Lymfoedeem: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose

Lymfoedeem verwijst naar zwelling die meestal voorkomt in een van je armen of benen door stapeling van lymfevocht. Soms zwellen beide armen of beide benen. Lymfoedeem ontstaat als er te veel lymfevocht wordt aangemaakt of als dit niet goed wordt afgevoerd. Lymfoedeem wordt meestal veroorzaakt door verwijdering van of schade aan de lymfeklieren als onderdeel van de behandeling van kanker. Het is het gevolg van een stoornis of blokkade in je lymfestelsel, dat deel uitmaakt van je immuunsysteem. Deze blokkade belet dat lymfevloeistof goed kan wegvloeien en de vochtophoping leidt tot zwelling. Hoewel er anno 2024 geen remedie voor lymfoedeem is, kan het worden beheerd met een vroege diagnose en adequate zorg voor het aangedane ledemaat.

• Symptomen van lymfoedeem
• Arts raadplegen
• Oorzaken van lymfoedeem
• Primair lymfoedeem
• Ziekte van Milroy
• Ziekte van Meige
• Late lymfoedeem
• Secundair lymfoedeem
• Chirurgie
• Bestralingsbehandeling bij kanker
• Kanker
• Infectie
• Risicofactoren
• Complicaties
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van lymfoedeem
• Oefeningen
• Wikkelen van arm of been
• Massage
• Pneumatische compressie
• Compressiekleding
• Volledige decongestieve therapie (CDT)
• Prognose

Symptomen van lymfoedeem

Lymfoedeem in arm of been kan onder meer de volgende symptomen geven:

• zwelling van (een deel van) arm of been, inclusief vingers of tenen
• een zwaar gevoel
• beperkt bewegingsbereik
• pijn of ongemak
• terugkerend infecties
• verharding en verdikking van de huid (fibrose)

De zwelling veroorzaakt door lymfoedeem varieert van milde, nauwelijks waarneembare veranderingen in de grootte van je arm of been tot extreme veranderingen waardoor je de getroffen ledemaat nog maar nauwelijks kunt gebruiken. Lymfoedeem veroorzaakt door kankerbehandeling kan pas enkele maanden of jaren na de behandeling optreden.

Arts raadplegen

Maak een afspraak met je huisarts als je last hebt van aanhoudende zwelling in je arm of been. Als er reeds de diagnose lymfoedeem bij je gesteld is, dan is het raadzaam een afspraak te maken met je huisarts als de omvang van de betreffende ledemaat plotseling dramatisch toeneemt, omdat dit kan wijzen op een nieuw proces.

Oorzaken van lymfoedeem

Je lymfestelsel is cruciaal om je lichaam gezond te houden. Het circuleert eiwitrijke lymfevloeistof door het hele lichaam en verzamelt bacteriën, virussen en afvalproducten en voert deze af. Je lymfestelsel voert deze vloeibare en schadelijke stoffen door je lymfevaten naar de lymfeklieren. De afvalstoffen worden vervolgens weggefilterd door lymfocyten, dat zijn infectiebestrijdende cellen die in je lymfeklieren leven. Uiteindelijk wordt het uit je lichaam gespoeld.

Lymfoedeem treedt op wanneer je lymfevaten niet in staat zijn om lymfevocht adequaat af te voeren, meestal uit een arm of been. Lymfoedeem kan zowel primair als secundair zijn. Dit betekent dat het op zichzelf kan voorkomen (primair lymfoedeem), of het kan worden veroorzaakt door een onderliggende ziekte of aandoening (secundair lymfoedeem). Secundair lymfoedeem komt veel vaker voor dan primair lymfoedeem.

Primair lymfoedeem

Primair lymfoedeem is een zeldzame, aangeboren aandoening die wordt veroorzaakt door problemen met de ontwikkeling van lymfevaten in je lichaam. Specifieke oorzaken van primaire lymfoedeem zijn:

Ziekte van Milroy

Dit is een erfelijke ziekte van het lymfestelsel (aangeboren lymfoedeem). Deze aandoening begint in de kindertijd en zorgt ervoor dat lymfeklieren zich abnormaal vormen.

Ziekte van Meige

Dit is een erfelijke vorm van lymfoedeem waarbij gezwollen benen optreden. Deze aandoening veroorzaakt vaak lymfoedeem rond de puberteit of tijdens de zwangerschap.

Late lymfoedeem

Late lymfoedeem (lymfoedeem tarda) komt zelden voor en het verwijst naar het vasthouden van weefselvocht in de onderbenen bij ouderen, zonder bekende oorzaak.

Secundair lymfoedeem

Elke aandoening of medische behandeling die je lymfeklieren of lymfevaten beschadigt, kan lymfoedeem veroorzaken. Oorzaken zijn onder meer:

Chirurgie

Verwijdering van of letsel aan lymfeklieren en lymfevaten kan lymfoedeem tot gevolg hebben. Bijvoorbeeld, lymfeklieren kunnen worden verwijderd om te controleren op verspreiding van borstkanker, en lymfeklieren kunnen gewond raken tijdens operaties waarbij bloedvaten in je ledematen betrokken zijn.

Bestralingsbehandeling bij kanker

Straling kan littekens en ontsteking van je lymfeklieren of lymfevaten veroorzaken.

Kanker

Als kankercellen lymfevaten blokkeren, kan lymfoedeem het gevolg zijn. Een tumor die in de buurt van een lymfeklier of lymfevat groeit, kan bijvoorbeeld dusdanig groot worden dat het de stroom van lymfevloeistof blokkeert.

Infectie

Een infectie van de lymfeklieren of parasieten kunnen de stroom van lymfevloeistof beperken. Infectie-gerelateerd lymfoedeem komt het meest voor in tropische en subtropische regio's en is waarschijnlijker in ontwikkelingslanden.[

Risicofactoren

Factoren die je risico op het ontwikkelen van lymfoedeem na kanker, kankerbehandeling of andere secundaire oorzaken kunnen vergroten, zijn:

• oudere leeftijd
• overgewicht of obesitas
• reumatoïde artritis of artritis psoriatica, een combinatie van ontstekingsreuma en de huidziekte psoriasis

Complicaties

Lymfoedeem in arm of been kan tot ernstige complicaties leiden, zoals:

• Infecties. Mogelijke infecties die kunnen voortvloeien uit lymfoedeem bestaan uit een ernstige bacteriële infectie van de huid (cellulitis) en een infectie van de lymfevaten (lymfangitis). De kleinste verwonding aan je arm of been kan reeds een infectie veroorzaken.
• Lymfangiosarcoom. Deze zeldzame vorm van wekedelenkanker kan het gevolg zijn van de meest ernstige gevallen van onbehandeld lymfoedeem. Mogelijke tekenen van lymfangiosarcoom zijn blauw-rode of paarse vlekken op de huid.

Lymfoedeem tast het uiterlijk aan, wat flinke psychologische gevolgen kan hebben en kan resulteren in gevoelend van minderwaardigheid, sociale angst en depressie.

Onderzoek en diagnose

De arts stelt vragen over je klachten, verricht lichamelijk onderzoek en neemt je medische voorgeschiedenis in ogenschouw. Voor het stellen van een diagnose kan aanvullend onderzoek nodig zijn, zoals een lymfoscintigrafie: een beeldonderzoek dat toelaat het lymfetransport via de lymfevaten in beeld te brengen. Andere beeldvormende onderzoeken voor het opsporen van lymfoedeem zijn een CT-scan, een MRI-scan en een doppler-echografie. Bij een doppler-echografie wordt gebruik gemaakt van geluidsgolven die zichtbaar zijn op een beeldscherm.

Behandeling van lymfoedeem

Er is geen remedie voor lymfoedeem. De behandeling is gericht op het verminderen van de zwelling en het beheersen van de pijn. Behandeling kan bestaan uit:

Oefeningen

Lichte oefeningen waarbij je je aangedane ledemaat beweegt, kunnen lymfedrainage stimuleren en je helpen bij het uitvoeren van dagelijkse taken, zoals het dragen van boodschappen.

Wikkelen van arm of been

Door een speciaal verband om de arm of het been te wikkelen wordt het oedeem minder, doordat de lymfevloeistof gestimuleerd wordt om terug te stromen naar de romp van je lichaam.

Massage

Een speciale massagetechniek genaamd handmatige lymfedrainage kan de stroom van lymfevocht uit je arm of been stimuleren.

Pneumatische compressie

Een mouw die over je aangedane arm of been wordt gedragen, wordt aangesloten op een pomp die de mouw intermitterend opblaast, waardoor je ledemaat wordt belast en lymfevloeistof vanuit je vingers of tenen wordt verplaatst.

Compressiekleding

Lange (compressie)mouwen of (compressie)kousen gemaakt om je arm of been samen te drukken, stimuleren de doorstroming van de lymfevocht uit je aangedane ledemaat.

Volledige decongestieve therapie (CDT)

Deze benadering omvat het combineren van therapieën met leefstijlveranderingen. Over het algemeen wordt CDT niet aanbevolen voor mensen met hoge bloeddruk, diabetes, verlamming, hartfalen, bloedstolsels of acute infecties.

Prognose

Lymfoedeem kan niet worden genezen, maar compressiebehandelingen en preventieve maatregelen voor mensen met een verhoogd risico op secundair lymfoedeem kunnen zwelling en bijbehorende symptomen minimaliseren. Chronisch, langdurig oedeem dat vele jaren aanhoudt, wordt geassocieerd met een verhoogd risico op het ontwikkelen van een zeldzame vorm van kanker, lymphangiosarcoom.

Lees verder

• Oedeem: symptomen, oorzaken en behandeling vochtophoping
• Gezwollen handen: oorzaken en symptomen opgezette handen
• Gezwollen benen: oorzaken en behandeling van vocht in been
• Gezwollen voeten: oorzaken en symptomen van dikke voeten
• Ascites: symptomen, oorzaken en behandeling vocht in de buik