voor goedaardige prostaatvergroting en prostaatkanker, littekens na een letsel aan de penis of het perineum en prostaatontsteking.

Urinewegstenen
Urinewegstenen vormen zich in de nieren (nierstenen), de ureters (urineleiders) of de blaas (blaasstenen). Wanneer een steen gevormd is, kan deze afdalen in het urinewegsysteem en een obstructie veroorzaken, bijvoorbeeld de opening naar de urethra blokkeren.

Cystokèle
Een cystokèle duidt op een verzakking van de voorwand van de vagina en de blaas, waarbij de blaas de voorwand van de vagina naar buiten duwt. De abnormale positie van de blaas kan ertoe leiden dat deze tegen de urethra aandrukt en dichtdrukt.

Rectokèle
Een rectokèle is een verzakking van de rectum in de vagina. De abnormale positie van de rectum of endeldarm kan ertoe leiden dat deze tegen de urethra drukt.

Obstipatie
Een persoon met obstipatie kan een opgeblazen gevoel of pijn in de buik hebben. Bij de aanwezigheid van harde ontlasting in de endeldarm, kan dit tegen de blaas en omringende structuren drukken, waardoor de urethra wordt dichtgedrukt.

Tumoren en kankers
Tumoren en kanker in de blaas (blaaskanker) of urethra kunnen zich geleidelijk uitbreiden en de urinestroom verhinderen door tegen de urethra aan te drukken of deze te blokkeren.

Zenuwschade

Urineretentie kan het gevolg zijn van problemen met de zenuwen van de blaas en sluitspieren. Veel gebeurtenissen of omstandigheden kunnen interfereren met zenuwsignalen tussen de hersenen en de blaas en sluitspieren. Als de zenuwen beschadigd zijn (zenuwschade), kunnen de hersenen het signaal niet ontvangen dat de blaas vol is. Zelfs wanneer een persoon een volle blaas heeft, kan het signaal niet doorkomen. Mensen van alle leeftijden kunnen zenuwproblemen krijgen die interfereren met de blaasfunctie. Enkele van de meest voorkomende oorzaken van zenuwproblemen zijn onder meer:

• Vaginale bevalling;
• Hersen- of ruggenmerginfecties zoals encefalitis (hersenontsteking) en meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek), of verwondingen;
• Diabetes;
• Beroerte;
• Multiple sclerose;
• Letsel aan het bekken of trauma;
• Vergiftiging met zware metalen;
• Spina bifida en andere geboorteafwijkingen die het ruggenmerg beïnvloeden, kunnen leiden tot urineretentie bij pasgeborenen.

Medicijnen

Diverse soorten medicijnen kunnen urineretentie veroorzaken doordat ze interfereren met zenuwsignalen naar de blaas en prostaat. Deze medicijnen zijn onder meer:

• Antihistaminica om allergieën te behandelen;
• Anticholinergica voor het behandelen van maagkrampen, spierkrampen en urineincontinentie;
• Tricyclische antidepressiva om angst en depressie te behandelen;
• Diverse andere medicijnen die betrokken zijn bij pijnbestrijding en het voorkomen van epileptische aanvallen.

Verzwakte blaasspieren

Veroudering is een algemene oorzaak van verzwakte blaasspieren. Verslechterde blaasspieren kunnen niet sterk genoeg zijn of lang genoeg samenknijpen om de blaas volledig te legen, wat resulteert in urineretentie.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Bij acute urineretentie zijn de symptomen vaak voor de hand liggend. Je hebt bijvoorbeeld een opgezette en pijnlijke onderbuik, een pijnlijke, dringende behoefte om te plassen en je hebt het onvermogen om te urineren. Bij chronische urineretentie kan de diagnose pas gesteld worden nadat de arts een reeks onderzoeken heeft uitgevoerd. Dit komt doordat sommige van de symptomen ook van toepassing kunnen zijn bij aandoeningen die verband houden met de blaas en urinewegen.

De arts zal een lichamelijk onderzoek uitvoeren en je allerlei vragen stellen over de klachten die je ervaart. Hij zal daarbij ook je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen. Over het algemeen zal de arts bij acute of chronische urineretentie tijdens het lichamelijk onderzoek licht op de onderbuik tikken om te bepalen of je een volle blaas hebt.

Beeldvormend onderzoek

Daarnaast kunnen de volgende onderzoeken worden uitgevoerd om de oorzaak van urineretentie te achterhalen:

• Bij een echoresidu wordt er een echo van de blaas gemaakt. Hierbij wordt gemeten welke hoeveelheid residu (restant urine) er achterblijft in de blaas, nadat je geplast hebt.
• Een cystoscopie is een inwendig onderzoek van de plasbuis en de blaas en wordt uitgevoerd met een flexibele cystoscoop. Er wordt gekeken naar eventuele afwijkingen.
• CT-scan, waarbij beelden gemaakt kunnen worden van de urinewegen en urineweginfecties, urinestenen, tumoren, traumatische verwondingen en littekens en cysten zichtbaar worden gemaakt.
• Urodynamische onderzoeken, waaronder uroflowmetrie (een onderzoek om de kracht en het patroon van je urinestraal te registreren), video-urodynamica (een combinatie van urodynamisch onderzoek met real-time röntgen- of ultrasound beelden van de lagere urinewegen tijdens de vul- en mictiefase), en electromyografie (het meten van de spierspanning van onder meer de blaas- en de bekkenbodemspieren).

Behandeling van urineretentie

In de eerste plaats zal men overgaan tot het ledigen van de blaas. Men zal de urine weg laten stromen door het plaatsen van een katheter. Daarna zal verder onderzoek moeten uitwijzen wat de oorzaak en de gevolgen zijn van de geconstateerde urineretentie. Daarna zal een gepaste behandeling voorgesteld worden. Voorbeelden zijn zelfkatheterisatie, uitpellen van de prostaat (bij een goedaardige vergrote prostaat) of sacrale neuromodulatie, een behandelingsvorm voor functiestoornissen van de blaas waarbij de sacrale zenuwen in de onderrug gestimuleerd worden met zwakke elektrische impulsen. Een plasbuisvernauwing kan worden opgerekt of ingesneden. Alleen een korte strictuur in een specifiek stukje van de plasbuis komt hiervoor in aanmerking. Alle andere vernauwingen moeten chirurgisch hersteld worden (urethraplastiek).

Preventie

Je kan urineretentie voorkomen voordat het optreedt door een aantal mogelijke oorzaken te behandelen. Bijvoorbeeld, mannen met goedaardige prostaathyperplasie moeten prostaatmedicijnen gebruiken zoals voorgeschreven door hun huisarts. Mannen met goedaardige prostaathyperplasie moeten medicijnen vermijden die geassocieerd worden met urineretentie, zoals vrij verkrijgbare decongestiva (een middel dat gezwollen slijmvliezen doet slinken) en allergiemedicijnen. Vrouwen met een milde cystokèle of rectokèle kunnen urineretentie voorkomen door oefeningen te verrichten om de bekkenspieren te versterken.

In de meeste gevallen zullen veranderingen in dieet- en levensstijl helpen voorkomen dat urineretentie veroorzaakt wordt door obstipatie. De meest voorkomende oorzaken van obstipatie is de trias te weinig lichaamsbeweging, te weinig drinken en te weinig vezels in de voeding. Door deze (leefstijl)factoren aan te pakken, kun je obstipatie verhelpen en voorkomen.

Dieet en voeding

Dieet en voeding spelen voor zover bekend geen rol bij het veroorzaken of voorkomen van urineretentie.

Noot:

1. J Urol. 2001 Mar;165(3):918-21.

Lees verder

• Pijn bij het plassen bij man en vrouw: symptomen en oorzaak
• Urine: moeilijk urineren (plassen), retentie, incontinentie
• Pijn bij plassen: oorzaken branderig gevoel bij het plassen
• Urine of plas: afwijkingen in kleur of hoeveelheid urine
• Prostaatpijn en prostaatklachten: (pijn)klachten prostaat