Bijschildklieradenoom: Goedaardige tumor van bijschildklier

De bijschildklieren produceren het bijschildklierhormoon, ook bekend als parathyroïdhormoon (PTH). PTH speelt een cruciale rol in de regulatie van calcium-, fosfor- en vitamine D-niveaus in het bloed en de botten. Een bijschildklieradenoom is een zeldzame goedaardige tumor die ontstaat in een van de bijschildklieren. Deze tumor kan de balans van calcium en fosfor in het bloed verstoren. Vaak vertonen patiënten geen symptomen, en wordt de aandoening vaak bij toeval ontdekt tijdens een bloedonderzoek. Wanneer symptomen optreden, kunnen deze onder andere gewrichtspijn, botpijn en vermoeidheid omvatten. Gelukkig kan deze aandoening doorgaans effectief worden behandeld met medicatie en/of een operatie, met over het algemeen goede vooruitzichten.

• Anatomie van de bijschildklieren
• Werking van bijschildklieren
• Effecten van een tumor in de nek
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van bijschildklieradenoom
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Verhoogd calciumgehalte in het bloed
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van bijschildklieradenoom
• Prognose van goedaardige tumor
• Complicaties
• Preventie van bijschildklieradenoom

Anatomie van de bijschildklieren

De bijschildklieren zijn kleine, ovale klieren die zich in de nek bevinden, meestal aan de achterzijde van de schildklier. De meeste mensen hebben vier bijschildklieren, hoewel sommige mensen er drie of vijf kunnen hebben. Elke bijschildklier is ongeveer ter grootte van een erwt en weegt minder dan een gram. Ze zijn verantwoordelijk voor de productie van hormonen die cruciaal zijn voor het reguleren van de calcium- en fosfaathuishouding in het lichaam.

Locatie en structuur

De bijschildklieren zijn gelegen in de hals, aan de achterzijde van de schildklier. Ze zijn vaak ingekapseld in een dunne laag bindweefsel. De klieren zijn sterk doorbloed, wat essentieel is voor hun functie in de hormoonafgifte.

Celtypen in de bijschildklieren

De bijschildklieren bestaan uit verschillende celtypes, waaronder:

• Hoofdcellen: Deze cellen produceren het bijschildklierhormoon (PTH) en zijn verantwoordelijk voor de regulatie van calcium in het bloed.
• Oxyfiele cellen: Deze cellen zijn minder talrijk en hun exacte functie is nog niet volledig begrepen, maar ze kunnen betrokken zijn bij de regulatie van de bijschildklierfunctie.
• Adipocyten: Dit zijn vetcellen die in de bijschildklieren aanwezig zijn en kunnen bijdragen aan de energiehuishouding van de klier.

Werking van bijschildklieren

De bijschildklieren spelen een cruciale rol in de regulatie van de calcium- en fosfaathuishouding in het lichaam door de productie van het bijschildklierhormoon (PTH). Dit hormoon heeft verschillende effecten die bijdragen aan het handhaven van de calciumspiegels in het bloed.

Regulatie van calcium en fosfor

Het bijschildklierhormoon (PTH) helpt bij het reguleren van de hoeveelheid calcium, fosfor en vitamine D in het bloed. Calcium is essentieel voor de normale werking van de hersenen, het hart, de zenuwen, de botten en de spijsvertering.

Acties van het bijschildklierhormoon

PTH heeft verschillende acties in het lichaam:

• Mobilisatie van calcium: PTH mobiliseert calcium uit de botten, waar het is opgeslagen, en geeft het af aan de bloedstroom wanneer dat nodig is. Dit helpt de calciumspiegels in het bloed op peil te houden.
• Verhoogde opname van calcium: Het stimuleert de nieren om meer calcium uit de urine terug te resorberen, wat de hoeveelheid calcium die verloren gaat in de urine vermindert.
• Activatie van vitamine D: PTH stimuleert ook de omzetting van vitamine D in zijn actieve vorm (calcitriol) in de nieren. Actief vitamine D bevordert de opname van calcium en fosfor uit de voeding in de darmen.

Feedbackmechanismen

De werking van de bijschildklieren is onderhevig aan feedbackmechanismen. Wanneer de calciumspiegels in het bloed laag zijn, wordt er meer PTH geproduceerd. Wanneer de calciumspiegels stijgen, wordt de afgifte van PTH geremd. Dit zorgt voor een nauwkeurige regulatie van de calciumhuishouding in het lichaam.

Effecten van een tumor in de nek

Een bijschildklieradenoom is een goedaardige tumor die ontstaat wanneer één bijschildklier abnormaal groeit. Soms kan de tumor ontstaan uit meerdere bijschildklieren. Wanneer een bijschildklier tot een tumor uitgroeit, verliest deze de controle over de afgifte van PTH, waardoor er voortdurend meer PTH wordt geproduceerd dan het lichaam nodig heeft. Dit overmatige PTH verwijdert calcium uit de botten en verhoogt het calciumgehalte in het bloed, wat leidt tot verschillende symptomen. Deze goedaardige tumor kan invloed hebben op meerdere systemen in het lichaam, waaronder de botten, spieren, nieren en in sommige gevallen zelfs de darmfunctie.

Epidemiologie

Bijschildklieradenomen zijn relatief zeldzaam, maar ze zijn de meest voorkomende oorzaak van primaire hyperparathyreoïdie, een aandoening waarbij de bijschildklieren te veel parathyroïdhormoon (PTH) produceren. Deze aandoening komt vaker voor bij volwassenen, vooral tussen de 30 en 60 jaar, en treft vrouwen vaker dan mannen.

Prevalentie

De prevalentie van bijschildklieradenomen is moeilijk te bepalen, omdat de meeste gevallen asymptomatisch zijn en vaak toevallig worden ontdekt bij beeldvorming of tijdens de evaluatie van andere medische problemen. Naar schatting is ongeveer 85-90% van de gevallen van primaire hyperparathyreoïdie te wijten aan een bijschildklieradenoom.

Leeftijd en geslacht

Bijschildklieradenomen komen het vaakst voor bij volwassenen tussen de 30 en 60 jaar, met een piekincidentie bij vrouwen in de menopauze. Vrouwen lijken vaker getroffen te worden, maar het verschil tussen mannen en vrouwen is niet groot. De aandoening is zeldzaam bij kinderen.

Genetische factoren en syndromen

Hoewel de meeste bijschildklieradenomen sporadisch zijn, kunnen sommige gevallen geassocieerd worden met genetische syndromen zoals het multiple endocriene neoplasiesyndroom type 1 (MEN1) en type 2A (MEN2A). Mensen met deze syndromen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van bijschildklieradenomen, evenals andere endocriene tumoren.

Mechanisme

Een bijschildklieradenoom ontstaat wanneer een van de bijschildklieren een goedaardige tumor ontwikkelt die leidt tot een overproductie van parathyroïdhormoon (PTH). Dit verstoort het calcium- en fosfaatmetabolisme in het lichaam, wat resulteert in verhoogde bloedcalciumwaarden (hypercalciëmie).

Overproductie van parathyroïdhormoon (PTH)

PTH wordt normaal gesproken geproduceerd door de bijschildklieren en reguleert de calcium- en fosfaatniveaus in het bloed. Bij een adenoom wordt er te veel PTH geproduceerd, wat leidt tot verhoogde calciumspiegels in het bloed (hypercalciëmie). Dit kan een aantal symptomen veroorzaken, zoals vermoeidheid, spierzwakte en nierstenen.

Verstoord calcium- en fosfaatmetabolisme

De overproductie van PTH stimuleert de afbraak van botweefsel (resorptie), wat leidt tot verhoogde calciumspiegels in het bloed. Tegelijkertijd wordt de opname van fosfaat in de nieren verminderd, wat bijdraagt aan een verlaagd fosfaatniveau in het bloed. Deze verstoringen kunnen verschillende gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals nierstenen, botproblemen en neurologische symptomen.

Goedaardig karakter van het adenoom

Bijschildklieradenomen zijn meestal goedaardig en niet-kankerachtig. De tumor bestaat uit abnormale cellen die een te grote hoeveelheid PTH produceren, maar ze verspreiden zich niet naar andere delen van het lichaam. Dit maakt ze behandelbaar door chirurgie.

Oorzaken van bijschildklieradenoom

De exacte oorzaak van de meeste bijschildklieradenomen is onbekend. Ongeveer 10% van de gevallen heeft een erfelijke component. Bijschildklieradenomen zijn de meest voorkomende oorzaak van hyperparathyreoïdie (overmatige werking van de bijschildklieren), wat leidt tot een verhoogd calciumgehalte in het bloed (hypercalciëmie). Dit verhoogde PTH-niveau verstoort de normale calciumbalans van het lichaam, wat resulteert in een verhoging van het calciumgehalte in het bloed.

Risicofactoren

Vrouwen ouder dan zestig jaar hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van een bijschildklieradenoom, hoewel de aandoening ook op jongere leeftijd en bij beide geslachten kan voorkomen. Een andere risicofactor is radiotherapie aan het hoofd of de nek, wat het risico op het ontwikkelen van een bijschildklieradenoom kan verhogen.

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die een verhoogde kans hebben op het ontwikkelen van bijschildklieradenomen, vaak in combinatie met andere gezondheidsproblemen.

Patiënten met multiple endocriene neoplasiesyndromen

Mensen met MEN1 of MEN2A hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van bijschildklieradenomen, samen met andere endocriene tumoren zoals tumoren in de hypofyse, pancreas en schildklier.

Patiënten met een familiegeschiedenis van hyperparathyreoïdie

Degenen met een familiegeschiedenis van primaire hyperparathyreoïdie, vooral wanneer het gaat om goedaardige tumoren van de bijschildklieren, hebben een hoger risico op het ontwikkelen van bijschildklieradenomen.

Oudere volwassenen

Hoewel de aandoening vaker voorkomt bij volwassenen tussen de 30 en 60 jaar, kan de incidentie van bijschildklieradenomen toenemen met de leeftijd. Bij ouderen kan de aandoening mogelijk gemaskeerd worden door andere gezondheidsproblemen of kan het minder uitgesproken zijn.

Symptomen: Verhoogd calciumgehalte in het bloed

Veel patiënten vertonen geen symptomen. Wanneer symptomen optreden, kunnen de volgende klachten voorkomen, hoewel deze niet altijd en bij elke patiënt aanwezig zijn:

• Braken
• Broze of kwetsbare botten of botpijn
• Buikpijn
• Constipatie
• Een verminderde eetlust
• Gewrichtspijn
• Heesheid
• Misselijkheid
• Neerslachtigheid
• Nierstenen
• Slaperigheid
• Spierpijn
• Vaker plassen (pollakisurie), vooral ’s nachts (nycturie)
• Vermoeidheid
• Verwardheid

Alarmsymptomen

Bijschildklieradenomen kunnen soms zonder symptomen aanwezig zijn, maar wanneer symptomen optreden, kunnen ze variëren van mild tot ernstig. De belangrijkste symptomen zijn gerelateerd aan verhoogde calciumspiegels in het bloed (hypercalciëmie).

Hypercalciëmie

De verhoogde calciumspiegels kunnen leiden tot een breed scala aan symptomen, waaronder vermoeidheid, spierzwakte, buikpijn, misselijkheid, en constipatie. In ernstige gevallen kan hypercalciëmie leiden tot nierstenen, botpijn, en zelfs psychische symptomen zoals verwardheid of depressie.

Botpijn en fracturen

Langdurige hypercalciëmie kan de botten verzwakken, wat kan leiden tot botpijn en een verhoogd risico op fracturen, vooral in de wervelkolom en de heupen.

Nierstenen

Een veelvoorkomend symptoom van een bijschildklieradenoom is de vorming van nierstenen, die kan optreden als gevolg van verhoogde calciumafzettingen in de nieren. Dit kan hevige pijn veroorzaken, vooral in de flank of onderrug.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Bij het lichamelijk onderzoek kan de arts mogelijk de tumor in de nek voelen door deze te palperen. Daarnaast worden andere algemene symptomen van de patiënt beoordeeld. Verdere diagnostische onderzoeken zijn noodzakelijk om de diagnose te bevestigen.

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van een bijschildklieradenoom wordt vaak gesteld tijdens een bloedonderzoek dat om een andere reden wordt uitgevoerd. Dit onderzoek meet de niveaus van bijschildklierhormoon, calcium, fosfor en vitamine D. Een 24-uurs urineonderzoek kan inzicht geven in het verhoogde calciumgehalte in de urine.

Andere relevante tests zijn onder andere:

• Een botdichtheidsmeting
• Een echografie van de nek
• Een MRI-scan van de nek
• Een röntgenfoto, echografie of CT-scan van de nieren om nierstenen te identificeren
• Een Sestamibi-scan van de nek, die helpt bij het onthullen van een zwelling van de bijschildklieren

Behandeling van bijschildklieradenoom

Chirurgische ingreep

Chirurgie is de meest gebruikelijke behandeling voor bijschildklieradenoom. Tijdens de operatie worden de vergrote bijschildklieren verwijderd. Bij een milde vorm van de aandoening kan de arts kiezen voor regelmatige opvolging en vermijden van calcium- en vitamine D-supplementen. In sommige gevallen kunnen calcimimetica worden voorgeschreven om de afgifte van PTH te verminderen. Postmenopauzale vrouwen kunnen hormoonvervangende therapie krijgen als onderdeel van hun behandeling.

Prognose van goedaardige tumor

De prognose voor bijschildklieradenomen is meestal goed, vooral wanneer de aandoening vroeg wordt gedetecteerd en behandeld. De meeste gevallen kunnen effectief worden beheerd door een chirurgische verwijdering van de adenoom.

Chirurgische behandeling en genezing

De belangrijkste behandelingsoptie voor bijschildklieradenomen is een operatie om de adenoom te verwijderen. Na succesvolle chirurgie herstellen de meeste patiënten volledig, en hun calcium- en PTH-niveaus normaliseren zich meestal. In veel gevallen kunnen symptomen zoals vermoeidheid, nierstenen en botpijn verdwijnen na de operatie.

Risico op recidief

In zeldzame gevallen kan het adenoom terugkomen, vooral als niet alle bijschildklierweefsels tijdens de operatie zijn verwijderd. Dit kan vereisen dat de patiënt een tweede operatie ondergaat om het adenoom volledig te verwijderen.

Complicaties

De meest voorkomende complicaties van een bijschildklieradenoom zijn osteoporose (verlies van botmassa, wat het risico op botbreuken verhoogt) en een verhoogd risico op botbreuken. Minder vaak voorkomende complicaties omvatten:

• Nefrocalcinose (kalkafzettingen in de nieren die de nierfunctie verminderen)
• Osteitis fibrosa cystica (de ontwikkeling van zachte, zwakke plekken in de botten)

Complicaties van chirurgie

De chirurgische ingreep kan de volgende complicaties met zich meebrengen:

• Schade aan de bijschildklieren, wat kan leiden tot hypoparathyreoïdie (te traag werkende bijschildklier(en)) en een laag calciumgehalte (hypocalciëmie)
• Schade aan zenuwen die de spraakfunctie (stem) reguleren

Preventie van bijschildklieradenoom

Hoewel er geen gegarandeerde manier is om een bijschildklieradenoom volledig te voorkomen, zijn er enkele maatregelen die je kunt nemen om je risico te verkleinen:

Gezonde levensstijl

Een gezonde levensstijl kan bijdragen aan het algemeen welzijn en mogelijk helpen bij het verminderen van het risico op verschillende aandoeningen, inclusief bijschildklieradenomen. Overweeg de volgende tips:

• Evenwichtige voeding: Zorg voor een voedingspatroon dat rijk is aan calcium en vitamine D, maar vermijd overmatige inname van deze voedingsstoffen door supplementen zonder medisch advies.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Beweging helpt bij het behouden van sterke botten en een gezond metabolisme, wat kan bijdragen aan een evenwichtige calciumhuishouding.
• Voldoende hydratatie: Drink voldoende water om nierstenen te helpen voorkomen, die kunnen ontstaan door een te hoog calciumgehalte in het bloed.

Vermijden van risicofactoren

Hoewel sommige risicofactoren buiten je controle liggen, zoals leeftijd en genetica, kun je andere risicofactoren verminderen door:

• Beperk blootstelling aan radiotherapie: Als je in het verleden radiotherapie aan het hoofd of de nek hebt ondergaan, bespreek dan je risico met je arts en vraag naar eventuele controleonderzoeken.
• Controleer je gezondheid regelmatig: Bij een familiegeschiedenis van bijschildklierproblemen of andere endocriene aandoeningen, kan regelmatige controle door een arts helpen bij het vroegtijdig opsporen van eventuele afwijkingen.

Genetische raadpleging

Als er een familiegeschiedenis van bijschildklieradenoom of andere erfelijke aandoeningen is, kan genetische raadpleging nuttig zijn. Dit kan helpen bij het beoordelen van je risico en bij het plannen van preventieve maatregelen of vroege opsporingstests.

Regelmatige medische controles

Voor mensen met risicofactoren of symptomen van hyperparathyreoïdie, kan regelmatige controle door een endocrinoloog helpen bij het monitoren van hormonale niveaus en het vroegtijdig identificeren van afwijkingen.