Gezwollen enkels en voeten: Oorzaken en behandelingen

In bepaalde situaties zwellen de enkels en voeten op. Dit gebeurt vaak door omgevingsfactoren, zoals gewichtstoename of het dragen van verkeerde schoenen, maar soms is er sprake van een onderliggende (ernstige) aandoening of infectie. Gezwollen voeten en enkels kunnen soms (erg) pijnlijk zijn en geven een zwaar gevoel. Vooral tijdens warme dagen en ’s avonds zijn de symptomen vaak erger. In de meeste gevallen is zwelling van de voeten en enkels geen teken van een ernstig gezondheidsprobleem. Het is echter belangrijk om de oorzaak te achterhalen om toekomstige zwelling te voorkomen. Bij ernstige of langdurige zwelling, of als er andere symptomen optreden, is het raadzaam om een arts te raadplegen.

• Alfa1-antitrypsine-deficiëntie
• Cor pulmonale: Rechtszijdig hartfalen
• Dactylitis (worstvingers en/of worsttenen)
• Gewichtstoename
• Infectie
• Letsel
• Leverziekte
• Lymfoedeem
• Medicatiegebruik
• Nieraandoeningen
• Slechte bloedsomloop
• Te lang rechtstaan
• Trombose
• Verkeerde schoenen
• Zoutinname
• Zwangerschapscomplicatie
• Tips voor het verhelpen van gezwollen enkels en voeten
• Preventie van gezwollen voeten en enkels

Alfa1-antitrypsine-deficiëntie

Sommige patiënten lijden aan een erfelijke lever- en longaandoening, bekend als ‘alfa1-antitrypsine-deficiëntie’. Door een genetische mutatie bij deze ziekte ontbreekt een eiwit dat de lever en longen beschermt. Dit kan leiden tot geelzucht, leverschade (cirrose), leverfalen en leverkanker. Symptomen aan de longen zijn ook mogelijk, zoals een piepende ademhaling, een versnelde hartslag (tachycardie), emfyseem (kortademigheid en hoesten), en longkanker. Medicatie helpt de klachten te verlichten, maar vaak zijn een longtransplantatie en/of levertransplantatie nodig. De prognose varieert, maar is slechter bij rokers. Ook andere longaandoeningen en leverziekten kunnen leiden tot voetenzwelling.

Cor pulmonale: Rechtszijdig hartfalen

Bij cor pulmonale, een vorm van rechtszijdig hartfalen, werkt de rechterkant van het hart niet goed, vaak door chronische hoge bloeddruk in de longslagaderen (pulmonale hypertensie). Dit kan ontstaan door een langdurig laag zuurstofgehalte in het bloed, meestal als gevolg van longaandoeningen. Symptomen zijn onder meer blauwzucht (cyanose), piepende ademhaling, kortademigheid en gezwollen voeten of enkels. De behandeling richt zich op de onderliggende oorzaak. De prognose varieert, maar voet- en enkelzwelling komt ook bij andere hartaandoeningen voor.

Dactylitis (worstvingers en/of worsttenen)

Bij dactylitis, ook wel worstvingers of worsttenen genoemd, zwellen tenen (teenpijn) op en doen pijn. Deze aandoening komt voor bij verschillende infecties, huidziekten, bloedaandoeningen, en reumatische aandoeningen. Hydratatie is essentieel, en in sommige gevallen is intraveneuze vochttoediening nodig. Medicatie kan de symptomen verlichten, en vaak verdwijnen de klachten zodra de onderliggende oorzaak is behandeld.

Gewichtstoename

Bij gewichtstoename moeten de voeten meer gewicht dragen, wat zwelling kan veroorzaken. Gewichtsverlies vermindert deze zwelling. Daarnaast helpt het dragen van geschikte schoenen en het verhogen van de voeten. Bij obesitas is gewichtsverlies belangrijk om andere gezondheidsproblemen te voorkomen.

Infectie

Een bacteriële of schimmelinfectie van de voet of tenen kan zwelling veroorzaken, zoals bij tropische spruw en coccidioïdomycose. Patiënten met diabetische neuropathie hebben een hoger risico op voetinfecties. Bij abcessen of cellulitis kan drainage nodig zijn.

Letsel

Een trauma, zoals een verstuikte enkel, leidt vaak tot zwelling. Rust, ijs, en eventueel het gebruik van krukken zijn belangrijk om de zwelling te verminderen. Bij ernstige pijn of zwelling is een bezoek aan de arts nodig.

Leverziekte

Een leveraandoening kan de productie van albumine verstoren, wat leidt tot vochtophoping in de voeten, enkels, en soms in de buik (ascites). Bij symptomen zoals vermoeidheid en verlies van eetlust is medisch advies nodig.

Lymfoedeem

Bij lymfoedeem hoopt lymfevocht zich op in de weefsels door problemen met de lymfevaten of lymfeklieren. Dit kan leiden tot infecties en vervorming van het getroffen lichaamsdeel.

Medicatiegebruik

Veel medicijnen kunnen zwelling van de enkels en voeten veroorzaken, waaronder:

• antidepressiva calciumkanaalblokkers oestrogeen medicatie voor diabetes NSAID's anabole steroïden en corticosteroïden

Bespreek eventuele bijwerkingen met de arts voor alternatieve medicatie of de dosering van de bestaande medicatie aanpast. Soms kan de arts ook een medicijn voorschrijven om vochtophoping te verminderen, zoals diuretica (plaspillen).

Nieraandoeningen

Wanneer de nieren niet goed functioneren, zoals bij chronische nierziekte of nierfalen, is het mogelijk dat overtollig vocht zich ophoopt in het lichaam. Dit resulteert in zwellingen, voornamelijk in de voeten en enkels, maar soms ook in andere lichaamsdelen. Andere mogelijke symptomen van nierproblemen zijn onder andere vermoeidheid, slechte eetlust, misselijkheid, en donkere urine. Het is belangrijk om bij een vermoeden van nierproblemen snel medisch advies in te winnen. De behandeling van nieraandoeningen kan variëren, afhankelijk van de oorzaak, maar het beheersen van de onderliggende ziekte en vochtophoping staat vaak centraal.

Slechte bloedsomloop

Bloedstolsels, spataderen en veneuze insufficiëntie doen de extremiteiten (handen en voeten) zwellen. Een medische behandeling is nodig voor het verhelpen van deze problemen. Zelf de bloedcirculatie verbeteren met compressiekousen, gels, crèmes en andere huishoudmiddeltjes is eveneens mogelijk, maar medisch advies blijft in veel gevallen noodzakelijk.

Bloedstolsels

Wanneer een trombus (bloedprop) zich in de aderen van de benen vormt, stopt de terugstroom van het bloed van de benen tot aan het hart en zwellen de enkels en voeten. Soms zijn enkel oppervlakkige tekenen zichtbaar van bloedstolsels, maar bij een diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been en bekken) zijn één of meer grote aderen van de benen geblokkeerd. Een zwelling van een been, pijn, milde koorts en een kleurverandering van het been zijn enkele tekenen van een diep veneuze trombose. Deze levensbedreigende aandoening vereist een medische behandeling. De arts zet dan vaak bloedverdunners (antistollingsmedicijnen) in.

Spataderen

Een veelvoorkomende oorzaak van een zwelling van de enkels en voeten zijn spataderen. Hierbij werken de kleppen in de aders slecht, waardoor het bloed in de benen (onder invloed van de zwaartekracht) weer terugvloeit. In sommige omstandigheden verergert deze zwelling, zoals bij lang stilzitten (bijvoorbeeld tijdens een vliegtuigreis), een zwangerschap of warmte. Het wegnemen van de oorzaak doet de klachten veelal verbeteren, maar soms is een medische behandeling nodig.

Veneuze insufficiëntie

Veneuze insufficiëntie is een medische term die duidt op onvoldoende bloedtoevoer van de aders van de benen en voeten naar het hart. Een zwelling van de enkels en voeten is vaak een vroeg symptoom van veneuze insufficiëntie. Normaal gesproken houden de aderen bloed naar boven toe met eenrichtingsventielen, een soort klepjes. Schade aan of verzwakte kleppen doet het bloed terugvloeien in de vaten. Het vocht blijft dan in het zachte weefsel van de onderbenen hangen (enkels en voeten). Sommige patiënten lijden aan chronische veneuze insufficiëntie. De patiënt heeft dan huidveranderingen, huidzweren en soms ook een huidinfectie. Medisch advies is noodzakelijk bij klachten door een onvoldoende bloedcirculatie veroorzaakt door veneuze insufficiëntie.

Te lang rechtstaan

Kappers staan vaak een hele dag recht. Zij en andere mensen die vaak te lang rechtstaan, hebben gemakkelijk last van gezwollen voeten en enkels. Het is belangrijk om voldoende passende pauzes te nemen en de voeten zo vaak mogelijk te verhogen om het bloed opnieuw te laten circuleren. De zwelling veroorzaakt door te lang rechtstaan verdwijnt ’s nachts bij het slapen.

Trombose

Bij een diepe veneuze trombose (DVT) vormt zich een bloedstolsel in een diepe ader, meestal in het been. Dit leidt tot zwelling van de voeten, enkels of benen, vaak gepaard met pijn, roodheid en warmte in het aangetaste gebied. Deze aandoening kan ernstig zijn omdat het stolsel kan losraken en naar de longen migreren, wat een levensbedreigende longembolie veroorzaakt. Indien trombose wordt vermoed, is onmiddellijke medische hulp nodig. De behandeling omvat vaak anticoagulantia (bloedverdunners) om verdere stolling te voorkomen.

Verkeerde schoenen

Foute, niet passende schoenen zorgen voor voetenzwelling. Wanneer de schoenen niet goed passen, is de bloedstroom beperkt. Goede, ondersteunende schoenen doen de zwelling verminderen.

Zoutinname

Mensen die te veel zout nuttigen, houden meer water vast in het lichaam. Hierdoor ontstaat eveneens een zwelling van de enkels en voeten.

Zwangerschapscomplicatie

Vaak zijn gezwollen enkels en voeten normaal tijdens de zwangerschap. Wanneer dit echter plots gebeurt of wanneer sprake is van een overmatige zwelling, kan dit wijzen op pre-eclampsie, een ernstige zwangerschapscomplicatie waarbij een hoge bloeddruk (hypertensie) en verlies van eiwit in de urine (proteïnurie) ontstaan na de twintigste zwangerschapsweek. Braken, buikpijn, hoofdpijn, frequent urineren (pollakisurie), misselijkheid en veranderingen in het gezichtsvermogen zijn enkele klachten die mogelijk tot uiting komen bij pre-eclampsie. De behandeling bestaat uit bedrust, minder zout eten en veel water drinken, maar soms is het nodig om medicijnen te nemen en de baby snel ter wereld te halen. In de meeste gevallen is de prognose van pre-eclampsie goed, maar soms treden ernstige complicaties op zoals onder andere het HELLP-syndroom (ernstige complicatie van zwangerschap met afbraak van rode bloedcellen, verhoogde leverenzymen en een verlaagd aantal bloedplaatjes), hypermagnesiëmie (verhoogd magnesiumgehalte in het bloed) en een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen).

Tips voor het verhelpen van gezwollen enkels en voeten

Enkele tips helpen om de symptomen van gezwollen enkels en voeten te verlichten:

• De benen verhogen tijdens het slapen bevordert de terugvloei van vocht. Dit kan ook toegepast worden tijdens kantoorwerk door gebruik te maken van een voetenbankje om de voeten te verhogen.
• Een vezelrijke voeding met een lage zoutinname voorkomt obstipatie. Door obstipatie moeten mensen meer persen, wat extra druk geeft op de aders in de buik en de terugvloei van vocht vermindert.
• Extreme warmtebronnen zoals sauna’s, de zon, zonnebanken en hete baden zijn af te raden, omdat ze de zwelling kunnen verergeren.
• Het dragen van goed passende schoenen met een lage, brede hak wordt aanbevolen. De Bond Moyson in België adviseert om geen volledig platte schoenen te dragen, maar schoenen met een hak van maximaal drie tot vier centimeter.
• Massage van de benen, van de voeten naar de dijen, kan de klachten aanzienlijk verlichten.
• Overgewicht zorgt voor extra druk op de voeten, waardoor de zwelling kan toenemen. Afvallen kan daarom helpen om de symptomen te verminderen.
• Sporten waarbij de benen veel bewegen, zoals wandelen, fietsen, lopen en zwemmen, bevordert de bloedcirculatie en vermindert de zwelling.
• Steunkousen zijn voor veel mensen nuttig om de bloedcirculatie te ondersteunen en zwelling te verminderen.
• Strakke kleding, die de aders dichtdrukt, moet vermeden worden. Dit zorgt er immers voor dat de bloedcirculatie belemmerd wordt.
• Voldoende bewegen van de benen activeert de spierpomp in de benen. Regelmatig rondlopen en oefeningen met de benen doen kan helpen, vooral voor mensen die beroepshalve veel zitten of staan.
• Voldoende vochtinname stimuleert de urineproductie. Door te weinig drinken ontstaat niet alleen uitdroging, maar kunnen eiwitten zich ook ophopen in het lichaam, wat zwelling van de enkels en voeten kan veroorzaken.
• Tijdens het douchen kunnen afwisselend warmte (geen hitte) en koude toegepast worden op de benen en voeten om de bloedsomloop te stimuleren.

Preventie van gezwollen voeten en enkels

Er zijn diverse preventieve maatregelen om zwellingen in de voeten en enkels te voorkomen of te verminderen:

• Regelmatig bewegen helpt om de bloedsomloop te stimuleren.
• De voeten regelmatig omhoog brengen vermindert de kans op vochtophoping.
• Voldoende water drinken houdt het lichaam gehydrateerd en voorkomt ophoping van afvalstoffen die zwelling kunnen veroorzaken.
• Comfortabele, goed passende schoenen dragen zorgt ervoor dat de bloedcirculatie niet wordt belemmerd.
• Langdurig zitten of staan vermijden helpt om overmatige druk op de voeten te voorkomen.
• De zoutinname verminderen kan vochtophoping helpen voorkomen, aangezien zout vocht vasthoudt in het lichaam.
• Strakke kleding vermijden zorgt ervoor dat de bloedcirculatie niet wordt belemmerd, wat helpt om zwelling te voorkomen.

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kunnen veelvoorkomende oorzaken van gezwollen voeten en enkels aangepakt of voorkomen worden.

Lees verder

• Lymfoedeem: Aandoening met zwelling van ledematen
• Dactylitis: Gezwollen vingers en/of tenen door aandoening
• Enkelpijn: Oorzaken van pijn aan enkel of enkels
• Voetpijn: Oorzaken van pijnlijke voet of pijn aan voeten
• Pijn aan voeten tijdens nacht: Oorzaken nachteljke voetpijn