Gezwollen benen: Oorzaken & behandeling van zwelling been

Een zwelling van de benen is een veelvoorkomende aandoening die veel patiënten treft, vooral ouderen. De zwelling komt voor in elk deel van de benen zoals de voeten, enkels, kuiten en dijen. De opgezwollen benen zijn het gevolg van een vochtophoping of een ontsteking in weefsels of gewrichten. Diverse risicofactoren leiden tot de opgezwollen benen, zoals bijvoorbeeld aderproblemen, medicatiegebruik en een verwonding. Slaapproblemen en problemen bij het lopen zijn enkele gevolgen van de zwelling van het been of de benen. In een aantal gevallen verhelpen huismiddeltjes de gezwollen benen, maar vaak is medische hulp nodig.

• Vochtophoping in benen
• Aderproblemen
• Congestief hartfalen
• Medicijnen
• Nier- of leverproblemen
• Premenstrueel syndroom
• Slechte voeding
• Zwangerschap
• Ontstekingen die leiden tot zwelling van het been
• Artritis en andere gewrichtsproblemen
• Cellulitis
• Infectie of wonde
• Verwondingen
• Huismiddeltjes voor oorzaken die benen doen zwellen
• Actief blijven
• Benen verhogen
• Druk uitoefenen
• Voeding aanpassen
• Alarmsymptomen bij gezwollen benen

Vochtophoping in benen

Oedeem treedt op wanneer de weefsels of bloedvaten in de benen meer vocht vasthouden dan zou moeten. Dit gebeurt door bijvoorbeeld het langdurig op de benen staan of te lang blijven zitten, maar wijst soms ook op zwaarlijvigheid, onvoldoende lichaamsbeweging of een ernstige medische aandoening. Verschillende factoren leiden tot extra vocht of oedeem in één been of beide benen:

Aderproblemen

Diep veneuze trombose (DVT) en tromboflebitis
Een patiënt met een diep veneuze trombose heeft een bloedstolsel in een ader in het been. Wanneer dit afbreekt en naar de longen reist, is sprake van een longembolie, hetgeen een levensbedreigende toestand is. Bij tromboflebitis vormen stolsels zich dichter bij het huidoppervlak en breken deze in de meeste gevallen niet af. Een van de eerste symptomen van DVT of tromboflebitis is een gezwollen been. Bij een rode of blauw getinte huid, een warm aanvoelende huid en/of pijn, gevoeligheid of krampen in het been is onmiddellijke medische aandacht nodig. De behandeling van een diep veneuze trombose bestaat uit de toediening van antistollingsmedicijnen en het dragen van compressiekousen. Tromboflebitis behandelt de arts meestal via niet-invasieve behandelingen, zoals onder andere voedingsaanpassingen (zoals meer vezelrijk voedsel zoals en bessen eten), compressiekousen, vrij verkrijgbare pijnstillers, het tillen van de benen. Ook andere tips helpen bij het verbeteren van de bloedcirculatie waardoor bloedstolsels niet tot stand komen.

Spataderen en chronische veneuze insufficiëntie
Wanneer de kleppen in de beenaderen het bloed niet naar het hart laten stromen, leidt dit tot spataders en chronische veneuze insufficiëntie (pijn en zwelling aan been). Deze kleppen zijn namelijk door tal van risicofactoren verzwakt (roken, voeding, …). Het bloed stroomt hierdoor achteruit en ‘zwemt’ dan in de aderen, waardoor een druk ontstaat in de aderen. Dit resulteert uiteindelijk in zichtbare blauwachtige groepjes aderen op de huid. Soms laten ze ook de benen opzwellen.

Enkele andere symptomen van spataders zijn:

• een droge huid en geïrriteerde, gebarsten huid
• pijn na langdurig zitten of staan
• veranderingen in de huidskleur (groepjes rode of paarse aderen, of een bruine huid op de onderbenen)
• zware benen
• zweren

Als spataderen een behandeling vereisen, zijn er zowel chirurgische als niet-chirurgische procedures beschikbaar. Niet-chirurgische procedures blokkeren de aangetaste aderen, zonder de bloedsomloop in de benen te beschadigen als andere aderen het overnemen. Mogelijke behandelingen zijn dan endotherme ablatie (spataderen met warmte afsluiten), en schuimsclerotherapie (een chemisch schuim in de spataderen injecteren om ze af te sluiten). Bij chirurgische ingrepen verwijdert de arts de spataderen. Diepe beenaders nemen hierbij de rol van de beschadigde aderen over, zodat de bloedstroom in het been geen schade oploopt. Als een behandeling onnodig is, voorkomen volgende zelfhulpmaatregelen dat spataderen verergeren: overtollig gewicht verliezen, lichte tot matige lichaamsbeweging uitvoeren, proberen om niet gedurende een langere tijd recht te staan, met opgeheven benen zitten en op een stoel rusten en compressiekousen dragen.

Congestief hartfalen

Hartfalen verschijnt wanneer het hart al het bloed dat het lichaam nodig niet meer rond kan pompen. Dit leidt tot een vochtophoping, vooral in de benen. Andere symptomen van congestief hartfalen zijn kortademigheid of moeite met ademhalen, vermoeidheid en hoesten. De arts behandelt hartfalen via medicijnen zoals ACE-remmers, anti-bloedplaatjesmedicijnen, bètablokkers, bloedverdunners, calciumantagonisten, diuretica (plaspillen), statines en vasodilatoren e(medicijnen die de bloedvaten verwijden. Diverse medische procedures en operaties zijn ook beschikbaar om de klachten van hartfalen te verlichten. Dankzij verbeterde leefstijladviezen (geen cafeïne drinken, stress vermijden, niet roken, gewicht verliezen bij overgewicht, …) is het mogelijk om de progressie van deze ernstige hartziekte te vertragen.

Medicijnen

Soms is zwelling van het been of de benen een ongewenst neveneffect van het innemen van geneesmiddelen, zoals onder andere

• calciumantagonisten (medicatie voor de behandeling hart- en vaataandoeningen)
• diabetesmedicatie
• hormoonmedicijnen die oestrogeen of progesteron bevatten
• niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)
• sommige antidepressiva

De arts zet indien mogelijk andere medicijnen of een lagere dosis in of adviseert de patiënt om te stoppen met het geneesmiddel zodat de beenzwelling verdwijnt.

Nier- of leverproblemen

Bij pitting oedeem (zwelling van de weefsels met indeuking bij druk) treedt vochtretentie op die niet alleen de benen, maar ook het gezicht en de handen aantast. Dit soort oedeem is een gevolg van leveraandoeningen of nierproblemen. De symptomen zijn vaak het ergst bij het ontwaken 's morgens vroeg. Dit is een behoorlijk ernstig en potentieel gevaarlijk probleem, waarbij mogelijk eiwit uit het bloed in de urine lekt (proteïnurie) en de eiwitwaarden in het lichaam verminderen, wat vervolgens leidt tot een vochtophoping. Als een patiënt vermoedt dat de oedeem en gezwollen benen resulteren uit nier- of leverproblemen, is snel medisch advies noodzakelijk omdat dit toekomstige complicaties voorkomt.

Premenstrueel syndroom

Veel vrouwen met het premenstrueel syndroom ervaren een opgeblazen gevoel en gezwollen benen rond de week voor hun menstruatie. De behandeling verloopt via een gezonde levensstijl (gezonde en evenwichtige voeding, voldoende slaap van een goede kwaliteit, yoga of meditatie, geen cafeïne en ook geen alcohol). In ernstige gevallen zet de arts slaappillen, plaspillen (verwijdert vastgehouden vocht wat leidt tot het opgeblazen gevoel en de beenzwelling) en/of antidepressiva in. Meestal is de prognose van het premenstrueel syndroom uitstekend.

Slechte voeding

Ondervoeding is één van de belangrijkste oorzaken van een zwelling van de benen. Een patiënt moet er voor zorgen dat hij voldoende en vooral ook een evenwichtige voeding binnenkrijgt zodat mineralen- en vitaminetekorten niet tot stand komen. Gezwollen benen verschijnen ook bij te hoge zoutinname via de voeding, vooral omdat te veel natrium ervoor zorgt dat het lichaam water vasthoudt. Een beperkte zoutinname vermindert het risico op een zwelling van de benen.

Zwangerschap

Gezwollen benen komen vaak voor tegen het derde zwangerschapstrimester. De baby groeit immers en drukt dan tegen de aderen in de benen. De bloedsomloop is hierdoor vertraagd, met een vochtophoping en lichte zwelling in de benen tot gevolg. Benen die opzwellen tijdens de zwangerschap is meestal een onschuldig symptoom. Verschijnen daarnaast echter nog één of meer van volgende symptomen, dan is het verstandig om een arts te raadplegen omdat de vrouw dan mogelijk lijdt aan pre-eclampsie:

• een ernstige zwelling, vooral rondom de ogen
• ernstige hoofdpijn
• veranderingen in het gezichtsvermogen, zoals wazig zien of een overgevoeligheid voor licht

Lijdt de zwangere vrouw tijdens het laatste zwangerschapstrimester of kort na de bevalling aan gezwollen benen en kortademigheid, dan is dit mogelijk te wijten aan peripartum-cardiomyopathie. Dit betreft een type hartfalen dat ook optreedt tijdens de zwangerschap.

Ontstekingen die leiden tot zwelling van het been

Een ontsteking treedt op wanneer de weefsels in de benen geïrriteerd en opgezwollen raken. Dit is een natuurlijke reactie bij bijvoorbeeld een gebroken bot of een scheur in de pees of het ligament. Af en toe is ook sprake van een ernstigere ontstekingsziekte, zoals artritis (gewrichtsontsteking).

Artritis en andere gewrichtsproblemen

Verschillende gewrichtsaandoeningen doen de benen zwellen:

• artrose: slijtage van het gewrichtskraakbeen
• jicht: een plotselinge pijnlijke aanval veroorzaakt door urinezuurkristallen in de gewrichten; dit gebeurt meestal na het zwaar drinken of na het eten van voedsel rijk aan purine (ansjovis, erwten, lever, zwezerik, …)
• kniebursitis: ontsteking in een slijmbeurs in de knie; een slijmbeurs is een met vocht gevulde zak die fungeert als een kussen tussen bot en spier, huid of pees
• reumatoïde artritis: een ziekte waarbij het immuunsysteem weefsels in de gewrichten en de organen aanvalt

Naast diverse tips voor een goede gewrichtsgezondheid, zijn ook hulpmiddelen voor artritis beschikbaar. Warmte of koude toepassen, gewrichtsbescherming dragen en een goed evenwicht zoeken tussen relatieve rust en lichaamsbeweging zijn enkele veel gebruikte thuisbehandelingen bij gewrichtsaandoeningen. Medicijnen zoals niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's) en corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken) zijn vaak inzetbaar. Ook zenuwstimulatie is voor sommige patiënten met artritisklachten nuttig. Bovendien zijn patiënten mogelijk gebaat met fysiotherapie. In sommige zeer ernstige gevallen is een operatie nodig om de gewrichtsklachten te verminderen of verhelpen.

Cellulitis

Cellulitis is een ernstige huidinfectie waarbij bacteriën zoals streptokokken en stafylokokken door een barstje in de huid terechtkomen. Ook de benen zijn mogelijk getroffen en dan vooral het onderbeen. Andere symptomen zijn onder meer:

• blaren
• een ingedeukte huid
• een rode, gezwollen, gevoelige huiduitslag die snel verandert (bij verspreiding naar het lichaam; medische hulp nis nodig)
• gevoeligheid
• koorts (bij verspreiding naar het lichaam)
• pijn
• rode vlekken
• warmte

De behandeling van cellulitis bestaat uit antibiotica die de patiënt bij milde symptomen inneemt via de mond, maar bij ernstige tekenen is een intraveneuze (via een ader) toediening van deze medicijnen noodzakelijk.

Infectie of wonde

Bij een kleine of grote wonde stromen vocht en witte bloedcellen naar het gebied, wat leidt tot een zwelling. Als de wonde geïnfecteerd raakt, ontstaan mogelijk meer zwellingen. Patiënten met diabetes mellitus of een verzwakt immuunsysteem die een infectie of wonde hebben, raadplegen best een arts. Een goede wondverzorging en medicijnen zijn vaak nodig.

Verwondingen

Een verstuikte enkel of een fractuur (breuk) leidt vaak tot een zwelling. Dit is de natuurlijke reactie van het lichaam op de blessure. Vloeistof en witte bloedcellen gaan naar het gebied en vervolgens komen chemicaliën vrij die de verwonding helpen genezen. Enkele van de meest voorkomende verwondingen zijn een achillespeesruptuur en een scheur in het anterior cruciate ligament.

Huismiddeltjes voor oorzaken die benen doen zwellen

Enkele huismiddeltjes verminderen mogelijk de zwelling:

• compressiekousen dragen
• de benen een paar keer per dag gedurende een halfuur tillen boven de hart
• elke dag lichaamsbeweging uitvoeren
• minder zout voedsel consumeren
• van positie wisselen en zo vaak mogelijk pauzeren tijdens lange autoritten
• zoveel mogelijk rondlopen en regelmatig rechtstaan bij een vliegtuigreis

Actief blijven

Een zwelling van de benen verergert mogelijk door langdurig staan ​​of zitten. Als d patiënt lange uren op het werk moet doorbrengen, beweegt hij zoveel mogelijk zodat het gewicht zich verplaatst. Pauzes nemen en uitrusten bestrijdt bovendien de vermoeidheid. Is het toch nodig om langdurig te zitten, zoals op het werk of tijdens het reizen, dan is het verstandig om korte wandelingen te maken of oefenpauzes te nemen om de bloedsomloop te verbeteren. Het masseren van de benen en voeten verlicht ook de zwelling en verbetert de symptomen.

Benen verhogen

Een effectieve manier om de zwelling van de onderste ledematen te beheren is om de voeten dertig minuten per keer te verhogen boven het hart, en dit meerdere keren per dag. Hierdoor kan de overtollige vloeistof van de voeten en benen wegvloeien en vermindert de zwelling. Deze oefening werkt ook het beste als de voeten zich boven het hart bevinden. Hiervoor legt de patiënt de voeten best onder een kussen.

Druk uitoefenen

Gezwollen benen zijn vaak goed te verbeteren met behulp van compressietherapie. De patiënt kan hiervoor compressiekousen of elastische kousen dragen. Deze kousen oefenen druk uit zodat vocht niet in de benen en voeten kan terechtkomen. Omdat compressiekousen verkrijgbaar zijn in verschillende drukniveaus, is het verstandig om eerst de arts te raadplegen want hij kan vertellen welk type het meest geschikt is voor de patiënt.

Voeding aanpassen

Natrium is een mineraal dat nodig is voor het behoud van een goede vochtbalans. Een teveel aan natrium (zout) zorgt er echter voor dat het lichaam water vasthoudt. Is een patiënt vatbaar voor een zwelling, dan is het nuttig om het zout in de voeding te verminderen. De patiënt consumeert dan het best minder verwerkt, ingeblikt en ingepakt voedsel en kiest voor kruiden met weinig zoutgehalte, zoals verse kruiden en zoutvrije kruiden. Goed gehydrateerd blijven is ook belangrijk, dus de meeste patiënten met oedeem moeten veel water drinken. Als oedeem echter verband houdt met leverfalen, hartfalen of nierfalen, moet de patiënt de waterinname steeds overleggen met de arts. Soms moeten deze patiënten namelijk juist de vochtinname beperken.

Alarmsymptomen bij gezwollen benen

Een beenzwelling gebeurt met een reden, en voor een effectieve behandeling moet de arts de oorzaak aanpakken. Is de zwelling van het been of de benen een nieuw symptoom, dan is het belangrijk om de arts te waarschuwen. Gezwollen benen wijzen namelijk mogelijk op een ernstiger probleem dus het is verstandig dit niet te negeren. Wanneer naast de zwelling van de benen ook nog volgende symptomen optreden, is onmiddellijk advies van een arts nodig:

• beenpijn
• een verminderde urineproductie (oligurie) / geen urineproductie (anurie)
• extreme vermoeidheid
• intense pijn
• koorts
• kortademigheid
• pijn op de borst
• plotselinge toename van de zwelling
• warmte of roodheid in getroffen ledemaat
• zwelling in de buik
• zwelling van slechts één been

Lees verder

• Gezwollen enkels en voeten: Oorzaken en behandelingen
• Gezwollen knie: Oorzaken & behandeling van zwelling van knie
• Beenkrampen: Oorzaken en tips bij pijnlijke krampen in been
• Beenpijn: Oorzaken van pijnlijk been of pijnlijke benen
• Diep veneuze trombose: Pijn en zwelling aan been of bekken