Enkelpijn: Oorzaken van pijn aan enkel of enkels

Een aantal patiënten kampt met enkelpijn, waarbij hij pijn ervaart in één enkel of in beide enkels. De pijn treedt op aan verschillende plaatsen aan het enkelgewricht. Pijnlijke en stijve enkels kennen veel mogelijke oorzaken zoals artritis (gewrichtsontsteking), platvoeten en het tarsaal tunnel syndroom. Naast de pijn ontwikkelt de patiënt vaak ook andere symptomen zoals een zwelling, roodheid en een beperkt bewegingsbereik. Veel patiënten negeren deze symptomen, en wijten de pijnlijke enkel of enkels aan de gevolgen van de veroudering of een oude verwonding die weer opflakkert. Onbehandeld verergeren de symptomen geleidelijk waardoor de patiënt problemen ervaart bij de dagelijkse activiteiten. Diverse thuisbehandelingen zijn beschikbaar voor het verlichten van de enkelpijn, maar soms zijn medische behandelingen onontbeerlijk.

• Oorzaken van pijn aan enkel of enkels
• Artritis
• Bursitis
• Plantaire fasciitis
• Platvoeten
• Synovitis
• Tarsaal tunnel syndroom
• Tendinitis
• Verwonding
• Andere oorzaken
• Risicofactoren van pijn aan enkelgewricht
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Thuisbehandeling voor enkelpijn
• Professionele medische behandeling aan pijnlijke enkels
• Brace
• Chirurgie
• Fysiotherapie
• Injecties in het enkelgewricht
• Medicatie

Oorzaken van pijn aan enkel of enkels

Enkelpijn is het gevolg van:

• artritis (gewrichtsontsteking)
• artrose
• jicht en pseudojicht
• reactieve artritis
• reumatoïde artritis
• septische artritis
• bursitis
• een verwonding
• een dislocatie (ontwrichting)
• een gebroken voet of enkel
• een verstuiking
• het tarsaal tunnel syndroom
• plantaire fasciitis (peesplaatontsteking met hielpijn)
• platvoeten
• synovitis
• tendinitis (peesontsteking)

Artritis

Elk gewricht in het lichaam is vatbaar voor artritis, een ontsteking van de gewrichten. Het enkelgewricht is dan ook mogelijk aangetast door de gewrichtsontsteking. Bijna de helft van de zestigplussers heeft voetklachten veroorzaakt door artritis. Meerdere soorten artritis resulteren mogelijk in pijn in de enkels. Een aantal hulpmiddelen zijn waardevol voor patiënten met artritis.

Artrose
Artrose (reumatische aandoening van het gewrichtskraakbeen) is de belangrijkste vorm van artritis die zorgt voor enkelpijn. Hierdoor ontstaat vooral bij ouderen een slijtage van de gewrichten, wat mogelijk pijn aan de enkel of enkels tot stand brengt. Het begin van de enkelpijn is geleidelijk maar de pijn aan de enkel(s) is wel progressief. Enkelstijfheid is een ander voorkomend symptoom bij artrose. Deze gewrichtsstijfheid treedt vooral op na lange perioden van inactiviteit.

Jicht en pseudojicht
Jicht treedt op wanneer urinezuur zich ophoopt in het lichaam. Door de hogere dan normale concentratie van urinezuur (een bijproduct van de normale afbraak van oude cellen van het lichaam) gebeurt een afzetting van kristallen in de gewrichten. Hierdoor ontwikkelt de patiënt pijn en dan vooral in de grote teen en andere gewrichten zoals de enkel. Pseudojicht is een vergelijkbare aandoening waarbij kalkaanslag zich ophoopt in de gewrichten, vooral de knie en pols maar soms ook de enkel. Symptomen van zowel jicht en pseudojicht zijn plotselinge en ernstige gewrichtspijn en zwelling en roodheid van de gewrichten. Voedingsaanpassingen en medicijnen zijn inzetbaar bij patiënten die lijden aan jicht of pseudojicht.

Reactieve artritis
Reactieve artritis, ook gekend als het syndroom van Reiter, is een auto-immuunaandoening die ontstaat als gevolg van een bacteriële infectie. De aandoening varieert tal van symptomen aan bijvoorbeeld de huid, de maag, de darmen en de ogen.

Reumatoïde artritis
Bijna negentig procent van de patiënten met reumatoïde artritis ervaart pijn in de voet of enkels. Hierbij zijn de gewrichten en organen mogelijk ontstoken.

Septische artritis
Septische artritis is artritis die het gevolg is van een bacteriële infectie of schimmelinfectie. De aandoening leidt tot pijn in de enkels indien deze getroffen zijn.

Bursitis

Bursitis (slijmbeursontsteking) is het gevolg van een ontsteking van de met vocht gevulde zakjes die wrijving in de gewrichten verminderen. Een infectie of een letsel zijn de belangrijkste risicofactoren voor bursitis. Pijn, zwelling, gevoeligheid of een verminderd bewegingsbereik zijn veel voorkomende symptomen.

Plantaire fasciitis

Bij plantaire fasciitis (peesplaatonsteking) is het dikke weefsel aan de onderzijde van de voet (plantaire fascia) ontstoken. Dat weefsel verbindt het hielbot met de tenen en vormt de voetboog. Hoewel de exacte oorzaak van plantaire fasciitis vaak onbekend is, ontwikkelt de aandoening zich vaak door herhaalde scheuren in het voetweefsel, de veroudering of andere stressoorzaken in het gebied.

Platvoeten

Patiënten met platvoeten ervaren mogelijk ook pijn in het enkelgewricht (en de onderbenen). De voeten hebben dan geen normale boog bij het rechtstaan. Als gevolg hiervan heeft de patiënt pijn en ongemak bij een uitgebreide fysieke activiteit, of bij het rechtstaan gedurende enkele uren.

Synovitis

Chronische pijn in de enkels wijst mogelijk op synovitis. Dit type pijn verwijst naar een ontsteking in het synoviaal membraan. Dit resulteert uit een vochtophoping in het gewricht. Pijn bij het bewegen van het gewricht en ook een zwelling van het aangetaste gewricht zijn kenmerkend.

Tarsaal tunnel syndroom

Enkelpijn verschijnt mogelijk ook door een zenuwcompressie (beknelde zenuw) in de enkel, bekend als het tarsaal tunnel syndroom. Een eerder letsel en bepaalde aandoeningen zoals artritis of diabetes mellitus (suikerziekte) en de voetstructuur zijn risicofactoren voor de aandoening. Het tarsaal tunnel syndroom presenteert zich met één of meer van volgende symptomen:

• brandende pijn in de voetzool
• een verminderde gevoeligheid
• nachtelijke enkelpijn
• pijn die verergert tijdens het sporten of bij het rechtstaan
• tintelingen of gevoelloosheid in de buurt van de onderkant van de voet (paresthesieën)

Tendinitis

Tendinitis (achilles tendinitis) staat voor een ontsteking langs de pezen in de enkel. Deze aandoening komt vooral tot uiting bij patiënten die een blessure of verstuiking niet goed (laten) verzorgen. Belangrijke symptomen van tendinitis zijn onder andere:

• enkelpijn die veel langer duurt dan verwacht, of niet reageert op een behandeling
• pijn die over de enkel in de voet loopt
• zwelling en gevoeligheid aan de buitenkant van de enkel (chronische laterale enkelpijn)

Verwonding

Gebroken voet of enkel
Bij een gebroken voet of enkel (bijvoorbeeld door een valpartij of een auto-ongeluk) ervaart de patiënt ook enkelpijn. De ernst van de fractuur varieert van kleine scheurtjes in de botten van tot breuken die de huid doorboren. Dringende zorg is vereist bij een gebroken voet of een gebroken enkel.

Ontwrichting
Een ontwrichting treedt op wanneer een bot uit een gewricht glijdt (uit de kom schiet). Deze medische noodsituatie verschijnt ook mogelijk weer in de toekomst.

Verstuiking
Een enkelverstuiking is een verwonding aan de ligamenten (taaie banden van weefsel) die de botten van het been omringen en verbinden met de voet. De blessure treedt op wanneer de voet plotseling rolt of draait, waardoor de enkel uit zijn normale positie wordt geforceerd. Een verstuikte enkel kenmerkt zich door stijfheid, een verkleuring van de huid, gevoeligheid, zwelling, blauwe plekken en andere symptomen. De verstuiking veroorzaakt mogelijk ook schade aan het kraakbeen of de pezen van de enkel.

Verwonding en chronische pijn
Een letsel aan de enkel veroorzaakt mogelijk chronische enkelpijn. Dit komt tot stand door:

• de ontwikkeling van late hypermobiliteit
• de ontwikkeling van littekenweefsel
• een secundaire, voortdurende verergering door niet-herkende of onbehandelde hyperpronatie
• geen geschikte en vroege immobilisatie (de patiënt is blijven bewegen met een ernstige verwonding)
• geen goede bewegingen of versterkende oefeningen nadat een letsel is opgetreden
• te veel immobilisatie (te lang onbeweeglijk geweest)

Ook ervaart tot ongeveer veertig procent van de patiënten met een enkelverstuiking chronische enkelpijn, zelfs nadat de patiënten behandeld zijn voor de verwonding of verstuiking. Het is daarom belangrijk dat de patiënt een huisarts of fysiotherapeut opzoekt na een blessure. Dankzij versterkende oefeningen is het mogelijk om littekenweefsel en instabiliteit te verminderen.

Andere oorzaken

Enkele andere aandoeningen leiden tot pijnlijke enkels zoals:

• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• genua valga (X-benen: naar binnen geknikte knieën)
• ischias (aandoening met pijn en zwakte aan rug en been)
• osteochondritis dissecans (gewrichtsaandoening met pijn)
• verstopte bloedvaten

Risicofactoren van pijn aan enkelgewricht

Iedereen krijgt mogelijk te maken met pijn aan de enkel of enkels. Sommige mensen lopen echter een verhoogd risico dan anderen. Vaak voorkomende risicofactoren van enkelpijn zijn:

• een deelname aan inspannende activiteiten door mensen met een slechte conditie
• een voorafgaande enkelblessure
• geen opwarming voor een fysieke activiteit
• ligamentvermoeidheid
• ouderen
• overgewicht (obesitas)
• spiervermoeidheid

Symptomen

De symptomen van pijn in de enkel(s) variëren in intensiteit van mild tot ernstig. In sommige gevallen komt en gaat de pijn terwijl andere patiënten aanhoudende pijn in de enkel ervaren. Ook ontstaat de pijn in één enkel of beide enkels en dit op verschillende locaties.

• blauwe plekken
• brandend gevoel
• gevoelloosheid of tintelingen
• instabiliteit
• onbestendigheid
• ontsteking en zwelling van de enkel
• onvermogen om gewicht te dragen op een aangetaste enkel
• pijn bij het uitvoeren van een zwaardere lichamelijke inspanning (joggen, hardlopen, springen)
• pijn tijdens het wandelen
• problemen bij het traplopen
• roodheid rond de enkel
• stijfheid
• zwakte

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
De arts bevraagt de patiënt over de medische geschiedenis die geleid heeft tot de pijnlijke enkel of enkels. Vaak weet de patiënt echter niet wat de oorzaak is van de pijn aan het enkelgewricht. Soms is dit namelijk te wijten zijn aan een blessure die reeds tien jaar geleden is opgetreden, of anders lijdt de patiënt aan een chronische aandoening waarbij opflakkeringen aan de enkel optreden. De patiënt beschrijft de soort pijn (scherp, stekend of dof, constant of met tussenpozen). Hij meldt ook de eventuele andere symptomen zoals roodheid, warmte, tintelingen, blauwe plekken, stijfheid of andere klachten. Verder wenst de arts informatie inzake het soort schoenen dat de patiënt draagt alsook of bepaalde bewegingen of oefeningen de enkelpijn verergeren. Dankzij deze beschrijvingen krijgt de arts een inzicht over de mogelijke oorzaak van de enkelpijn. Pijn in slechts één enkel wijst bijvoorbeeld op schade of een eerdere blessure. Wijdverspreide pijn en ontsteking bij beide enkels associeert de arts bijvoorbeeld met reumatoïde artritis. De arts voert vervolgens een lichamelijk onderzoek uit.

Diagnostisch onderzoek
Indien de arts twijfelt over de oorzaak of de schade wil bepalen van het probleem, voert hij mogelijk beeldvormende onderzoeken uit zoals een botscan, een röntgenfoto, een CT-scan en/of een MRI-scan. Ook een bloedonderzoek onthult de mogelijke oorzaak van de pijn aan de enkel. Verder neemt de arts mogelijk nog vloeistof weg uit het enkelgewricht (aspiratie) en laat hij dit verder onderzoeken in het laboratorium.

Thuisbehandeling voor enkelpijn

Pijn aan de enkel(s) behandelt de patiënt vaak eerst met de RICE-methode. Dit bestaat uit Rust, IJs, Compressie en Elevatie (omhoogbrengen).

Rust
De patiënt mag geen gewicht op de enkel zetten. Daarom moet hij zo veel mogelijk rust nemen en niet meer bewegen met de enkel. Moet de patiënt toch wandelen of bewegen, dan gebruikt hij krukken of een loopstok.

IJs
De patiënt plaatst een zak ijs op de enkel gedurende ten minste twintig minuten per keer. Dit herhaalt hij drie tot vijf keer per dag gedurende drie dagen. Hierdoor vermindert de zwelling en pijn. Tussen elke toepassing met ijs moeten wel minstens negentig minuten aanwezig zijn.

Compressie
Het is ook verstandig om de geblesseerde enkel in met een elastisch verband, zoals een ACE-verband, in te wikkelen. Wel mag het verband niet te strak zitten. De tenen mogen dus niet blauw zien en de enkel mag niet gevoelloos worden.

Elevatie (hoogte)
Waar mogelijk moet de patiënt de enkel boven het niveau van het hart houden, door de pijnlijke enkel op een stapel kussens o.i.d. te plaatsen.

Professionele medische behandeling aan pijnlijke enkels

De medische behandeling bestaat uit:

• chirurgie
• een brace of een ander orthopedisch hulpmiddel
• fysiotherapie
• injecties in het enkelgewricht
• medicatie

Brace

Afhankelijk van de oorzaak van de pijn zet de arts een brace of een ander orthopedisch hulpmiddel in. Deze helpen bij de genezing van het enkelgewricht. Patiënten met artritis of andere chronische pijn dragen de brace tijdens oefeningen of fysiotherapie zodat de beter herstellen.

Chirurgie

Chirurgie is vaak een laatste behandelingsoptie voor enkelpijn. Dit is enkel inzetbaar wanneer conservatieve behandelingsmethoden niet effectief zijn. Vaak gebeuren enkeloperaties poliklinisch maar soms zijn grotere operaties nodig. Veelal krijgt een patiënt na de operatie revalidatietraining die zes tot tien weken (of langer) duurt.

Fysiotherapie

Enkelpijn of een blessure aan de enkel die niet verdwijnt met rust, heeft mogelijk fysiotherapie nodig. Hierdoor verhoogt de patiënt het bewegingsbereik, vermindert de pijn en zwelling en verstevigt hij de spieren rond het enkelgewricht. Fysiotherapie is inzetbaar in combinatie met medicatie en/of injecties in het enkelgewricht.

Injecties in het enkelgewricht

De arts injecteert hierbij een injectie direct in het enkelgewricht en het omringende zachte weefsel. De arts injecteert dan ontstekingsremmende middelen (zoals corticosteroïden) en een verdovende pijnstiller. Hierdoor vermindert de zwelling waardoor patiënten vrijer kunnen bewegen of fysiotherapie kunnen krijgen.

Medicatie

Dankzij medicijnen vermindert de pijn van acute pijnaanvallen, vooral tijdens of na fysiotherapie. Medicatie is vaak nuttig, maar hierdoor verdwijnt het onderliggend probleem wel niet. Daarom zet de arts vaak medicatie in in combinatie met andere therapieën.

Lees verder

• Gebroken enkel (enkelfractuur): Symptomen en behandeling
• Verstuikte enkel: Oorzaken en behandeling enkelverstuiking