Nierstenen: symptomen, oorzaken, behandeling en verwijderen
Nierstenen symptomen bij man en vrouw bestaan uit onder meer ernstige pijn in de flank en rug, onder de ribben. Deze pijn kan zich uitbreiden of uitstralen naar de onderbuik en lies. Deze pijn bij nierstenen komt in golven en varieert in intensiteit (koliekpijn) en gaat gepaard met bewegingsdrang. De nieren verwijderen afvalstoffen uit het lichaam. Als de urine verzadigd is van afvalstoffen, dan kunnen deze kristalliseren waardoor nierstenen ontstaan. Het kan jaren duren voordat nierstenen tot klachten leiden, want aanvankelijk zijn deze stenen zeer klein. Doch ze kunnen geleidelijk uitgroeien tot kastanje-grootte. Kleine nierstenen zul je vaak ongemerkt met de urine uitplassen. Grotere stenen kunnen voor problemen zorgen. Behandeling van nierstenen is niet altijd nodig, zeker niet als de steen geen pijn of infecties veroorzaakt en de nierfunctie er niet onder lijdt. Als een niersteen verwijderd moet worden, gaat de uroloog bepalen welke techniek daarvoor het meest geschikt is.
Functie van de nieren
De
nieren werken als een filter voor het bloed, ze produceren urine en ze verwijderen afvalstoffen uit het lichaam. Ook regelen de nieren de vocht- en zoutbalans in het lichaam. Voorts maken de nieren bepaalde hormonen aan, zoals renine een hormoon dat een rol speelt bij het regelen van de bloeddruk en erytropoëtine, hetgeen de aanmaak van rode bloedlichaampjes (erytrocyten) stimuleert.
Nierstenen
Afvallen in de urine die kristalliseren
De nieren verwijderen afvalstoffen uit het lichaam worden. Als de urine verzadigd is van afvalstoffen, dan kunnen deze kristalliseren waardoor nierstenen ontstaan. Het kan jaren duren voordat nierstenen tot klachten leiden, want aanvankelijk zijn deze stenen zeer klein, kleiner dan een korrel zand. Doch ze kunnen geleidelijk uitgroeien tot kastanje-grootte. De grootte van de steen is niet zozeer van belang, wel de plek waar zij is gevestigd.
Klachten en symptomen
Wanneer de steen in de nier is gelokaliseerd, veroorzaakt het zelden problemen. Maar een niersteen die losraakt en die in de urineleider (de buis tussen de nieren en de blaas) terechtkomt, fungeert als een dam. Als de nieren blijven functioneren en urine produceren, dan ontstaat achter de steen drukopbouw en dit zorgt ervoor dat de nieren opzwellen. Deze druk veroorzaakt heftige pijn, maar het helpt ook om de stenen door de urineleider te drukken. Wanneer de steen de blaas bereikt, dan wordt de obstructie in de urineleider opgeheven en zijn de symptomen van een niersteen opgelost.
Urinewegen /
Bron: La Gorda/Shutterstock.comKleinere en grotere nierstenen
Kleine stenen kunnen de nier verlaten en via de urinewegen op natuurlijke wijze worden uitgescheiden bij het urineren. Wat grotere stenen blijven of in de nier zitten, of komen in de urineleider terecht. Dit kan zoals gezegd hevige pijn veroorzaken. Een steen in de nier doet normaal gesproken geen pijn, maar het draagt wel het risico met zich mee op ontsteking.
Hoe vaak komt het voor?
Naar schatting heeft 5 tot 10% van de bevolking ooit één of meer manifestaties van urinestenen gehad.
Wie hebben meer kans om nierstenen te krijgen?
Mannen hebben twee tot drie keer meer kans op nierstenen dan vrouwen. Nierstenen zijn niet aan een bepaalde leeftijd gebonden, doch er is een piek op middelbare leeftijd. Kinderen en adolescenten hebben zelden een urinesteen. Een persoon die een eerstegraads familielid met een urinesteen heeft, loopt een tweemaal zo grote kans om een urinesteen te krijgen als anderen. Ongeveer 50% van de patiënten krijgt binnen tien jaar na de eerste aanval een tweede aanval en ongeveer 75% van de patiënten krijgt binnen vijfentwintig jaar een tweede aanval. Er is niets bekend over welke factoren bijdragen aan een recidief.
Oorzaken van nierstenen
Risicofactoren
Risicofactoren op het ontwikkelen nierstenen zijn:
- Oververzadiging van kristallen: a) te veel calciumuitscheiding in de urine; b) te veel oxalaatuitscheiding in de urine; c) te veel uitscheiding van urinezuur met de urine.
- Te weinig citraatuitscheiding: citraat is een belangrijke remmer van kristalvorming.
- Lage zuurgraad van de urine.
- Te weinig drinken hetgeen leidt tot een verhoging van de concentraties van kristallen in de urine, met een verhoogd risico op kristalvorming.
- Te hard werkende bijschildklier.
- Urineweginfecties kunnen steenafzetting bevorderen.
- Een grote hoeveelheid urinezuur in de urine kan ook tot de vorming van nierstenen leiden. Een teveel aan urinezuur kan veroorzaakt worden door de consumptie van bepaalde soorten vlees, zeevruchten, orgaanvlees, linzen, gevogelte. Er zijn echter ook mensen die van nature te veel urinezuur aanmaken.
Chocolade bevat veel oxaalzuur /
Bron: Africa Studio/Shutterstock.comCalciumhoudende nierstenen
Ongeveer 85% van alle nierstenen zijn calciumhoudende nierstenen. Oxaalzuur is het belangrijkste bestanddeel van calciumhoudende nierstenen en ontstaat in de aminozurenstofwisseling en wordt met de voeding opgenomen. De volgende voedingsmiddelen bevatten veel oxaalzuren:
- thee;
- chocolade;
- spinazie;
- rabarber;
- citrusfruit, zoals sinaasappels, citroenen en mandarijnen; en
- noten.
In koffie zit geen eiwit /
Bron: Istock.com/PuwanaiSomwanUrinestenen en voeding
De vorming van nierstenen wordt vaak in de hand gewerkt door slechte eetgewoonten. Het blijkt dat een vet- en eiwitarm dieet slechts zelden leidt tot de vorming van nierstenen. Vooral dierlijke voedingsmiddelen zijn vaak eiwitrijk, bijvoorbeeld vlees, vis, kip, ei, melk, kaas en yoghurt. Er zit minder eiwit in brood, aardappelen en groenten. Voorbeelden van voedingsmiddelen waar in het geheel geen eiwit inzit, zijn: thee, koffie, limonadesiroop, honing, boter, olie,
suiker, jam en fruit.
Nierstenen symptomen
Koliekpijn en andere klachten
Zoals gezegd kunnen kleine nierstenen ongemerkt met de urine worden uitgeplast. Grotere stenen die vast komen te zitten in de urineleider kunnen pijnkrampen veroorzaken hetgeen koliekpijn wordt genoemd. De symptomen van een urinesteenaanval zijn divers. De belangrijkste symptomen van nierstenen zijn:
- Koliekpijn: krampende pijn van wisselende intensiteit; deze hevige aanvalsgewijze pijn manifesteert zich in de rug (nierpijn) en kan uitstralen naar onderbuik, zijkant van de buik en lies;
- De pijn gaat gepaard met bewegingsdrang.
Flauwvallen /
Bron: Andrey_Popov/Shutterstock.com
- Misselijkheid en braken.
- Hevig transpireren, koorts of zelfs flauwvallen.
- Bloed in de urine.
- slijm in de urine.
- Frequent en pijnlijk urineren, of gevoel van aandrang.
- Stinkende urine (urine die naar ammoniak ruikt of een vislucht heeft).
Geen klachten
Urinestenen kunnen symptoomloos blijven. Asymptomatische urinestenen zijn dikwijls onschuldig en behoeven alleen behandeling als ze groeien.
Vrouwen hebben meer kans op een urineweginfectie door nierstenen /
Bron: Istock.com/BarabasSpontane lozing
De kans dat een steen tijdens of binnen 2 maanden na de aanval spontaan wordt geloosd is zo'n 85-95%. Normaliter verlaat de steen het lichaam niet tijdens de aanval maar in de pijnvrije fase, dat wil zeggen binnen enkele dagen tot weken.
Complicaties
Obstructie en retentie
Soms ontstaat er een verstopping van de urineleider. Ook kan de doorgang van de urinebuis worden verstopt door nierstenen of steengruis. Als de urinebuis geblokkeerd raakt, vindt
urineretentie plaats, een ophoping van urine in de blaas. Als gevolg hiervan kan een
vergrote blaas of een urineweginfectie ontstaan.
Vrouwen lopen meer kans op urineweginfecties
Ofschoon mannen veel meer kans lopen op nierstenen dan vrouwen, hebben vrouwen meer dan twee keer zoveel kans op urineweginfecties als gevolg van nierstenen. Dit blijkt uit onderzoek dat werd geleid door het
Henry Ford Hospital in Detroit, Michigan. (Bron: www.medindia.net, 27 september 2012.)
Zijn nierstenen gevaarlijk?
Nierstenen kunnen
nierschade veroorzaken en tot chronische nierinsufficiëntie (
nierfalen) leiden. Dit betekent dat de nierfunctie zodanig (blijvend) verslechterd is, dat nierfunctievervangende therapie (dialyse of transplantatie) nodig is om te overleven.
Onderzoek en diagnose
Huisarts of spoed
Bij klachten raadpleeg je je huisarts. De meeste mensen met koliekpijn komen echter op de spoed terecht terecht; de spoedafdeling van het ziekenhuis.
Als de arts op basis van je klachten en lichamelijk onderzoek vermoedt dat je een niersteen hebt, kunnen er meerdere diagnostische tests en procedures ingezet worden.
Afname van bloed voor onderzoek /
Bron: Istock.com/JovanmandicBloedonderzoek
Bloedonderzoek kan te veel
calcium of urinezuur in je bloed onthullen. De resultaten van een bloedtest kan tevens informatie opleveren over de
nierfunctie en de arts kan controleren of er andere medische aandoeningen in het spel zijn.
Urineonderzoek
De arts wil soms de
urine onderzoeken. Daartoe verzamel je 24 uur lang urine in een pot. Dat is een dag en een nacht. Dit kan gewoon thuis. Dit onderzoek kan laten zien hoeveel urine je produceert, hoeveel afvalstoffen de nieren maken, hoe de nieren werken en of je last hebt van nierstenen.
Beeldvormend onderzoek
Beelvormend onderzoek kunnen nierstenen weergegeven in je urinewegen. Opties variëren van röntgenfoto, CT-scan of MRI-scan van de buik, dat zelfs kleine steentjes kan onthullen. Ander beeldvormend onderzoek kan bestaan uit een echografie of een intraveneuze urografie, waarbij radiografische beelden worden gemaakt van de binnenzijde van de nieren en de ureters.
Analyse van uitgeplaste stenen
De arts kan je verzoeken om de uitgeplaste steen op te vangen mee te nemen naar de afspraak. De specialist kan de stenen dan laten onderzoeken om te bepalen om welk soort steen het gaat. Steenanalyse is een belangrijk onderdeel van een steenbehandeling, aangezien de samenstelling van een steen veel zegt over het ontstaan van de steen, de kans op succes bij behandeling en het risico op herhaling.
Differentiële diagnose
Bij het vaststellen van nierstenen is het belangrijk om enkele andere aandoeningen met gelijkaardige symptomen uit te sluiten, zoals:
Behandeling van nierstenen
Geen behandeling
Behandeling van nierstenen is niet altijd noodzakelijk, zeker niet als de steen geen pijn of infecties veroorzaakt en de nierfunctie er niet onder lijdt.
Nierstenen uitplassen
Een kleine steen kun je vaak gewoon uitplassen, wat gemakkelijker gaat als je veel beweegt. Tijdens niersteenaanvallen moet je gewone hoeveelheden drinken, dat is ongeveer anderhalve liter per dag. Bij te veel drinken wordt de pijn namelijk erger en wordt het uitplassen bemoeilijkt. Soms komt de niersteen niet vanzelf naar buiten. In dat geval kun je medicijnen krijgen waardoor je de steen gemakkelijker uitplast. Soms is een operatieve ingreep nodig.
Pijnstillers
Bij een niersteenaanval krijg je van de arts sterke pijnstillers voorgeschreven met een spierverslappende werking, zoals
diclofenac. Bij zeer hevige pijn geeft de je tevens morfineachtige pijnstillers en zo nodig wordt je in het ziekenhuis opgenomen voor pijnstilling via een infuus. Magnesiumsulfaat kan ingezet worden als aanvullend medicijn voor de behandeling van nierkolieken. Dit verlicht niet alleen de pijn, maar vermindert eveneens de behoefte aan pijnstillers.
Nierstenen verwijderen
Meestal is in de volgende gevallen een operatieve behandeling nodig:
- Wanneer stenen ervoor zorgen dat de urine niet goed kan worden afgevoerd;
- wanneer de stenen pijnklachten veroorzaken;
- wanneer de stenen een urineweginfectie veroorzaken; of
- wanneer de stenen snel in grootte toenemen (grote of scherpe stenen kunnen de urinewegen beschadigen of zelfs geheel afsluiten).
Als een niersteen verwijderd moet worden, gaat de uroloog bepalen welke techniek hij daarvoor inzet:
- De niersteenvergruizer (ESWL): dit is een apparaat dat door middel van schokgolven energie opwekt. Door de energie te concentreren ter plaatse van de steen, wordt deze vergruisd tot kleine fragmenten. Deze fragmenten kunnen worden uitgeplast langs de natuurlijke weg. De schokgolven vormen geen gevaar voor het omringende weefsel.
- Operatieve behandelingen waarbij de steen wordt weggesneden. Het betreft een 'open chirurgische methode', waarbij een grote operatiewond wordt gemaakt om de nier vrij te leggen en de steen te verwijderen.
- Ureterorenoscopie (URS): de uroloog een dun kijkbuisje (ureterorenoscoop) via de plasbuis en blaas in de urineleider waar de niersteen zich bevindt. Met een laserstraal wordt de steen dan in stukjes geschoten.Deze stukjes kunnen worden uitgeplast langs de natuurlijke weg.
- Percutane NefroLitholapaxie (PNL): De steen wordt verwijderd met behulp van een bepaalde operatietechniek. Percutaan betekent door de huid: de nier wordt door de huid heen aangeprikt met behulp van een naald, waarna een hol buisje met een diameter van ongeveer één centimeter in de nier wordt gebracht. Via dit buisje kan de steen met behulp van speciale instrumenten verwijderd worden.
Nierstenen voorkomen door voeding en medicijnen
De eventuele vorming van (nieuwe) nierstenen, kun je voorkomen door de volgende voedingsadviezen in acht te nemen. Soms zijn medicijnen de beste oplossing.
Algemene voedingsadviezen om de vorming van nierstenen te voorkomen
Algemene voedingsadviezen om de vorming van
nierstenen te voorkomen, bestaan uit:
- dagelijks 2,5 tot 3 liter drinken (waardoor de urine verdund wordt en de kans op steenvorming wordt teruggebracht);
- maximaal 2 tot 3 glazen alcohol per dag;
- een volwaardige voeding gebruiken (gezond en gevarieerd); en
- een megadosis vitamine C voorkomen (aangezien hoge doses vitamine C de kans op steenvorming vergroot).
Niersteen /
Bron: Tsester, Wikimedia Commons (CC0)Adviezen bij calcium(oxalaat)stenen
De meeste nierstenen bestaan uit calciumzouten, vaak in combinatie met oxalaat of fosfaat, maar ook citraat speelt een rol in de vorming doordat het de kristallisatie remt en daarmee een beschermende functie heeft. Herhaaldelijke steenvorming kan bij dit type niersteen vaak voorkomen worden door aanpassingen in het dieet, teneinde de kans op kristalvorming zo veel mogelijk terug te dringen.
Calciumoxalaatzouten zijn zeer slecht oplosbaar en speelt daarmee een grote rol in het ontstaan van calciumhoudende nierstenen. Verhoogde oxalaatgehaltes in het bloed ontstaan door oxalaatrijke voeding (zie boven). Een grotere opname in de darmen bij de
ziekte van Crohn of na een darmoperatie kan ook een oorzaak zijn. Er komt dan meer galzuur in de dikke darm terecht, waardoor de darm meer oxalaat opneemt. Er kan ook sprake zijn van een zeldzame stofwisselingsziekte die een verhoogde oxalaatproductie tot gevolg heeft.
Vroeger werd bij calciumstenen geadviseerd om zo weinig mogelijk calcium te gebruiken, maar uit onderzoek blijkt juiste dat te weinig calcium de kans op de vorming van
urinewegstenen vergroot. Daarom wordt thans geadviseerd om een normale hoeveelheid calcium te gebruiken. Dit is ongeveer 3 tot 4 porties calciumrijke producten (melkproducten, yoghurt en kaas) per dag. Slik geen
calciumsupplement.
Voorts is het verstandig rekening te houden met de hoeveelheid vlees, kip, vis, melkproducten en kaas die je eet, aangezien deze voedingsmiddelen veel eiwit bevatten waardoor de kans op steenvorming groter is. Aangezien
natrium de calciumuitscheiding in de urine verhoogd, is het advies om natriumrijkeproducten te beperken. Natrium is een mineraal dat onderdeel uitmaakt van (keuken)zout. De basisregels om de hoeveelheid natrium in je voeding terug te dringen, zijn:
- gebruik geen zout bij het koken;
- voeg aan tafel geen zout toe aan je eten;
- gebruik zo min mogelijk of helemaal geen producten die veel zout bevatten.
Medicijnen worden in de regel pas voorgeschreven wanneer dieetadviezen niet het gewenste effect sorteren. Hierbij kan gedacht worden aan plastabletten (een thiazidediureticum), welke ervoor zorgen dat er minder calcium wordt uitgescheiden.
Adviezen bij struvietstenen
Struvietstenen of ammoniummagnesiumfosfaatstenen ontstaan veelal als gevolg van een
urineweginfectie, veroorzaakt door bepaalde soorten bacteriën als Klebsiella pneumoniae. De bacteriën splitsen ureum (een product dat in de
lever wordt gevormd bij de afbraak van eiwitten) op in onder meer carbonaat en ammonium. Onder invloed van deze stoffen stijgt de pH van de urine, waardoor een geschikt omgeving ontstaat om struvietstenen te vormen. Wanneer je last hebt van deze stenen zijn er geen andere dieetadviezen te geven dan de algemene voedingsadviezen bij nierstenen (zie boven).
In geval van een urineweginfectie, zal de arts een antibioticum voorschrijven.
Adviezen bij urinezuurstenen
Wanneer je last hebt van urinezuurstenen hebt, moet je het gebruik van voedingsmiddelen beperken die rijk zijn aan purine (aangezien purine in het lichaam wordt afgebroken tot urinezuur). Purine wordt vooral aangetroffen in:
- wijn;
- bier;
- vis, vooral in:
Wees zeer zuinig met alcohol of gebruik het helemaal niet: in (alcoholvrij) bier en rode wijn zit purine /
Bron: Pau Noia, Pixabay
- ansjovis;
- sardines;
- krab;
- haring;
- makreel;
- hom;
- garnalen;
- sprot; en
- wijting.
- orgaanvlees:
- lever;
- niertjes;
- zwezerik; en
- hersenen.
- vlees, kip, wild en gevogelte;
- gistrijke producten; en
- peulvruchten (zoals kapucijners en linzen).
Medicatie die het urinezuurgehalte verlaagt, bijvoorbeeld allopurinol, kan door de (huis)arts worden voorgeschreven.
Adviezen bij cystinestenen
Drink bij dit type niersteen dagelijks ten minste 3 liter vocht en drink vooral ook extra voor het slapen gaan, aangezien ’s nachts je lichaam je urine gaat concentreren waardoor er een grotere kans op vorming van nierstenen ontstaat. Beperk het gebruik van natriumrijke producten, zoals (keuken)zout, bouillon(tabletten), ketjap, kant en klare sauzen (uit pakjes en postjes), pizza, chips en andere zoute snacks, kant-en-klaarproducten, zoute haring, drop, enz.
De (huis)arts kan ook medicatie voorschrijven die een oplosbare verbinding vormt met cystine, zoals penicillamine.
Plantengeneeskunde bij nierstenen of het voorkomen van nierstenen
Javaanse nierthee
Bij nierstenen of ter voorkoming van nierstenen is het zinvol om bladeren van Javaanse nierthee, ook wel Orthosiphon of Kumis kutjing genoemd, te gebruiken, in combinatie met andere
geneeskrachtige planten. Er bestaan ook Javaanse nierthee capsules. Het spreekt voor zich dat bij heviger pijnklachten (zeker bij koliekachtige pijn in de lendenen) en zodra de nieren aangetast zijn, een arts geraadpleegd moet worden.
Berkenblad
De ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy) adviseert toepassing van berkenblad bij nierstenen. Berkenblad werkt urineafdrijvend. Het is belangrijk om daarbij voldoende te drinken. Je kunt onder meer thee van berkenblad maken. Hak 2 tot 3 theelepels gedroogd blad fijn en schenk hierover 150 ml kokend water en laat het vervolgens 10 minuten afgedekt trekken. Drink dagelijks 3 tot 4 koppen berkenbladthee. Er bestaan ook berkenblad capsules.
Groot hoefblad
Groot hoefblad (Petasites officinalis Monch) wordt ook geadviseerd bij nierstenen. (Overigens is de werkzaamheid ook bewezen bij
blaasstenen, chronische luchtwegaandoeningen,
migraine en
hooikoorts.) Je kunt kant-en-klare preparaten (capsules) kopen; het bereiden van thee wordt vanwege het vergiftigingsgevaar ten zeerste afgeraden. Capsules die geen pyrrolizidine alkaloïden (PA's) bevatten, mun je gedurende langere tijd gebruiken. Bereidingen daarentegen die wel PA's bevatten, mag je niet langer van 4 tot 6 weken per jaar gebruiken. Deze PA’s bevatten namelijk een onverzadigde ringstructuur die onomkeerbare schade aan het leverweefsel kan aanrichten.
Prognose
De prognose van nierstenen is over het algemeen goed, vooral als de stenen klein zijn en op natuurlijke wijze via de urine kunnen worden uitgescheiden. Hier zijn enkele punten die de prognose bepalen:
- Kleine nierstenen: Als de nierstenen klein zijn (meestal minder dan 5 mm), is de kans groot dat ze vanzelf worden uitgeplast met voldoende hydratatie en pijnstillers. In deze gevallen is de prognose uitstekend.
- Grotere stenen: Grotere nierstenen (meer dan 5-7 mm) kunnen vast komen te zitten in de urinewegen. In deze gevallen kan een medische ingreep zoals niersteenvergruizing (lithotripsie) of ureteroscopie nodig zijn. Met behandeling is de prognose goed, hoewel het herstel langer kan duren.
- Terugkerende stenen: Sommige mensen hebben een verhoogde aanleg voor het ontwikkelen van nierstenen. In deze gevallen is het belangrijk om preventieve maatregelen te nemen, zoals dieetveranderingen en voldoende vochtinname, om herhaling te voorkomen. De prognose blijft goed met de juiste preventieve zorg.
- Complicaties: Als nierstenen onbehandeld blijven, kunnen ze leiden tot complicaties zoals nierinfecties of nierbeschadiging. Snelle behandeling voorkomt meestal deze complicaties, waardoor de vooruitzichten positief blijven.
Preventie
Neem de volgende preventieve maatregelen in acht:
- Voldoende water drinken: Zorg voor 2-3 liter vocht per dag.
- Beperk zoutinname: Minder zout helpt nierstenen te voorkomen.
- Eet calciumrijk voedsel: Dit vermindert de kans op calciumoxalaatstenen.
- Beperk oxalaatrijk voedsel: Vermijd spinazie, noten, en chocolade.
- Verminder suikerconsumptie: Te veel suiker verhoogt het risico op stenen.
- Eet minder rood vlees: Dierlijke eiwitten verhogen het risico op nierstenen.
- Beweeg regelmatig: Houd je lichaam actief om je nierfunctie gezond te houden.
- Beperk frisdrank: Suiker en fosfaten in frisdrank kunnen steenvorming bevorderen.
- Eet meer vezels: Vezels helpen bij het verwijderen van calcium en oxalaten.
- Let op vitamine C-supplementen: Te veel vitamine C kan leiden tot oxalaatstenen.
- Beperk alcoholinname: Alcohol kan je vochtbalans verstoren.
- Controleer op urineweginfecties: Tijdige behandeling voorkomt steenvorming.
Lees verder