Nierontsteking: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Nierontsteking is in feite een verzamelnaam voor een aantal ontstekingsziekten van de nier. Bij deze ziekten raakt de filterfunctie van de nieren verstoord. Als gevolg hiervan raken sommige zaken in het lichaam uit balans, zoals de water-, vet- en eiwitbalans. Bij een ontstoken nier kun je water vasthouden, hoge bloeddruk ontwikkelen, bloed in de urine hebben en andere symptomen vertonen. behandeling bestaat vaak alleen uit het behandelen van dergelijke symptomen. Soms worden medicijnen gebruikt die de werking van het immuunsysteem verzwakken. Nierontsteking is ook bekend onder de naam nefritis

• Wat is een nierontsteking?
• Twee vormen
• Vaak geen klachten
• Symptomen van een nierontsteking
• Aanvankelijk geen symptomen
• Veranderingen in de urine
• Andere verschijnselen
• Nefrotisch syndroom
• Nierfalen
• Oorzaken van ontstoken nieren
• IgA-nefropathie
• Bacteriële infectie
• Oorzaak onbekend
• Secundaire nierontsteking
• Onderzoek en diagnose
• Bloed- en urineonderzoek
• Echografie en nierbiopsie
• Behandeling van nierontsteking
• Prognose
• Preventie

Wat is een nierontsteking?

Twee vormen

Bij nierontsteking kan, afhankelijk van de plaats van de ontsteking, onderscheid worden gemaakt tussen ontsteking van de nierlichaampjes (glomerulonefritis) of van de bindweefselruimte en de nierbuisjes of tubuli contorti (tubulo-interstitiële nefritis). Een ontsteking van de nierlichaampjes treedt meestal op als gevolg van immuungemedieerde reacties, minder vaak als gevolg van algemene ziekten van het lichaam, die een ontstekingsreactie van de nierlichaampjes veroorzaken. Tubulo-interstitiële nefritis treedt meestal op als een allergische reactie op bepaalde medicijnen, maar kan ook optreden in de context van infecties of algemene ziekten.

Vaak geen klachten

Nierontsteking veroorzaakt (in tegenstelling tot acute nierbekkenontsteking) vaak geen of weinig ongemak, omdat gezonde delen van de nier nog lang kunnen functioneren. Een routineonderzoek brengt gewoonlijk abnormale urinebevindingen aan het licht, zoals de aanwezigheid van eiwit en bloed in de urine, waardoor nierontsteking ontdekt wordt. Nierontsteking wordt gediagnosticeerd door laboratoriumtests. Een weefselonderzoek (nierbiopsie) is meestal nodig voor een nauwkeurigere diagnose. Op basis hiervan kan behandeling worden ingezet.

Symptomen van een nierontsteking

Aanvankelijk geen symptomen

Als sommige nierlichaampjes (glomeruli) worden vernietigd als gevolg van een nierontsteking, nemen eerst de gezonde nierlichaampjes de filterfunctie over. Het kan daarom lang duren voordat de ziekte zich via symptomen manifesteert. Pas als meer dan 50 procent van het weefsel van beide nieren is vernietigd, kan het functieverlies van de nieren worden opgespoord met de gebruikelijke diagnostische methoden.

Veranderingen in de urine

Als de filterfunctie van de nier verstoord is, kunnen er veranderingen in de urine optreden. De hoeveelheid urine kan aanzienlijk afnemen, maar in het chronische stadium ook toenemen. Bovendien kan de urine een andere kleur krijgen als bloed of eiwit in de urine wordt uitgescheiden. Als de urine troebel is en schuimt, kan dit duiden op de uitscheiding van eiwit (proteïnurie), terwijl bloed de urine een bruinachtige kleur geeft (hematurie). Bloed in de urine hoeft echter niet altijd met het blote oog zichtbaar te zijn.

Andere verschijnselen

Naast veranderingen in de urine kunnen andere symptomen optreden. Je voelt je vaak moe en uitgeput. Ook kun je lastkrijgen van hoofdpijn, pijn in de ledematen en pijn in de zij. Soms treedt hoge bloeddruk op. Een enkele keer hoopt zich ook vocht op in het weefsel (oedeem). Dit is bijvoorbeeld merkbaar wanneer je oogleden of andere delen van het gezicht opzwellen. Ook de handen en voeten kunnen erdoor worden getroffen.

Nefrotisch syndroom

Ook kan het nefrotisch syndroom optreden. De nierfilters werken niet goed meer en daardoor komen er veel eiwitten in de urine terecht (proteïnurie) en tegelijkertijd is er een tekort aan eiwitten in het bloed (hypoproteïnemie). Daarnaast treedt vochtretentie (oedeem) op, bijvoorbeeld in de oogleden of benen. Een stoornis van het lipidenmetabolisme met verhoogde bloedlipideniveaus maakt ook deel uit van het nefrotisch syndroom.

Nierfalen

Het ergst mogelijke gevolg van is nierinsufficiëntie of nierfalen.

Oorzaken van ontstoken nieren

Een nierontsteking kan diverse oorzaken hebben.

IgA-nefropathie

De meest voorkomende vorm van primaire nierontsteking is IgA-nefropathie of de ziekte van Berger, die wordt veroorzaakt door immunologische processen. In het proces worden complexen van afweerstoffen (antilichamen) die door het lichaam worden gevormd maar enigszins zijn veranderd, afgezet in de nieren, die in het lichaam worden geproduceerd als reactie op infecties, vooral na infecties van de bovenste luchtwegen. Het resultaat zijn ontstekingsveranderingen die het nierweefsel beschadigen en de functie ervan aantasten.

Bacteriële infectie

Nierontsteking kan ook optreden na of tijdens een bacteriële infectie. De boosdoeners kunnen onder meer streptokokken zijn, die amandelontsteking (tonsillitis) of middenoorontsteking (otitis media) veroorzaken. Deze bacteriën vormen complexen met de antilichamen die door het lichaam worden aangemaakt tegen de infectie en worden afgezet in de nierlichaampjes (post-infectieuze glomerulonefritis).

Oorzaak onbekend

Bij een groot deel van de mensen met primaire nierontsteking is de oorzaak er van de nierontsteking echter niet bekend (idiopathisch).

Secundaire nierontsteking

Secundaire nierontsteking treedt op als gevolg van andere onderliggende ziekten, bijvoorbeeld systemische lupus erythematosus (SLE) of andere immuunziekten. Diverse infectieziekten (zoals syfilis, hepatitis B en C en hiv) en kankersoorten zoals longkanker (bronchiaal carcinoom) of bepaalde kwaadaardige ziekten van het lymfestelsel kunnen leiden tot nierontsteking. Bepaalde medicijnen die penicillamine, goud of kwik bevatten, kunnen ook nierontsteking veroorzaken. Artsen schrijven penicillamine voor bij nierstenen en bij de leverziekte ziekte van Wilson. Een andere oorzaak van nierontsteking is het gebruik van heroïne.

Onderzoek en diagnose

Bloed- en urineonderzoek

Een nierontsteking moet worden overwogen als je bepaalde symptomen hebt zoals bloed in de urine zonder bijkomende pijn bij het urineren, sterk verminderde urineproductie, plotselinge gewichtstoename met zwelling in de ledematen of het gezicht en hoge bloeddruk. Dergelijke symptomen geven aanleiding tot bloedonderzoek en urineonderzoek. De focus ligt op urineonderzoek met teststrips en microscopisch onderzoek. In het bloed kunnen onder meer de functie van de nieren en ontstekingswaarden worden gecontroleerd en de hoeveelheid eiwit en vetten gemeten.

Echografie en nierbiopsie

Als een nierontsteking wordt vermoed, kan ook een echografie van de nieren worden gemaakt. Een nierbiopsie wordt alleen uitgevoerd als het vermoeden verder wordt bevestigd door de bloed- en urineonderzoek en bijpassende symptomen. Een klein stukje weefsel wordt onder narcose met een dunne canule uit de nier verwijderd en onder de microscoop onderzocht. De biopsie is de enige manier om ondubbelzinnig de oorzaak op te helderen en de diagnose te stellen.

Behandeling van nierontsteking

De behandeling van nierontsteking kan bestaan uit een antibioticakuur. Symptomen zoals overhydratie (aanwezigheid van teveel vocht in het lichaam), hoge bloeddruk en verhoogde bloedlipiden of het verlies van grote hoeveelheden eiwit via de nieren kunnen met medicatie worden behandeld. Een zoutarm dieet kan ook helpen de bloeddruk te verlagen. Afhankelijk van het type en de ernst van de ziekte kunnen ook medicijnen nodig zijn die het immuunsysteem verzwakken. Deze zogenaamde immunosuppressiva worden voorgeschreven door een nierspecialist. Er zijn maar weinig gevallen die zeer ernstig zijn en tot nierfalen kunnen leiden. Als nierfalen optreedt, zijn nierdialyse en niertransplantatie beschikbaar.

Prognose

De meest voorkomende vormen van nierontsteking bij volwassenen en kinderen hebben een goede prognose. Met de juiste behandeling kan nierfalen worden voorkomen. Sommige oorzaken zijn minder gemakkelijk te behandelen. In ieder geval zijn regelmatige controles en consistente bloeddrukcontrole, eventueel met medicatie, noodzakelijk om de ontwikkeling van verraderlijk nierfalen en complicaties voor het cardiovasculaire systeem te vertragen of te voorkomen.

Preventie

Hoewel het niet altijd mogelijk is om een nierontsteking te voorkomen, kunnen bepaalde leefstijlmaatregelen het risico voor veel mensen verminderen, bijvoorbeeld:

• een gezond gewicht behouden
• stoppen met roken
• bloeddruk en bloedsuikerspiegel binnen gezonde grenzen houden
• dagelijks bewegen
• gezond en gevarieerd eten

Lees verder

• Nieren: functie, ligging, anatomie en werking van de nieren
• Nierschade: symptomen chronische slecht werkende nieren
• Nierstenen: symptomen, oorzaken, behandeling en verwijderen
• Nierbekkenontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling
• Niercysten (cysten in nier): symptomen en behandeling