Lymfoedeem: de behandeling en zelfzorg bij lymfoedeem

Lymfoedeem ontstaat na het verwijderen van de lymfeklieren. Dat oedeem kan in een arm of een been zijn. Zelf het lymfoedeem behandelen kan tegenwoordig met tape en op andere manieren. Maar ook een goede ademhaling, bewegen en zelf aan drainage doen helpt.

Wat is lymfoedeem?

Lymfoedeem is een vochtophoping waarbij ook eiwitten worden vastgehouden. Het komt voor bij veel (ex)kankerpatiënten. Dit komt door:

• Het verwijderen van de lymfeklieren bij een operatie
• Bestraling
• Ziekten zoals wondroos

Lymfestelsel functioneert niet meer zoals voorheen

Bij lymfoedeem functioneert het lymfestelsel niet meer zoals dat voorheen wel het geval was. Dit komt omdat de lymfeklieren zijn weggehaald of beschadigd. De andere lymfeklieren moeten die taak dan overnemen, maar dat werkt niet altijd voldoende. In dat geval ontstaat vochtophoping. Dat gebeurt vaak in armen of benen, maar lymfoedeem kan overal voorkomen. Lymfoedeem is niet ongevaarlijk, want lymfevaten hebben een belangrijke rol in de afvoer van afvalstoffen uit weefsels. Bovendien zorgen ze voor de afweer tegen infecties. Om die reden moeten mensen waarbij de lymfeklieren zijn weggehaald of bestraald ook altijd erg voorzichtig zijn met wondjes. Die moeten ze direct uitwassen en ontsmetten met een ontsmettingsmiddel omdat er anders een infectie kan ontstaan. Het betekent ook dat ze altijd met handschoenen aan in de tuin moeten werken om te voorkomen dat ze een infectie oplopen. Ook is het belangrijk om bij insectenbeten op te passen. Mensen waarbij een deel van de lymfeklieren zijn weggehaald, kunnen heel ziek worden van zo’n insectenbeet.

Oedeem, insectenbeten en de zon

Mensen die oedeem hebben moeten dat gebied extra goed insmeren met een anti-insectenmiddel om te voorkomen dat ze daar worden gestoken. Ook moeten ze erg voorzichtig zijn met de zon. De warmte zorgt er namelijk voor dat vocht afgevoerd moet worden, maar dat is heel moeilijk zonder lymfeklieren. Vaak gaan mensen dan ook op vakantie en komen ze terug met een oedeemarm of oedeembeen.

Oplossingen bij lymfoedeem

Wie lymfoedeem heeft moet daar zo snel mogelijk iets aan doen. Dit kan in de vorm van:

• Lymfedrainage
• Het plakken van speciale tape
• Een kous tegen oedeem
• Bewegen
• Een diepe buikademhaling
• Ontspanningsoefeningen

Lymfedrainage, een kous, tapen, ademhalen en bewegen

Wie eenmaal lymfoedeem heeft moet daar zo snel mogelijk iets aan gaan doen. Daarvoor zijn gespecialiseerde fysiotherapeuten. Zij beginnen vaak met lymfoedeemmassage. Dit is een zachte manier van masseren waarbij de andere lymfeklieren in het gebied worden geactiveerd. Ontspanning is een deel van die behandeling, omdat het idee is dat stress lymfoedeem bevordert. Daarnaast wordt ingezet op een diepe buikademhaling. Ook dit stimuleert de andere lymfeklieren. Naast de drainage kan ook het tapen van het gebied helpen. Daarbij wordt op cruciale plaatsen tape geplakt die er voor zorgt dat de andere lymfeklieren worden geactiveerd doordat de huid als het ware een beetje wordt opgetild. De tape wordt bovendien geleid naar andere lymfeklieren zodat die het bocht daar kunnen afvoeren. Werkt ook dat niet, dan kan een kous soelaas brengen. Kousen zijn er voor zowel de arm als het been. Zij gaan om de arm of het been waar de vochtophoping zit en moeten de hele dag gedragen worden. Zij zorgen ervoor dat het vocht goed wordt afgevoerd. Bewegen is ook goed bij lymfoedeem omdat het zorgt voor het activeren van de andere lymfeklieren. Een diepe buikademhaling helpt ook bij het afvoeren van het vocht bij lymfoedeem. Wie al een beetje last heeft kan dus een aantal keren achter elkaar diep ademhalen waarbij de buik uitzet bij inademing en bij uitademing steeds platter wordt.

Zelf lymfedrainage uitvoeren of zelf tapen

Het is tegenwoordig ook mogelijk om zelf lymfedrainage toe te passen. Daarvoor is wel kennis nodig van zowel het tapen als de drainage. Er zijn fysiotherapeuten die daar les in geven. Zo leert Nynke Roskammer van Vellinga Adfysio BAG in Heerenveen mensen dat zelf te doen.