Gezwollen benen: Oorzaken & behandeling van zwelling been

Een zwelling van de benen is een veelvoorkomende aandoening die veel mensen, vooral ouderen, treft. De zwelling kan in elk deel van de benen voorkomen, zoals de voeten, enkels, kuiten en dijen. Deze zwelling ontstaat meestal door een ophoping van vocht of een ontsteking in weefsels of gewrichten. Er zijn diverse risicofactoren die kunnen leiden tot gezwollen benen, waaronder problemen met de aderen, medicatiegebruik en verwondingen. Gezwollen benen kunnen leiden tot slaapproblemen en moeilijkheden bij het lopen. Hoewel huismiddeltjes soms verlichting bieden, is in veel gevallen medische hulp noodzakelijk.

• Vochtophoping in de benen
• Aderproblemen
• Congestief hartfalen
• Medicijnen
• Nier- of leverproblemen
• Premenstrueel syndroom
• Slechte voeding
• Verwondingen en infecties
• Zwangerschap
• Ontstekingen die leiden tot zwelling van de benen
• Artritis en andere gewrichtsproblemen
• Cellulitis
• Infecties of wonden
• Verwondingen
• Huismiddeltjes voor gezwollen benen
• Actief blijven
• Benen verhogen
• Druk uitoefenen
• Voeding aanpassen
• Alarmsymptomen bij gezwollen benen
• Behandeling en preventie van gezwollen benen

Vochtophoping in de benen

Oedeem ontstaat wanneer de weefsels of bloedvaten in de benen meer vocht vasthouden dan normaal. Dit kan worden veroorzaakt door langdurig staan of zitten, maar kan ook wijzen op zwaarlijvigheid, onvoldoende lichaamsbeweging of een ernstige medische aandoening. Diverse factoren dragen bij aan extra vocht of oedeem in één of beide benen:

Aderproblemen

Diep veneuze trombose (DVT) en tromboflebitis
Bij diep veneuze trombose (DVT) is er sprake van een bloedstolsel in een ader in het been. Als dit stolsel afbreekt en naar de longen reist, kan dit leiden tot een longembolie, wat een levensbedreigende toestand is. Tromboflebitis ontstaat wanneer stolsels zich dichter bij het huidoppervlak vormen, maar meestal niet afbreken. Een van de eerste symptomen van DVT of tromboflebitis is een gezwollen been. Bij symptomen zoals een rode of blauwachtige huid, een warme huid en/of pijn, gevoeligheid of krampen in het been, is onmiddellijke medische hulp noodzakelijk. De behandeling van een diep veneuze trombose omvat antistollingsmedicijnen en het dragen van compressiekousen. Tromboflebitis wordt meestal behandeld met niet-invasieve methoden, zoals voedingsaanpassingen (bijvoorbeeld vezelrijk voedsel zoals bessen), compressiekousen, vrij verkrijgbare pijnstillers en het tillen van de benen. Andere tips voor het verbeteren van de bloedcirculatie kunnen ook helpen om de vorming van bloedstolsels te voorkomen.

Spataderen en chronische veneuze insufficiëntie
Als de kleppen in de beenaderen het bloed niet effectief naar het hart terug kunnen leiden, ontstaan spataderen en chronische veneuze insufficiëntie. Dit gebeurt door verzwakte kleppen, die kunnen worden beïnvloed door risicofactoren zoals roken, voeding, etc. Het bloed stroomt hierdoor terug in de aderen, wat leidt tot druk en zichtbaar blauwe aderen op de huid. Dit kan ook leiden tot zwelling van de benen.

Andere symptomen van spataderen zijn onder andere:

• droge huid en geïrriteerde, gebarsten huid
• pijn na langdurig zitten of staan
• veranderingen in de huidskleur (zoals groepjes rode of paarse aderen of een bruine huid op de onderbenen)
• zware benen
• zweren

Als spataderen behandeling nodig hebben, zijn er zowel chirurgische als niet-chirurgische opties beschikbaar. Niet-chirurgische procedures blokkeren de aangetaste aderen zonder de bloedsomloop in de benen te beschadigen. Mogelijke behandelingen zijn endovenous lasertherapie (spataderen afsluiten met warmte) en schuimsclerotherapie (een chemisch schuim injecteren in de spataderen om ze af te sluiten). Chirurgische ingrepen omvatten het verwijderen van de spataderen, waarbij diepere aderen de rol van de beschadigde aderen overnemen om de bloedstroom in het been te behouden. Indien geen behandeling nodig is, kunnen zelfhulpmaatregelen zoals gewichtsverlies, regelmatige lichaamsbeweging, het vermijden van langdurig rechtstaan, het verhogen van de benen en het dragen van compressiekousen de verergering van spataderen helpen voorkomen.

Congestief hartfalen

Congestief hartfalen ontstaat wanneer het hart niet in staat is om voldoende bloed rond te pompen, wat leidt tot vochtophoping, vooral in de benen. Andere symptomen van congestief hartfalen zijn kortademigheid, vermoeidheid en hoesten. De behandeling omvat medicijnen zoals ACE-remmers, anti-bloedplaatjesmedicijnen, bètablokkers, bloedverdunners, calciumantagonisten, diuretica (plaspillen), statines en vasodilatoren (medicijnen die de bloedvaten verwijden). Diverse medische procedures en operaties kunnen ook helpen bij het verlichten van hartfalen. Verbeterde leefstijladviezen (zoals het vermijden van cafeïne, stress, niet roken en gewichtsverlies bij overgewicht) kunnen helpen de progressie van deze ernstige hartziekte te vertragen.

Medicijnen

Zwelling van de benen kan soms een ongewenst neveneffect zijn van bepaalde medicijnen, waaronder:

• calciumantagonisten (medicatie voor hart- en vaataandoeningen)
• diabetesmedicatie
• hormoonmedicijnen die oestrogeen of progesteron bevatten
• niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)
• sommige antidepressiva

Als de zwelling wordt veroorzaakt door medicijnen, kan de arts alternatieve medicijnen voorschrijven, de dosis aanpassen of adviseren om het geneesmiddel te stoppen, zodat de zwelling vermindert.

Nier- of leverproblemen

Bij pitting oedeem (zwelling waarbij een indruk achterblijft na druk) kan vochtretentie niet alleen de benen, maar ook het gezicht en de handen aantasten. Dit soort oedeem kan voortkomen uit leveraandoeningen of nierproblemen. Symptomen zijn vaak het ergst 's morgens. Dit is een ernstige aandoening waarbij eiwit uit het bloed in de urine lekt (proteïnurie) en de eiwitwaarden in het lichaam verminderen, wat leidt tot vochtophoping. Bij vermoedens van nier- of leverproblemen is snel medisch advies nodig om verdere complicaties te voorkomen.

Premenstrueel syndroom

Veel vrouwen met het pre-menstrueel syndroom ervaren een opgeblazen gevoel en gezwollen benen in de week voorafgaand aan hun menstruatie. Behandeling bestaat vaak uit een gezonde levensstijl (gezonde voeding, goede slaap, yoga of meditatie, geen cafeïne en geen alcohol). In ernstige gevallen kunnen artsen slaappillen, plaspillen (om vastgehouden vocht te verwijderen) en/of antidepressiva voorschrijven. De prognose van het premenstrueel syndroom is meestal uitstekend.

Slechte voeding

Ondervoeding is een belangrijke oorzaak van zwelling in de benen. Het is cruciaal om voldoende en evenwichtig te eten om mineralen- en vitaminetekorten te voorkomen. Gezwollen benen kunnen ook ontstaan door een hoge zoutinname, aangezien teveel natrium leidt tot vochtretentie. Het verminderen van zout in het dieet en het consumeren van een uitgebalanceerd dieet kan helpen de zwelling te verminderen.

Verwondingen en infecties

Verwondingen zoals een verstuiking kunnen pijn, zwelling en blauwe plekken in de benen veroorzaken. Infecties van de huid of het onderliggende weefsel, zoals cellulitis of lymfoedeem, kunnen ook leiden tot gezwollen benen. Bij vermoedens van een infectie of bij hevige pijn, is medische hulp noodzakelijk.

Zwangerschap

Gezwollen benen komen vaak voor tijdens het derde trimester van de zwangerschap. Dit gebeurt omdat de baby groeit en druk uitoefent op de aderen in de benen. Hierdoor vertraagt de bloedsomloop, wat leidt tot vochtophoping en een lichte zwelling in de benen. Gezwollen benen tijdens de zwangerschap zijn meestal onschuldig. Het is echter belangrijk om een arts te raadplegen als naast de zwelling ook één of meer van de volgende symptomen optreden, omdat dit kan wijzen op pre-eclampsie:

• ernstige zwelling, vooral rondom de ogen
• ernstige hoofdpijn
• veranderingen in het gezichtsvermogen, zoals wazig zien of een overgevoeligheid voor licht

Als een zwangere vrouw tijdens het laatste trimester of kort na de bevalling last heeft van gezwollen benen en kortademigheid, kan dit mogelijk te wijten zijn aan peripartum-cardiomyopathie. Dit is een vorm van hartfalen die optreedt tijdens of kort na de zwangerschap.

Ontstekingen die leiden tot zwelling van de benen

Een ontsteking ontstaat wanneer de weefsels in de benen geïrriteerd en opgezwollen raken. Dit is een normale reactie bij bijvoorbeeld een gebroken bot of een scheur in de pees of het ligament. In sommige gevallen kan er sprake zijn van een ernstigere ontstekingsziekte, zoals artritis (gewrichtsontsteking).

Artritis en andere gewrichtsproblemen

Verschillende gewrichtsaandoeningen kunnen leiden tot zwelling in de benen:

• artrose: slijtage van het gewrichtskraakbeen
• jicht: een plotselinge pijnlijke aanval veroorzaakt door urinezuurkristallen in de gewrichten, vaak na het zwaar drinken of na het eten van voedsel rijk aan purine (zoals ansjovis, erwten, lever, en zwezerik)
• kniebursitis: ontsteking in een slijmbeurs in de knie, een met vocht gevulde zak die fungeert als een kussen tussen bot en spier, huid of pees
• reumatoïde artritis: een ziekte waarbij het immuunsysteem weefsels in de gewrichten en organen aanvalt

Naast de tips voor een goede gewrichtsgezondheid zijn er ook hulpmiddelen voor artritis beschikbaar. Warmte of kou toepassen, gewrichtsbescherming dragen en een goed evenwicht vinden tussen rust en lichaamsbeweging zijn enkele veelgebruikte thuisbehandelingen voor gewrichtsaandoeningen. Medicijnen zoals niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) en corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken) zijn vaak effectief. Ook zenuwstimulatie kan nuttig zijn voor sommige patiënten met artritisklachten. Daarnaast kan fysiotherapie voordelen bieden. In sommige ernstige gevallen kan een operatie nodig zijn om de gewrichtsklachten te verlichten.

Cellulitis

Cellulitis is een ernstige huidinfectie waarbij bacteriën zoals streptokokken en stafylokokken door een barstje in de huid binnendringen. De benen, en vooral het onderbeen, kunnen worden aangetast. Andere symptomen zijn onder andere:

• blaren
• een ingedeukte huid
• een rode, gezwollen, gevoelige huiduitslag die snel verandert (bij verspreiding naar het lichaam is medische hulp nodig)
• gevoeligheid
• koorts (bij verspreiding naar het lichaam)
• pijn
• rode vlekken
• warmte

De behandeling van cellulitis bestaat uit antibiotica, die bij milde symptomen via de mond worden ingenomen. Bij ernstige symptomen is een intraveneuze (via een ader) toediening van deze medicijnen noodzakelijk.

Infecties of wonden

Bij zowel kleine als grote wonden stroomt vocht en witte bloedcellen naar het getroffen gebied, wat leidt tot zwelling. Als de wond geïnfecteerd raakt, kan de zwelling toenemen. Patiënten met diabetes mellitus of een verzwakt immuunsysteem moeten bij een infectie of wond een arts raadplegen. Goede wondverzorging en medicatie zijn vaak noodzakelijk.

Verwondingen

Een verstuikte enkel of een fractuur (breuk) leidt vaak tot zwelling als natuurlijke reactie van het lichaam op de blessure. Vloeistoffen en witte bloedcellen stromen naar het getroffen gebied en chemicaliën worden vrijgegeven om de verwonding te genezen. Veelvoorkomende verwondingen zijn onder andere een achillespeesruptuur en een scheur in het anterior cruciate ligament (ACL).

Huismiddeltjes voor gezwollen benen

Enkele huismiddeltjes kunnen helpen om de zwelling van de benen te verminderen:

• Compressiekousen dragen
• De benen meerdere keren per dag gedurende een halfuur omhoog leggen boven het hart
• Dagelijkse lichaamsbeweging uitvoeren
• Voedingsmiddelen met weinig zout consumeren
• Van positie wisselen en pauzeren tijdens lange autoritten
• Veel rondlopen en regelmatig rechtstaan tijdens een vliegtuigreis

Actief blijven

Langdurig staan of zitten kan de zwelling van de benen verergeren. Als een patiënt lange uren moet doorbrengen op het werk, is het belangrijk om zoveel mogelijk te bewegen zodat het gewicht zich verplaatst. Pauzes nemen en uitrusten helpt ook bij het bestrijden van vermoeidheid. Bij langdurig zitten, bijvoorbeeld tijdens reizen of op het werk, is het verstandig om korte wandelingen te maken of oefenpauzes te nemen om de bloedsomloop te verbeteren. Masseren van de benen en voeten kan ook de zwelling verlichten en de symptomen verbeteren.

Benen verhogen

Een effectieve manier om de zwelling van de benen te beheersen is door de voeten dertig minuten per keer boven het hart te verhogen, meerdere keren per dag. Dit helpt om overtollige vloeistof uit de voeten en benen te laten wegvloeien en vermindert de zwelling. Het is het meest effectief als de voeten zich boven het hart bevinden, dus plaats de voeten bij voorkeur op een kussen.

Druk uitoefenen

Gezwollen benen kunnen vaak worden verbeterd met compressietherapie. Dit kan door het dragen van compressiekousen of elastische kousen, die druk uitoefenen om te voorkomen dat vocht zich in de benen en voeten ophoopt. Compressiekousen zijn beschikbaar in verschillende drukniveaus; raadpleeg daarom eerst een arts om te bepalen welk type het meest geschikt is.

Voeding aanpassen

Natrium is essentieel voor het behouden van een goede vochtbalans, maar een teveel aan natrium (zout) kan ervoor zorgen dat het lichaam water vasthoudt. Voor patiënten die gevoelig zijn voor zwelling is het nuttig om het zout in hun dieet te verminderen. Dit betekent minder verwerkt, ingeblikt en ingepakt voedsel consumeren, en kiezen voor kruiden met een laag zoutgehalte, zoals verse kruiden en zoutvrije kruiden. Goed gehydrateerd blijven is ook belangrijk, dus de meeste patiënten met oedeem moeten veel water drinken. Als oedeem echter verband houdt met leverfalen, hartfalen of nierfalen, moet de vochtinname altijd worden afgestemd met de arts, omdat deze patiënten mogelijk juist hun vochtinname moeten beperken.

Alarmsymptomen bij gezwollen benen

Gevoel van zwelling in de benen kan wijzen op een ernstiger probleem, vooral als het een nieuw symptoom is. Het is belangrijk om de arts te raadplegen als naast de zwelling ook een van de volgende symptomen optreden:

• beenpijn
• Verminderde urineproductie (oligurie) of geen urineproductie (anurie)
• Extreme vermoeidheid
• Intense pijn
• Koorts
• Kortademigheid
• Pijn op de borst
• Plotselinge toename van de zwelling
• Warmte of roodheid in het getroffen ledemaat
• Zwelling in de buik
• Zwelling van slechts één been

Bij het ervaren van deze symptomen is het van cruciaal belang om onmiddellijk medische hulp in te roepen, omdat dit kan wijzen op een ernstige onderliggende aandoening die aangepakt moet worden.

Behandeling en preventie van gezwollen benen

Behandeling van gezwollen benen is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Algemene aanbevelingen zijn als volgt:

• Vermijd langdurig staan of zitten
• Beweeg regelmatig en vermijd langdurig rechtstaan of zitten. Probeer elk uur even op te staan en te lopen of van houding te veranderen om de bloedcirculatie te bevorderen.
• Verhoog de benen
• Leg de benen op een hoger niveau dan het hart om de terugstroom van bloed en vocht te bevorderen.
• Draag compressiekousen
• Compressiekousen kunnen helpen de bloedcirculatie te verbeteren en zwelling te verminderen.
• Blijf actief
• Regelmatige lichaamsbeweging kan helpen bij het verbeteren van de bloedcirculatie en het verminderen van vochtophoping.
• Gezond eten en drinken
• Vermijd een dieet met veel zout en zorg voor voldoende hydratatie om het vasthouden van vocht te verminderen.
• Raadpleeg een arts
• Bij aanhoudende zwelling of ernstige symptomen is het belangrijk om medische hulp in te roepen om de onderliggende oorzaak vast te stellen en de juiste behandeling te krijgen.

Door een combinatie van deze maatregelen kan de zwelling van de benen worden verminderd en kan het risico op complicaties worden verkleind.

Lees verder

• Gezwollen enkels en voeten: Oorzaken en behandelingen
• Gezwollen knie: Oorzaken & behandeling van zwelling van knie
• Beenkrampen: Oorzaken en tips bij pijnlijke krampen in been
• Beenpijn: Oorzaken van pijnlijk been of pijnlijke benen
• Diep veneuze trombose: Pijn en zwelling aan been of bekken