Urine-incontinentie: Oorzaken en soorten van verlies urine

Een patiënt met urine-incontinentie verliest ongecontroleerd urine. Dit onvrijwillig plassen is een veel voorkomend probleem dat tal van oorzaken kent bij zowel mannen als vrouwen. Vrouwen lijden het vaakst aan het onvrijwillig lekken van urine, bijvoorbeeld door de zwangerschap. De kans op incontinentie voor urine neemt toe met het verouderen. Er zijn vele soorten incontinentie, zoals aandrangincontinentie en structurele incontinentie. Een patiënt is tijdelijk of permanent incontinent. Dit veel voorkomend symptoom leidt mogelijk tot een verminderde kwaliteit van leven, maar er zijn tal van behandelingen mogelijk. Door de ongewilde lekkage van urine ontstaan soms wel complicaties.

• Soorten urine-incontinentie
• Aandrangincontinentie (urge-incontinentie)
• Bedplassen
• Climacturie
• Coïtale incontinentie
• Druppelen na legen van blaas
• Dubbele incontinentie
• Functionele incontinentie
• Gemengde incontinentie
• Giechelincontinentie
• Overloopincontinentie (onderactief blaassyndroom)
• Stressincontinentie (inspanningsincontinentie)
• Structurele incontinentie
• Voorbijgaande incontinentie
• Oorzaken en risicofactoren van onvrijwillig plassen door mannen en vrouwen
• Vrouwen
• Mannen
• Vrouwen en mannen
• Kinderen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ongewild verlies van urine
• Complicaties bij onvrijwillig lekken van urine

Soorten urine-incontinentie

Aandrangincontinentie (urge-incontinentie)

Urge-incontinentie (urinaire urgentie, aandrangincontinentie) is het onvrijwillig urineverlies dat optreedt terwijl een patiënt plotseling de behoefte of aandrang voelt om te plassen, meestal secundair aan het overactieve blaassyndroom. Aandrangincontinentie is geassocieerd met een zwangerschap, een bevalling, de menopauze, een bekkentrauma en neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen) en multiple sclerose. Dit type urine-incontinentie kenmerkt zich door het lekken van grote hoeveelheden urine in combinatie met onvoldoende waarschuwing om op tijd naar het toilet te gaan.

Bedplassen

Bedplassen (nachtelijke enuresis) is een verlies van urine tijdens het slapen. Het is normaal bij jonge kinderen.

Climacturie

Climacturie verschijnt op het moment van een orgasme. Dit is soms het resultaat van een radicale prostatectomie (volledige chirurgische verwijdering van prostaat).

Coïtale incontinentie

Bij coïtale incontinentie treedt urineverlies op tijdens een penetratie of orgasme.

Druppelen na legen van blaas

Mogelijk blijft urine in de urethra (plasbuis) achter na het legen van de blaas. Dit lekt dan langzaam weg.

Dubbele incontinentie

Sommige patiënten lijden aan fecale incontinentie (onvrijwillig verlies van ontlasting). Omdat dezelfde spiergroep (levator ani) betrokken is bij blaas- en darmcontinentie, hebben patiënten met urine-incontinentie meer kans op fecale incontinentie. Dit staat bekend als dubbele incontinentie.

Functionele incontinentie

Functionele incontinentie treedt op wanneer een patiënt de noodzaak om te plassen herkent, maar het toilet niet kan bereiken. Het urineverlies is soms groot. Er zijn verschillende oorzaken van functionele incontinentie, waaronder verwardheid, dementie, slechtziendheid, een slechte mobiliteit of slechte behendigheid, onwil om naar het toilet te gaan door een depressie of angst of dronkenschap als gevolg van alcoholmisbruik. Functionele incontinentie treedt soms ook op wanneer geen biologisch of medisch probleem aanwezig is. Zo herkent een patiënt mogelijk de noodzaak om te plassen, maar bevindt hij zich in een situatie waarin er geen toilet in de buurt is of de toegang tot een toilet beperkt is.

Gemengde incontinentie

Gemengde incontinentie bevat symptomen van meerdere andere soorten incontinentie. Dit type is niet ongebruikelijk bij de oudere vrouwelijke bevolking. Een mogelijke complicatie hiervan is urineretentie (niet volledig kunnen ledigen van blaas).

Giechelincontinentie

Giechelincontinentie is een onvrijwillige reactie op gelach. Dit treft meestal kinderen.

Overloopincontinentie (onderactief blaassyndroom)

Overloopincontinentie is de incontinentie die plotseling optreedt zonder de drang te voelen om te plassen en zonder noodzakelijkerwijs fysieke activiteiten te ondernemen. Dit gebeurt meestal bij een chronische obstructie (verstopping) van de blaasuitgang (zoals bij een prostaatvergroting) of bij ziekten die de zenuwen beschadigen die de urineblaas voeden zoals een dwarslaesie, diabetes mellitus (suikerziekte), de ziekte van Parkinson en multiple sclerose. De urine strekt de blaas uit zonder dat de patiënt de druk voelt, en uiteindelijk overweldigt het het vermogen van de urethrale sluitspier om het tegen te houden.

Stressincontinentie (inspanningsincontinentie)

Stressincontinentie is hoofdzakelijk te wijten aan een onvolledige sluiting van de urinesluitspier, als gevolg van problemen in de sluitspier zelf of onvoldoende kracht van de bekkenbodemspieren die deze ondersteunen. Dit type incontinentie verschijnt wanneer urine lekt tijdens activiteiten die de buikdruk verhogen, zoals hoesten, niezen, springen, persen, lachen en tillen. Bovendien veroorzaakt frequente lichaamsbeweging bij activiteiten met een hoge impact mogelijk incontinentie. Een zwangerschap, een bevalling, de menopauze, radiotherapie aan het bekkengebied en een chirurgisch trauma zijn algemene oorzaken van inspanningsincontinentie.

Structurele incontinentie

Zelden liggen structurele problemen aan de basis van incontinentie, zoals een ectopische ureter (verkeerd aangelegde urineleiders).

Voorbijgaande incontinentie

Voorbijgaande incontinentie duidt op tijdelijke incontinentie die het vaakst optreedt bij zwangere vrouwen en vervolgens verdwijnt na de geboorte van de baby.

Oorzaken en risicofactoren van onvrijwillig plassen door mannen en vrouwen

Urine-incontinentie resulteert mogelijk uit urologische of niet-urologische oorzaken. Urologische oorzaken zijn bijvoorbeeld een slechte werking van de blaas of sluitspier. Niet-urologische oorzaken zijn onder meer een infectie, het gebruik van medicatie of drugs, psychologische factoren, polyurie (overmatige urineproductie = grote hoeveelheden plassen), fecale impactie (vastzittende droge en harde brok ontlasting) en een beperkte mobiliteit. De oorzaken die leiden tot urine-incontinentie zijn meestal specifiek voor elk geslacht, maar sommige oorzaken komen zowel bij mannen als vrouwen voor.

Vrouwen

Blaassymptomen treffen vrouwen van alle leeftijden. Blaasproblemen komen echter het meest voor bij zestigplussers. Circa één op de drie vrouwelijke zestigplussers heeft problemen met de blaascontrole. Bij hen verzwakken de bekkenbodemspieren sneller door een zwangerschap. De meest voorkomende vormen van urine-incontinentie bij vrouwen zijn stressincontinentie en aandrangincontinentie. Vrouwen met symptomen van beide typen lijden aan gemengde urine-incontinentie. Na de menopauze neemt de oestrogeenproductie af en bij sommige vrouwen. Hierdoor treedt atrofie van urethraal weefsel op, waardoor het weefsel verzwakt en verdunt. Dit verhoogt de kans op urine-incontinentie. Bij stressincontinentie bij vrouwen is vaak geen ondersteuning van de urethra meer aanwezig. Dit is meestal het gevolg van schade aan bekkenondersteuningsstructuren door onder meer een zwangerschap, een bevalling (vooral een vaginale bevalling), obesitas (zwaarlijvigheid) en de leeftijd.

Mannen

Mannen ervaren minder vaak incontinentie dan vrouwen omwille van de structuur van de mannelijke urinewegen. Urine-incontinentie komt vaak voor bij prostaatkankerbehandelingen. Zowel vrouwen als mannen kunnen incontinent worden door een neurologisch letsel, aangeboren afwijkingen, een beroerte, multiple sclerose en fysieke problemen die verband houden met de veroudering. Hoewel urine-incontinentie vaker bij oudere mannen voorkomt dan bij jongere mannen, treedt incontinentie op elke leeftijd mogelijk op.

Urge-incontinentie is de meest voorkomende vorm van incontinentie bij mannen. Net als bij vrouwen gebeurt een urinelekkage na een zeer intens gevoel van plassen, waardoor er onvoldoende tijd is om het toilet te bereiken (overactieve blaas). Bij mannen is de aandoening vaak geassocieerd met goedaardige prostaathyperplasie (een vergrote prostaat). Stressincontinentie is het andere veel voorkomende type incontinentie bij mannen en komt het meest voor na een prostaatoperatie. Een prostatectomie, transurethrale resectie van de prostaat, prostaatbrachytherapie en radiotherapie brengen mogelijk schade toe aan de urethrale sluitspier en het omliggende weefsel, waardoor deze niet meer goed werken. Hierdoor gaat urine uit de urineblaas lekken tijdens activiteiten die de buikdruk verhogen, zoals hoesten, niezen of lachen. Meestal verbetert stressincontinentie spontaan binnen zes tot twaalf maanden na prostaatchirurgie, maar bij 5 à 10% van de mannen houden de symptomen aan.

Vrouwen en mannen

Enkele oorzaken van urine-incontinentie zijn zowel bij zowel mannen als vrouwen aanwezig.

Aandoeningen
Enkele aandoeningen bij mannen en vrouwen doen de kans op urine-incontinentie stijgen:

• blaaskanker
• blaasstenen (harde ophopingen van mineralen in de blaas)
• constipatie
• diabetes insipidus (symptomen van veel dorst en veel plassen)
• diabetes mellitus
• een depressie
• een nierziekte
• een urineweginfectie
• fysieke schade aan de bekkenbodemspieren
• het overactief blaassyndroom (overactieve blaas)
• interstitiële cystitis (ontsteking van blaaswand met pijn) of een chronische aandoening die een blaasontsteking veroorzaakt
• neurogene aandoeningen: Neurogene aandoeningen zoals multiple sclerose, spina bifida, de ziekte van Parkinson, een beroerte en een dwarslaesie verstoren de zenuwfunctie van de blaas. Dit leidt tot neurogene blaasdisfunctie.
• nierstenen
• polyurie (overmatige urineproductie): De meest voorkomende oorzaken zijn: ongecontroleerde diabetes mellitus (suikerziekte), primaire polydipsie (overmatig drinken van vocht), centrale diabetes insipidus en nefrogene diabetes insipidus. Polyurie veroorzaakt over het algemeen urinaire urgentie en frequentie, maar leidt niet altijd tot incontinentie.

Omgevingsfactoren
Het onvrijwillig lekken van urine bij mannen en vrouwen ontstaat soms door omgevingsfactoren zoals:

• bijwerkingen van medicatie zoals bloeddrukmedicijnen, spierverslappers, kalmerende middelen en sommige hartmedicijnen
• de inname van cafeïne
• de leeftijd: De leeftijd is een risicofactor die zowel de ernst als de prevalentie van urine-incontinentie verhoogt. Naarmate mensen verouderen, verzwakken de blaasspieren.
• roken

Kinderen

Incontinentie komt minder vaak voor na de leeftijd van vijf jaar: ongeveer 10% van de vijfjarigen, 5% van de 10-jarigen en 1% van de 18-jarigen ervaart episodes van incontinentie. Het komt twee keer zo vaak voor bij meisjes als bij jongens.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Het patroon van plassen en urineverlies is belangrijke informatie voor de arts omdat hij hierdoor beter het type incontinentie kan bepalen. De arts is tevens graag op de hoogte van andere mogelijke risicofactoren zoals overbelasting, drugsgebruik, recente operaties en een ziekte.

Lichamelijk onderzoek
Tijdens het lichamelijk onderzoek zoekt de arts naar tekenen van aandoeningen die incontinentie veroorzaken, zoals tumoren die de urinewegen blokkeren, fecale impactie en slechte reflexen of gevoelens, wat mogelijk wijst op een neurologische oorzaak.

Diagnostisch onderzoek
De arts voert diverse testen uit om de oorzaak van urine-incontinentie te achterhalen zoals een:

• bloedonderzoek
• cystoscopie (inwendig kijkonderzoek van de blaas met behulp van een dunne buis met een kleine camera)
• echografie
• stresstest (de patiënt ontspant en hoest vervolgens krachtig terwijl de arts let op urineverlies)
• urineonderzoek
• urodynamisch onderzoek (verschillende technieken meten de druk in de blaas en de urinestroom)

Verder is een plasdagboek van de patiënt nuttig (patroon van ledigen, tijden en hoeveelheid van geproduceerde urine).

Behandeling van ongewild verlies van urine

De behandelingsopties variëren en hangen af van het type incontinentie en de leeftijd, de algemene gezondheid en de mentale toestand van de patiënt. Tal van behandelingen zijn mogelijk zoals:

• absorberende producten (incontinentiekussens, onderkleding, beschermd ondergoed, slips, luiers, …)
• bekkenbodemtherapie
• blaastraining
• cognitieve gedragstherapie
• de consumptie van cafeïne en alcohol vermijden of beperken
• een botoxinjectie in de blaasspier
• een Foley-katheter of een andere urinekatheter
• een operatie
• een waakzaam beleid
• gewichtsverlies bij obesitas
• medicijnen
• medische apparaten
• sacrale zenuwstimulatie
• stoppen met roken
• vaginale hulpmiddelen
• zwaar tillen vermijden

Complicaties bij onvrijwillig lekken van urine

Blaascontroleproblemen zijn geassocieerd met een hogere incidentie van vele andere gezondheidsproblemen zoals obesitas en diabetes mellitus. Moeilijkheden met blaascontrole leiden tot hogere depressies en beperkte activiteitsniveaus. Verder ontstaan mogelijk huidcomplicaties zoals een huidzweer, een huidinfectie en een huiduitslag door de vaak natte huid. De vochtigheid resulteert tevens sneller in een slechte wondgenezing en schimmelinfecties aan de huid. Wanneer patiënten langdurig een urinekatheter gebruiken, ontstaan sneller urineweginfecties. Tot slot zijn sociale isolatie en een verminderde kwaliteit van leven mogelijke complicaties van patiënten waarbij onvrijwillig urine gaat lekken.

Lees verder

• Urine-incontinentie (ongewild urineverlies) bij mannen
• Bedplassen (onvrijwillig plassen tijdens slaap): Oorzaken
• Stressincontinentie: Lekkage van urine door beweging
• Overloopincontinentie: Oorzaken van verlies van urine
• Functionele incontinentie: Toilet niet kunnen bereiken