Botpijn: Pijn in botten door aandoeningen

Bij botpijn of gevoelige botten ontstaat pijn of ongemak in één of meer botten in het lichaam. In een aantal omstandigheden is dit normaal, zoals bij de veroudering of bij een fractuur, maar botpijn is ook een teken van andere, mogelijk ernstige aandoeningen. Het is belangrijk dat een patiënt bij onverklaarbare, ernstige of progressieve botpijn een arts bezoekt zodat hij de oorzaak achterhaalt. Het identificeren van de oorzaak is meestal een vrij complex proces waarbij meerdere onderzoeken nodig zijn. Een medicamenteuze behandeling is beschikbaar voor het verlichten van de botpijnklachten, maar de arts behandelt eveneens het medisch probleem dat leidt tot dit symptoom.

• Normale pijn in botten
• Aandoeningen en botpijn
• Bijschildklieraandoeningen
• Bloedaandoeningen
• Botkanker
• Botmetastasen
• Botontsteking (osteomyelitis)
• Gewrichtsaandoeningen
• Infectie
• Medicijnen
• Osteogenesis imperfecta
• Osteoporose
• Psychologische problemen
• Vitaminetekorten
• Ziekte van Paget
• Diagnose en onderzoeken
• Thuisbehandelingen bij pijnlijke botten
• Medische behandeling
• Fysiotherapie
• Medicijnen
• Kanker
• Chirurgie
• Preventie van ziekte aan bot

Normale pijn in botten

In een aantal omstandigheden is botpijn normaal. Gewone botpijn is het resultaat van:

• een letsel / botfractuur (breuk in het bot); bij peuters komt bijvoorbeeld ook een peuterfractuur tot stand (soort stressfractuur)
• een overmatig zittende levensstijl
• een slechte houding
• hormonale veranderingen (bijvoorbeeld bij de menopauze)
• overbelasting van de botten
• overmatig alcoholgebruik
• roken
• temperatuurverschillen

Aandoeningen en botpijn

Botpijn treedt op bij heel wat aandoeningen.

Bijschildklieraandoeningen

Hyperparathyroïdie is een aandoening waarbij de bijschildklier overmatig actief is. Hierdoor verschijnt een verhoogd calciumgehalte in het bloed (hypercalciëmie). Botpijn, verwardheid, misselijkheid, meer dorst (polydipsie) en vaker plassen (pollakisurie) zijn enkele symptomen die een patiënt mogelijk ervaart. Een bijschildklieradenoom, een goedaardige tumor van bijschildklier, leidt eveneens tot pijn in de botten.

Bloedaandoeningen

Bij bloedstoornissen die het beenmerg aantasten, ontstaat een verstoorde bloedtoevoer waardoor sneller botklachten optreden. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij leukemie (kwaadaardige woekeringen van de witte bloedcellen), sikkelcelanemie (bloedarmoede, verstopte bloedvaten en gestopte werking van de milt) en de ziekte van Kahler (progressieve vorm van bloedkanker die start in een type witte bloedcellen, namelijk plasmacellen).

Botkanker

Bij primaire botkanker zoals een osteosarcoom, bevindt zich een kwaadaardige bottumor in de botten. De botpijn die geassocieerd is met botkanker, is meestal diffuus (wijdverspreid).

Botmetastasen

Van botmetastasen is sprake wanneer uitzaaiingen van kanker naar de botten zijn opgetreden. Dit gebeurt vooral bij volgende kankersoorten:

• baarmoederhalskanker
• baarmoederkanker
• blaaskanker
• borstkanker bij mannen
• borstkanker bij vrouwen
• eierstokkanker
• huidkanker
• longkanker
• niercelcarcinoom (nierkanker)
• prostaatkanker
• vaginakanker

Metastatische botpijn is de meest voorkomende vorm van kankerpijn. Botpijn als gevolg van kanker komt voor bij 30 tot 50 procent van alle kankerpatiënten en bij 75 tot 90 procent van de patiënten in een vergevorderd kankerstadium.

Botontsteking (osteomyelitis)

Bij osteomyelitis ontstaat een ontsteking en vernietiging van het bot. Een botinfectie verspreidt zich mogelijk via de bloedbaan naar het bot van de nabijgelegen huid of spieren, of naar een ander lichaamsdeel. Osteomyelitis komt vaker tot uiting bij patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte) in de vorm van diabetische neuropathie (zenuwschade door diabetes met pijn aan veel lichaamsdelen), een slechte bloedsomloop of een recent letsel op het bot. Hemodialyse is een andere risicofactor. Bacteriën, mycobacteriën of schimmels veroorzaken deze ontsteking van het bot. Gelokaliseerde botpijn en gevoeligheid in combinatie met algemene ziektesymptomen zoals koorts en rillingen, zwelling, warmte en roodheid verschijnen bij de acute vorm van de ziekte. De chronische vorm van osteomyelitis is eveneens gekenmerkt door botpijn, maar algemene symptomen gaan hier vaak niet mee gepaard.

Gewrichtsaandoeningen

Artrose (reumatische aandoening van gewrichtskraakbeen) en reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen) zijn gewrichtsaandoeningen die botklachten met zich meebrengen. Voorts is botpijn een symptoom van artritis (gewrichtsontsteking), een degeneratief proces van het kraakbeen dat de botten van gewrichten aantast.

Infectie

Sensaties van gevoelloosheid of pijnlijke botten komen tot uiting door infectieziekten zoals seizoensgriep.

Medicijnen

Bisfosfonaten veroorzaken mogelijk osteonecrose (afsterven van bot door beperkte bloedtoevoer) van de kaak en Prednisolon (een soort krachtige ontstekingsremmer) leidt mogelijk tot breuken in de wervelkolom.

Osteogenesis imperfecta

Uiterst fragiele botten is één van de belangrijkste symptomen van osteogenesis imperfecta, een aangeboren bindweefselaandoening. Botbreuken en skeletafwijkingen zijn het gevolg van deze ziekte.

Osteoporose

Botpijn is een vrij frequent probleem bij de toenemende vergrijzing. Bij ouderen nemen de spiermassa en botdichtheid immers af. Bij osteoporose treedt een verlies van botmassa op met botpijn als gevolg. Door deze aandoening krijgen patiënten sneller te maken met botbreuken.

Psychologische problemen

Een patiënt met een stemmingsstoornis ervaart soms wijdverbreide botpijn. Dit is een lichamelijke uiting van een onderliggende psychologisch probleem.

Vitaminetekorten

Bij een tekort aan vitamine D of een probleem met het lichaam om deze vitamine af te breken en te gebruiken, ontstaat osteomalacie. Vitamine D is nodig om calcium goed op te nemen in het lichaam, en calcium is op zijn beurt belangrijk om de sterkte en hardheid van de botten te behouden. Bij osteomalacie verweken met andere woorden de botten, waardoor sneller breuken tot stand komen. Vooral de benen, de ribben en de rug zijn aangetast door osteomalacie. Botpijn is tevens een kenmerk van rachitis (Engelse ziekte), een aandoening waarbij de botten verweken en verzachten door een tekort aan vitamine D, een tekort aan calcium of een tekort aan fosfaat. Naast botpijn ontstaan skeletmisvormingen en een kort gestalte.

Ziekte van Paget

Bij de ziekte van Paget ervaart een patiënt constante botpijn die ’s nachts verergert (vooral aan het bekkengebied, de benen, de schedel, de schouders en de wervelkolom). Het getroffen gebied voelt vaak warm aan. Gewrichtspijn, nekpijn, hoofdpijn, een vergroot hoofd, breuken en nog veel andere symptomen treden bovendien op bij deze ziekte waarbij het bot chronisch ontstoken is.

Diagnose en onderzoeken

Contact met de arts
Het is essentieel om een arts te raadplegen bij onverklaarbare, progressieve of zeer pijnlijke botpijn. Ook wanneer volgende symptomen optreden in combinatie met de pijn aan de botten, is het nodig om medisch advies in te winnen:

• een geschiedenis van een recent trauma
• een geschiedenis van kanker
• een verminderde van eetlust
• gewichtsverlies
• nachtelijk zweten
• nachtpijn
• pijn bij kinderen
• pijn op de borst
• symmetrische gewrichtszwelling

Vraaggesprek (anamnese)
De arts bevraagt de patiënt over zijn medische geschiedenis en de aanwezige symptomen. Zo wil hij de locatie, frequentie, duur en ernst van de botpijn kennen, alsook of andere symptomen aanwezig zijn. Ook wil hij weten wat voor soort botpijn de patiënt heeft. Normaal gezien beschrijven patiënten botpijn als ‘saaie, diepzittende pijn’. Is sprake van scherpe, schietende pijn, dan wijst dit eerder in de richting van een neurologische oorzaak. Bij een grondig vraaggesprek hoort eveneens de vraag of bepaalde factoren de symptomen doen verergeren of juist verminderen (’s avonds of ’s morgens erger?, rechtstaand of liggend erger?, …). Het verschil tussen botpijn enerzijds en spierpijn en gewrichtspijn anderzijds is niet altijd eenvoudig te identificeren voor een patiënt, maar meestal is botpijn in tegenstelling tot spier- en gewrichtspijn altijd aanwezig (zowel bij inspanning als in rust).

Lichamelijk onderzoek
Nadat de arts alle informatie verzameld heeft, voert hij een lichamelijk onderzoek uit. Soms is een bijhorend gewricht aangetast en dan bemerkt hij zwelling en warmte. Verder is het soms meteen duidelijk wat de bron van botpijn is, bijvoorbeeld bij een fractuur na een ongeval, maar bij metastasen van kanker, is het minder duidelijk wat precies de klachten van botpijn veroorzaakt. Verdere onderzoeken zijn dan nodig.

Diagnostisch onderzoek
Wanneer de arts niet meteen in staat is om de oorzaak te achterhalen van pijnlijke en gevoelige botten, zet hij verdere onderzoeken in zoals:

• een botdichtheidsmeting (DXA-scan) (test om osteoporose op te sporen)
• een botscan (botscintigrafie) (onderzoek voor het opsporen van een botziekte)
• een CT-scan
• een MRI-scan
• een röntgenfoto van de botten of van andere (potentieel) getroffen lichaamsdelen
• een uitgebreid bloedonderzoek (om infecties op te sporen, het vitamineniveau te meten, de hormoonwaarden in het bloed te meten, …); dit onderzoek onthult mogelijk hypofosfatemie (verlaagd fosfaatgehalte in het bloed)
• een urineonderzoek

Thuisbehandelingen bij pijnlijke botten

Hulpmiddelen bij artritis helpen bij gewrichtsaandoeningen. Verder is het mogelijk om de bloedcirculatie te verbeteren waardoor minder snel een botontsteking ontstaat.

Medische behandeling

Fysiotherapie

Soms verwijst de arts een patiënt voor verdere spier- en gewrichtsoefeningen om zo de botten te verstevigen, waardoor de patiënt minder botpijnklachten ervaart.

Medicijnen

De arts schrijft mogelijk diverse medicijnen voor om de oorzaak van botklachten te behandelen:

• antibiotica (bij bacteriële infecties)
• bisfosfonaten (bij botaandoeningen)
• hormonen (bij bijschildklieraandoeningen)
• laxeermiddelen (bij constipatie tijdens langdurige bedrust)
• niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s) (vrij verkrijgbare pijnstillers)
• opioïden (zware pijnmedicatie bij chronische botpijn zoals morfine)
• supplementen: calcium en/of vitamine D (bij osteomalacie)

Kanker

Een kankerbehandeling bestaat meestal uit een combinatie van chemotherapie, chirurgie en/of radiotherapie. Chemotherapie doet botpijn soms wel verergeren; hetgeen gekend is als ‘flare’. Daarnaast zijn bisfosfonaten inzetbaar bij metastatische botkanker.

Chirurgie

In sommige gevallen is een operatie aanbevolen waarbij de arts weefsel verwijdert dat afgestorven is door een infectie. Chirurgie is bovendien vaak nodig bij kanker, of voor het herstellen van een breuk. Bij patiënten met ernstige symptomen is het soms nodig om gewrichten te vervangen via een chirurgische ingreep.

Preventie van ziekte aan bot

Een aantal aandoeningen zijn niet te voorkomen, maar een gezonde levensstijl verbetert de botgezondheid en vermindert daardoor het risico op botproblemen. Dit houdt in dat de patiënt met mate alcohol drinkt, niet rookt, voldoende calcium en vitamine D opneemt in de voeding alsook voldoende fysieke activiteiten uitvoert. Het is tot slot aangewezen om beschermende kledij te dragen bij sportieve activiteiten om breuken en andere botletsels te voorkomen.

Lees verder

• Botkneuzing: Traumatisch letsel aan bot met pijn en zwelling
• Botletsels: Goedaardige en kwaadaardige letsels aan bot
• Botmetastasen: Uitzaaiingen van kanker in de botten met pijn
• Botscan (botscintigrafie): Onderzoek opsporen botziekte
• Bottumor: Soorten, symptomen, behandeling en prognose