Diabetische neuropathie: Zenuwschade door diabetes met pijn

Zenuwschade door diabetes, bekend als diabetische neuropathie, is één van de meest voorkomende complicaties bij patiënten die langdurig aan diabetes lijden. Circa 70% van de diabetici krijgt ooit te maken met diabetische neuropathie. Deze complicatie van diabetes komt tot stand door een verhoogde bloedsuikerspiegel (hyperglykemie), waardoor schade aan de zenuwen optreedt. Vooral de handen en voeten zijn getroffen, maar de complicatie treft ook andere lichaamssystemen zoals onder andere de ogen, de bloedvaten, het gezicht, de urinewegen en het spijsverteringskanaal. Een medische behandeling is mogelijk, maar preventie is wel de belangrijkste sleutel. Een normale en stabiele bloedsuikerspiegel in combinatie met een gezonde levensstijl voorkomen heel wat complicaties.

• Oorzaken: Te hoge bloedsuikerspiegel
• Risicofactoren
• Vormen diabetische neuropathie
• Autonome neuropathie
• Perifere neuropathie
• Proximale neuropathie
• Focale neuropathie
• Symptomen: Pijn aan veel lichaamsdelen
• Bloedvaten
• Borstkas en buik
• Dijen, heupen, billen en benen
• Geslachtsorganen
• Gezicht
• Ledematen
• Pijn
• Spijsverteringskanaal
• Urinewegen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Preventie
• Bloedglucosegehalte op peil houden
• Levensstijl
• Voeding
• Voetverzorging
• Prognose van complicatie van diabetes
• Complicaties door zenuwschade

Oorzaken: Te hoge bloedsuikerspiegel

Neuropathie is het gevolg van een hogere dan normale bloedsuikerspiegel (hyperglykemie). Na verloop van tijd treedt bij deze toestand schade op aan de kleine bloedvaten die de zenuwen ondersteunen. Hierdoor gaan de bloedvaten en zenuwen afsterven, waardoor de zenuwen niet meer (goed) functioneren. Diabetische neuropathie verschijnt mogelijk op elk moment bij patiënten met diabetes, maar meestal gebeurt dit bij patiënten die al minstens 25 jaar lijden aan suikerziekte.

Risicofactoren

Risicofactoren voor diabetische neuropathie zijn:

• een nierziekte: Diabetes mellitus veroorzaakt schade aan de nieren (diabetische nefropathie), waardoor bepaalde gifstoffen in het bloed verhogen wat bijdraagt aan de zenuwschade.
• een ongezonde voeding
• een verhoogde bloeddruk (hypertensie)
• leeftijd: Des te langer een patiënt diabetes heeft die ongecontroleerd is, des te sneller hij te maken krijgt met diabetische neuropathie.
• overgewicht (een BMI boven 24 verhoogt het risico op diabetische neuropathie)
• overmatig alcoholgebruik
• roken
• weinig lichaamsbeweging

Vormen diabetische neuropathie

Diabetische neuropathie is onderverdeeld in autonome, perifere, proximale en focale neuropathie.

Autonome neuropathie

Bij autonome neuropathie zijn de zenuwen die van spijsverteringsstelsel, de urinewegen, de geslachtsorganen, het hart en bloedvaten, de zweetklieren, de longen en de ogen aangetast. Autonome neuropathie veroorzaakt urineweginfecties, erectiestoornissen, diarree, obstipatie, braken en een opgeblazen gevoel.

Perifere neuropathie

Perifere neuropathie komt het vaakst tot uiting. Hierbij treedt zenuwschade op buiten de hersenen en het ruggenmerg. De tenen, voeten, benen, handen en armen zijn hierbij aangetast. Jeuk, pijn, gevoelloosheid, tintelingen of zwakte in voornamelijk de handen en voeten zijn hierbij kenmerkend.

Proximale neuropathie

De benen, de dijen, de heupen en het zitvlak zijn getroffen bij proximale neuropathie.

Focale neuropathie

Patiënten met focale neuropathie door diabetes, krijgen problemen met de zenuwen in de ogen, de gezichtsspieren, de oren, het bekken en de achterrug, de borst, de buik, de dijen, de benen en de voeten.

Symptomen: Pijn aan veel lichaamsdelen

Enkele milde tot ernstige symptomen van diabetische neuropathie verschijnen. Normaal gesproken zijn de ledematen het vaakst aangetast, maar heel wat lichaamsstructuren vertonen mogelijk tekenen van de diabetescomplicatie.

Bloedvaten

Wanneer de bloedvaten zijn aangetast, verschijnen diverse tekenen. Het is voor de patiënt aanbevolen om rustig recht te gaan staan, eventueel steunkousen te dragen en/of medicijnen te nemen om deze problemen te voorkomen:

• braken
• duizeligheid
• een lage bloeddruk (hypotensie)
• een snellere hartslag (tachycardie)
• een voller gevoel dan normaal
• misselijkheid
• orthostatische hypotensie (lage bloeddruk bij het rechtstaan)
• problemen om de lichaamstemperatuur te regelen
• zweetproblemen: meer zweten (hyperhidrose) of minder zweten (hypohidrose)

Borstkas en buik

Ernstige pijn in een bepaald gebied, zoals de lage rug (lage rugpijn) of het been/de benen zijn mogelijk wanneer de borstkas en buik getroffen zijn. Een gezwollen buik en gewichtsverlies behoren bovendien tot de mogelijkheden. Soms verwart de arts dit soort pijn met een hartaanval of appendicitis (ontsteking van het aanhangsel van de blindedarm).

Dijen, heupen, billen en benen

Plotselinge, ernstige pijn in de heup en dij of billen komt voor. Ook verzwakken de dijspieren en sterven ze zelfs stilaan af. Verder heeft een patiënt het moeilijk om recht te gaan staan vanuit een zittende positie.

Geslachtsorganen

Mannen
Diabetische neuropathie treft mogelijk de geslachtsorganen, waarbij volgende klachten tot uiting komen bij mannen: een ‘droge’ of verminderde zaadlozing en/of geen erectie krijgen of kunnen behouden (erectiele dysfunctie). Medicijnen, therapie, implantaten of injecties in de penis, en vacuüm erectie-apparaten zijn beschikbare behandelingsmogelijkheden voor mannen.

Vrouwen
Vrouwen ervaren door diabetische neuropathie sneller vaginale droogheid en minder of geen orgasmes. Bepaalde zalven, medicijnen en vaginale oestrogeencrèmes en andere hulpmiddelen zijn hiervoor beschikbaar.

Gezicht

Aangezicht
Wanneer de spieren in het gezicht zijn getroffen, ontstaan bijvoorbeeld tongpijn, tongtintelingen en hyposmie (verminderde reukzin) of anosmie (geen reukvermogen). Bell’s palsy (plotse verlamming aan één zijde van het gezicht is een ander mogelijk symptoom. Enkele tekenen hiervan zijn onder andere spreek- en slikproblemen, kwijlen, oorsuizen, hoofdpijn en een droge mond. Af en toe presenteert de patiënt zich zelfs met neuszweren. De gezichtsgerelateerde problemen verbeteren soms in de loop van de tijd, maar de arts zet mogelijk wel een ondersteunende behandeling in met medicijnen.

Ogen
Wanneer (meestal) beide ogen zijn aangetast, is sprake van diabetische retinopathie. Dit kenmerkt zich door onder andere dubbelzien (diplopie), floaters (drijvers), nachtblindheid, rode ogen, bloedingen in het oog, scotomen (schaduwen of ontbrekende delen in het gezichtsvermogen) en oogpijn. Bovendien komen veranderingen voor in de manier waarop de ogen zich aanpassen van licht naar donker. Miosis (vernauwde pupil) komt bijvoorbeeld mogelijk tot stand. De oogcomplicaties zijn mogelijk wel permanent indien de oogarts deze niet tijdig behandelt. Medicijnen, lasertherapie en chirurgie zijn de belangrijkste behandelvormen voor de oogklachten.

Ledematen

De ledematen zijn het vaakst getroffen door diabetische neuropathie. Volgende mogelijke klachten komen hierbij tot stand:

• (spier)zwakte
• brandende, stekende, scherpe of schietende pijn in de voeten (brandende voeten) en soms ook jeukende voeten
• een verlies van reflexen, vooral in de enkels
• erg koude of warm aanvoelende handen en voeten (koude handen en voeten, brandende handen)
• ernstige voetproblemen, zoals huidzweren, infecties, vervormingen & botpijn en gewrichtspijn
• gevoelloosheid aan de voeten (zelfs een blaar is niet voelbaar)
• gezwollen voeten en enkels (door een voetinfectie)
• het carpaletunnelsyndroom (gevoelloosheid, tintelingen, pijn en/of zwakte in hand)
• niet in staat zijn om de voeten te voelen bij het lopen
• oksels: okselpijn en gezwollen oksels
• onstabiel gevoel bij het lopen of rechtstaan op de voeten
• tintelingen in de voeten

Sommige patiënten zijn gebaat met capsaïcine crème. Deze crème past de patiënt topisch toe (op de huid) om de pijn te verlichten. Wel heeft deze crème mogelijk bijwerkingen zoals een brandend gevoel en huidirritatie, waardoor een overleg met de arts steeds nodig is.

Pijn

Een verhoogde gevoeligheid voor aanraking komt tot stand. Bij en niet-pijnlijke pijnprikkel heeft een patiënt reeds pijn, zoals bijvoorbeeld pijn voelen wanneer lakens de voeten aanraken. Dit symptoom is in medische termen gekend als ‘allodynie’. Medicijnen die pijn bestrijden, omvatten opioïden (krachtige pijnstillers) en opioïd-achtige medicijnen, anticonvulsiva en tricyclische antidepressiva. Daarnaast zijn enkele patiënten gebaat bij transcutane elektrische zenuwstimulatie (TENS), wat eveneens inzetbaar is voor pijn aan de ledematen. Bij deze behandelingstechniek komen pijnsignalen niet in de hersenen terecht. TENS (transcutane elektrische zenuwstimulatie) levert elektrische impulsen aan specifieke zenuwbanen door middel van kleine elektroden die de arts op de huid plaatst. Deze veilige en pijnloze procedure is evenwel niet voor alle soorten pijn inzetbaar. Af en toe moet de arts een chirurgische ingreep uitvoeren wanneer zenuwschade in de ledematen is opgetreden. Accupunctuur, chiropraxie, massage en/of osteopathie zijn tot slot alternatieve behandelingstechnieken om neuropathische pijn (zenuwpijn) te verlichten.

Spijsverteringskanaal

Wanneer het spijsverteringskanaal aangetast is, verschijnen volgende tekenen:

• braken
• brandend maagzuur
• diarree
• een opgeblazen gevoel
• een combinatie van diarree en obstipatie
• een vol gevoel na het eten van kleine maaltijden
• gastoparese (vertraagde maagontlediging)
• misselijkheid
• obstipatie

Medicijnen verlichten deze symptomen.

Urinewegen

Wanneer de urinewegen aangetast zijn, gaat dit gepaard met deze tekenen:

• blaasspasmen (plotse krampen door samentrekking van de blaas)
• een neurogene blaas (zenuwschade door ziekte of letsel met plasproblemen)
• een opgeblazen gevoel
• een overactieve blaas
• urine-incontinentie (lekkende urine) (urine-incontinentie bij mannen)
• urineretentie (blaas kan niet of onvolledig geledigd worden)
• urineweginfecties (zoals een blaasontsteking)
• vakere toiletbezoeken tijdens de nacht

Medicijnen, (regelmatige) katheterisatie of chirurgie zijn mogelijke behandelingsopties voor deze problemen.

Diagnose en onderzoeken

De diabetesarts - een endocrinoloog – controleert de patiënt bij elk bezoek op tekenen van zenuwschade. De arts voert een zenuwgeleidingsonderzoek uit. Hiermee detecteert hij de snelheid waarmee de zenuwen berichten versturen. Ook een elektromyografie is inzetbaar om diabetische neuropathie te identificeren. Met dit onderzoek controleert de arts hoe goed de zenuwen en spieren samenwerken. Bij een filamenttest onderzoekt de arts de pijn bij aanraking met behulp van een zachte nylonvezel. Kwantitatief sensorische onderzoeken zijn inzetbaar om te kijken hoe zenuwen reageren op trillingen en veranderingen in de temperatuur. Verder zijn speciale autonome testen belangrijk om de bloeddruk in verschillende posities te bekijken alsook om het zweetvermogen te controleren. Een jaarlijks oogonderzoek (oogarts) en voetonderzoek (podoloog) zijn tot slot essentieel.

Behandeling

Een vroegtijdige behandeling voor neuropathie voorkomt verdere zenuwschade pijn en vermindert pijn. De beste behandeling bestaat uit preventieve maatregelen in combinatie met een gezonde levensstijl zodat de bloedsuiker weer goed geregeld is. De arts zet mogelijk eveneens medicijnen om de pijn te verlichten. De behandeling van diabetes gebeurt verder multidisciplinair door:

• een diëtist
• een diabetesverpleegkundige / diabeteseducator
• een diabetoloog
• een endocrinoloog
• een fysiotherapeut
• een nefroloog (nieren)
• een neuroloog
• een oogarts
• een podoloog (voeten)

Preventie

Bloedglucosegehalte op peil houden

De beste manier om diabetische neuropathie te voorkomen of te vertragen, is door het bloedglucosegehalte in het doelbereik te houden. Dit doet de patiënt door te letten op de voeding, regelmatige lichaamsbeweging uit te voeren en dagelijks een bloedglucosemeter te gebruiken. De patiënt krijgt voorts best tweemaal per jaar een A1c-bloedtest. Een A1c-bloedonderzoek geeft de gemiddelde bloedglucose weer van de afgelopen twee à drie maanden. Een A1c van minder dan 7% is ideaal om diabetische neuropathie te voorkomen. Als A1c consequent afwijkt van dit percentage, dan is het soms nodig om wijzigingen aan te brengen in het diabeteszorgplan van de patiënt, zodat de patiënt de aandoening beter onder controle kan houden, de zenuwen beschermd blijven en de neuropathiesymptomen verminderen.

Levensstijl

De patiënt pakt de risicofactoren aan en zorgt voor een betere, gezonde levensstijl:

• beperkt alcoholgebruik
• een gezonde bloeddruk
• een gezonde en evenwichtige voeding
• overgewicht vermijden
• stoppen met roken
• voldoende lichaamsbeweging (minimaal dertig minuten per dag)

Voeding

Een gezonde voeding is nodig om diabetische nefropathie te voorkomen.

• Gezonde vetten: Een gezonde voeding bestaat uit 30% gezonde vetten. Deze zijn te vinden in avocado's, amandelen, pecannoten, walnoten en zonnebloemolie.
• Meer groenten: De helft van de maaltijd bestaat uit groenten. Aanbevolen zijn bladgroenten, broccoli, bloemkool, asperges en wortelen. Ze bevatten weinig koolhydraten en veel vezels en andere voedingsstoffen. Maïs en aardappelen consumeert de patiënt zo weinig mogelijk; deze bevatten te veel zetmeel.
• Minder koolhydraten: Bij het gebruik van koolhydraten, stijgen de suikerspiegels boven de normale waarde. De suiker beschadigt hierbij dan microscopische bloedvaten. De zenuwen, die gevoed worden door deze bloedvaten, geraken hierdoor beschadigd, wat leidt tot diabetische neuropathie. Niet meer dan 30% van de voeding mag bestaan uit koolhydraten.
• Minder suiker: Natuurlijke suiker is aanwezig in vruchten. Gebak, snoep en junkfood en voedingsproducten waarin ‘verborgen suikers’ zitten, zijn bijgevolg afgeraden. Alcohol is evenmin een goed idee. Water is steeds de beste keuze.
• Voldoende eiwitten: Circa 40% van de voeding bestaat uit mager, gezond eiwit. Voorbeelden zijn vis (vooral vette vis zoals zalm en haring) en mager kippenvlees, rundvlees, lamsvlees of varkensvlees. Plantaardige eiwitten zoals organische soja en tempeh zijn tevens goede keuzes.

Voetverzorging

Door diabetische neuropathie ervaart de patiënt een gebrek aan gevoel in de voeten. Pijn, hitte, koude temperaturen, letsels enzovoort zijn hierdoor niet of minder voelbaar. De patiënt controleert daarom dagelijks de voeten, maar bij een bezoek aan de arts is het eveneens aanbevolen om deze te laten inspecteren. Een regelmatig bezoek aan de podoloog is ook nuttig voor een goede voetverzorging. De arts of podoloog bekijkt de voeten grondig op tekenen van zweren, blaren, sneetjes, schaafwonden en gevoelloosheid. Patiënten met diabetische neuropathie zijn vatbaar voor voetwonden die snel infecteren. Een juiste voetverzorging is daarom erg belangrijk.

Prognose van complicatie van diabetes

Diabetische neuropathie is een progressieve ziekte waarbij de symptomen verslechteren over een aantal jaren. Een preventieve aanpak is bijgevolg essentieel zodat de progressie minder snel verloopt.

Complicaties door zenuwschade

Volgende complicaties zijn mogelijk bij diabetes:

• een Charcot-gewricht (gevoelsverlies, zwelling, instabiliteit en vervorming van gewricht, vooral in de voet)
• een lage bloeddruk
• een verlies van een ledemaat (amputatie)
• onbewustzijn van een verlaagde bloedsuikerspiegel
• seksuele problemen
• spierschade of een verlies van spiermassa
• spijsverteringsproblemen
• urineweginfecties en urine-incontinentie
• verhoogd of verminderd zweten
• voetinfecties met (waardoor sneller een amputatie volgt)

Lees verder

• Diabetische nefropathie: Nierziekte door diabetes
• Diabetische retinopathie: Oogaandoening door diabetes
• Complicaties diabetes mellitus: Been- en voetproblemen
• Diabetesvoet: Zenuwschade en minder bloedstroom bij diabetes
• Diabetisch maculaoedeem: Oogaandoening door diabetes