Botmetastasen: Uitzaaiingen van kanker in de botten met pijn

Botmetastasen verwijst naar het proces waarbij kankercellen zich vanuit een primaire kankertumor verspreiden naar de botten. Dit kan gebeuren bij verschillende soorten kanker, hoewel het bij sommige kankers vaker voorkomt dan bij andere. Botmetastasen kunnen leiden tot pijn en breuken, en hoewel de vooruitzichten voor patiënten met botmetastasen vaak somber zijn, zijn er diverse behandelingsopties beschikbaar om symptomen te verlichten en de kwaliteit van leven te verbeteren. Een multidisciplinair team van zorgverleners werkt samen om de patiënt zo comfortabel mogelijk te maken.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van botmetastasen
• Risicofactoren voor botmetastasen
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijn en fracturen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: medicatie, radiotherapie en chirurgie
• Prognose bij kanker met botmetastasen
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Botmetastasen komen veel voor bij patiënten met gevorderde vormen van kanker, vooral bij die met long-, borst- en prostaatkanker. Ze kunnen ook worden aangetroffen bij andere kankersoorten, zoals nier-, schildklier- en darmkanker. De prevalentie van botmetastasen wordt geschat op ongeveer 70-80% van de patiënten met vergevorderde kanker, waarbij de botten de derde meest voorkomende locatie zijn voor metastasen, na de lever en de longen.

Incidentie bij verschillende soorten kanker

De meest voorkomende primaire tumoren die uitzaaien naar de botten zijn borst- en prostaatkanker, gevolgd door longkanker. Patiënten met borstkanker hebben een verhoogd risico op botmetastasen, vooral als de kanker hormoonreceptorpositief is. Bij prostaatkanker komen botmetastasen vooral voor in de wervelkolom en de heupen. Longkanker heeft ook een verhoogd risico, met een voorkeur voor de wervelkolom en de ribben.

Prevalentie bij ouderen

Ouderen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van botmetastasen, vooral door de hogere incidentie van kanker op oudere leeftijd. Het is bekend dat ouderen vaker botmetastasen ontwikkelen in de wervelkolom, bekken en ribben. De behandeling van deze metastasen vereist vaak een multidisciplinaire aanpak, waarbij pijnbestrijding, chirurgie, radiotherapie en medicatie betrokken zijn.

Mechanisme

Botmetastasen ontstaan wanneer kankercellen zich losmaken van de primaire tumor en via de bloedbaan of lymfe naar de botten migreren. Dit proces wordt beïnvloed door de interactie tussen de kankercellen en de botmatrix, waarbij specifieke moleculaire signalen leiden tot de uitzaaiing van tumoren naar de botten. Het mechanisme van botmetastase wordt vaak gekarakteriseerd door de afzetting van tumoren in de botten, die het botweefsel vernietigen en de normale botstructuur verzwakken.

Invasie van het botweefsel

Kankercellen gebruiken verschillende mechanismen om in het botweefsel binnen te dringen. Een belangrijke factor is de interactie tussen de kankercellen en de osteoclasten, de cellen die verantwoordelijk zijn voor het afbreken van botweefsel. Wanneer tumoren in de botten groeien, stimuleren ze de osteoclasten om het bot af te breken, wat leidt tot de verzwakking van het bot en de resulterende pijn.

Osteoblasten en botvorming

Naast de osteoclasten spelen osteoblasten, de cellen die botweefsel opbouwen, een rol in het mechanisme van botmetastasen. In sommige gevallen kunnen metastasen in de botten leiden tot abnormale botvorming, waarbij het bot in bepaalde gebieden dikker wordt, wat kan bijdragen aan extra pijn en fracturen.

Oorzaken van botmetastasen

Wanneer een kwaadaardige tumor zich in een ander deel van het lichaam ontwikkelt, kunnen kankercellen zich via de bloedbaan of het lymfesysteem verspreiden naar andere organen en naar de botten. Deze verspreiding leidt tot de vorming van secundaire tumoren in de botten. Het is nog niet volledig begrepen waarom sommige soorten kanker vaker metastaseren naar de botten dan andere, of waarom metastasen bij sommige patiënten eerst in de lever optreden en bij anderen in de botten.

Risicofactoren voor botmetastasen

Botmetastasen kunnen optreden bij verschillende soorten kanker, maar de meest voorkomende kankers die botmetastasen veroorzaken zijn:

• borstkanker
• multiple myeloom (ziekte van Kahler)
• longkanker
• lymfoom
• nierkanker
• prostaatkanker
• schildklierkanker

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicofactoren en patiëntengroepen die een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van botmetastasen. Deze risicogroepen worden vaak gekarakteriseerd door de specifieke kankersoort, de aanwezigheid van bepaalde genetische factoren en de algehele gezondheidstoestand van de patiënt.

Patiënten met gevorderde kanker

De grootste risicogroep voor botmetastasen zijn patiënten met gevorderde stadia van kanker, vooral diegenen bij wie de primaire tumor zich heeft verspreid naar andere organen. Patiënten met borst-, prostaat- en longkanker lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van botmetastasen. Bij dergelijke patiënten kunnen metastasen zich ontwikkelen in de wervelkolom, bekken, heupen en ribben.

Ouderen

Ouderen, met name degenen die al kanker hebben of een geschiedenis van kanker, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van botmetastasen. Ouderen kunnen ook meer vatbaar zijn voor de negatieve effecten van botmetastasen, zoals fracturen en verminderde mobiliteit, door de afname van de botdichtheid die normaal met de leeftijd optreedt.

Symptomen: Pijn en fracturen

De symptomen van botmetastasen kunnen variëren. Bij sommige patiënten kunnen botmetastasen het eerste teken van kanker zijn, terwijl bij anderen de symptomen pas jaren na de initiële kankerbehandeling optreden. In sommige gevallen kunnen patiënten zelfs helemaal geen symptomen ervaren. Naarmate de ziekte voortschrijdt, kunnen de symptomen echter toenemen. Botmetastasen kunnen in elk bot voorkomen, maar komen het vaakst voor in de wervelkolom, het bekken en de ribben, voornamelijk door compressie van het ruggenmerg.

Mogelijke symptomen van botmetastasen zijn:

• botpijn
• fecale incontinentie (problemen met het ophouden van ontlasting)
• gebroken botten, zoals heupfracturen of wervelfracturen met wervelinzakking
• gevoelloosheid
• hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed), wat kan leiden tot misselijkheid, braken, constipatie, verlies van eetlust, overmatige dorst, slaperigheid, vermoeidheid en verwardheid
• nefrocalcinose (calciumafzettingen in de nieren)
• pijn in de nek
• rugpijn
• urine-incontinentie en andere plasproblemen
• verlamdheid van de armen en/of benen
• zwakte in de benen of de armen

Alarmsymptomen

Het belangrijkste symptoom van botmetastasen is pijn, die vaak in de botten wordt gevoeld waar de metastasen zich bevinden. De pijn kan geleidelijk toenemen, met name bij activiteit of in rust, en kan verergeren na verloop van tijd. Andere alarmsymptomen kunnen wijzen op de aanwezigheid van botmetastasen, zoals zwakte, verlies van mobiliteit, en veranderingen in de botstructuur die zichtbaar zijn op röntgenfoto’s.

Pijn in de botten

Pijn in de botten is het meest voorkomende symptoom van botmetastasen. Het kan beginnen als een doffe, aanhoudende pijn en verergeren naarmate de tumor groeit en de botstructuur verzwakt. De pijn kan in het begin mild zijn, maar naarmate de metastasen zich uitbreiden, kan het leiden tot ernstige, invaliderende pijn die de kwaliteit van leven beïnvloedt.

Fracturen en mobiliteitsverlies

Wanneer botmetastasen de botstructuur verzwakken, kunnen ze leiden tot pathologische fracturen, zelfs bij minimale belasting. Dit kan ernstige pijn en verlies van mobiliteit veroorzaken. Patiënten met botmetastasen lopen een verhoogd risico op fracturen, vooral in de wervelkolom, bekken en heupen, wat kan leiden tot een verlies van zelfstandigheid en functie.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van botmetastasen wordt vaak bevestigd door middel van beeldvormende onderzoeken. Afhankelijk van de medische situatie van de patiënt kunnen verschillende onderzoeken worden uitgevoerd:

• botscan (botscintigrafie)
• CT-scan
• MRI-scan
• PET-scan (positron emissie tomografie)
• röntgenfoto

Differentiële diagnose

Wanneer de primaire kanker nog niet is vastgesteld, kunnen de symptomen van botmetastasen lijken op die van andere aandoeningen:

• chondrosarcoom (botkanker ontstaan uit kraakbeenweefsel)
• maligne lymfoom
• multiple myeloom
• postradiatie sarcoom (kanker in bindweefsel na bestraling)
• osteomyelitis (botontsteking)

Behandeling: medicatie, radiotherapie en chirurgie

Hoewel botmetastasen vaak niet volledig te genezen zijn, kunnen verschillende behandelingen helpen om pijn en andere symptomen te verlichten. Een multidisciplinair team van zorgverleners kan een combinatie van behandelingen inzetten, waaronder medicatie, chemotherapie, radiotherapie en chirurgie.

Medicatie

Medicatie voor botmetastasen bestaat vaak uit bisfosfonaten, die kunnen worden toegediend via injectie of oraal. Bijwerkingen van deze medicijnen kunnen botpijn en nierproblemen omvatten, evenals een verhoogd risico op osteonecrose van het kaakbot. Chemotherapie kan worden toegepast bij metastasen in meerdere botten. Hormoontherapie is een andere optie voor kankers die gevoelig zijn voor hormonale behandeling, zoals borstkanker en prostaatkanker. Deze kan bestaan uit chirurgische verwijdering van de eierstokken (oöforectomie) of teelballen (orchiëctomie), of medicatie. Pijnstillers en corticosteroïden kunnen worden voorgeschreven om pijn en ontsteking te verminderen. Gerichte therapieën zijn ook mogelijk, waarbij specifieke afwijkingen in kankercellen worden aangepakt.

Radiotherapie

Radiotherapie kan worden ingezet als pijnmedicatie onvoldoende is, vooral bij pijn in een beperkt aantal gebieden. De duur van de behandeling varieert en bijwerkingen kunnen optreden. Een alternatieve vorm van radiotherapie is intraveneuze bestraling, waarbij radiofarmaceutica via een ader worden toegediend. Deze stoffen richten zich op botmetastasen en geven straling af in die gebieden. Mogelijke bijwerkingen zijn schade aan het beenmerg, wat kan leiden tot anemie (bloedarmoede).

Chirurgie

Chirurgie kan worden toegepast om botten te stabiliseren en breuken te voorkomen. Hierbij worden soms metalen platen, schroeven, nagels, botcement of andere materialen gebruikt. In sommige gevallen kan een gewrichtsvervanging noodzakelijk zijn.

Andere therapieën

Andere behandelingsopties kunnen het verwarmen (elektrocoagulatie) of bevriezen (cryotherapie) van kankercellen omvatten, vooral bij een beperkt aantal metastasen. Deze behandelingen kunnen echter schade aan omliggende structuren, zoals zenuwen, veroorzaken en het risico op botbreuken verhogen. Fysiotherapie kan helpen de mobiliteit te verbeteren en de botsterkte te bevorderen. Fysiotherapeuten bieden ook hulpmiddelen en oefeningen aan om pijn te verminderen en de kracht te behouden.

Prognose bij kanker met botmetastasen

De prognose bij botmetastasen is doorgaans slecht. Voor patiënten met prostaatkanker is de vijfjaarsoverleving ongeveer 90%, maar bij aanwezigheid van botmetastasen bedraagt de gemiddelde overlevingstijd slechts 29 maanden, volgens recente gegevens. De meeste patiënten met botmetastasen overleven tussen de 6 en 48 maanden. De prognose is relatief gunstiger bij metastasen van borstkanker en prostaatkanker, terwijl de vooruitzichten bij longkanker minder gunstig zijn. Patiënten met nierkanker of schildklierkanker hebben een variabele levensverwachting, afhankelijk van het stadium en de behandelingsrespons.

Complicaties

Botmetastasen kunnen ernstige complicaties veroorzaken die het leven van patiënten aanzienlijk beïnvloeden. Complicaties kunnen variëren van pijn en fracturen tot de vorming van tumoren in andere organen als gevolg van de metastasen. De behandeling van botmetastasen vereist vaak een multidisciplinaire benadering om de pijn te beheersen, de botstructuur te herstellen en de algemene gezondheid van de patiënt te ondersteunen.

Pijnbestrijding en fracturen

Een van de belangrijkste complicaties van botmetastasen is de ontwikkeling van fracturen als gevolg van verzwakte botten. Deze fracturen kunnen leiden tot ernstige pijn en verlies van mobiliteit. Pijnbestrijding is essentieel om de kwaliteit van leven van patiënten te verbeteren, en vaak wordt hiervoor een combinatie van medicatie, bestraling en chirurgische ingrepen gebruikt.

Hypercalciëmie en andere metabole complicaties

Hypercalciëmie, een verhoogd calciumgehalte in het bloed, is een andere veel voorkomende complicatie van botmetastasen. Het ontstaat wanneer het verzwakte bot calcium afgeeft in de bloedbaan, wat kan leiden tot symptomen zoals misselijkheid, verwardheid, zwakte en hartritmestoornissen. Andere metabole complicaties kunnen ook optreden, afhankelijk van de locatie en omvang van de metastasen.

Preventie

Hoewel botmetastasen moeilijk te voorkomen zijn, kunnen er maatregelen worden genomen om het risico te verlagen bij patiënten met een verhoogd risico. Preventie richt zich vaak op het verminderen van het risico op metastasen, het bevorderen van een gezonde botdichtheid en het vroegtijdig identificeren van uitzaaiingen om de impact op de patiënt te minimaliseren.

Vroegtijdige detectie en screening

Voor patiënten met kanker is vroegtijdige detectie van botmetastasen essentieel. Regelmatige beeldvorming, zoals röntgenfoto’s, botscans en MRI, kan helpen bij het vroegtijdig identificeren van botmetastasen, wat cruciaal is voor een effectieve behandeling. Patiënten met een verhoogd risico, zoals die met borst-, prostaat- of longkanker, kunnen regelmatig worden gescreend op de aanwezigheid van metastasen.

Gezonde botdichtheid en voedingspatroon

Een evenwichtig voedingspatroon, met een focus op calcium- en vitamine D-inname, kan helpen de botdichtheid te behouden en de kans op botmetastasen te verlagen. Patiënten met een verhoogd risico op botmetastasen kunnen baat hebben bij voedingsaanpassingen en het vermijden van risicofactoren zoals roken en overmatig alcoholgebruik.

Lees verder

• Levermetastasen: Uitzaaiingen van kanker in de lever
• Hersenmetastasen: Uitzaaiingen van kanker in hersenen
• Botpijn: Pijn in botten door aandoeningen
• Metastasen: Uitzaaiingen van kanker in andere lichaamsdelen
• Bottumor: Soorten, symptomen, behandeling en prognose