Lymfoedeem: Aandoening met zwelling van ledematen

Lymfoedeem is een aandoening waarbij een patiënt een erg opgezwollen (deel van) de arm en/of het been heeft. Deze aandoening komt tot stand door een verstoorde stroom van het lymfesysteem. Lymfevocht verzamelt zich hierdoor in de zachte weefsels, zoals in de armen of benen. Deze aandoening heeft een primaire genetische oorzaak of een is te wijten aan een andere oorzaak (secundair) zoals een kankerbehandeling, overgewicht of een infectie. Regelmatige lichaamsbeweging en andere zelfzorgmaatregelen zijn nuttig, maar soms zijn ook medische behandelingen nodig. Onbehandeld lijdt de patiënt aan complicaties waaronder een verminderde kwaliteit van leven.

• Lymfatisch systeem
• Oorzaken van lymfoedeem
• Primair lymfoedeem
• Ziekte van Milroy (aangeboren lymfoedeem)
• Ziekte van Meige (lymfoedeem praecox)
• Late lymfoedeem (lymfoedeem tarda)
• Secundair lymfoedeem
• Chirurgie
• Hart- en vaatziekten
• Infectie
• Kanker
• Letsel of trauma
• Obesitas
• Radiotherapie voor de behandeling van kanker
• Reumatologische aandoeningen
• Symptomen: Zwelling van (deel van) arm of been
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van gezwollen armen en/of benen
• Prognose van aandoening
• Complicaties van zwelling van ledematen

Lymfatisch systeem

Het lymfestelsel maakt deel uit van zowel het immuunsysteem als de bloedsomloop en bevat diverse onderdelen.

Lymfevocht
Lymfevocht is een heldere vloeistof die van de weefsels naar het lichaam reist, voedingsstoffen en immuuncellen draagt en bacteriën en celresten verwijdert, voordat deze in de bloedbaan terechtkomen. Deze vloeistof is rijk aan eiwitten.

Lymfevaten
Lymfevaten zijn een groot netwerk van dunne buisjes die door het hele lichaam aanwezig zijn. Deze dragen lymfevocht rond in het lichaam.

Lymfeklieren
Lymfeklieren zijn kleine structuren die zich bevinden langs de lymfevaten. Lymfeklieren bevinden zich door het hele lichaam, waaronder de oksels, de nek, de buik, de borst en de lies. De lymfeklieren filteren het lymfevocht wanneer dit door het lichaam reist en verwijdert en vernietigt bacteriën, virussen en andere schadelijke stoffen.

Lymfeweefsel
Lymfeweefsel omvat de lymfeklieren, het beenmerg, de milt, de amandelen, de thymus (zwezerik) en sommige weefsels in het spijsverteringskanaal. Het lymfeweefsel, het lymfevocht en de lymfeklieren bevatten allemaal witte bloedcellen (lymfocyten) die het lichaam helpen beschermen tegen een infectie en ziekte.

Oorzaken van lymfoedeem

Het eiwitrijke lymfevocht wordt normaal gesproken gefilterd door de lymfeklieren en vervolgens komt dit vrij in de bloedbaan. Wanneer het lichaam lymfevocht niet goed kan dragen omdat de lymfeklieren geblokkeerd zijn, verzamelt de vloeistof zich en beginnen de weefsels van meestal de armen of benen te zwellen. De lymfevaten zijn met andere woorden niet in staat om het lymfevocht voldoende af te voeren.

Primair lymfoedeem

Primair lymfoedeem houdt in dat de aandoening op zichzelf optreedt hetgeen zelden optreedt. Aangeboren afwijkingen in het lymfesysteem (als gevolg van wijzigingen in sommige genen) zijn de oorzaak van primair lymfoedeem.

Ziekte van Milroy (aangeboren lymfoedeem)

De ziekte van Milroy begint in de kindertijd en leidt tot de ontwikkeling van abnormale lymfeklieren.

Ziekte van Meige (lymfoedeem praecox)

De ziekte van Meige veroorzaakt vaak lymfoedeem rond de puberteit of tijdens de zwangerschap, hoewel dit soms ook later optreedt (tot de leeftijd van 35 jaar).

Late lymfoedeem (lymfoedeem tarda)

Deze vorm van primair lymfoedeem komt zelden tot uiting en begint meestal na de leeftijd van 35 jaar.

Secundair lymfoedeem

Secundair lymfoedeem is het gevolg van een andere ziekte of aandoening waardoor de lymfeklieren of lymfevaten beschadigd zijn. Secundair lymfoedeem komt veel vaker voor dan de primaire vorm.

Chirurgie

Door het verwijderen van de lymfevaten en lymfeklieren in de benen, de armen of een ander lichaamsdeel of een trauma aan deze gebieden, ontstaat mogelijk lymfoedeem. Soms verwijdert de arts bijvoorbeeld lymfeklieren om deze te laten controleren op een eventuele verspreiding (metatasen) van borstkanker.

Hart- en vaatziekten

Hart- en vaataandoeningen tasten de doorbloeding aan. Sommige patiënten met hart- en vaatziekten hebben een hoger risico op het ontwikkelen van lymfoedeem, zoals patiënten met een diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been en bekken), veneuze beenzweren (chronische wonden aan been) en spataderen.

Infectie

Wereldwijd komt lymfoedeem het vaakst tot stand door filariasis, een parasitaire infectie met verstopte lymfevaten en griepachtige symptomen. Door de infectie is de stroom van lymfevocht beperkt. Infectiegerelateerd lymfoedeem komt het vaakst voor in tropische en subtropische gebieden en komt vaker voor in ontwikkelingslanden.

Kanker

Als kankercellen de lymfevaten blokkeren, resulteert dit in lymfoedeem. Een tumor die in de buurt van een lymfeklier of lymfevat groeit, is soms dermate groot om de stroom van lymfevocht te belemmeren.

Letsel of trauma

Zeer zelden veroorzaken ernstige brandwonden of iets dat resulteert in overmatige littekens tot lymfoedeem.

Obesitas

Is de body mass index (BMI) van een patiënet hoger dan 50, dan is het risico op lymfoedeem door obesitas (overgewicht) groot. Obesitas en een postoperatieve gewichtstoename zijn belangrijke risicofactoren voor de ontwikkeling van lymfoedeem.

Radiotherapie voor de behandeling van kanker

Radiotherapie veroorzaakt littekens en een ontsteking van de lymfeklieren of lymfevaten. Lymfoedeem als gevolg van een kankerbehandeling komt mogelijk pas maanden of zelfs jaren na beëindiging van de behandeling tot uiting.

Reumatologische aandoeningen

Lymfoedeem komt vaker voor bij patiënten met reumatoïde aandoeningen zoals reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen).

Symptomen: Zwelling van (deel van) arm of been

De patiënt kampt met een gezwollen arm of been; deze zwelling varieert van mild tot ernstig. Ook de vingers en tenen zijn gezwollen. Verder ontstaat een gevoel van algemeen gevoel van zwaarte of strakheid van de getroffen ledematen. Ongemak, pijn, tintelingen en een beperkt bewegingsbereik komen eveneens tot stand. In de huid bevinden zich bovendien kuiltjes. De huid verdikt en verhardt (fibrose). Blaren of wratachtige gezwellen op de huid komen voor. De patiënt ervaart tevens sneller terugkomende infecties zoals lymfangitis (ontsteking van lymfevaten, vaak veroorzaakt door bacteriën) of cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid). Naast de ledematen ontstaat lymfoedeem mogelijk eveneens in de romp. Vaak is dit dan het gevolg van radiotherapie aan de borstwand die leidt tot perifeer oedeem, wat vaak voorkomt bij bestraalde borsten voor de behandeling van borstkanker. Ernstige vermoeidheid is tot slot een ander teken van lymfoedeem.

Diagnose en onderzoeken

De arts wenst informatie over de medische geschiedenis, alsook of de vrouw onlangs een kankeroperatie heeft gehad. Het maken van een diagnose gebeurt soms enkel door de klachten te noteren. Soms zijn ook bijkomende testen nodig, zoals een lymfoscintigrafie, een scan die blokkades of ontbrekende lymfevaten detecteert. Andere beeldvormende onderzoeken voor het opsporen van lymfoedeem zijn een CT-scan, een MRI-scan en een Doppler-echografie (beeldvormend onderzoek van bloedvaten).

Behandeling van gezwollen armen en/of benen

Er bestaat geen remedie voor lymfoedeem anno oktober 2020, maar een behandeling is wel mogelijk. Diverse medische behandelingsopties en zelfzorgmiddeltjes zijn beschikbaar voor het lymfoedeem in de benen, armen en andere lichaamsdelen.

De behandeling van lymfoedeem bestaat uit één of meer van volgende therapieën:

• chirurgie
• compressie-apparaten
• compressiekleding (bijvoorbeeld het dragen van compressiekousen)
• de vloeistofstroom niet blokkeren (zoals geen tas dragen aan de aangetaste arm of niet te lang de benen kruisen)
• diepe ademhalingstechnieken beoefenen
• gecombineerde lymfoedeemtherapie
• gewicht verliezen bij overgewicht
• huidverzorging met natuurlijke producten
• hydrotherapie
• lasertherapie
• lichaamsbeweging
• massagetherapie
• medicatie
• ontstekingsremmende, gezonde en gevarieerde voeding eten zoals veel groenten en fruit
• verbanden (speciale wikkelverbanden)

Prognose van aandoening

De zwelling van lymfoedeem is progressief. De vooruitzichten hangen in zekere mate af van de ernst van de symptomen. Wanneer de patiënt een gezonde levensstijl volgt (evenwichtige voeding eten en lichaamsbeweging beoefenen), vermindert de opbouw van vocht en wordt de lymfestroom gestimuleerd.

Complicaties van zwelling van ledematen

Onbehandeld resulteert lymfoedeem in frequente infecties zoals cellulitis en lymfangitis, onomkeerbare veranderingen in de huid, een verminderde mobiliteit van de aangetaste ledemaat / ledematen en een slechtere kwaliteit van leven. De patiënt kan bijvoorbeeld geen horloge dragen wanneer de arm is aangetast of heeft problemen met het vinden van geschikt schoeisel. Chronisch oedeem dat vele jaren aanhoudt, is tevens geassocieerd met een verhoogd risico op het ontwikkelen van een zeldzame vorm van wekedelenkanker, met name een lymfangiosarcoom. Lymfoedeem tast het uiterlijk aan, hetgeen een psychologische impact heeft. Lymfoedeem verhoogt tot slot het risico op het ontwikkelen van een depressie.

Lees verder

• Filariasis: Griepachtige symptomen en verstopte lymfevaten
• Ziekte van Milroy: Zwelling van onderbenen en huidinfectie
• Ziekte van Meige: Erfelijke lymfoedeem met gezwollen benen
• Oedeem (vochtretentie): Getroffen lichaamsdelen en oorzaken
• Gezwollen benen: Oorzaken & behandeling van zwelling been