Te snel werkende bijschildklier (hyperparathyreoïdie)

Te snel werkende bijschildklier (hyperparathyreoïdie) betekent dat de bijschildklieren (parathyreoïden) overactief zijn en daardoor te veel bijschildklierhormoon, parathyreoïdhormoon (PTH), produceren. De meeste mensen hebben vier bijschildklieren, die niet veel groter zijn dan een rijstkorrel en in de hals bij de schildklier zitten. Door een overactieve bijschildklier raakt het kalkgehalte in het bloed, en vaak ook het fosfaatgehalte, uit balans, aangezien PTH de hoeveelheid calcium (kalk) en fosfaat in het bloed op peil houdt. Dit hormoon zorgt ervoor dat er calcium vanuit je darm en bot in het bloed terechtkomt en dat je fosfaat uitplast. Normaal is dit een nauwkeurig regelmechanisme. De bijschildklier scheidt net zoveel bijschildklierhormoon uit als nodig is voor een stabiele waarde van calcium en fosfaat in je bloed. Te veel bijschildklierhormoon kan leiden tot gezondheidsproblemen, zoals hoge bloeddruk, (te) veel calcium in het bloed, botontkalking en de vorming van nierstenen.

Te snel werkende bijschildklier

• Wat is hyperparathyreoïdie?
• Calcium en fosfaat
• Oorzaak van hyperparathyreoïdie
• Primaire hyperparathyreoïdie
• Secundaire hyperparathyroïdie
• Tertiaire hyperparathyreoïdie
• Risicofactoren
• Symptomen van een te snel werkende bijschildklier
• Complicaties hyperparathyreoïdie
• Nierstenen
• Corneaverkalking
• Pancreatitis (alvleesklierontsteking)
• Maagzweren
• Nierschade
• Osteopenie en osteoporose
• Diagnose en onderzoek te snel werkende bijschildklier
• Behandeling hyperparathyreoïdie
• Wait-and-see-beleid
• Operatie
• Medicatie
• Prognose

Wat is hyperparathyreoïdie?

Het lichaam heeft normaal vier bijschildklieren. Ze hebben de omvang van een erwt en liggen in je hals, net achter de vlindervormige schildklier. Achter elke 'vleugel' van de schildklier liggen twee bijschildklieren, ook wel parathyreoïde klieren genoemd. De bijschildklieren produceren bijschildklierhormoon, (parathyreoïd hormoon, PTH), waarmee ze de hoeveelheid calcium (kalk) en fosfaat in je bloed op peil houden. Normaal gesproken wordt bijschildklierhormoon vrijgegeven wanneer het calciumgehalte in je bloed laag is. Wanneer het calciumniveau stijgt en weer normaal is, wordt het bijschildklierhormoon niet langer vrijgegeven. Bij hyperparathyreoïdie is het gehalte bijschildklierhormoon in het bloed te hoog, met als gevolg dat het calciumgehalte in het bloed stijgt. Vaak is ook het fosfaatgehalte uit balans. Deze aandoening kan onder meer leiden tot nierstenen en botontkalking, maar is doorgaans goed te behandelen.

Calcium en fosfaat

De combinatie calcium en fosfaat zorgt dat in het lichaam calciumfosfaat ontstaan. Calciumfosfaat bestaat uit calciumionen en fosfaationen, en je lichaam krijgt deze binnen door het consumeren van zuivel en groente. Calcium en fosfaat zijn belangrijke bouwstenen voor de opbouw en het onderhoud van botten en tanden. Beide stoffen zijn ook nodig voor een goede werking van spieren en zenuwen.

Oorzaak van hyperparathyreoïdie

Er worden drie vormen hyperparathyroïdie onderscheiden: primaire, secundaire en tertiaire.

Primaire hyperparathyreoïdie

Bij primaire hyperparathyreoïdie is één of meer van de bijschildklieren vergroot en overactief. De klier of klieren maken daardoor te veel parathyroïdhormoon. Dit resulteert in een hoog calciumgehalte in het bloed. Een te hoge kalkspiegel kan resulteren in klachten als: moeheid, te veel plassen, dorst, misselijkheid, braken, obstipatie, uitdroging en psychische klachten. Oorzaken zijn onder meer:

• Een enkel bijschildklieradenoom. Dit is de meest voorkomende oorzaak van primaire hyperparathyreoïdie. Het gaat hierbij om een goedaardige tumor van één of meer van de bijschildklieren. Hierdoor wordt door de klier meer parathyreoïdhormoon geproduceerd dan de bedoeling is.
• Hyperplasie die één of meer van de bijschildklieren treft. Dit is goed voor de meeste andere gevallen van primaire hyperparathyreoïdie. Hyperplasie betekent dat de bijschildklier groter wordt. Door de toename in grootte, wordt meer parathyroïdhormoon vrijgegeven.
• Parathyroïdcarcinoom. In zeer zeldzame gevallen wordt primaire hyperparathyreoïdie veroorzaakt door kanker (carcinoom) in één van de bijschildklieren.

Secundaire hyperparathyroïdie

Secundaire hyperparathyroïdie betekent dat hyperparathyreoïdie wordt veroorzaakt door ziekten of gebreken in een ander deel van je lichaam. Dit zorgt voor een langdurig laag calciumniveau in het bloed. Dit betekent dat de bijschildklieren worden gestimuleerd om voortdurend te proberen het calciumgehalte in het bloed te verhogen. Hierdoor raken de bijschildklieren vergroot en neemt hun productie van parathyroïdhormoon toe. Enkele oorzaken van secundaire hyperparathyroïdie zijn:

• Chronische nierziekte. Dit is de meest voorkomende oorzaak van secundaire hyperparathyroïdie. Secundaire hyperparathyreoïdie komt voor bij bijna iedereen die langdurig nierdialyse ondergaat vanwege een chronische verstoorde nierfunctie. Wanneer dit gebeurt, kan je calciumgehalte in het bloed laag worden en laag blijven.
• Vitamine D-tekort. Dit is een andere veel voorkomende oorzaak. Vitamine D-tekort veroorzaakt een langdurig laag niveau van calcium in het bloed.
• Malabsorptie. Dit duidt op een toestand waarbij door een tekortschietende spijsvertering of absorptie voedingsstoffen onvoldoende in het bloed worden opgenomen vanuit het maag-darmkanaal. Er zijn verschillende ziekten die je darmen kan treffen en ervoor zorgen dat het calcium dat je eet, niet effectief wordt opgenomen (geabsorbeerd) in je bloed. Dit kan ertoe leiden dat het calciumgehalte in het bloed te laag wordt en te laag blijft.

Tertiaire hyperparathyreoïdie

Dit type hyperparathyroïdie treedt op als gevolg van langdurige secundaire hyperparathyroïdie en komt vooral voor bij mensen die nierproblemen hebben (gehad). De vitamine D-spiegel kan weer op normale waarde zijn teruggebracht vanwege behandeling van de onderliggende aandoening, maar de bijschildklieren zijn ontregeld geraakt en blijven overactief. Dit leidt tot een hoge kalkspiegel. Dit veroorzaakt vaak geen klachten.

Risicofactoren

De volgende risicofactoren zijn bekend:

• Leeftijd: hyperparathyreoïdie komt het meest voor bij zestigplussers, soms bij jongvolwassenen en slechts zeer zelden bij kinderen.
• Geslacht: vrouwen zijn vaker getroffen door een overactieve bijschildklier dan mannen.
• Radiotherapie: radiotherapie aan het hoofd- en de nekgebied verhoogt het risico.

Symptomen van een te snel werkende bijschildklier

Vaak hebben mensen met primaire hyperparathyreoïdie ofwel geen symptomen, ofwel slechts milde symptomen. Soms kom je erachter dat je hyperparathyreoïdie hebt vanwege een bloedtest, die om een ​​andere reden is aangevraagd en waaruit dan blijkt dat je een hoog calciumgehalte in je bloed hebt.

Als je primaire of tertiaire hyperparathyreoïdie hebt en symptomen ontwikkelt, dan zijn deze vaak te wijten aan een hoog niveau van calcium in het bloed (hypercalciëmie). De symptomen kunnen onder meer bestaan uit:

• Vermoeidheid.
• Algehele zwakte en gemakkelijk vermoeide spieren.
• Misselijkheid en braken.
• Obstipatie.
• Buikpijn.
• Veel dorst en vaak plassen.
• Depressie.

In extreme gevallen, indien onbehandeld, kan een hoog calciumgehalte leiden tot verwardheid, verlies van bewustzijn, hartritmestoornissen en soms zelfs de dood. Je kunt ook een hoge bloeddruk ontwikkelen als je hyperparathyreoïdie hebt. Het is nochtans onduidelijk waarom dit gebeurt.

Als je secundaire hyperparathyreoïdie hebt, is je calciumniveau niet hoog maar juist laag. In dat geval hoef je dus niet alle van de hierboven beschreven symptomen te ontwikkelen. Je kunt echter last krijgen van botontkalking (zie hieronder) en de klachten die hiermee verband houden ontwikkelen.

Complicaties hyperparathyreoïdie

Niet iedereen met hyperparathyreoïdie ontwikkelt complicaties. Complicaties komen niet zo vaak voor. Als je primaire of tertiaire hyperparathyreoïdie hebt, dan deze complicaties meestal te wijten aan een langdurige hoog calciumgehalte in je bloed. Complicaties kunnen bestaan uit:

Nierstenen

Kleine nierstenen kunnen worden uitgeplast zonder dat je het merkt. Grotere stenen kunnen vast komen te zitten, waardoor je in eerste instantie pijn krijgt in je onderrug (flanken). Je kunt ook bloed in de urine aantreffen.

Corneaverkalking

Calcium kan zich ophopen in het hoornvlies of de cornea van het oog. Dit veroorzaakt meestal geen symptomen.

Pancreatitis (alvleesklierontsteking)

Dit is een ontsteking van de alvleesklier. In zeldzame gevallen kan een hoog niveau van calcium als gevolg van hyperparathyreoïdie alvleesklierontsteking veroorzaken. Dit kan leiden tot ernstige buikpijn in de bovenbuik, welke kan uitstralen naar de rug en kan verergeren na het eten of bij bewegen.

Maagzweren

Een hoog calciumgehalte kan ervoor zorgen dat je maag veel maagzuur produceert, wat kan leiden tot maagzweren.

Nierschade

Een langdurige hoog calciumgehalte in je bloed kan leiden tot nierbeschadiging en uiteindelijk tot nierfalen.

Osteopenie en osteoporose

In alle vormen van hyperparathyroïdie (inclusief secundaire hyperparathyreoïdie), kan het verhoogde niveau van bijschildklierhormoon dat in je bloed circuleert ervoor zorgen dat grote hoeveelheden calcium worden vrijgegeven uit je botten. Dit kan zwakkere en broze botten veroorzaken, een aandoening die bekend staat als osteopenie of, indien ernstiger, osteoporose (botontkalking). Je botten zijn dan gevoeliger voor breuken.

Diagnose en onderzoek te snel werkende bijschildklier

Hyperparathyroïdie wordt meestal gediagnosticeerd nadat uit bloedonderzoek een hoog calciumgehalte en een hoog niveau van parathyroïd hormoon is gebleken. Meestal is het niveau van fosfaat in je bloed laag.

Als je secundaire hyperparathyreoïdie, kan het calciumgehalte in het bloed laag of normaal zijn, maar je zult nog steeds een verhoogd bijschildklierhormoonniveau hebben. Als je een chronische nieraandoening hebt, kan het fosfaatniveau in het bloed verhoogd zijn, omdat je nieren onvoldoende in staat zijn om fosfaat via de urine uit te scheiden.

Vervolgonderzoek
Zodra via bloedtests is aangetoond dat je hyperparathyreoïdie hebt, zal de arts meestal willen achterhalen welk type hyperparathyroïdie je hebt en op zoek gaan naar een mogelijke oorzaak. Er kan ook gekeken worden naar eventuele complicaties. Vervolgonderzoek kan bestaan uit:

• Verder bloedonderzoek om je nierfunctie te controleren, alsmede je alvleesklierklier.
• Calciumgehalte van de urine. Gedurende 24 uur verzamel je al je urine in een container en aan de hand van een monster genomen uit al de urine, wordt het calciumgehalte bepaald.
• DEXA scan. Omdat hyperparathyreoïdie kan leiden tot osteopenie en osteoporose, kun je worden doorverwezen naar een speciale scan om je botdichtheid te beoordelen. Dit heet een dual-energy X-ray absorptiometrie (DEXA) scan.
• Röntgenonderzoek. Dit beeldvormend onderzoek kan veranderingen in botten aantonen als gevolg van de verhoogde afgifte van calcium uit de boten. Door middel van een röntgenfoto van de buik en de nieren kunnen eventuele nierstenen worden aangetoond.
• Echografie, CT-scan of technetium-scan van je nek. Met deze onderzoeken wordt de werking van de schildklier in beeld gebracht. Deze kunnen laten zien als je een vergrote bijschildklier hebt.
• Biopsie van een bijschildklier. Een biopsie van een van je bijschildklieren kan worden voorgesteld. Met behulp van een naald wordt een stukje weefsel weggenomen voor microscopisch onderzoek. Een biopsie kan helpen om bijschilklierkanker uit te sluiten.

Behandeling hyperparathyreoïdie

De behandeling die je krijgt is afhankelijk van het type hyperparathyroïdie. Er zijn grofweg drie behandelmogelijkheden:

• regelmatige controle;
• chirurgie (parathyroïdectomie); en
• medicatie.

Wait-and-see-beleid

Als er sprake is van een lichte primaire hyperparathyreoïdie, met een licht verhoogde calciumgehalte en geen klachten, kan de arts een wait-and-see-beleid voorstellen wat betekent dat je regelmatig gecontroleerd wordt.

Operatie

De tweede mogelijkheid is een operatie waarbij een of meerdere bijschildklieren worden weggenomen door de Keel-Neus-Oorarts. Deze behandeling is geïndiceerd als je hyperparathyreoïdie ernstiger is, je botten te dun zijn geworden, of als je bijschildklierkanker hebt. Bij sommige ziekten is het noodzakelijk om bijna al het bijschildklierweefsel te verwijderen. De arts laat een klein stukje achter, zodat er nog wat parathyreoïdhormoon of PTH wordt aangemaakt. Bij te weinig van dit hormoon, zal het calciumgehalte in het bloed zakken. Hierdoor krijg je last van tintelingen en kramp in de handen. Dit wordt behandeld met calcium- en vitamine D-tabletten.

Complicaties en gevolgen
Het verwijderen van de bijschildklier kan gevolgen en complicaties hebben na de operatie, zoals:

• Misselijkheid na de narcose.
• Er kan na de operatie een calciumgebrek optreden (zie boven).
• Er kan na een nabloeding optreden, waardoor een plotselinge zwelling van de hals ontstaat.
• Tijdens de operatie kan de stembandzenuw beschadigd raken.

Medicatie

Soms is een behandeling met medicijnen mogelijk, bestaande uit medicijnen die het te hoge bloedcalcium verlagen, zoals cinacalcet, en medicijnen tegen botontkalking: bisfosfonaten. Deze kunnen de botdichtheid verbeteren waardoor je botten steviger en minder broos worden. Als de hyperparathyreoïdie is ontstaan door een vitamine D-tekort, dan moet je dagelijks vitamine D tabletten slikken. Wanneer de vitamine D te laag was als gevolg van een nierziekte, dan krijg je een speciaal soort vitamine D tablet (actief vitamine D), zoals calcitriol of alfacalcidol.

Prognose

De vooruitzichten zijn afhankelijk van de oorzaak van hyperparathyroïdie. Na succesvolle operatie waarbij de bijschildklieren zijn verwijderd. blijken de vooruitzichten heel goed te zijn. Ongeveer 95 tot 98% van de mensen zijn na de operatie genezen van primaire hyperparathyreoïdie. Secundaire en tertiaire hyperparathyreoïdie hebben echter een minder goede prognose, wat vaak samenhangt met een onderliggende, vergevorderde, chronische nierstoornis.

Lees verder

• Bijschildklierkanker: symptomen, oorzaken en behandeling
• Te snel werkende schildklier: symptomen hyperthyreoïdie
• Traag werkende schildklier: symptomen, oorzaak & behandeling