Diabetesvoet: Zenuwschade en minder bloedstroom bij diabetes

Bij patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte) ontstaat schade aan de zenuwen of bloedvaten, waardoor mogelijk een wonde of zweer aan de voet ontstaat die de patiënt niet voelt. De tenen sterven hierdoor zonder behandeling langzaam af. Een diabetesvoet is een veel voorkomende reden voor een ziekenhuisverblijf voor patiënten met diabetes en de complicaties zijn mogelijk ernstig. De belangrijkste pijlers bij de behandeling van een diabetische voet zijn een goede voetverzorging, een tijdige signalering en een professionele wondverzorging. Een snelle behandeling is namelijk vereist om complicaties zoals een botinfectie, een amputatie of zelfs de dood te voorkomen.

• Synoniemen diabetische voet
• Epidemiologie van voetzweren bij diabetici
• Oorzaken: Zenuwschade en minder bloedstroom
• Diabetische neuropathie
• Perifere vaatziekte
• Symptomen
• Zenuwschade
• Ischemie
• Infectie
• Voetproblemen bij diabetici
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van letsels aan de voet door suikerziekte
• Debrideren
• Infectie
• Wegnemen van druk op de voetzweer
• Wondverzorging en verbanden
• Prognose bij complicatie van diabetes mellitus
• Complicaties bij diabetische wonden aan voet
• Preventie van diabetesvoet

Synoniemen diabetische voet

Een diabetische voet is ook gekend als een ‘diabetesvoet’. Vaak verschijnen hierbij zweren, waardoor ook sprake is van ‘diabetische ulcera’, ‘diabetische zweren’, 'diabeteszweren' en ‘voetzweren’.

Epidemiologie van voetzweren bij diabetici

Diabetische voetzweren zijn gebruikelijk en tasten naar schatting 15% van alle diabetische patiënten gedurende het leven aan.

Oorzaken: Zenuwschade en minder bloedstroom

Diabetische neuropathie

Bij patiënten met diabetes mellitus zijn ongecontroleerde bloedsuikerspiegels te hoog. Na verloop van tijd ontstaat hierdoor schade aan de zenuwen of bloedvaten. Zenuwschade door diabetes zorgt mogelijk voor gevoelloosheid in de voeten, waardoor een snijwonde, een blaar of pijn niet voelbaar is. Diverse voetbeschadigingen komen voor waaronder diabeteszweren aan de voet.

Perifere vaatziekte

Diabetes heeft ook invloed op de doorstroming van het bloed. Zonder goede bloedstroom, duurt het langer voor een wonde of huidzweer om te genezen (slechte wondgenezing). Wanneer een infectie niet kan genezen als gevolg van een slechte bloedstroom (ischemie), heeft de patiënt het risico op het ontwikkelen van zweren of gangreen (afsterven van weefsel met wijzigingen aan de huid).

Symptomen

Een diabetische voet kenmerkt zich door een klassieke triade van neuropathie (zenuwschade), ischemie (tekort aan zuurstof en voedingsstoffen in bloedvat) en een infectie.

Zenuwschade

Door de zenuwschade voelt de patiënt geen pijn in de voeten en tenen. Het is eveneens mogelijk dat de patiënt minder gevoel heeft in de onderbenen en voeten. Typisch aan een diabetesvoet zijn de aanwezige voetafwijkingen zoals diabetische blaren, eelt, klauwtenen, kloven of een Charcot-gewricht. Verder is sprake van dikke enkels en/of voeten door een vochtophoping (oedeem).

Ischemie

Ischemie leidt tot pijn in rust, zweren aan de voeten (voetzweren) en het afsterven van de tenen. De aangetaste voet voelt bovendien koud aan.

Infectie

Bij een infectie is sprake van een geurend/stinkend letsel, waaruit erg veel vocht of pus lekt. Rond de wonde is meer roodheid, warmte en een zwelling te bemerken. Ook wanneer de voetzweer of het voetletsel zelf wit, blauw of zwart kleurt, is dit een alarmteken. De patiënt ervaart koorts of koude rillingen en heeft mogelijk toch pijn.

Voetproblemen bij diabetici

Volgende voetproblemen komen vaker voor bij patiënten met suikerziekte:

• bunions (pijnlijke misvorming van gewricht van grote teen met pijn en zwelling aan grote teen)
• diabetische blaren
• eelt
• een droge huid
• een schimmelinfectie van de nagels (schimmelnagel)
• een voetschimmel (huidinfectie veroorzaakt door schimmels)
• hamertenen (abnormale bochten in het middelste gewricht van een teen)
• ingroeide teennagels
• likdoorns
• plantaire wratten (lijkt op eelt op de bal van de voet of op de hiel)
• voetzweren

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Een grondig onderzoek van de voeten is een integraal onderdeel van het fysieke onderzoek van elke diabetespatiënt. De arts moet hierbij kijken naar neuropathische veranderingen zoals een droge huid, een gebarsten huid, vervormingen, eelt, een abnormale vorm van voet, zweren, prominente aderen en nagelafwijkingen. Bij de ruimten tussen de tenen moet de arts voorzichtig te werk gaan. Een significante ischemie kenmerkt zich door een verlies van haar op de voetrug en soms ook met roodheid. De arts let bij het betasten van de voet ook op de temperatuur van de voet (warm of koud).

Diagnostisch onderzoek
De arts onderzoekt de perifere pulsaties van de voet met een Dopplerapparaat (bloeddoorstroming horen). Voor het opsporen van sensorische neuropathie zet de arts een monofilament in. Bij dit onderzoek bevindt zich een soepele kunststoffen draad op een houder. De arts drukt ongeveer één seconde het filament loodrecht in op de huid van de voet en stopt hiermee wanneer de huid van de voet een C-vorm bereikt heeft. Wel schuift de arts niet over de huid, en vermijdt hij eeltgebieden bij dit onderzoek.

Behandeling van letsels aan de voet door suikerziekte

Bij aanwezige voetletsels is het verstandig om meteen professionele hulp in te schakelen via de arts. De behandeling en ook preventie van een diabetesvoet gebeurt multidisciplinair; meerdere specialisten werken samen.

Debrideren

De arts moet bij een diabetische voet eerst de dode huid en het dode weefsel verwijderen, wat gekend is als “debrideren”. Op deze manier is hij in staat om de volledige impact van de voetzweer te zien. Eerst reinigt en desinfecteert hij de huid rond de wonde. Daarna onderzoekt hij met een metalen instrument hoe diep de wonde is en ook of zich vreemd materiaal of een voorwerp in de zweer bevindt. Daarna snijdt hij het dode weefsel weg met een scalpel en een speciale schaar, en wast hij de zweer. De zweer is soms dieper en groter dan dit op het eerste zicht leek te zijn. De zweer moet na het verwijderen rood of roze van kleur zijn.

Infectie

Wanneer bij een patiënt met een diabetische voet een infectie aanwezig is, is dit bedreigend voor het ledemaat en soms zelfs levensbedreigend. Een agressieve behandeling is hierbij noodzakelijk. Oppervlakkige infecties behandelt de arts met een debridement, orale (via de mond ingenomen) antibiotica en regelmatige wondverbanden. Diepe infecties, waarbij ook diepere weefselstructuren zoals botten, pezen of spieren betrokken zijn, krijgen een ziekenhuisopname met antibiotica. Daarnaast is een chirurgisch debridement nodig waarbij alle betrokken weefsels, spieren en besmette botten verwijderd moeten worden.

Wegnemen van druk op de voetzweer

Voetzweren zijn vaak het gevolg van te veel druk op een deel van de voet. Daarom adviseert de arts om speciale schoenen, of een brace of een speciaal gips te dragen. Hierdoor vermindert de druk op het zweergebied of de voetwonden, wat het genezingsproces doet versnellen. Mogelijk moet de patiënt een rolstoel of krukken gebruiken totdat de diabetische zweer is genezen. Het is verder belangrijk om voor schoenen te kiezen die niet op een bepaald deel van de voet veel druk veroorzaken. Schoenen gemaakt van canvas, leer of suède zijn een veel betere keuze dan schoenen gemaakt van plastic of andere materialen waarbij lucht niet in en uit de schoen kan komen. Goed passend schoeisel dat niet te nauw zit is essentieel. Verder moeten de schoenen snel aan te passen zijn, en veters, klittenband of gespen hebben. Schoenen met hoge hakken, slippers of sandalen zijn geen goede keuze. Af en toe zijn speciale orthopedische schoenen nodig voor patiënten met een diabetische voet.

Wondverzorging en verbanden

Medische verzorging
Het is belangrijk om enkele adviezen op te volgen bij de wondverzorging. De zweer moet schoon en bedekt blijven. De wonde moet verder dagelijks gereinigd worden met behulp van een wondverband of een bandage. Wondverzorging bij een diabetische voet gebeurt vaak door een verpleegkundige. Diverse verbanden zijn mogelijk bij een diabetische voet. Normaal gezien start de verpleegkundige met het aanbrengen van een vochtig verband aan de wonde. Bij het opdrogen van dit verband, absorbeert dit het wondmateriaal. Wanneer de verpleegkundige dit verband verwijdert, komt hierdoor soms wat weefsel los. Tevens zijn verbanden met medicijnen en huidvervangende verbanden in beschikbaar. De huid en het verband zelf moeten droog blijven. Bij het aanbrengen van een verband is het ook belangrijk om de omliggende gezonde huid niet te veel te bevochtigen. Hierdoor verweekt namelijk de gezonde huid, waardoor juist nog meer voetproblemen tot stand komen.

Tips voor de patiënt
De patiënt moet zorgen voor een goede diabetesgezondheid. Dit doet hij door de bloedsuikerspiegel onder strakke controle te houden, wat het genezingsproces versnelt. Bovendien is het nodig om minder te wandelen en zeker niet te lopen op blote voeten, tenzij de arts meldt dat dit wel is toegelaten.

Prognose bij complicatie van diabetes mellitus

Een diabetische voet is vaak nogal een gevreesde complicatie van suikerziekte, met lange ziekenhuisopnamen. Vaak duurt het weken tot zelfs maanden voordat deze veelal pijnloze voetzweren genezen zijn. Dit gaat vaak gepaard met hoge kosten maar ook met mogelijk het schokkende eindresultaat van een geamputeerde ledemaat.

Complicaties bij diabetische wonden aan voet

Osteomyelitis (botinfectie) komt meestal voort uit een aaneengesloten verspreiding van een diepe zachte weefselinfectie naar het beenmerg. Een meerderheid van diepe, langdurige voetinfecties zijn geassocieerd met osteomyelitis. Het diagnosticeren van osteomyelitis bij een patiënt met diabetische voet is vaak moeilijk. Bij ongeveer 15-20% de patiënten met diabetische voetzweren is een amputatie nodig. In een aantal gevallen komt de patiënt te overlijden als gevolg van een onbehandelde diabetische voet.

Preventie van diabetesvoet

Enkele preventieve maatregelen voorkomen voetproblemen bij diabetici. Vooreerst is het belangrijk om de bloedsuikerspiegel onder controle te krijgen en ook te behouden. Daarnaast moet de patiënt de adviezen van de specialist opvolgen inzake voeding, lichaamsbeweging en medicatie en zeker door te stoppen met roken. Een goede voethygiëne is ook van cruciaal belang. Volgende tips zijn hiervoor voorhanden.

Behoud van bloeddoorstroming
De bloedcirculatie naar de voet moet zo optimaal mogelijk zijn. De voeten omhoog zetten bij het zitten is daarom een nuttige tip. Daarnaast is het belangrijk om enkele keren per dag de tenen en enkels de bewegen. Enkele andere tips zijn voorhanden voor het verbeteren van een slechte bloedsomloop.

Beschermen tegen temperatuuruitersten
Het is belangrijk om de voeten tegen warme en koude te beschermen. Dit betekent dan ook dat het ’s nachts dragen van sokken nuttig is omdat de voeten dan kouder zijn dan overdag. Ook op een hete bestrating of op het strand is het aanbevolen om steeds schoenen te dragen.

Podoloog
Een jaarlijks voetonderzoek is nodig door de specialist. Daarnaast is een regelmatig bezoek aan de podoloog vereist voor patiënten met diabetes. Deze specialisten zijn in staat om dankzij een professionele blik en grondige controle soms eerder schade aan de voet op te sporen.

Schoen en sokken
Verder moet de patiënt indien mogelijk steeds goed passende en gesloten schoenen en schone, elastische sokken (of diabetessokken) dragen om schade aan de voet te vermijden. Op blote voeten of met open slippers lopen is dus geen goed idee. Bij het aandoen van schoenen is het tot slot verstandig om eerst even te kijken in de binnenkant van de schoen om mogelijke vreemde voorwerpen uit de schoen te verwijderen.

Teennagels knippen
Indien de patiënt geen last heeft van diabetische retinopathie (netvliesziekte door diabetes), geen diabetische neuropathie (zenuwschade door diabetes) heeft en goed de voeten kan bereiken, dan moet hij regelmatig de teennagels knippen. Indien dit voor hem niet lukt, is het verstandig om een podoloog te raadplegen. Bij het knippen van de nagels moet de patiënt de nagel recht afknippen. Hoeken afknippen of aan de zijkant van de nagel komen, is onnodig.

Voeten vochtig houden
Een lotion of vochtige crème voorkomt een droge huid. Dit mag de patiënt enkel toepassen nadat hij de voeten heeft gewassen en gedroogd en hij mag dit zeker niet aanbrengen tussen de tenen. De arts geeft de patiënt informatie over welke crème of zalf voor de patiënt het meest aangewezen is.

Voeten wassen
De patiënt moet dagelijks de voeten wassen met lauw water en een zachte hand, en de huid moet hierbij zacht en glad blijven.

Zelfcontrole
De patiënt moet de voeten dagelijks controleren op de aanwezigheid van mogelijke letsels, en veranderingen in gevoel, kleur, geur en warmte.

Lees verder

• Diabetische blaren: Huidblaren bij diabetes mellitus
• Diabetische neuropathie: Zenuwschade door diabetes met pijn
• Bunions: Pijnlijke misvorming van gewricht van grote teen
• Voeten: Tips voor goede voethygiëne en voetgezondheid
• Voetpijn: Oorzaken van pijnlijke voet of pijn aan voeten