Urine-incontinentie: Oorzaken en soorten van verlies urine

Een patiënt met urine-incontinentie verliest ongecontroleerd urine. Dit onvrijwillig plassen is een veelvoorkomend probleem met tal van oorzaken bij zowel mannen als vrouwen. Vrouwen lijden vaak aan onvrijwillig urineverlies, vaak als gevolg van zwangerschap. De kans op urine-incontinentie neemt toe met de leeftijd. Er zijn verschillende soorten incontinentie, zoals aandrangincontinentie en stressincontinentie. Een patiënt kan tijdelijk of permanent incontinent zijn. Deze aandoening kan de kwaliteit van leven aanzienlijk verminderen, maar er zijn diverse behandelingsopties beschikbaar. De ongewilde lekkage van urine kan soms ook leiden tot complicaties.

• Soorten urine-incontinentie
• Aandrangincontinentie (urge-incontinentie)
• Bedplassen
• Climacturie
• Coïtale incontinentie
• Druppelen na legen van de blaas
• Dubbele incontinentie
• Functionele incontinentie
• Gemengde incontinentie
• Giechelincontinentie
• Overloopincontinentie (onderactief blaassyndroom)
• Stressincontinentie (inspanningsincontinentie)
• Structurele incontinentie
• Voorbijgaande incontinentie
• Oorzaken en risicofactoren van urine-incontinentie bij mannen en vrouwen
• Vrouwen
• Mannen
• Vrouwen en mannen
• Kinderen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van ongewild verlies van urine
• Complicaties bij onvrijwillig lekken van urine
• Preventie van urine-incontinentie

Soorten urine-incontinentie

Aandrangincontinentie (urge-incontinentie)

Urge-incontinentie, ook wel bekend als aandrangincontinentie, is het onvrijwillig urineverlies dat optreedt wanneer een patiënt plotseling de behoefte voelt om te plassen, vaak veroorzaakt door het overactieve blaassyndroom. Aandrangincontinentie kan worden geassocieerd met zwangerschap, bevalling, de menopauze, bekkentrauma en neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson en multiple sclerose. Dit type incontinentie wordt gekenmerkt door het lekken van grote hoeveelheden urine zonder voldoende waarschuwing om op tijd naar het toilet te gaan.

Bedplassen

Bedplassen, of nachtelijke enuresis, is het verlies van urine tijdens het slapen. Dit komt vaak voor bij jonge kinderen, maar kan ook bij volwassenen optreden.

Climacturie

Climacturie verwijst naar urineverlies tijdens een orgasme, wat soms kan optreden na een radicale prostatectomie (de volledige chirurgische verwijdering van de prostaat).

Coïtale incontinentie

Coïtale incontinentie treedt op wanneer urineverlies plaatsvindt tijdens seksuele activiteit, zoals penetratie of een orgasme.

Druppelen na legen van de blaas

Bij deze vorm van incontinentie blijft urine in de urethra (plasbuis) achter na het legen van de blaas en lekt deze langzaam weg.

Dubbele incontinentie

Sommige patiënten lijden aan fecale incontinentie (onvrijwillig verlies van ontlasting). Omdat dezelfde spiergroep (levator ani) betrokken is bij blaas- en darmcontinentie, hebben patiënten met urine-incontinentie een verhoogd risico op fecale incontinentie. Dit staat bekend als dubbele incontinentie.

Functionele incontinentie

Functionele incontinentie doet zich voor wanneer een patiënt de noodzaak om te plassen herkent, maar het toilet niet kan bereiken. Dit type incontinentie kan worden veroorzaakt door verwardheid, dementie, slechtziendheid, beperkte mobiliteit, depressie, angst of dronkenschap door alcoholmisbruik. Functionele incontinentie kan ook optreden in situaties zonder biologisch of medisch probleem, bijvoorbeeld als er geen toilet in de buurt is of de toegang tot een toilet beperkt is.

Gemengde incontinentie

Gemengde incontinentie vertoont symptomen van meerdere andere vormen van incontinentie. Dit type komt vaak voor bij oudere vrouwen. Een mogelijke complicatie hiervan is urineretentie (onvermogen om de blaas volledig te legen).

Giechelincontinentie

Giechelincontinentie is het onvrijwillige urineverlies dat optreedt tijdens het lachen. Dit komt meestal voor bij kinderen, maar kan ook bij volwassenen voorkomen.

Overloopincontinentie (onderactief blaassyndroom)

Overloopincontinentie is een vorm van incontinentie die optreedt zonder dat er een drang is om te plassen, vaak veroorzaakt door chronische obstructie van de blaasuitgang, zoals bij een prostaatvergroting of zenuwbeschadiging bij aandoeningen zoals dwarslaesie, diabetes mellitus, de ziekte van Parkinson en multiple sclerose. Bij overloopincontinentie rekt de blaas zich uit zonder dat de patiënt de druk voelt, waardoor de urethrale sluitspier het niet meer kan tegenhouden.

Stressincontinentie (inspanningsincontinentie)

Stressincontinentie is meestal het gevolg van een onvolledige sluiting van de urinesluitspier door problemen met de sluitspier zelf of onvoldoende kracht van de bekkenbodemspieren. Dit type incontinentie treedt op tijdens activiteiten die de buikdruk verhogen, zoals hoesten, niezen, springen, persen, lachen en tillen. Stressincontinentie kan ook worden veroorzaakt door frequente lichaamsbeweging bij activiteiten met een hoge impact. Oorzaken van stressincontinentie zijn onder andere zwangerschap, bevalling, menopauze, radiotherapie aan het bekken en chirurgische trauma.

Structurele incontinentie

Structurele incontinentie, hoewel zeldzaam, kan worden veroorzaakt door anatomische afwijkingen zoals een ectopische ureter (verkeerd geplaatste urineleiders).

Voorbijgaande incontinentie

Voorbijgaande incontinentie is tijdelijke incontinentie die vaak voorkomt bij zwangere vrouwen en doorgaans verdwijnt na de bevalling.

Oorzaken en risicofactoren van urine-incontinentie bij mannen en vrouwen

Urine-incontinentie kan voortkomen uit zowel urologische als niet-urologische oorzaken. Urologische oorzaken omvatten bijvoorbeeld een slechte werking van de blaas of sluitspier, terwijl niet-urologische oorzaken onder andere infecties, medicijngebruik, drugs, psychologische factoren, polyurie (overmatige urineproductie), fecale impactie en beperkte mobiliteit kunnen zijn. Hoewel sommige oorzaken specifiek zijn voor elk geslacht, komen andere bij zowel mannen als vrouwen voor.

Vrouwen

Blaassymptomen komen voor bij vrouwen van alle leeftijden, maar zijn het meest prominent bij vrouwen van zestig jaar en ouder. Ongeveer één op de drie vrouwen ouder dan zestig heeft problemen met blaascontrole. Bij vrouwen kunnen zwangerschap, bevalling, en de menopauze leiden tot verzwakking van de bekkenbodemspieren. Stressincontinentie en aandrangincontinentie zijn de meest voorkomende vormen bij vrouwen. Na de menopauze kan de afname van oestrogeen leiden tot atrofie van urethraal weefsel, wat het risico op urine-incontinentie verhoogt. Bij stressincontinentie kan de ondersteuning van de urethra door de bekkenbodemspieren zijn verminderd, vaak door zwangerschap, bevalling, obesitas of veroudering.

Mannen

Mannen ervaren minder vaak incontinentie dan vrouwen, voornamelijk vanwege de anatomische structuur van de mannelijke urinewegen. Urine-incontinentie komt echter wel vaak voor bij mannen, vooral na behandelingen voor prostaatkanker. Zowel vrouwen als mannen kunnen incontinentie ontwikkelen door neurologische letsels, aangeboren afwijkingen, beroerte, multiple sclerose en veroudering. Hoewel urine-incontinentie vaker voorkomt bij oudere mannen dan bij jongere mannen, kan deze aandoening op elke leeftijd optreden.

Urge-incontinentie is de meest voorkomende vorm van incontinentie bij mannen. Dit type incontinentie wordt gekenmerkt door een plotselinge, sterke aandrang om te plassen, wat vaak leidt tot ongewild urineverlies voordat de patiënt het toilet kan bereiken (overactieve blaas). Bij mannen is urge-incontinentie vaak gerelateerd aan goedaardige prostaathyperplasie (vergroting van de prostaat). Stressincontinentie komt ook vaak voor bij mannen, vooral na een prostaatoperatie. Behandelingen zoals prostatectomie, transurethrale resectie van de prostaat, prostaatbrachytherapie en radiotherapie kunnen schade aan de urethrale sluitspier en omliggend weefsel veroorzaken, wat kan leiden tot urineverlies tijdens activiteiten die de buikdruk verhogen, zoals hoesten, niezen of lachen. Hoewel stressincontinentie vaak spontaan verbetert binnen zes tot twaalf maanden na een prostaatchirurgie, kunnen de symptomen bij 5 tot 10% van de mannen aanhouden.

Vrouwen en mannen

Bij zowel mannen als vrouwen kunnen de volgende aandoeningen bijdragen aan urine-incontinentie:

Aandoeningen
Enkele aandoeningen die het risico op urine-incontinentie verhogen bij zowel mannen als vrouwen zijn:

• Blaaskanker
• Blaasstenen (harde mineralenophopingen in de blaas)
• Constipatie
• Diabetes insipidus (symptomen van veel dorst en frequent urineren)
• Diabetes mellitus
• Depressie
• Nierziekte
• Urineweginfectie
• Fysieke schade aan de bekkenbodemspieren
• Overactief blaassyndroom (overactieve blaas)
• Interstitiële cystitis (ontsteking van de blaaswand met pijn) of een chronische aandoening die blaasontsteking veroorzaakt
• Neurogene aandoeningen: Aandoeningen zoals multiple sclerose, spina bifida, de ziekte van Parkinson, beroerte en dwarslaesie verstoren de zenuwfunctie van de blaas en kunnen leiden tot neurogene blaasdisfunctie.
• Nierstenen
• Polyurie (overmatige urineproductie): Veel voorkomende oorzaken zijn ongecontroleerde diabetes mellitus, primaire polydipsie (overmatig drinken), centrale diabetes insipidus en nefrogene diabetes insipidus. Polyurie kan leiden tot urinaire urgentie en frequentie, maar veroorzaakt niet altijd incontinentie.

Omgevingsfactoren
Omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan urine-incontinentie bij zowel mannen als vrouwen, zoals:

• Bijwerkingen van medicatie zoals bloeddrukmedicijnen, spierverslappers, kalmerende middelen en sommige hartmedicijnen
• Inname van cafeïne
• Leeftijd: Naarmate mensen ouder worden, neemt de sterkte van de blaasspieren af, wat het risico op incontinentie verhoogt.
• Roken

Kinderen

Urine-incontinentie komt minder vaak voor na de leeftijd van vijf jaar: ongeveer 10% van de vijfjarigen, 5% van de tienjarigen en 1% van de achttienjarigen ervaren episodes van incontinentie. Het komt twee keer zo vaak voor bij meisjes als bij jongens.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Het verzamelen van informatie over het plaspatroon en urineverlies is cruciaal voor de arts om het type incontinentie te bepalen. De arts zal ook andere risicofactoren onderzoeken, zoals overbelasting, drugsgebruik, recente operaties en eventuele ziekten.

Lichamelijk onderzoek
Tijdens het lichamelijk onderzoek zoekt de arts naar tekenen van aandoeningen die incontinentie kunnen veroorzaken, zoals tumoren die de urinewegen blokkeren, fecale impactie en mogelijke neurologische afwijkingen zoals slechte reflexen of verminderde gevoeligheid.

Diagnostisch onderzoek
De arts kan diverse onderzoeken uitvoeren om de oorzaak van urine-incontinentie vast te stellen, zoals:

• Bloedonderzoek
• Cystoscopie (inwendig kijkonderzoek van de blaas met een dunne buis met camera)
• Echografie
• Stresstest (de patiënt ontspant en hoest krachtig terwijl de arts let op urineverlies)
• Urineonderzoek
• Urodynamisch onderzoek (meerdere technieken meten de druk in de blaas en de urinestroom)

Het bijhouden van een plasdagboek door de patiënt kan ook nuttig zijn voor het vastleggen van plaspatronen, tijdstippen en hoeveelheden urine.

Behandeling van ongewild verlies van urine

De behandelingsopties variëren op basis van het type incontinentie, de leeftijd, algemene gezondheid en mentale toestand van de patiënt. Mogelijke behandelingen zijn onder andere:

• Absorberende producten (incontinentiekussens, onderkleding, beschermd ondergoed, luiers, etc.)
• Bekkenbodemtherapie
• Blaastraining
• Cognitieve gedragstherapie
• Beperkingen op de consumptie van cafeïne en alcohol
• Botoxinjecties in de blaasspier
• Gebruik van een Foley-katheter of een andere urinekatheter
• Chirurgie
• Een waakzaam beleid
• Gewichtsverlies bij obesitas
• Medicijnen
• Medische apparaten
• Sacrale zenuwstimulatie
• Stoppen met roken
• Vaginale hulpmiddelen
• Zwaar tillen vermijden

Complicaties bij onvrijwillig lekken van urine

Problemen met blaascontrole kunnen leiden tot een verhoogde kans op andere gezondheidsproblemen zoals obesitas en diabetes mellitus. Moeilijkheden met blaascontrole kunnen ook bijdragen aan depressie en een verminderde fysieke activiteit. Huidcomplicaties kunnen optreden, waaronder huidzweren, huidinfecties en huiduitslag door voortdurende blootstelling aan vocht. Dit kan leiden tot slechte wondgenezing en schimmelinfecties aan de huid. Het gebruik van een urinekatheter op lange termijn kan ook leiden tot urineweginfecties. Sociale isolatie en een verminderde kwaliteit van leven zijn andere mogelijke complicaties voor patiënten met ongewild urineverlies.

Preventie van urine-incontinentie

Er zijn verschillende preventieve maatregelen die kunnen helpen om urine-incontinentie te voorkomen of de symptomen te verlichten:

• Regelmatige lichaamsbeweging om de bekkenbodemspieren te versterken en een gezond gewicht te behouden
• Een evenwichtig voedingspatroon om constipatie te voorkomen, wat druk op de blaas kan uitoefenen
• Vermijden van overmatige cafeïne- en alcoholconsumptie, die de blaas kunnen irriteren
• Roken vermijden, omdat het roken van tabak het risico op incontinentie kan verhogen
• Beheren van chronische aandoeningen zoals diabetes en hypertensie, die bij kunnen dragen aan blaasproblemen
• Zorgdragen voor een goede hydratatie en regelmatig plassen om de blaas gezond te houden

Lees verder

• Urine-incontinentie (ongewild urineverlies) bij mannen
• Bedplassen (onvrijwillig plassen tijdens slaap): Oorzaken
• Stressincontinentie: Lekkage van urine door beweging
• Overloopincontinentie: Oorzaken van verlies van urine
• Functionele incontinentie: Toilet niet kunnen bereiken