Overactieve blaas: Oorzaken, symptomen en behandeling

Een aantal patiënten ervaart regelmatig een dringende behoefte om de blaas te legen, wat wijst op een overactieve blaas. Soms gaat dit gepaard met incontinentie, waarbij urineverlies optreedt. Deze aandoening kan door diverse aandoeningen en omgevingsfactoren worden veroorzaakt. Het identificeren van de uitlokkende factoren kan helpen bij het toepassen van zelfzorgmaatregelen om de blaas te kalmeren. In sommige gevallen is echter medische behandeling noodzakelijk om de onderliggende problemen aan te pakken. Mogelijke behandelingen zijn onder andere oefeningen, medicatie, katheterisatie, zenuwstimulatie en, in extreme gevallen, chirurgie. Deze aandoening kan ook enkele complicaties met zich meebrengen.

• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken van een overactieve blaas
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Diagnostisch criterium
• Diagnostisch onderzoek
• Zelfzorg en huismiddeltjes
• Voeding en drank
• Kruiden
• Leefstijl
• Professionele medische behandeling
• Oefeningen
• Medicatie
• Katheter
• Zenuwstimulatie
• Chirurgie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Voeding en leefstijl
• Blaastraining
• Oefeningen
• Vermijden van irriterende factoren

Epidemiologie aandoening

Een overactieve blaas komt vaak voor, vooral bij vrouwen tussen de 45 en 55 jaar, maar kan ook bij jongere en oudere personen, evenals bij mannen, optreden. Ongeveer 15% van de bevolking lijdt aan een overactieve blaas. Hoewel het risico op het ontwikkelen van een overactieve blaas toeneemt met de leeftijd, is het geen aandoening die uitsluitend met ouderdom gepaard gaat.

Oorzaken van een overactieve blaas

Een overactieve blaas leidt tot onwillekeurige vul- en ledigingscycli zonder altijd een voorafgaand waarschuwingssignaal. Deze reflexmatige contracties kunnen verschillende oorzaken hebben, waaronder problemen met de sluitspier van de blaas of andere aandoeningen en omgevingsfactoren.

Aandoeningen

Verschillende aandoeningen kunnen bijdragen aan de symptomen van een overactieve blaas, zoals:

• acute urineweginfecties
• afwijkingen in de blaas, zoals
• blaaskanker (kanker in de blaas met bloed in de urine)
• blaasstenen (harde ophopingen van mineralen in de blaas)
• onvoldoende lediging van de blaas (urineretentie)
• een blaastumor
• diabetes mellitus (suikerziekte) en diabetische neuropathie: Diabetes kan zenuwschade veroorzaken, wat leidt tot een verstoring van de signalen van de hersenen naar de blaas. Als diabetes goed onder controle is, kunnen de symptomen verbeteren.
• een afwijkende blaasstructuur
• bacteriële infecties: Bij sommige patiënten met een overactieve blaas zijn lage ontstekingswaarden aanwezig, wat kan leiden tot verhoogde prikkeling van de gevoelszenuwen in de blaaswanden.
• nieraandoeningen
• operaties (vaak tijdelijk, maar soms ook chronisch)
• belemmerde blaasstroom
• prikkelbaredarmsyndroom (darmziekte met symptomen van diarree en obstipatie)
• loopproblemen die leiden tot urgente plasbehoeften omdat de patiënt de badkamer niet op tijd kan bereiken
• neurologische aandoeningen, zoals
• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen)
• dementie (verminderde cognitieve functie door veroudering)
• beroerte (onvoldoende bloedstroom naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• rugproblemen (ruggengraatletsel, tussenwervelschijfbreuk, degeneratieve tussenwervelziekte)

Omgevingsfactoren

Ook bepaalde omgevingsfactoren kunnen een overactieve blaas veroorzaken:

• het gebruik van medicatie die een snelle toename van de urineproductie bevordert, zoals diuretica (plaspillen)
• overmatig gebruik van drugs, cafeïne of alcohol
• menopauze: Tijdens de menopauze daalt het oestrogeengehalte, wat cruciaal is voor de gezondheid van de blaas- en urinebuisweefsels. Vaginale droogheid en gevoeligheid tijdens de geslachtsgemeenschap kunnen indicatoren zijn van een overactieve blaas. Het uitdrogen en verdunnen van het vaginale en blaasweefsel maakt de blaas gevoeliger.
• negatieve seksuele ervaringen (kunnen spanning in de bekkenbodem verhogen)
• overgewicht
• overmatige vochtinname
• problemen bij de zindelijkheidstraining (verkeerd aangeleerd gedrag)
• roken
• stress

Symptomen

Een overactieve blaas leidt tot plasproblemen zowel overdag als 's nachts. Patiënten ervaren een plotselinge, vaak onbedwingbare drang om te urineren. Deze dringende plasdrang (urinaire urgentie) kan leiden tot onvrijwillig urineverlies, ook wel aangeduid als ‘aandrangincontinentie’ of ‘urge-incontinentie’. Bij sommige patiënten ontstaat urge-incontinentie zelfs bij hoesten of lachen. Vaak moeten patiënten meer dan acht keer per dag plassen, en soms zelfs al na tien minuten, wat bekend staat als pollakisurie. Ook nachtelijk plassen (nycturie) komt voor; patiënten moeten dan vaker dan één keer per nacht opstaan om te urineren. Sommige patiënten ervaren ook blaasspasmen (plotse krampen door samentrekking van de blaas). Daarnaast hebben veel patiënten met deze blaasproblemen last van slaapapneu, een slaapstoornis.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium

Een overactieve blaas wordt gediagnosticeerd wanneer een patiënt meer dan acht keer per dag naar het toilet moet.

Diagnostisch onderzoek

De arts zal vragen stellen over de frequentie van de klachten, de hoeveelheid vochtinname, en eventueel urineverlies. Soms wordt een plasdagboek bijgehouden op verzoek van de arts. De arts voert ook een uroflowmetrie (onderzoek van de urinestraal) en een urodynamisch onderzoek (UDO) uit om de blaasfunctie te beoordelen. In sommige gevallen is een cystoscopie (inwendig kijkonderzoek van de blaas) nodig.

Zelfzorg en huismiddeltjes

Voeding en drank

Het is belangrijk om voldoende vocht te drinken om toxines en bacteriën uit het lichaam te verwijderen en urineweginfecties te voorkomen. Vermijd echter melk, thee, cola, energiedranken, cafeïne, alcohol, citrusdranken en koolzuurhoudende dranken, vooral vlak voor het slapengaan, om nachtelijk plassen (nycturie) te vermijden. Zure voedingsmiddelen zoals citrusvruchten, tomaten en sinaasappels, evenals pittig voedsel, moeten worden vermeden. Zuivelproducten, koekjes, chocolade, desserts, rauwe uien, chips, gezouten noten, zoute voedingsmiddelen, wasabi, suiker of honing en kunstmatige zoetstoffen zijn ook af te raden. Zorg voor een vezelrijke voeding met granen, groenten en fruit om obstipatie te voorkomen, wat kan bijdragen aan een overactieve blaas.

Kruiden

Enkele kruiden kunnen helpen om de blaasspieren te ontspannen:

• Blaaswier: Dit zeewier is rijk aan jodium en nuttig bij een trage werking van de schildklier (hypothyreoïdie).
• Capsaïcine: Bevat in chilipepers en kan een brandend gevoel in de mond veroorzaken. Er is enig bewijs dat het de symptomen van een overactieve blaas bij sommige patiënten kan verminderen, hoewel dit nog onderwerp van wetenschappelijk onderzoek is.
• Ginseng: Deze wortelplant heeft antidiuretische eigenschappen die kunnen helpen bij een overactieve blaas door de frequentie van urineren te verminderen.
• Gosha-jinki-gan: Dit Japanse kruid kan de symptomen van een overactieve blaas verminderen, vooral bij mannen met een vergrote prostaat (prostaathypertrofie).
• Hachi-mi-jio-gan: Dit Chinese kruid ontspant de blaasspieren en kan blaasspasmen helpen voorkomen.
• Kleefkruid: Hoewel meestal gebruikt voor urineweginfecties, kan het ook symptomen van een overactieve blaas verlichten.
• Maïsbaard: Deze fijne draden zijn rijk aan antioxidanten en vitaminen. Ze bestrijden urineweginfecties en kunnen ook nuttig zijn bij de behandeling van een overactieve blaas.

Leefstijl

Een gezond gewicht is cruciaal bij een overactieve blaas die veroorzaakt wordt door overgewicht. Stoppen met roken is ook belangrijk, omdat roken de blaas kan irriteren. Het vermijden van drugs en het regelmatig volledig ledigen van de blaas zijn eveneens aanbevolen. Het is onverstandig om de plas op te houden, omdat dit de zenuwen die verantwoordelijk zijn voor de blaasfunctie kan beschadigen.

Professionele medische behandeling

Oefeningen

Een arts kan een fysiotherapeut of verpleegkundige inschakelen voor bekkenbodemspieroefeningen en/of blaastraining.

Medicatie

Als zelfzorgmaatregelen en oefeningen niet effectief zijn, kunnen medicijnen worden voorgeschreven. Anticholinergica, zoals antimuscarine-medicijnen, worden vaak gebruikt om de spierbewegingen te remmen door muscarine receptoren te blokkeren. Deze medicijnen worden ook voorgeschreven voor andere aandoeningen zoals bewegingsstoornissen en hartritmestoornissen. Soms kan een arts overwegen om botox in te spuiten in de blaasspier via een cystoscopie.

Katheter

In sommige gevallen is het noodzakelijk om een katheter te plaatsen om overtollige urine af te voeren.

Zenuwstimulatie

Tibiale zenuwstimulatie
Tibiale zenuwstimulatie, ook wel bekend als PTNS (Percutaneous Tibial Nerve Stimulation), kan de symptomen van een overactieve blaas verlichten. Deze pijnloze procedure omvat het inbrengen van een dunne naaldelektrode in de enkel nabij de tibiale zenuw. Elektrische pulsen worden via een handstimulator naar de zenuwen in de wervelkolom gestuurd, wat de functie van de bekkenbodemspieren beïnvloedt. Frequente toiletbezoeken kunnen met gemiddeld dertig procent verminderen, en ook het nachtelijk urineren kan afnemen.

Sacrale neurostimulatie
Sacrale neurostimulatie is een andere techniek waarbij een geïmplanteerd apparaatje lichte elektrische pulsen naar de zenuwen stuurt die verantwoordelijk zijn voor de blaas- en/of darmfunctie. Dit helpt de zenuwen om de blaas beter te reguleren.

Chirurgie

In sommige gevallen kan een chirurgische ingreep nodig zijn om een kunstmatige uitgang te creëren voor urineafvoer. Hierbij wordt een nieuw reservoir gemaakt met behulp van een stuk darm, wat bekend staat als ‘continentie urinederivatie’ of ‘urostoma’.

Prognose

Patiënten met een overactieve blaas kunnen zich zonder behandeling vaak beschaamd en geïsoleerd voelen, wat kan leiden tot problemen op het werk en in sociale situaties. De kwaliteit van leven kan hierdoor aanzienlijk verminderen. Veel patiënten merken echter verbetering in de symptomen door voedingsadviezen en andere leefstijlaanpassingen. Medicatie kan ook bijdragen aan verlichting van de klachten.

Complicaties

Het gebruik van antimuscarine-medicatie, vooral bij vrouwen, kan volgens een studie het risico op depressie verhogen. Bij mannen is dit risico ook verhoogd, maar minder uitgesproken. Dit werd aangetoond in een wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd in 2010 in het tijdschrift 'Neuropsychopharmacology'. Andere mogelijke complicaties zijn slaapstoornissen, vermoeidheid, verminderde seksualiteit, en gemengde incontinentie.

Preventie

Voeding en leefstijl

Om een overactieve blaas te voorkomen of de symptomen te verlichten, kan een gezonde levensstijl nuttig zijn:

• Vezelrijke voeding: Eet veel groenten, fruit en volkoren producten om obstipatie te voorkomen.
• Vochtinname: Drink voldoende water, maar beperk cafeïne, alcohol en andere irriterende dranken.
• Gezond gewicht: Behoud een gezond gewicht om druk op de blaas te verminderen.
• Roken: Stop met roken om blaasirritatie te voorkomen.

Blaastraining

• Regelmatige Plasmomenten: Probeer je blaas op gezette tijden te legen om de frequentie te reguleren.
• Plasdagboek: Houd een dagboek bij om je plasgewoonten en symptomen te monitoren.

Oefeningen

Bekkenbodemspieroefeningen helpen de controle over de blaas te verbeteren en kunnen de symptomen verlichten.

Vermijden van irriterende factoren

• Kruiden en specerijen: Vermijd voedsel dat je blaas kan irriteren, zoals citrusvruchten en pittig eten.
• Stressmanagement: Stress kan symptomen verergeren; zoek ontspanningstechnieken die voor jou werken.

Lees verder

• Blaastraining: Betere blaascontrole bij urine-incontinentie