Diabetische neuropathie: Zenuwschade door diabetes met pijn

Zenuwschade door diabetes, bekend als diabetische neuropathie, is een veelvoorkomende complicatie bij patiënten die langdurig aan diabetes lijden. Ongeveer 70% van de diabetici ontwikkelt op enig moment in hun leven diabetische neuropathie. Deze complicatie ontstaat door een chronisch verhoogde bloedsuikerspiegel (hyperglykemie), wat leidt tot schade aan de zenuwen. Meestal zijn de handen en voeten aangedaan, maar de aandoening kan ook andere lichaamssystemen beïnvloeden, zoals de ogen, bloedvaten, gezicht, urinewegen en spijsverteringskanaal. Hoewel medische behandeling mogelijk is, ligt de nadruk op preventie. Het handhaven van een normale en stabiele bloedsuikerspiegel, in combinatie met een gezonde levensstijl, kan veel complicaties voorkomen.

• Epidemiologie van diabetische neuropathie
• Oorzaken van diabetische neuropathie: Te hoge bloedsuikerspiegel
• Risicofactoren voor diabetische neuropathie
• Vormen van diabetische neuropathie
• Autonome neuropathie
• Perifere neuropathie
• Proximale neuropathie
• Focale neuropathie
• Symptomen van diabetische neuropathie: Pijn en functionele problemen
• Bloedvaten
• Borstkas en buik
• Dijen, heupen, billen en benen
• Geslachtsorganen
• Gezicht
• Ledematen
• Pijn
• Spijsverteringskanaal
• Urinewegen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van complicaties bij diabetes
• Complicaties door zenuwschade
• Preventie
• Bloedglucosegehalte op peil houden
• Levensstijl
• Voeding
• Voetverzorging

Epidemiologie van diabetische neuropathie

Diabetische neuropathie is een veelvoorkomende complicatie bij diabetes mellitus. Ongeveer 70% van de mensen met diabetes zal op enig moment last krijgen van neuropathie. De aandoening kan zich ontwikkelen bij zowel type 1- als type 2-diabetes, vaak na vele jaren van slechte bloedsuikercontrole. De prevalentie en ernst van diabetische neuropathie stijgen met de duur van diabetes en de mate van bloedsuikercontrole.

Oorzaken van diabetische neuropathie: Te hoge bloedsuikerspiegel

Diabetische neuropathie ontstaat als gevolg van langdurige hyperglykemie. Chronisch hoge bloedsuikerspiegels beschadigen de kleine bloedvaten die de zenuwen van zuurstof en voedingsstoffen voorzien. Deze schade leidt tot verstoring van de zenuwfunctie. Bij patiënten met diabetes type 1 kan neuropathie zich ontwikkelen na ongeveer 10-15 jaar, terwijl bij patiënten met diabetes type 2 de aandoening zich vaak later manifesteert, na tientallen jaren van slechte bloedsuikercontrole.

Risicofactoren voor diabetische neuropathie

De risicofactoren voor het ontwikkelen van diabetische neuropathie omvatten:

• Nierziekte: Diabetes kan leiden tot diabetische nefropathie, wat de ophoping van toxische stoffen in het bloed bevordert en bijdraagt aan zenuwschade.
• Verhoogde bloeddruk (hypertensie)
• Hyperglykemie (hoge bloedsuikerspiegel)
• Ongezonde voeding
• Roken
• Weinig lichaamsbeweging
• Overgewicht: Een verhoogd BMI boven 24 verhoogt het risico op diabetische neuropathie.
• Overmatig alcoholgebruik

Vormen van diabetische neuropathie

Diabetische neuropathie kan worden onderverdeeld in vier hoofdtypen:

Autonome neuropathie

Autonome neuropathie treft de zenuwen die de inwendige organen en automatische lichaamsfuncties reguleren, zoals het spijsverteringsstelsel, de urinewegen, de geslachtsorganen, het hart, de bloedvaten, de zweetklieren, de longen en de ogen. Symptomen kunnen zijn: erectiestoornissen, obstipatie, braken, opgeblazen gevoel en problemen met het reguleren van de lichaamstemperatuur.

Perifere neuropathie

Perifere neuropathie is de meest voorkomende vorm, waarbij zenuwschade optreedt buiten de hersenen en het ruggenmerg. Aangetaste gebieden zijn vaak de tenen, voeten, benen, handen en armen. Symptomen kunnen jeuk, pijn, gevoelloosheid, tintelingen of zwakte zijn.

Proximale neuropathie

Bij proximale neuropathie zijn de zenuwen in de dijen, heupen en het zitvlak aangedaan. Dit kan leiden tot plotselinge pijn en spierzwakte in deze gebieden.

Focale neuropathie

Focale neuropathie door diabetes kan zenuwen in verschillende gebieden aantasten, zoals de ogen, gezichtsspieren, oren, bekken, rug, borst, buik, dijen, benen en voeten. Symptomen variëren afhankelijk van het aangetaste gebied.

Symptomen van diabetische neuropathie: Pijn en functionele problemen

De symptomen van diabetische neuropathie variëren sterk afhankelijk van het type en de ernst van de aandoening. Enkele veelvoorkomende symptomen zijn:

Bloedvaten

Wanneer de bloedvaten zijn aangetast, kunnen de volgende symptomen optreden:

• Duizeligheid
• Lage bloeddruk (hypotensie)
• Snellere hartslag (tachycardie)
• Misselijkheid
• Orthostatische hypotensie (lage bloeddruk bij het rechtstaan)
• Hyperhidrose (overmatig zweten) of hypohidrose (verminderd zweten)
• Problemen met het reguleren van de lichaamstemperatuur

Borstkas en buik

Pijn in de borstkas en buik kan leiden tot verwarring met andere aandoeningen zoals hartaanval of appendicitis. Mogelijke symptomen zijn:

• Lage rugpijn
• Gewichtsverlies
• Gezwollen buik

Dijen, heupen, billen en benen

Proximale neuropathie kan ernstige pijn en spierzwakte in de dijen, heupen en billen veroorzaken, wat het rechtstaan uit een zittende positie moeilijk maakt.

Geslachtsorganen

Mannen
Bij mannen kan diabetische neuropathie leiden tot vaginale droogheid, verminderde zaadlozing of erectiele dysfunctie. Behandelingen omvatten medicijnen, therapieën, implantaten of vacuüm erectie-apparaten.

Vrouwen
Vrouwen kunnen vaginale droogheid en verminderde orgasmes ervaren. Behandelopties omvatten specifieke zalven, medicijnen en vaginale oestrogeencrèmes.

Gezicht

Aangezicht
Bij aantasting van de gezichtsspieren kunnen symptomen zoals tongpijn, tongtintelingen, hyposmie (verminderde reukzin), en Bell’s palsy optreden. Andere symptomen kunnen problemen met spreken, slikken, kwijlen, oorsuizen, hoofdpijn, en een droge mond zijn. Soms verschijnen neuszweren. Behandeling kan medicatie en ondersteunende therapieën omvatten.

Ogen
Diabetische retinopathie, waarbij meestal beide ogen zijn aangetast, kan leiden tot dubbelzien (diplopie), floaters (drijvers), nachtblindheid, rode ogen, bloedingen in het oog, scotomen (schaduwen in het gezichtsvermogen), en oogpijn. Veranderingen in de manier waarop de ogen zich aanpassen aan licht kunnen optreden, zoals miosis (vernauwde pupil). Onbehandelde oogcomplicaties kunnen permanent zijn. Behandelopties omvatten medicijnen, lasertherapie en chirurgie.

Ledematen

Diabetische neuropathie beïnvloedt vaak de ledematen, wat kan leiden tot diverse symptomen en problemen:

• (spier)zwakte
• Brandende, stekende, scherpe of schietende pijn in de voeten (brandende voeten) en soms ook jeukende voeten
• Verlies van reflexen, vooral in de enkels
• Erg koude of warm aanvoelende handen en voeten (koude handen en voeten, brandende handen)
• Ernstige voetproblemen zoals huidzweren, infecties, vervormingen, botpijn en gewrichtspijn
• Gevoelloosheid aan de voeten (zelfs een blaar kan onopgemerkt blijven)
• Gezwollen voeten en enkels door bijvoorbeeld een voetinfectie
• Carpaal tunnelsyndroom (gevoelloosheid, tintelingen, pijn en/of zwakte in de hand)
• Onvermogen om de voeten goed te voelen bij het lopen
• Oksels: Oksel pijn en gezwollen oksels
• Onzekerheid bij het lopen of rechtstaan op de voeten
• Tintelingen in de voeten

Capsaïcinecrème kan bij sommige patiënten verlichting bieden. Deze crème wordt topisch aangebracht (op de huid) om pijn te verlichten. Het gebruik kan echter bijwerkingen zoals een brandend gevoel en huidirritatie met zich meebrengen, waardoor overleg met een arts noodzakelijk is.

Pijn

Een verhoogde gevoeligheid voor aanraking komt vaak voor bij diabetische neuropathie. Patiënten kunnen al pijn ervaren bij niet-pijnlijke prikkels, zoals het aanraken van de voeten door beddengoed. Dit fenomeen wordt in medische termen ‘allodynie’ genoemd. Medicijnen voor pijnbestrijding kunnen opioïden (krachtige pijnstillers) en opioïde-achtige medicijnen, anticonvulsiva en tricyclische antidepressiva omvatten. Daarnaast kunnen sommige patiënten baat hebben bij transcutane elektrische zenuwstimulatie (TENS). Deze techniek voorkomt dat pijnsignalen het brein bereiken door elektrische impulsen te leveren via kleine elektroden op de huid. TENS (transcutane elektrische zenuwstimulatie) is veilig en pijnloos, maar niet geschikt voor alle soorten pijn. In sommige gevallen kan een chirurgische ingreep noodzakelijk zijn bij ernstige zenuwschade. Alternatieve behandelingen zoals acupunctuur, chiropraxie, massage en osteopathie kunnen ook helpen bij het verlichten van neuropathische pijn (zenuwpijn).

Spijsverteringskanaal

Wanneer diabetische neuropathie het spijsverteringskanaal aantast, kunnen de volgende symptomen optreden:

• Braken
• Brandend maagzuur
• Diarree
• Een opgeblazen gevoel
• Een combinatie van diarree en obstipatie
• Een vol gevoel na het eten van kleine maaltijden
• Gastroparese (vertraagde maagontlediging)
• Misselijkheid
• Obstipatie

Medicijnen kunnen helpen om deze symptomen te verlichten.

Urinewegen

Bij aantasting van de urinewegen door diabetische neuropathie kunnen de volgende symptomen optreden:

• Blaasspasmen (plotse krampen door samentrekking van de blaas)
• Neurogene blaas (zenuwschade door ziekte of letsel met plasproblemen)
• Een opgeblazen gevoel
• Overactieve blaas
• Urine-incontinentie (lekkende urine) (Urine-incontinentie bij mannen)
• Urineretentie (de blaas kan niet of onvolledig worden geledigd)
• Urineweginfecties, zoals een blaasontsteking
• Frequent toiletbezoek tijdens de nacht

Behandelopties kunnen medicijnen, (regelmatige) katheterisatie of chirurgie omvatten.

Diagnose en onderzoeken

De endocrinoloog, gespecialiseerd in diabetes, onderzoekt de patiënt op tekenen van zenuwschade. Veelgebruikte diagnostische technieken zijn:

Zenuwgeleidingsonderzoek: Hiermee wordt de snelheid gemeten waarmee zenuwen signalen verzenden.
Elektromyografie: Dit onderzoek beoordeelt de samenwerking tussen zenuwen en spieren.
Filamenttest: Hierbij wordt de pijn bij aanraking getest met een zachte nylonvezel.
Kwantitatief sensorisch onderzoek: Dit test hoe zenuwen reageren op trillingen en temperatuurveranderingen.
Autonome testen: Deze testen meten veranderingen in bloeddruk bij verschillende posities en beoordelen het zweetvermogen.
Daarnaast zijn jaarlijkse oogonderzoeken door een oogarts en voetonderzoeken door een podoloog essentieel voor het monitoren van de gezondheid.

Behandeling

Vroegtijdige behandeling van neuropathie is cruciaal om verdere zenuwschade te voorkomen en pijn te verlichten. De behandeling omvat meestal:

Het reguleren van de bloedsuikerspiegel door middel van preventieve maatregelen en een gezonde levensstijl.
Medicijnen ter verlichting van pijn.
Multidisciplinaire zorg, waaronder:

• Een diëtist
• Een diabetesverpleegkundige / diabeteseducator
• Een diabetoloog
• Een endocrinoloog
• Een fysiotherapeut
• Een nefroloog (specialist in nieren)
• Een neuroloog
• Een oogarts
• Een podoloog (voeten)

Prognose van complicaties bij diabetes

Diabetische neuropathie is een progressieve aandoening waarbij de symptomen in de loop der jaren verergeren. Preventieve maatregelen en een goede behandeling zijn essentieel om de voortgang van de ziekte te vertragen en de levenskwaliteit te verbeteren.

Complicaties door zenuwschade

Mogelijke complicaties van diabetische neuropathie zijn:

• Een Charcot-gewricht (gevoelsverlies, zwelling, instabiliteit en vervorming van een gewricht, vaak in de voet)
• Lage bloeddruk
• Verlies van een ledemaat door amputatie
• Onbewustzijn van een verlaagde bloedsuikerspiegel
• Seksuele disfunctie
• Spierschade of verlies van spiermassa
• Spijsverteringsproblemen
• Urineweginfecties en urine-incontinentie
• Veranderingen in het zweten, zowel verhoogd als verminderd
• Voetinfecties, die kunnen leiden tot amputaties

Preventie

Bloedglucosegehalte op peil houden

De beste manier om diabetische neuropathie te voorkomen of te vertragen, is door het bloedglucosegehalte onder controle te houden. Dit kan door:

• Het volgen van een gezond dieet
• Regelmatige lichaamsbeweging
• Dagelijks gebruik van een bloedglucosemeter
• Twee keer per jaar een A1c-bloedtest laten uitvoeren om de gemiddelde bloedsuikerspiegel over de afgelopen twee tot drie maanden te meten. Een A1c-waarde van minder dan 7% is ideaal om diabetische neuropathie te voorkomen.

Levensstijl

De patiënt moet risicofactoren aanpakken en een gezonde levensstijl handhaven:

• Beperkt alcoholgebruik
• Een gezonde bloeddruk
• Een gezonde en evenwichtige voeding
• Voorkomen van overgewicht
• Stoppen met roken
• Voldoende lichaamsbeweging (minimaal 30 minuten per dag)

Voeding

Een gezonde voeding is cruciaal om diabetische neuropathie te voorkomen. Enkele voedingsrichtlijnen zijn:

• Gezonde vetten: Ongeveer 30% van de voeding zou uit gezonde vetten moeten bestaan. Deze vetten zijn te vinden in avocado's, amandelen, pecannoten, walnoten en zonnebloemolie.
• Meer groenten: De helft van elke maaltijd zou uit groenten moeten bestaan. Aanbevolen zijn bladgroenten, broccoli, bloemkool, asperges en wortelen. Ze bevatten weinig koolhydraten en veel vezels en voedingsstoffen. Maïs en aardappelen moeten zoveel mogelijk worden vermeden vanwege hun hoge zetmeelgehalte.
• Minder koolhydraten: Koolhydraten verhogen de bloedsuikerspiegel, wat schade aan de microscopische bloedvaten kan veroorzaken. Dit kan leiden tot diabetische neuropathie. Beperk koolhydraten tot maximaal 30% van de voeding.
• Minder suiker: Vermijd voedingsmiddelen met toegevoegde suikers, zoals gebak, snoep en junkfood. Alcohol is ook niet aanbevolen. Water is de beste keuze.
• Voldoende eiwitten: Ongeveer 40% van de voeding zou uit mager, gezond eiwit moeten bestaan. Goede keuzes zijn vis (vooral vette vis zoals zalm en haring), mager kippenvlees, rundvlees, lamsvlees en varkensvlees. Plantaardige eiwitten zoals organische soja en tempeh zijn ook uitstekende keuzes.

Voetverzorging

Bij diabetische neuropathie is het belangrijk om dagelijks de voeten te controleren, aangezien pijn, hitte, koude en letsels vaak niet goed voelbaar zijn. Regelmatige inspectie door een arts of podoloog is essentieel. De arts of podoloog controleert de voeten op tekenen van zweren, blaren, sneetjes, schaafwonden en gevoelloosheid. Patiënten met diabetische neuropathie lopen een verhoogd risico op infecties en complicaties van voetwonden. Adequate voetverzorging is daarom van groot belang.

Lees verder

• Diabetische nefropathie: Nierziekte door diabetes
• Diabetische retinopathie: Oogaandoening door diabetes
• Complicaties diabetes mellitus: Been- en voetproblemen
• Diabetesvoet: Zenuwschade en minder bloedstroom bij diabetes
• Diabetisch maculaoedeem: Oogaandoening door diabetes