Lymfoedeem: Aandoening met zwelling van ledematen

Lymfoedeem is een aandoening waarbij een patiënt een erg opgezwollen (deel van) de arm en/of het been heeft. Deze aandoening komt tot stand door een verstoorde stroom van het lymfesysteem. Lymfevocht verzamelt zich hierdoor in de zachte weefsels, zoals in de armen of benen. Deze aandoening heeft een primaire genetische oorzaak of is te wijten aan een andere oorzaak (secundair), zoals een kankerbehandeling, overgewicht of een infectie. Regelmatige lichaamsbeweging en andere zelfzorgmaatregelen zijn nuttig, maar soms zijn ook medische behandelingen nodig. Onbehandeld lijdt de patiënt aan complicaties waaronder een verminderde kwaliteit van leven.

• Lymfatisch systeem
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Lymfatisch systeem

Het lymfestelsel maakt deel uit van zowel het immuunsysteem als de bloedsomloop en bevat diverse onderdelen.

Lymfevocht

Lymfevocht is een heldere vloeistof die van de weefsels naar het lichaam reist, voedingsstoffen en immuuncellen draagt en bacteriën en celresten verwijdert, voordat deze in de bloedbaan terechtkomen. Deze vloeistof is rijk aan eiwitten.

Lymfevaten

Lymfevaten zijn een groot netwerk van dunne buisjes die door het hele lichaam aanwezig zijn. Deze dragen lymfevocht rond in het lichaam.

Lymfeklieren

Lymfeklieren zijn kleine structuren die zich bevinden langs de lymfevaten. Lymfeklieren bevinden zich door het hele lichaam, waaronder de oksels, de nek, de buik, de borst en de lies. De lymfeklieren filteren het lymfevocht wanneer dit door het lichaam reist en verwijderen en vernietigen bacteriën, virussen en andere schadelijke stoffen.

Lymfeweefsel

Lymfeweefsel omvat de lymfeklieren, het beenmerg, de milt, de amandelen, de thymus (zwezerik) en sommige weefsels in het spijsverteringskanaal. Het lymfeweefsel, het lymfevocht en de lymfeklieren bevatten allemaal witte bloedcellen (lymfocyten) die het lichaam helpen beschermen tegen een infectie en ziekte.

Epidemiologie

Lymfoedeem komt wereldwijd voor, maar de prevalentie varieert afhankelijk van de regio en de oorzaak. Primair lymfoedeem is relatief zeldzaam, met geschatte prevalentie tussen 1 op de 6.000 en 1 op de 10.000 mensen. Secundair lymfoedeem komt veel vaker voor, vooral in verband met kankerbehandelingen zoals chirurgie en radiotherapie. Wereldwijd wordt secundair lymfoedeem vaker waargenomen in gebieden waar infectieziekten zoals filariasis endemisch zijn.

Oorzaken

Het eiwitrijke lymfevocht wordt normaal gesproken gefilterd door de lymfeklieren en komt vervolgens vrij in de bloedbaan. Wanneer het lichaam lymfevocht niet goed kan dragen omdat de lymfeklieren geblokkeerd zijn, verzamelt de vloeistof zich en beginnen de weefsels van meestal de armen of benen te zwellen. De lymfevaten zijn met andere woorden niet in staat om het lymfevocht voldoende af te voeren.

Risicofactoren

• Chirurgie: Door het verwijderen van de lymfevaten en lymfeklieren in de benen, armen of een ander lichaamsdeel, of een trauma aan deze gebieden, ontstaat mogelijk lymfoedeem. Soms verwijdert de arts bijvoorbeeld lymfeklieren om deze te laten controleren op een eventuele verspreiding (metastasen) van borstkanker.
• Hart- en vaatziekten: Hart- en vaataandoeningen tasten de doorbloeding aan. Sommige patiënten met hart- en vaatziekten hebben een hoger risico op het ontwikkelen van lymfoedeem, zoals patiënten met een diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been en bekken), veneuze beenzweren (chronische wonden aan been) en spataderen.
• Infectie: Wereldwijd komt lymfoedeem het vaakst tot stand door filariasis, een parasitaire infectie met verstopte lymfevaten en griepachtige symptomen. Door de infectie is de stroom van lymfevocht beperkt. Infectiegerelateerd lymfoedeem komt het vaakst voor in tropische en subtropische gebieden en komt vaker voor in ontwikkelingslanden.
• Kanker: Als kankercellen de lymfevaten blokkeren, resulteert dit in lymfoedeem. Een tumor die in de buurt van een lymfeklier of lymfevat groeit, is soms dermate groot om de stroom van lymfevocht te belemmeren.
• Letsel of trauma: Zeer zelden veroorzaken ernstige brandwonden of iets dat resulteert in overmatige littekens tot lymfoedeem.
• Obesitas: Is de body mass index (BMI) van een patiënt hoger dan 50, dan is het risico op lymfoedeem door obesitas (overgewicht) groot. Obesitas en een postoperatieve gewichtstoename zijn belangrijke risicofactoren voor de ontwikkeling van lymfoedeem.
• Radiotherapie voor de behandeling van kanker: Radiotherapie veroorzaakt littekens en een ontsteking van de lymfeklieren of lymfevaten. Lymfoedeem als gevolg van een kankerbehandeling komt mogelijk pas maanden of zelfs jaren na beëindiging van de behandeling tot uiting.
• Reumatologische aandoeningen: Lymfoedeem komt vaker voor bij patiënten met reumatoïde aandoeningen zoals reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen).

Symptomen

De patiënt kampt met een gezwollen arm of been; deze zwelling varieert van mild tot ernstig. Ook de vingers en tenen zijn gezwollen. Verder ontstaat een algemeen gevoel van zwaarte of strakheid van de getroffen ledematen. Ongemak, pijn, tintelingen en een beperkt bewegingsbereik komen eveneens tot stand. In de huid bevinden zich bovendien kuiltjes. De huid verdikt en verhardt (fibrose). Blaren of wratachtige gezwellen op de huid komen voor. De patiënt ervaart tevens sneller terugkomende infecties zoals lymfangitis (ontsteking van lymfevaten, vaak veroorzaakt door bacteriën) of cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid). Naast de ledematen ontstaat lymfoedeem mogelijk eveneens in de romp. Vaak is dit dan het gevolg van radiotherapie aan de borstwand die leidt tot perifeer oedeem, wat vaak voorkomt bij bestraalde borsten voor de behandeling van borstkanker. Ernstige vermoeidheid is tot slot een ander teken van lymfoedeem.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van lymfoedeem zijn onder andere plotselinge en aanzienlijke toename van zwelling, ernstige pijn, koorts, en tekenen van infectie zoals roodheid en warmte. Bij het optreden van deze symptomen is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp te zoeken, aangezien deze kunnen wijzen op een ernstige infectie of andere complicaties.

Diagnose en onderzoeken

De arts wenst informatie over de medische geschiedenis, alsook of de vrouw onlangs een kankeroperatie heeft gehad. Het maken van een diagnose gebeurt soms enkel door de klachten te noteren. Soms zijn ook bijkomende testen nodig, zoals een lymfoscintigrafie, een scan die blokkades of ontbrekende lymfevaten detecteert. Andere beeldvormende onderzoeken voor het opsporen van lymfoedeem zijn echografie en MRI. Soms worden ook bloedonderzoeken verricht.

Behandeling

Lymfoedeem is een chronische aandoening en kan niet volledig worden genezen. De behandelingen zijn gericht op het verlichten van symptomen en het voorkomen van verergering. Dit kan door fysiotherapie (zoals manuele lymfedrainage), compressietherapie (met gebruik van speciale kousen of verbanden), en huidverzorging. In sommige gevallen kan ook een chirurgische ingreep nodig zijn om lymfevaten of lymfeklieren te herstellen of te vervangen. Medicijnen kunnen helpen bij het beheersen van ontstekingen of infecties.

Prognose

De prognose voor lymfoedeem varieert afhankelijk van de ernst van de aandoening en de effectiviteit van de behandeling. Met tijdige en adequate behandeling kan de aandoening meestal goed worden beheerd, hoewel het chronisch is en voortdurende zorg vereist. Bij verwaarlozing kan lymfoedeem echter verergeren en leiden tot ernstige complicaties zoals infecties en functionele beperkingen.

Complicaties

De belangrijkste complicaties van lymfoedeem zijn infecties zoals cellulitis en lymfangitis, evenals ulcera en veranderingen in de huid. Ernstige gevallen kunnen leiden tot beperkingen in mobiliteit en psychosociale problemen, waaronder angst en depressie door de zichtbare veranderingen en pijn die gepaard gaan met de aandoening.

Preventie

Preventie van lymfoedeem richt zich op het minimaliseren van risico's en het bevorderen van een gezonde levensstijl. Dit omvat het handhaven van een gezond gewicht, vermijden van letsel of trauma aan de aangedane ledematen, goede huidverzorging, en het dragen van compressiekleding indien nodig. Patiënten die een risico lopen, bijvoorbeeld na een kankerbehandeling, kunnen baat hebben bij preventieve maatregelen en regelmatige controles om vroege tekenen van lymfoedeem te detecteren.

Lees verder

• Filariasis: Griepachtige symptomen en verstopte lymfevaten
• Ziekte van Milroy: Zwelling van onderbenen en huidinfectie
• Ziekte van Meige: Erfelijke lymfoedeem met gezwollen benen
• Oedeem (vochtretentie): Getroffen lichaamsdelen en oorzaken
• Gezwollen benen: Oorzaken & behandeling van zwelling been