Voetschimmel: Huidziekte door schimmels (tinea pedis)

Een voetschimmel, ook bekend als tinea pedis, is een dermatofyse, een huidziekte veroorzaakt door schimmels. Deze schimmels gedijen in warme, vochtige omgevingen. De infectie aan de voeten ontstaat vaak door het dragen van te nauwe schoenen, waardoor de schimmel de kans krijgt om op de huid van de voeten te groeien. Er zijn echter diverse andere risicofactoren die bijdragen aan het ontstaan van deze schimmelziekte. Kenmerkend voor tinea pedis zijn schilferige plekken tussen de tenen of aan de zijkant van de voet, vaak in combinatie met pijn, roodheid en blaarvorming. De diagnose van voetschimmel kan doorgaans visueel worden gesteld, maar de arts kan aanvullende onderzoeken uitvoeren. Zelfzorgmaatregelen kunnen vaak effectief zijn om de aandoening te verhelpen en te voorkomen. Indien zelfzorg niet voldoende is, zijn er medicamenteuze behandelingen beschikbaar die langdurig moeten worden gebruikt om herhaling van de infectie te voorkomen.

• Synoniemen voetschimmel
• Epidemiologie tinea pedis
• Mechanisme
• Oorzaken: Huidziekte veroorzaakt door schimmels
• Risicofactoren van schimmelziekte aan de voeten
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Vooral goede hygiëne voor de voeten
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van voetschimmel

Synoniemen voetschimmel

Een voetschimmel is ook bekend onder de volgende synoniemen:

• athlete’s foot
• atleetvoet
• badkamereczeem
• schimmelinfectie aan de voeten
• ringworm aan de voet
• tinea aan de voet
• tinea pedis
• zwemmerseczeem

Epidemiologie tinea pedis

Voetschimmel, ook wel tinea pedis genoemd, is een veelvoorkomende huidaandoening veroorzaakt door schimmels die de voeten aantasten, vooral de huid tussen de tenen. Het is een van de meest voorkomende schimmelinfecties wereldwijd en komt voor in zowel ontwikkelde als ontwikkelingslanden. De prevalentie van voetschimmel varieert, afhankelijk van leeftijd, geslacht, geografische locatie en levensstijl.

Prevalentie

In westerse landen wordt aangenomen dat ongeveer 10% tot 15% van de bevolking lijdt aan voetschimmel, hoewel het werkelijke percentage waarschijnlijk hoger ligt vanwege onderbehandeling of zelfdiagnose. Wereldwijd wordt de prevalentie geschat op 20% tot 25%, waarbij het in tropische gebieden hoger is. In landen met een warm en vochtig klimaat komt voetschimmel vaker voor, omdat de schimmels die de infectie veroorzaken gedijen in warme, vochtige omgevingen.

Leeftijd en geslacht

Voetschimmel komt vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen, met een piek in de prevalentie tussen de 20 en 50 jaar. Er is ook een verhoogd risico bij mannen, die vaker blootgesteld worden aan omgevingen waar de schimmel zich gemakkelijk kan verspreiden, zoals sportfaciliteiten en kleedkamers. Bij ouderen komt voetschimmel ook voor, vooral als ze minder mobiel zijn of vaak in warme, vochtige omgevingen verblijven.

Seizoensgebondenheid

De prevalentie van voetschimmel is vaak hoger in de zomermaanden, wanneer mensen vaker schoenen dragen die vocht vasthouden, zoals sportschoenen, of wanneer ze meer tijd doorbrengen in zwembaden of sauna's. De combinatie van warmte, vochtigheid en slechte ventilatie bevordert de groei van de schimmels die voetschimmel veroorzaken.

Geografische spreiding

Voetschimmel komt wereldwijd voor, maar de prevalentie verschilt sterk per regio. In tropische en subtropische gebieden is de prevalentie hoger vanwege de warme, vochtige klimaatomstandigheden. In gematigde klimaten komt de aandoening ook voor, maar minder frequent, met een toename van het aantal gevallen in de zomermaanden.

Mechanisme

Voetschimmel wordt veroorzaakt door dermatofyten, een groep schimmels die zich voeden met keratine in de huid, haar en nagels. De infectie ontstaat wanneer de schimmel zich in de bovenste lagen van de huid nestelt, vaak tussen de tenen of op de voetzolen, waar de vochtige omstandigheden het ideale milieu bieden voor de groei van de schimmel.

Overdracht van schimmelsporen

De schimmels die voetschimmel veroorzaken, worden voornamelijk verspreid via direct contact met besmette oppervlakken, zoals vloeren in gemeenschappelijke ruimtes (zwembaden, kleedkamers), of via besmette schoenen of sokken. Schimmelsporen kunnen zich ook verspreiden door het delen van persoonlijke voorwerpen, zoals handdoeken of nagelknippers.

Groei van de schimmel in een vochtige omgeving

Voetschimmel gedijt goed in vochtige omgevingen, zoals de ruimte tussen de tenen of plekken waar zweet zich ophoopt, zoals de voetzolen. De schimmel maakt gebruik van het keratine in de huid om zich te voeden en zich te verspreiden. Dit proces veroorzaakt ontsteking en irritatie van de huid, wat kan leiden tot jeuk, schilfering en in ernstigere gevallen tot blaren of zweren.

Immuunrespons van het lichaam

Wanneer de schimmel zich in de huid nestelt, reageert het immuunsysteem door ontsteking te veroorzaken, wat leidt tot de symptomen van voetschimmel, zoals roodheid, jeuk, en zwelling. Het immuunsysteem probeert de schimmel te bestrijden, maar in sommige gevallen kan het falen om de infectie volledig te elimineren, wat resulteert in chronische of recidiverende infecties.

Oorzaken: Huidziekte veroorzaakt door schimmels

Voetschimmel ontstaat wanneer bepaalde schimmels of gisten zich op de huid van de voeten vestigen. Dezelfde schimmels kunnen ook op andere delen van het lichaam groeien, zoals de hielen, handpalmen en tussen de vingers. Tinea pedis is de meest voorkomende vorm van een tinea-infectie. Schimmels en gisten gedijen goed in warme, vochtige omgevingen.

De meest voorkomende veroorzakers van tinea pedis zijn:

• Epidermophyton floccosum
• Trichophyton (T.) interdigitale, voorheen T. mentagrophytes var. interdigitale
• Trichophyton (T.) rubrum

Risicofactoren van schimmelziekte aan de voeten

Het risico op voetschimmel neemt toe onder de volgende omstandigheden:

• Het dragen van dichte schoenen, vooral als deze van kunststof zijn.
• Het oplopen van kleine huid- of nagelletsels.
• Een kleine teen die naar binnen helt, wat leidt tot voortdurende wrijving en vochtige omstandigheden tussen de tenen.
• Een huid die minder vetzuren produceert.
• Een slechte bloedsomloop, wat resulteert in koude voeten, bijvoorbeeld door lymfadenopathie (gezwwollen lymfeklieren).
• Een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld bij hiv-infectie of het gebruik van immuunsuppressiva.
• Het dragen van hetzelfde paar sokken of schoenen gedurende lange tijd.
• Langdurige blootstelling aan vochtige omstandigheden, zoals lopen met natte voeten.
• Hoge blootstelling aan schimmelsporen thuis of tijdens vrijetijdsactiviteiten.
• Overmatige zweten of zweetvoeten.

Voetschimmel verspreidt zich gemakkelijk via direct contact of contact met voorwerpen zoals schoenen, sokken en oppervlakken zoals douches, sauna's, zwembaden, kleedkamers en fitnessruimtes.

Risicogroepen

Er zijn bepaalde groepen mensen die meer kans hebben om voetschimmel te ontwikkelen. Deze risicogroepen hebben vaak een verhoogde blootstelling aan de schimmel of zijn vatbaarder voor infecties vanwege onderliggende gezondheidsproblemen of omgevingsfactoren.

Sporters en atleten

Sporters, vooral diegenen die regelmatig gebruik maken van kleedkamers, zwembaden of sportfaciliteiten, lopen een verhoogd risico op voetschimmel. Het delen van gemeenschappelijke ruimtes en het dragen van sportschoenen die zweet vasthouden, creëert een ideale omgeving voor schimmelgroei.

Ouderen

Oudere volwassenen hebben een verhoogd risico op voetschimmel vanwege veranderingen in de huidstructuur, een verzwakt immuunsysteem en vaak verminderde mobiliteit. Dit maakt het moeilijker voor ouderen om hun voeten goed schoon en droog te houden, waardoor ze vatbaarder zijn voor schimmelinfecties.

Mensen met diabetes

Diabetespatiënten hebben een verhoogd risico op schimmelinfecties, waaronder voetschimmel, vanwege de verminderde bloedcirculatie en het verhoogde glucosegehalte in de huid, wat een gunstige omgeving biedt voor schimmelgroei. Slechte bloedcirculatie kan ook de genezing van infecties vertragen.

Symptomen

De meest voorkomende symptomen van voetschimmel zijn:

• Schilferige huid tussen de tenen (vooral tussen de vierde en vijfde teen) of aan de zijkant van de voet, vaak vergezeld van barsten.
• Brandende of stekende pijn, soms met een gevoel van brandende voeten.
• Rode en jeukende huid, soms met blaren die vocht kunnen afgeven of korstjes kunnen ontwikkelen.
• Bij verspreiding naar de teennagels: verkleuring, verdikking en kruimeligheid van de nagels.
• Mogelijke gelijktijdige aanwezigheid van andere schimmel- of gistinfecties, zoals tinea cruris (schimmel in de liesstreek), die jeuk en huiduitslag veroorzaken.

Alarmsymptomen

Er zijn verschillende alarmsymptomen waarmee patiënten zich bewust moeten zijn wanneer ze voetschimmel ontwikkelen. Het tijdig herkennen van deze symptomen kan helpen bij een snellere diagnose en behandeling, wat complicaties voorkomt.

Roodheid en irritatie

Een van de eerste tekenen van voetschimmel is meestal roodheid en irritatie tussen de tenen, vooral de vierde en vijfde teen. De huid kan ontstoken raken en er kunnen kleine blaren of schilfers verschijnen. Als deze symptomen verergeren, kunnen de blaren openbarsten en kunnen er pijnlijke zweren ontstaan.

Jeuk en branderigheid

Jeuk en een branderig gevoel zijn veel voorkomende symptomen van voetschimmel. Deze symptomen kunnen variëren van mild tot ernstig en kunnen de dagelijkse activiteiten van de patiënt beïnvloeden. Het krabben aan de aangetaste huid kan leiden tot verdere irritatie en mogelijk infectie.

Schaafwonden en barstjes in de huid

Naarmate de infectie zich uitbreidt, kunnen er schaafwonden, barstjes of scheurtjes in de huid ontstaan. Deze kunnen bijzonder pijnlijk zijn en het risico op bacteriële infecties verhogen. Het is belangrijk om niet te krabben, aangezien dit het probleem kan verergeren.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De diagnose van voetschimmel kan vaak visueel worden gesteld door de arts op basis van de symptomen. Ter bevestiging kan de arts microscopisch onderzoek en cultuur van huidafkrabsels uitvoeren. Indien nodig kan een huidbiopsie worden gedaan waarbij een stukje weefsel wordt afgenomen voor microscopisch onderzoek.

Differentiële diagnose

Aandoeningen die symptomen vertonen die lijken op tinea pedis en dus moeten worden uitgesloten, zijn onder andere:

• Allergische contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
• Cutane candidiasis (schimmelinfectie door de gist Candida, die de huid, mond, keel, nagels en andere delen kan aantasten)
• Dyshidrotisch eczeem (blaasjes en blaren op handen en/of voeten)
• Erythema multiforme (huidreactie door medicatie of infectie met symptomen zoals huiduitslag en problemen met slijmvliezen en ogen)
• Erythrasma (huidinfectie met roodbruine plekken in huidplooien)
• Pediatrische syfilis
• Pityriasis rubra pilaris (huidaandoening met huiduitslag over het hele lichaam)
• Plaque psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• Pustuleuze psoriasis (huidziekte met witte bultjes met pus)
• Wrijving door blaren

Behandeling: Vooral goede hygiëne voor de voeten

Zelfzorg

Patiënten kunnen vrij verkrijgbare antischimmelpoeders of crèmes gebruiken om de symptomen van de infectie te verlichten. Het is belangrijk om deze behandeling nog minimaal twee tot zes weken voort te zetten, zelfs nadat de symptomen zijn verdwenen, om terugkeer van de infectie te voorkomen. Schoenen en sokken moeten behandeld worden met een schimmeldodend middel om de schimmelsporen volledig te elimineren.

Belangrijke zelfzorgmaatregelen omvatten:

• Gebruik van antifungale poeders als preventie bij frequente voetschimmel of blootstelling aan openbare ruimtes waar voetschimmel mogelijk aanwezig is.
• Grondig wassen van de voeten met water en zeep en het gebied zorgvuldig en volledig afdrogen, minstens twee keer per dag.
• De voeten schoon en droog houden, vooral tussen de tenen.
• Goed geventileerde schoenen dragen of schoenen van natuurlijke materialen zoals leer, en dagelijks wisselen tussen twee paren om volledige droging tussen het dragen te bevorderen.
• Vergroot de ruimte tussen de tenen door schapenwol in te brengen.
• Vermijd plastic beklede schoenen.
• Draag sandalen of flipflops in openbare douches en zwembaden.
• Draag schone katoenen sokken die regelmatig worden verwisseld bij natte voeten.
• Gebruik minimaal zeep bij het wassen van de voeten.

Als de symptomen na twee tot vier weken niet verbeteren of vaak terugkeren, is professioneel medisch advies nodig.

Professionele medische zorg

Indien zelfzorg niet effectief is, kan de arts topische antischimmelcrèmes voorschrijven die rechtstreeks op de huid worden aangebracht. Als deze behandeling niet helpt, kunnen orale antischimmelmiddelen worden voorgeschreven. Antibiotica kunnen nodig zijn om bacteriële infecties te behandelen die ontstaan door krabben. De behandeling van hardnekkige tinea pedis kan tot zes maanden duren.

Prognose

De prognose van voetschimmel is meestal goed, vooral wanneer de aandoening in een vroeg stadium wordt behandeld. De infectie kan effectief worden bestreden met antimycotische middelen, hoewel de aandoening recidiverend kan zijn bij sommige mensen, vooral als de onderliggende risicofactoren niet worden aangepakt.

Zelfzorg en behandeling

Bij een vroege diagnose kan voetschimmel vaak effectief worden behandeld met vrij verkrijgbare antimycotische crèmes, sprays of poeders. De prognose is uitstekend bij patiënten die de voorgeschreven behandeling nauwgezet volgen en hun voeten goed verzorgen.

Chronische of ernstige gevallen

In sommige gevallen kan voetschimmel chronisch worden of terugkeren, vooral bij mensen die voortdurend worden blootgesteld aan risicofactoren zoals vochtige omgevingen of verzwakte immuunsystemen. Ernstigere gevallen kunnen systemische behandeling vereisen, zoals orale antimycotica.

Complicaties

Complicaties kunnen optreden als gevolg van de schimmelinfectie, vooral als de huid gekrabd wordt. Mogelijke complicaties zijn:

• Eczeem (chronische huidziekte met een droge, jeukende huid), verergerd met pusvorming, roodheid, pijn en zwelling.
• Wondroos, een acute besmettelijke huidziekte veroorzaakt door streptokokken, die leidt tot een ontsteking van de huid.
• Secundaire cellulitis (huidinfectie met pijnlijke, rode en gezwollen huid), lymfangitis (ontsteking van lymfevaten, meestal door bacteriën), pyoderma (huidziekte met pusvorming) en osteomyelitis (ontsteking van het beenmerg).

Deze complicaties komen vaker voor bij patiënten met onderliggende aandoeningen zoals diabetes mellitus (suikerziekte), chronisch oedeem (vochtophoping in lichaamsdelen), een verzwakt immuunsysteem, hemiplegie (verlamming van een lichaamshelft) of paraplegie (verlamming van het onderlichaam met verlies van gevoel).

Preventie van voetschimmel

Om voetschimmel te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

• Gebruik antifungale poeders om voetschimmel te voorkomen, vooral als je vaak last hebt van voetschimmel of als je naar openbare plekken gaat waar voetschimmel mogelijk aanwezig is.
• Was de voeten grondig met water en zeep en droog ze zorgvuldig af, minimaal twee keer per dag.
• Houd de voeten altijd schoon en droog, met extra aandacht voor de ruimte tussen de tenen.
• Draag goed geventileerde schoenen of schoenen van natuurlijke materialen zoals leer. Wissel dagelijks tussen twee paar schoenen om ervoor te zorgen dat ze volledig drogen tussen het dragen.
• Vergroot de ruimte tussen de tenen door schapenwol of speciale teenbeschermers te gebruiken.
• Vermijd het dragen van plastic beklede schoenen.
• Draag sandalen of flipflops in openbare douches, zwembaden en kleedkamers om direct contact met besmette oppervlakken te vermijden.
• Draag schone, katoenen sokken en vervang ze regelmatig, vooral als je voeten nat zijn geworden.
• Gebruik minimaal zeep bij het wassen van de voeten om te voorkomen dat de huid uitdroogt en kwetsbaar wordt voor infecties.

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kan het risico op het ontwikkelen van voetschimmel aanzienlijk worden verminderd.

Lees verder

• Schimmel huidinfecties: Huidinfectie door schimmels
• Voeten: Tips voor goede voethygiëne en voetgezondheid
• Tinea (ringworm): Huidinfecties door schimmels
• Veel voorkomende besmettelijke huidaandoeningen
• Schilferende huid op voet: Oorzaken schilfers op voeten