Overactieve blaas: Oorzaken, symptomen en behandeling

Een aantal patiënten moet regelmatig heel dringend naar het toilet om de blaas te ledigen. Zij kampen met een overactieve blaas. Soms komt hierbij eveneens een vorm van incontinentie voor waardoor een patiënt urine verliest. Veel aandoeningen en omgevingsfactoren veroorzaken een overactieve blaas. Als de patiënt weet welke uitlokkende factor de erg frequente toiletbezoeken veroorzaakt, zijn zelfzorgtips voorhanden om de blaas tot rust te brengen. Maar af en toe is een medische behandeling nodig om de onderliggende problemen te verhelpen. Oefeningen, medicatie, katheterisatie, zenuwstimulatie en tot slot chirurgie zijn mogelijk bij een blaas die overactief is. Deze vervelende aandoening brengt tot slot enkele complicaties met zich mee.

• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken overactieve blaas
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen: Vaak en dringend moeten plassen
• Diagnose en onderzoeken
• Diagnostisch criterium
• Diagnostisch onderzoek
• Zelfzorg & huismiddeltjes
• Voeding en drank
• Kruiden
• Leefstijl
• Professionele medische behandeling
• Oefeningen
• Medicatie
• Katheter
• Zenuwstimulatie
• Operatie
• Prognose
• Complicaties

Epidemiologie aandoening

Een overactieve blaas is een vrij frequente aandoening bij vrouwen tussen 45-55 jaar, maar deze aandoening komt eveneens voor bij jongere en oudere personen alsook bij mannen. Circa 15% van de bevolking lijdt aan een overactieve blaas. Het risico voor het ontwikkelen van een overactieve blaas vergroot bij het verouderen, maar een overactieve blaas is geen ouderdomsziekte.

Oorzaken overactieve blaas

Bij een overactieve blaas vult en ledigt de blaas zich onwillekeurig, waarbij niet altijd een waarschuwingssignaal verschijnt. De contractie (samentrekking) en lediging van de blaas gebeuren reflexmatig. Soms is dit het gevolg van een fout in de sluitspierwerking van de blaas, maar ook nog vele andere mogelijke aandoeningen en omgevingsfactoren zijn bekend voor deze vervelende aandoening.

Aandoeningen

Veel aandoeningen dragen bij aan de symptomen van een overactieve blaas zoals:

• acute urineweginfecties
• afwijkingen in de blaas zelf, zoals
• blaaskanker (kanker in de blaas met bloed in de urine)
• blaasstenen (harde ophopingen van mineralen in de blaas)
• de blaas niet (volledig) kunnen ledigen (urineretentie)
• een blaastumor
• diabetes mellitus (suikerziekte) en diabetische neuropathie: Diabetes leidt tot zenuwschade wat leidt tot een verstoring van de signalen van de hersenen naar de blaas. Is diabetes onder controle, dan verbeteren de klachten.
• een afwijkende blaasstructuur
• een bacteriële infectie: Bij sommige patiënten met een overactieve blaas zijn lage ontstekingswaarden aanwezig, wat leidt tot een verhoogde prikkeling van de gevoelszenuw. Deze bacteriën bevinden zich in de blaaswanden.
• een nieraandoening
• een operatie (vaak tijdelijk, maar soms ook chronisch)
• een verminderde of belemmerde blaasstroom
• het prikkelbaredarmsyndroom (darmziekte met symptomen van diarree en obstipatie)
• loopproblemen wat leidt tot dringend moeten plassen omdat de patiënt niet in staat is om de badkamer tijdig te bereiken
• neurologische aandoeningen, zoals
• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen)
• dementie / een vermindering van de cognitieve functie door veroudering
• een beroerte (onvoldoende bloedstroom naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• rugproblemen (ruggengraatletsel, tussenwervelschijfbreuk, degeneratieve tussenwervelziekte)

Omgevingsfactoren

Ook enkele omgevingsfactoren veroorzaken een overactieve blaas:

• het gebruik van medicatie waardoor een snelle toename van de urineproductie tot stand komt bijvoorbeeld bij diuretica (plaspillen)
• het overmatig verbruik van drugs, cafeïne of alcohol
• menopauze: Bij de menopauze daalt het oestrogeengehalte, wat een cruciaal hormoon voor de gezondheid van de blaas- en urinebuisweefsels. Vaginale droogheid en gevoeligheid tijdens de geslachtsgemeenschap zijn indicatoren van een overactieve blaas. De weefsels van de vaginawanden drogen uit en verdunnen, en dit gebeurt eveneens bij het blaasweefsel. Hierdoor krijgt de patiënt een zeer gevoelige blaas.
• negatieve seksuele ervaringen (verhoogt de spanning in de bekkenbodem)
• overgewicht
• overmatig veel vochtinname
• problemen bij de zindelijkheidstraining (verkeerd aangeleerd gedrag)
• roken
• stress

Symptomen: Vaak en dringend moeten plassen

Door een overactieve blaas ontstaan plasproblemen en dit zowel tijdens de dag als ‘s nachts. De patiënt voelt namelijk een plotselinge drang om te urineren. Deze dringende plasdrang (urinaire urgentie) is moeilijk te weerstaan, waardoor een onvrijwillig verlies van urine tot stand komt. Dit is gekend als ‘aandrangincontinentie’ of ‘urge-incontinentie). Bij een aantal patiënten is het zelfs zo dat urge-incontinentie ontstaat bij het hoesten of lachen. Een patiënt met een overactieve blaas moet tevens vaker dan normaal plassen (meer dan acht keer per dag, soms zelfs al na tien minuten terug een toiletbezoek), wat gekend is als pollakisurie. Ook nachtelijk plassen (nycturie) komt hierbij voor; een patiënt moet dan meer dan één keer per nacht opstaan om te gaan urineren. Sommige patiënten ervaren tevens blaasspasmen (plotse krampen door samentrekking van blaas). Verder ervaren veel patiënten met deze blaasproblemen ook slaapapneu, een slaapstoornis.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium

Van een overactieve blaas is sprake wanneer een patiënt meer dan acht keer per dag naar het toilet moet.

Diagnostisch onderzoek

De arts bevraagt de patiënt over de frequentie van de klachten, de hoeveel die de patiënt drinkt en het eventuele urineverlies dat gepaard gaat met de overactieve blaas. De patiënt houdt soms op vraag van de arts een plasdagboek bij. De arts voert een uroflowmetrie (onderzoek van de urinestraal) en een urodynamisch onderzoek (UDO) uit om de blaasfunctie te controleren. Soms is een cystoscopie (inwendig kijkonderzoek van de blaas).

Zelfzorg & huismiddeltjes

Voeding en drank

De patiënt zorgt er voor dat hij meer vocht drinkt zodat toxines (gifstoffen) en bacteriën weg kunnen gaan uit het lichaam en toekomstige urineweginfecties minder snel optreden. De patiënt vermijdt hierbij wel melk, thee, cola, energiedranken, cafeïne, alcohol, citrusdranken en koolzuurhoudende dranken. Het is wel belangrijk om vlak voor het slapengaan niet overvloedig gaat drinken, daar dit dan leidt tot nycturie (nachtelijk plassen) en slaapstoornissen. Verder moet hij zure voedingsmiddelen zoals citrusvruchten, tomaten en sinaasappels vermijden. Ook pittig voedsel staat best niet op het menu bij een patiënt met een overactieve blaas. Zuivelproducten, koekjes, chocolade, desserten, rauwe uien, chips, gezouten noten, zoute voedingsproducten, wasabi, suiker of honing en kunstmatige zoetstoffen zijn tevens afgeraden. Wel is het belangrijk om voldoende vezels op te nemen via de voeding. Eet de patiënt te weinig vezels, dan ontwikkelt hij obstipatie waardoor een verstopping ontstaat en de urine het lichaam niet kan verlaten. Vooral granen, groenten en fruit zijn essentieel in de voeding.

Kruiden

Enkele kruiden doen de blaasspieren ontspannen.

• blaaswier: Dit is een vorm van zeewier rijk aan jodium. Dit kruid is eveneens nuttig bij een te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie).
• capsaïcine: Capsaïcine bevindt zich in chilipepers; dankzij deze stof ontstaat een brandend gevoel in de mond bij het eten van pittig voedsel. De continentieproblemen bij een overactieve blaas verminderen bij bijna de helft van de patiënten die casaïne eet. Wel ontstaat hierover nog twijfel vanuit wetenschappelijke hoek.
• ginseng: Deze lang gebruikte wortelplant is een populair maar kostbaar middel en effectief in de behandeling van een overactieve blaas. Ginseng heeft namelijk antidiuretische eigenschappen waardoor een patiënt minder moet plassen.
• gosha-jinki-gan: Dit Japanse kruid vermindert de symptomen van een overactieve blaas, met name bij mannen met een vergrote prostaat (prostaathypertrofie).
• hachi-mi-jio-gan: Dit Chinese kruid ontspant de blaasspieren en voorkomt blaasspasmen.
• kleefkruid: Normaalgezien verlicht kleefkruid de klachten van een urineweginfectie, maar dit werkt soms ook voor een overactieve blaas
• maïsbaard: Deze fijne draden zijn gevuld met antioxidanten en vitaminen. Ze bestrijden een urineweginfectie, maar ze zijn ook inzetbaar om een overactieve blaas te behandelen.

Leefstijl

Voorts is een gezond gewicht nodig wanneer een overactieve blaas het gevolg is van overgewicht. Stoppen met roken is verstandig aangezien roken de blaas irriteert. Ook drugs nemen is niet aanbevolen; dit veroorzaakt net als roken tal van andere gezondheidsproblemen. Daarnaast moet de patiënt op regelmatige tijdstippen naar het toilet gaat waarbij hij de blaas volledig probeert te ledigen. De plas ophouden is onverstandig omdat dit de zenuwen beschadigt die verantwoordelijk zijn voor het gaan naar het toilet.

Professionele medische behandeling

Oefeningen

Een arts verwijst de patiënt mogelijk naar een fysiotherapeut en/of een verpleegkundige voor bekkenbodemspieroefeningen en/of blaastraining.

Medicatie

Als deze therapie in combinatie met zelfzorgmaatregelen niet succesvol is, is medicatie vaak de volgende stap in de behandeling. Diverse farmaceutische behandelingsopties zijn voorts beschikbaar voor patiënten met een overactieve blaas. De arts zet bijvoorbeeld anticholinergica (medicijnen die de spierbewegingen remmen) in in de vorm van antimuscarine-medicijnen in. Antimuscarine-medicijnen blokkeren namelijk muscarine receptoren. Antimuscarine-medicijnen schrijft de arts voor voor onder andere bewegingsaandoeningen, hartritmestoornissen, parkinsonisme (sommige symptomen van de ziekte van Parkinson en andere neurologische symptomen), astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen) en als pupil verwijdend middel (mydriaticum). Soms moet de arts een spierontspanner (botox) inspuiten in de blaasspier, hetgeen hij uitvoert met behulp van een cystoscopie.

Katheter

Bij sommige patiënten is het nodig om een katheter te plaatsen om de overtollige urine af te voeren.

Zenuwstimulatie

Tibiale zenuwstimulatie
De symptomen van een overactieve blaas zijn eveneens te verminderen door tibiale zenuwstimulatie, ook gekend als ‘PTNS’ (Percutaneous Tibial Nerve Stimulation). Tibiale zenuwstimulatie is een pijnloze procedure waarbij de arts een dunne naaldelektrode in de enkel in de buurt van de tibiale zenuw (zenuw van het scheenbeen) inbrengt. Vervolgens worden elektrische pulsen via een handstimulator naar de zenuwen in de wervelkolom gestuurd. Deze zenuwen zorgen voor de functie van de bekkenbodemspieren. Frequente toiletbezoeken dalen hiermee gemiddeld met dertig procent, en ook ’s nachts moet een patiënt hierdoor minder vaak het bed uit. Het belangrijkste voordeel van deze techniek is dat de incontinentie-episodes volledig verdwijnen.

Sacrale neurostimulatie
Een andere vorm van zenuwstimulatie is ‘sacrale neurostimulatie’. Hierbij stuurt een geïmplanteerd apparaatje lichte elektrische pulsen naar de zenuwen die verantwoordelijk zijn voor de blaas- en/of darmfunctie. De zenuwen krijgen hierdoor ‘goede’ signalen zodat de patiënt weer controle krijgt over de blaas.

Operatie

Af en toe is een chirurgische ingreep nodig waarbij de arts een kunstmatige uitgang maakt om urine af te voeren. De chirurg maakt dan met behulp van een stukje darm een nieuw reservoir, zodat de verzamelde urine hierin terecht komt. Deze operatietechniek is gekend als ‘Continente urinederivatie’ of ‘urostoma’.

Prognose

Patiënten met deze aandoening voelen zich zonder behandeling erg beschaamd en verlegen, waardoor ze zich gaan isoleren. Hierdoor ontstaan problemen op het werk en met het sociale leven, wat resulteert in een verlaagde kwaliteit van leven. Vele patiënten zijn verrast dat de blaas weer tot rust komt dankzij voedingsadviezen en andere leefstijltips. Bij een aantal patiënten verbeteren de klachten eveneens dankzij medicatie.

Complicaties

Volgens een studie is het gebruik van antimuscarine-medicatie vooral bij vrouwen voor de behandeling van een overactieve blaas gekoppeld aan een verhoogd risico op een depressie. Bij mannen is dit risico ook verhoogd, maar zij zijn minder snel getroffen. Dit blijkt uit een wetenschappelijk onderzoek uit 2010 dat verscheen in het tijdschrift 'Neuropsychopharmacology'. Slaapstoornissen, vermoeidheid en een verminderde seksualiteit en gemengde incontinentie zijn tot slot andere complicaties.

Lees verder

• Blaastraining: Betere blaascontrole bij urine-incontinentie