Overactieve blaas: Oorzaken, symptomen en behandeling

Een aantal patiënten ervaart regelmatig een dringende behoefte om de blaas te legen, wat wijst op een overactieve blaas. Soms gaat dit gepaard met incontinentie, waarbij urineverlies optreedt. Deze aandoening kan door diverse aandoeningen en omgevingsfactoren worden veroorzaakt. Het identificeren van de uitlokkende factoren kan helpen bij het toepassen van zelfzorgmaatregelen om de blaas te kalmeren. In sommige gevallen is echter medische behandeling noodzakelijk om de onderliggende problemen aan te pakken. Mogelijke behandelingen zijn onder andere oefeningen, medicatie, katheterisatie, zenuwstimulatie en, in extreme gevallen, chirurgie. Deze aandoening kan ook enkele complicaties met zich meebrengen.

• Anatomie blaas en relatie tot overactieve blaas
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van een overactieve blaas
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Prognose
• Diagnose en onderzoeken
• Diagnostisch criterium
• Diagnostisch onderzoek
• Zelfzorg en huismiddeltjes
• Voeding en drank
• Kruiden
• Leefstijl
• Professionele medische behandeling
• Oefeningen
• Medicatie
• Katheter
• Zenuwstimulatie
• Chirurgie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Voeding en leefstijl
• Blaastraining
• Oefeningen
• Vermijden van irriterende factoren

Anatomie blaas en relatie tot overactieve blaas

De blaas is een belangrijk orgaan in het urinestelsel dat fungeert als opslagplaats voor urine. Het is een holle spier die zich uitzet naarmate urine zich ophoopt en zich samentrekt om urine uit te drijven via de plasbuis. Een overactieve blaas (OAB) wordt gekarakteriseerd door plotselinge, oncontroleerbare aandrang om te urineren, vaak gepaard met frequent urineren en in sommige gevallen ongewenst urineverlies. Dit wordt veroorzaakt door een verstoring in de normale samentrekkingen van de blaas.

Anatomie van de blaas
De blaas bevindt zich in het bekken en heeft de vorm van een peer. Het is omgeven door spierweefsel, het detrusor-spierweefsel, dat verantwoordelijk is voor het samentrekken van de blaas tijdens het urineren. De blaas wordt geleegd via de urethra, die de urine naar buiten transporteert. Wanneer de blaas zich vult, verzendt het zenuwstelsel signalen naar de hersenen om de aandrang om te urineren te ervaren.

Relatie tot overactieve blaas
Bij een overactieve blaas is er een ongewilde samentrekking van het detrusor-spierweefsel, wat leidt tot een plotselinge en dringende behoefte om te urineren. Deze ongecontroleerde samentrekkingen kunnen optreden zonder een significante hoeveelheid urine in de blaas, wat leidt tot frequente aandrang en soms ongewenst urineverlies (incontinentie). De communicatie tussen de blaas en het zenuwstelsel is verstoord, waardoor de blaas zich onterecht samentrekt.

Epidemiologie

De overactieve blaas is een veelvoorkomende aandoening die wereldwijd miljoenen mensen treft. De prevalentie neemt toe met de leeftijd en is vaker aanwezig bij vrouwen dan bij mannen. De aandoening kan een grote invloed hebben op de kwaliteit van leven en kan leiden tot sociaal isolement, emotionele stress en verminderde fysieke activiteit.

Prevalentie bij volwassenen
Ongeveer 16% van de volwassenen wereldwijd heeft te maken met symptomen van overactieve blaas, met een hogere prevalentie bij vrouwen dan bij mannen. Studies suggereren dat 1 op de 4 vrouwen boven de 40 jaar symptomen van een overactieve blaas ervaart. De prevalentie neemt toe met de leeftijd, waarbij ouderen een groter risico lopen op het ontwikkelen van OAB.

Levenskwaliteit en impact op dagelijks functioneren
OAB heeft een aanzienlijke invloed op de kwaliteit van leven van patiënten. Veel mensen met overactieve blaas vermijden sociale situaties en beperken hun activiteiten uit angst voor ongecontroleerd urineverlies. Dit kan leiden tot een verhoogd risico op depressie, angst en sociaal isolement. Het kost patiënten vaak tijd en middelen om geschikte behandelingsopties te vinden om de symptomen te beheersen.

Mechanisme

Het mechanisme achter de overactieve blaas is complex en omvat zowel neurologische als spiergerelateerde componenten. Er is een verstoring in de normale communicatie tussen de blaas en het zenuwstelsel, wat leidt tot overmatige samentrekkingen van de blaas. De oorzaken kunnen variëren van onderliggende medische aandoeningen tot levensstijlkeuzes.

Neurologisch mechanisme
De blaasfunctie wordt gereguleerd door het autonome zenuwstelsel, dat signalen van de hersenen naar de blaas stuurt. Bij OAB is er een overactiviteit van de zenuwen die de detrusor-spier aansteken, wat leidt tot ongewenste contracties van de blaas. Dit kan veroorzaakt worden door een beschadiging of verstoring van de zenuwen die de blaas beïnvloeden.

Spiermechanisme
Naast neurologische factoren speelt de blaaswand ook een cruciale rol. De detrusor-spier, die de blaaswand vormt, kan overactief worden bij OAB, wat leidt tot plotselinge samentrekkingen die resulteren in aandrang om te urineren. Spierversterking of overactiviteit kan ontstaan door inflammatoire processen of overbelasting van de blaaswand door bijvoorbeeld overmatige vulling of langdurige infecties.

Oorzaken van een overactieve blaas

Een overactieve blaas leidt tot onwillekeurige vul- en ledigingscycli zonder altijd een voorafgaand waarschuwingssignaal. Deze reflexmatige contracties kunnen verschillende oorzaken hebben, waaronder problemen met de sluitspier van de blaas of andere aandoeningen en omgevingsfactoren.

Aandoeningen

Verschillende aandoeningen kunnen bijdragen aan de symptomen van een overactieve blaas, zoals:

• acute urineweginfecties
• afwijkingen in de blaas, zoals
• blaaskanker (kanker in de blaas met bloed in de urine)
• blaasstenen (harde ophopingen van mineralen in de blaas)
• onvoldoende lediging van de blaas (urineretentie)
• een blaastumor
• diabetes mellitus (suikerziekte) en diabetische neuropathie: Diabetes kan zenuwschade veroorzaken, wat leidt tot een verstoring van de signalen van de hersenen naar de blaas. Als diabetes goed onder controle is, kunnen de symptomen verbeteren.
• een afwijkende blaasstructuur
• bacteriële infecties: Bij sommige patiënten met een overactieve blaas zijn lage ontstekingswaarden aanwezig, wat kan leiden tot verhoogde prikkeling van de gevoelszenuwen in de blaaswanden.
• nieraandoeningen
• operaties (vaak tijdelijk, maar soms ook chronisch)
• belemmerde blaasstroom
• prikkelbaredarmsyndroom (darmziekte met symptomen van diarree en obstipatie)
• loopproblemen die leiden tot urgente plasbehoeften omdat de patiënt de badkamer niet op tijd kan bereiken
• neurologische aandoeningen, zoals
• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen)
• dementie (verminderde cognitieve functie door veroudering)
• beroerte (onvoldoende bloedstroom naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• rugproblemen (ruggengraatletsel, tussenwervelschijfbreuk, degeneratieve tussenwervelziekte)

Omgevingsfactoren

Ook bepaalde omgevingsfactoren kunnen een overactieve blaas veroorzaken:

• het gebruik van medicatie die een snelle toename van de urineproductie bevordert, zoals diuretica (plaspillen)
• overmatig gebruik van drugs, cafeïne of alcohol
• menopauze: Tijdens de menopauze daalt het oestrogeengehalte, wat cruciaal is voor de gezondheid van de blaas- en urinebuisweefsels. Vaginale droogheid en gevoeligheid tijdens de geslachtsgemeenschap kunnen indicatoren zijn van een overactieve blaas. Het uitdrogen en verdunnen van het vaginale en blaasweefsel maakt de blaas gevoeliger.
• negatieve seksuele ervaringen (kunnen spanning in de bekkenbodem verhogen)
• overgewicht
• overmatige vochtinname
• problemen bij de zindelijkheidstraining (verkeerd aangeleerd gedrag)
• roken
• stress

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die bijdragen aan de ontwikkeling van een overactieve blaas. Hoewel sommige van deze factoren buiten de controle van de patiënt liggen, kunnen anderen worden beheerd om de symptomen te verminderen of de progressie van de aandoening te vertragen.

Leeftijd
De prevalentie van OAB neemt toe met de leeftijd. Bij ouderen komt de aandoening veel vaker voor, mede door verzwakking van de blaasspieren en veranderingen in de zenuwcommunicatie. Deze leeftijdsgerelateerde veranderingen kunnen de controle over de blaasfunctie verminderen.

Geslacht
Vrouwen hebben meer kans op het ontwikkelen van OAB dan mannen. Hormonale veranderingen, zoals die tijdens de zwangerschap en de menopauze, kunnen bijdragen aan een verminderde blaasspierfunctie en verhoogde incidentie van OAB. Het risico op OAB neemt bij vrouwen verder toe naarmate ze ouder worden.

Medische aandoeningen
Bepaalde medische aandoeningen verhogen het risico op OAB. Diabetes, neurologische aandoeningen zoals Parkinson, beroertes en multiple sclerose kunnen de zenuwcommunicatie naar de blaas verstoren, wat leidt tot symptomen van OAB. Andere aandoeningen zoals chronische urineweginfecties en prostaatproblemen bij mannen kunnen ook bijdragen aan de ontwikkeling van OAB.

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten lopen een groter risico op het ontwikkelen van een overactieve blaas. Dit kan te maken hebben met leeftijd, geslacht of andere medische aandoeningen die de blaasfunctie beïnvloeden.

Ouderen
Oudere volwassenen zijn een risicogroep voor OAB vanwege de natuurlijke veroudering van de blaasfunctie. De blaasspier kan minder elastisch worden, wat de blaas niet in staat stelt zich volledig te legen. Bovendien kunnen zenuwbeschadigingen die optreden bij veroudering bijdragen aan overactieve blaas-symptomen.

Vrouwen tijdens de menopauze
Vrouwen in de menopauze lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van OAB vanwege de afname van oestrogeen, wat invloed heeft op de blaasspierfunctie. Hormonale veranderingen kunnen de kracht en het functioneren van de blaasspieren verminderen, waardoor de blaas sneller samentrekt.

Mensen met neurologische aandoeningen
Patiënten met neurologische aandoeningen zoals een beroerte, diabetes of multiple sclerose hebben een verhoogd risico op OAB. Deze aandoeningen kunnen de zenuwen die de blaas reguleren beschadigen, wat leidt tot een verstoorde blaasfunctie.

Symptomen

Een overactieve blaas leidt tot plasproblemen zowel overdag als 's nachts. Patiënten ervaren een plotselinge, vaak onbedwingbare drang om te urineren. Deze dringende plasdrang (urinaire urgentie) kan leiden tot onvrijwillig urineverlies, ook wel aangeduid als ‘aandrangincontinentie’ of ‘urge-incontinentie’. Bij sommige patiënten ontstaat urge-incontinentie zelfs bij hoesten of lachen. Vaak moeten patiënten meer dan acht keer per dag plassen, en soms zelfs al na tien minuten, wat bekend staat als pollakisurie. Ook nachtelijk plassen (nycturie) komt voor; patiënten moeten dan vaker dan één keer per nacht opstaan om te urineren. Sommige patiënten ervaren ook blaasspasmen (plotse krampen door samentrekking van de blaas). Daarnaast hebben veel patiënten met deze blaasproblemen last van slaapapneu, een slaapstoornis.

Alarmsymptomen

Er zijn verschillende symptomen die kunnen wijzen op een ernstige vorm van overactieve blaas die onmiddellijke medische aandacht vereist. Het is belangrijk dat patiënten deze symptomen herkennen om tijdig behandeling te zoeken.

Ongecontroleerd urineverlies
Wanneer de aandrang om te urineren niet kan worden gecontroleerd, zelfs na het proberen om naar het toilet te gaan, kan dit wijzen op een ernstige vorm van OAB. Dit type ongecontroleerd urineverlies kan leiden tot sociale problemen en verhoogde emotionele stress.

Pijn bij urineren
Hoewel OAB niet altijd gepaard gaat met pijn, kunnen patiënten met OAB soms pijn of ongemak ervaren tijdens het urineren. Dit kan wijzen op een bijkomende infectie of complicaties die onmiddellijke behandeling vereisen.

Bloed in de urine
Het verschijnen van bloed in de urine kan duiden op een infectie, een blaasbeschadiging of een ander onderliggend probleem dat de blaasfunctie beïnvloedt. Het is essentieel dat patiënten bij het zien van bloed in hun urine onmiddellijk medische hulp zoeken.

Prognose

De prognose van een overactieve blaas hangt af van de onderliggende oorzaak en de effectiviteit van de behandeling. Voor veel patiënten kunnen de symptomen goed worden beheerd met medicijnen en gedragsveranderingen, hoewel sommige patiënten blijvende symptomen ervaren.

Behandeling en controle
De behandeling van OAB varieert van niet-invasieve therapieën zoals blaastraining en medicijnen tot meer geavanceerde behandelingen zoals botox-injecties en operaties. De prognose verbetert doorgaans met tijdige en geschikte behandeling.

Langdurige symptomen
Voor sommige patiënten kunnen de symptomen van OAB blijven bestaan, zelfs met behandeling. Het is belangrijk om een langdurige controle te behouden om de symptomen effectief te beheren en de kwaliteit van leven te verbeteren.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium

Een overactieve blaas wordt gediagnosticeerd wanneer een patiënt meer dan acht keer per dag naar het toilet moet.

Diagnostisch onderzoek

De arts zal vragen stellen over de frequentie van de klachten, de hoeveelheid vochtinname, en eventueel urineverlies. Soms wordt een plasdagboek bijgehouden op verzoek van de arts. De arts voert ook een uroflowmetrie (onderzoek van de urinestraal) en een urodynamisch onderzoek (UDO) uit om de blaasfunctie te beoordelen. In sommige gevallen is een cystoscopie (inwendig kijkonderzoek van de blaas) nodig.

Zelfzorg en huismiddeltjes

Voeding en drank

Het is belangrijk om voldoende vocht te drinken om toxines en bacteriën uit het lichaam te verwijderen en urineweginfecties te voorkomen. Vermijd echter melk, thee, cola, energiedranken, cafeïne, alcohol, citrusdranken en koolzuurhoudende dranken, vooral vlak voor het slapengaan, om nachtelijk plassen (nycturie) te vermijden. Zure voedingsmiddelen zoals citrusvruchten, tomaten en sinaasappels, evenals pittig voedsel, moeten worden vermeden. Zuivelproducten, koekjes, chocolade, desserts, rauwe uien, chips, gezouten noten, zoute voedingsmiddelen, wasabi, suiker of honing en kunstmatige zoetstoffen zijn ook af te raden. Zorg voor een vezelrijke voeding met granen, groenten en fruit om obstipatie te voorkomen, wat kan bijdragen aan een overactieve blaas.

Kruiden

Enkele kruiden kunnen helpen om de blaasspieren te ontspannen:

• Blaaswier: Dit zeewier is rijk aan jodium en nuttig bij een trage werking van de schildklier (hypothyreoïdie).
• Capsaïcine: Bevat in chilipepers en kan een brandend gevoel in de mond veroorzaken. Er is enig bewijs dat het de symptomen van een overactieve blaas bij sommige patiënten kan verminderen, hoewel dit nog onderwerp van wetenschappelijk onderzoek is.
• Ginseng: Deze wortelplant heeft antidiuretische eigenschappen die kunnen helpen bij een overactieve blaas door de frequentie van urineren te verminderen.
• Gosha-jinki-gan: Dit Japanse kruid kan de symptomen van een overactieve blaas verminderen, vooral bij mannen met een vergrote prostaat (prostaathypertrofie).
• Hachi-mi-jio-gan: Dit Chinese kruid ontspant de blaasspieren en kan blaasspasmen helpen voorkomen.
• Kleefkruid: Hoewel meestal gebruikt voor urineweginfecties, kan het ook symptomen van een overactieve blaas verlichten.
• Maïsbaard: Deze fijne draden zijn rijk aan antioxidanten en vitaminen. Ze bestrijden urineweginfecties en kunnen ook nuttig zijn bij de behandeling van een overactieve blaas.

Leefstijl

Een gezond gewicht is cruciaal bij een overactieve blaas die veroorzaakt wordt door overgewicht. Stoppen met roken is ook belangrijk, omdat roken de blaas kan irriteren. Het vermijden van drugs en het regelmatig volledig ledigen van de blaas zijn eveneens aanbevolen. Het is onverstandig om de plas op te houden, omdat dit de zenuwen die verantwoordelijk zijn voor de blaasfunctie kan beschadigen.

Professionele medische behandeling

Oefeningen

Een arts kan een fysiotherapeut of verpleegkundige inschakelen voor bekkenbodemspieroefeningen en/of blaastraining.

Medicatie

Als zelfzorgmaatregelen en oefeningen niet effectief zijn, kunnen medicijnen worden voorgeschreven. Anticholinergica, zoals antimuscarine-medicijnen, worden vaak gebruikt om de spierbewegingen te remmen door muscarine receptoren te blokkeren. Deze medicijnen worden ook voorgeschreven voor andere aandoeningen zoals bewegingsstoornissen en hartritmestoornissen. Soms kan een arts overwegen om botox in te spuiten in de blaasspier via een cystoscopie.

Katheter

In sommige gevallen is het noodzakelijk om een katheter te plaatsen om overtollige urine af te voeren.

Zenuwstimulatie

Tibiale zenuwstimulatie
Tibiale zenuwstimulatie, ook wel bekend als PTNS (Percutaneous Tibial Nerve Stimulation), kan de symptomen van een overactieve blaas verlichten. Deze pijnloze procedure omvat het inbrengen van een dunne naaldelektrode in de enkel nabij de tibiale zenuw. Elektrische pulsen worden via een handstimulator naar de zenuwen in de wervelkolom gestuurd, wat de functie van de bekkenbodemspieren beïnvloedt. Frequente toiletbezoeken kunnen met gemiddeld dertig procent verminderen, en ook het nachtelijk urineren kan afnemen.

Sacrale neurostimulatie
Sacrale neurostimulatie is een andere techniek waarbij een geïmplanteerd apparaatje lichte elektrische pulsen naar de zenuwen stuurt die verantwoordelijk zijn voor de blaas- en/of darmfunctie. Dit helpt de zenuwen om de blaas beter te reguleren.

Chirurgie

In sommige gevallen kan een chirurgische ingreep nodig zijn om een kunstmatige uitgang te creëren voor urineafvoer. Hierbij wordt een nieuw reservoir gemaakt met behulp van een stuk darm, wat bekend staat als ‘continentie urinederivatie’ of ‘urostoma’.

Prognose

Patiënten met een overactieve blaas kunnen zich zonder behandeling vaak beschaamd en geïsoleerd voelen, wat kan leiden tot problemen op het werk en in sociale situaties. De kwaliteit van leven kan hierdoor aanzienlijk verminderen. Veel patiënten merken echter verbetering in de symptomen door voedingsadviezen en andere leefstijlaanpassingen. Medicatie kan ook bijdragen aan verlichting van de klachten.

Complicaties

Het gebruik van antimuscarine-medicatie, vooral bij vrouwen, kan volgens een studie het risico op depressie verhogen. Bij mannen is dit risico ook verhoogd, maar minder uitgesproken. Dit werd aangetoond in een wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd in 2010 in het tijdschrift 'Neuropsychopharmacology'. Andere mogelijke complicaties zijn slaapstoornissen, vermoeidheid, verminderde seksualiteit, en gemengde incontinentie.

Preventie

Voeding en leefstijl

Om een overactieve blaas te voorkomen of de symptomen te verlichten, kan een gezonde levensstijl nuttig zijn:

• Vezelrijke voeding: Eet veel groenten, fruit en volkoren producten om obstipatie te voorkomen.
• Vochtinname: Drink voldoende water, maar beperk cafeïne, alcohol en andere irriterende dranken.
• Gezond gewicht: Behoud een gezond gewicht om druk op de blaas te verminderen.
• Roken: Stop met roken om blaasirritatie te voorkomen.

Blaastraining

• Regelmatige Plasmomenten: Probeer je blaas op gezette tijden te legen om de frequentie te reguleren.
• Plasdagboek: Houd een dagboek bij om je plasgewoonten en symptomen te monitoren.

Oefeningen

Bekkenbodemspieroefeningen helpen de controle over de blaas te verbeteren en kunnen de symptomen verlichten.

Vermijden van irriterende factoren

• Kruiden en specerijen: Vermijd voedsel dat je blaas kan irriteren, zoals citrusvruchten en pittig eten.
• Stressmanagement: Stress kan symptomen verergeren; zoek ontspanningstechnieken die voor jou werken.

Lees verder

• Blaastraining: Betere blaascontrole bij urine-incontinentie