Enkelpijn: Oorzaken van pijn aan enkel of enkels

Een aantal patiënten kampt met enkelpijn, waarbij zij pijn ervaren in één of beide enkels. De pijn treedt op verschillende plaatsen rondom het enkelgewricht op. Pijnlijke en stijve enkels kennen vele mogelijke oorzaken, zoals artritis (gewrichtsontsteking), platvoeten en het tarsaal tunnel syndroom. Naast de pijn ontwikkelen patiënten vaak ook andere symptomen zoals zwelling, roodheid en een beperkt bewegingsbereik. Veel patiënten negeren deze symptomen en wijten de pijnlijke enkels aan de gevolgen van veroudering of een oude verwonding die weer opspeelt. Onbehandeld verergeren de symptomen geleidelijk, waardoor patiënten problemen ervaren bij dagelijkse activiteiten. Diverse thuisbehandelingen zijn beschikbaar voor het verlichten van de enkelpijn, maar soms zijn medische behandelingen onontbeerlijk.

• Anatomie van de enkel
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van pijn aan enkel of enkels
• Artritis
• Bursitis
• Plantaire fasciitis
• Platvoeten
• Synovitis
• Tarsaal tunnel syndroom
• Tendinitis
• Verwonding
• Andere oorzaken
• Risicofactoren van pijn aan het enkelgewricht
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Thuisbehandeling voor enkelpijn
• Professionele medische behandeling voor pijnlijke enkels
• Brace
• Chirurgie
• Fysiotherapie
• Injecties in het enkelgewricht
• Medicatie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van enkelpijn

Anatomie van de enkel

De enkel bestaat uit drie belangrijke botten: de tibia (scheenbeen), de fibula (kuitbeen) en de talus (voetwortel). Deze botten zijn verbonden door gewrichten en ondersteunen de beweging van de voet. De enkel heeft ook verschillende ligamenten die zorgen voor stabiliteit en pezen die helpen bij het bewegen van de voet. Door de vele structuren die betrokken zijn bij de werking van de enkel, kunnen verschillende oorzaken van pijn optreden.

Epidemiologie

Enkelpijn komt wereldwijd veel voor en kan bij mensen van alle leeftijden voorkomen. Het wordt vaak gezien bij actieve mensen, vooral bij sporters, maar ook bij ouderen en mensen met bepaalde medische aandoeningen.

Prevalentie van enkelpijn
Enkelpijn is een van de meest voorkomende musculoskeletale klachten. Het komt vaak voor bij mensen die fysiek actief zijn, zoals atleten die sporten beoefenen waarbij de enkel intensief wordt belast. Daarnaast komt enkelpijn ook voor bij ouderen door leeftijdsgerelateerde slijtage van de gewrichten of door artritis.

Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van enkelpijn kunnen verhogen. Het beoefenen van bepaalde sporten zoals hardlopen, basketbal of voetbal, kan de kans op blessures vergroten. Ook overgewicht en een sedentair (inactief) levensstijl kunnen bijdragen aan het ontstaan van enkelpijn.

Mechanisme

Enkelpijn kan optreden door verschillende mechanismen, afhankelijk van de oorzaak van de pijn. Het mechanisme kan het resultaat zijn van fysieke trauma's, zoals een verstuiking of fractuur, of van ontstekingsprocessen zoals artritis.

Traumatische oorzaken
Een van de meest voorkomende mechanismen van enkelpijn is trauma, zoals een verstuiking, waarbij de ligamenten die de enkel stabiliseren worden uitgerekt of gescheurd. Dit kan optreden tijdens activiteiten waarbij de enkel plotselinge draai- of buigbewegingen moet maken, zoals bij sport. Bij ernstigere verwondingen kan er sprake zijn van een breuk in een van de botten van de enkel.

Ontstekingsmechanismen
Ontstekingsprocessen zoals artritis of tendinitis kunnen ook leiden tot enkelpijn. Bij artritis is de gewrichtsstructuur van de enkel ontstoken, wat kan resulteren in pijn, zwelling en stijfheid. Bij tendinitis is er sprake van ontsteking van de pezen rond de enkel, wat pijn en zwelling veroorzaakt.

Oorzaken van pijn aan enkel of enkels

Enkelpijn kan veroorzaakt worden door verschillende factoren, waaronder:

• Artritis (gewrichtsontsteking)
• Artrose
• Jicht en Pseudojicht
• Reactieve artritis
• Reumatoïde artritis
• Septische artritis
• Bursitis
• Een verwonding
• Een dislocatie (ontwrichting)
• Een gebroken voet of enkel
• Een verstuiking
• Tarsaal tunnel syndroom
• Plantaire fasciitis (peesplaatontsteking met hielpijn)
• Platvoeten
• Synovitis
• Tendinitis (peesontsteking)

Artritis

Elk gewricht in het lichaam is vatbaar voor artritis, een ontsteking van de gewrichten. Het enkelgewricht kan ook worden aangetast door gewrichtsontsteking. Bijna de helft van de zestigplussers heeft voetklachten veroorzaakt door artritis. Meerdere soorten artritis kunnen pijn in de enkels veroorzaken. Een aantal hulpmiddelen zijn waardevol voor patiënten met artritis.

Artrose
Artrose is de belangrijkste vorm van artritis die zorgt voor enkelpijn. Dit leidt vooral bij ouderen tot slijtage van de gewrichten, wat pijn in de enkel(s) kan veroorzaken. Het begin van de enkelpijn is geleidelijk, maar de pijn is wel progressief. Enkelstijfheid is een ander voorkomend symptoom bij artrose, vooral na lange perioden van inactiviteit.

Jicht en pseudojicht
Jicht treedt op wanneer urinezuur zich ophoopt in het lichaam. Door de hogere dan normale concentratie van urinezuur worden kristallen afgezet in de gewrichten, wat pijn veroorzaakt, vooral in de grote teen en andere gewrichten zoals de enkel. Pseudojicht is een vergelijkbare aandoening waarbij kalkaanslag zich ophoopt in de gewrichten, vooral in de knie en pols, maar soms ook in de enkel. Symptomen van zowel jicht als pseudojicht zijn plotselinge en ernstige gewrichtspijn, zwelling en roodheid van de gewrichten. Voedingsaanpassingen en medicijnen kunnen helpen bij patiënten die lijden aan jicht of pseudojicht.

Reactieve artritis
Reactieve artritis, ook bekend als het syndroom van Reiter, is een auto-immuunaandoening die ontstaat als gevolg van een bacteriële infectie. De aandoening veroorzaakt verschillende symptomen, waaronder problemen met de huid, maag, darmen en ogen.

Reumatoïde artritis
Bijna negentig procent van de patiënten met reumatoïde artritis ervaart pijn in de voet of enkels. Hierbij kunnen de gewrichten en organen ontstoken raken.

Septische artritis
Septische artritis is artritis die wordt veroorzaakt door een bacteriële of schimmelinfectie. De aandoening kan pijn in de enkels veroorzaken als deze zijn getroffen.

Bursitis

Bursitis (slijmbeursontsteking) is het gevolg van een ontsteking van de met vocht gevulde zakjes die wrijving in de gewrichten verminderen. Een infectie of een letsel zijn de belangrijkste risicofactoren voor bursitis. Pijn, zwelling, gevoeligheid en een verminderd bewegingsbereik zijn veel voorkomende symptomen.

Plantaire fasciitis

Bij plantaire fasciitis (peesplaatontsteking) is het dikke weefsel aan de onderzijde van de voet (plantaire fascia) ontstoken. Dit weefsel verbindt het hielbot met de tenen en vormt de voetboog. Hoewel de exacte oorzaak van plantaire fasciitis vaak onbekend is, ontwikkelt de aandoening zich vaak door herhaalde scheuren in het voetweefsel, veroudering of andere stressoorzaken in het gebied.

Platvoeten

Patiënten met platvoeten ervaren mogelijk ook pijn in het enkelgewricht (en de onderbenen). De voeten hebben dan geen normale boog bij het staan. Als gevolg hiervan heeft de patiënt pijn en ongemak bij uitgebreide fysieke activiteit of langdurig rechtstaan.

Synovitis

Chronische pijn in de enkels kan wijzen op synovitis. Dit is een ontsteking van het synoviaal membraan, die resulteert in vochtophoping in het gewricht. Pijn bij het bewegen van het gewricht en een zwelling van het aangetaste gewricht zijn kenmerkend.

Tarsaal tunnel syndroom

Enkelpijn kan ook ontstaan door een zenuwcompressie (beknelde zenuw) in de enkel, bekend als het tarsaal tunnel syndroom. Een eerder letsel en bepaalde aandoeningen zoals artritis of diabetes mellitus (suikerziekte) en de voetstructuur zijn risicofactoren voor de aandoening. Het tarsaal tunnel syndroom presenteert zich met één of meer van de volgende symptomen:

• brandende pijn in de voetzool
• een verminderde gevoeligheid
• nachtelijke enkelpijn
• pijn die verergert tijdens het sporten of bij het rechtstaan
• tintelingen of gevoelloosheid in de buurt van de onderkant van de voet (paresthesieën)

Tendinitis

Tendinitis (achilles tendinitis) is een ontsteking langs de pezen in de enkel. Deze aandoening komt vooral voor bij patiënten die een blessure of verstuiking niet goed laten verzorgen. Belangrijke symptomen van tendinitis zijn onder andere:

• enkelpijn die langer aanhoudt dan verwacht, of niet reageert op een behandeling
• pijn die vanuit de enkel naar de voet uitstraalt
• zwelling en gevoeligheid aan de buitenkant van de enkel (chronische laterale enkelpijn)

Verwonding

Gebroken voet of enkel
Bij een gebroken voet of enkel (bijvoorbeeld door een valpartij of een auto-ongeluk) ervaart de patiënt ook enkelpijn. De ernst van de fractuur varieert van kleine scheurtjes in de botten tot breuken die de huid doorboren. Dringende zorg is vereist bij een gebroken voet of een gebroken enkel.

Ontwrichting
Een ontwrichting (dislocatie) ontstaat meestal door een acute verwonding, zoals tijdens een sport of een val. Het gewricht raakt dan ontwricht en dit veroorzaakt pijn, zwelling en moeite met bewegen.

Verstuiking
Een verstuiking is een acute verwonding van een ligament (een weefselband die botten verbindt). Vooral het verdraaien van de enkel leidt vaak tot een verstuiking van de enkel. De pijnlijke verstuikte enkel vertoont naast pijn ook blauwe plekken en zwelling.

Verwonding en chronische pijn
Een letsel aan de enkel kan leiden tot chronische enkelpijn. Dit kan veroorzaakt worden door:

• de ontwikkeling van late hypermobiliteit
• de vorming van littekenweefsel
• een secundaire, voortdurende verergering door niet-herkende of onbehandelde hyperpronatie
• het ontbreken van geschikte en vroege immobilisatie (de patiënt blijft bewegen met een ernstige verwonding)
• het ontbreken van juiste bewegingen of versterkende oefeningen na een letsel
• te lange immobilisatie (te lang onbeweeglijk geweest)

Tot ongeveer veertig procent van de patiënten met een enkelverstuiking ervaart chronische enkelpijn, zelfs nadat de verwonding of verstuiking behandeld is. Daarom is het belangrijk dat de patiënt na een blessure een huisarts of fysiotherapeut raadpleegt. Versterkende oefeningen kunnen helpen om littekenweefsel en instabiliteit te verminderen.

Andere oorzaken

Er zijn ook andere aandoeningen die pijnlijke enkels kunnen veroorzaken, zoals:

• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• genua valga (X-benen: naar binnen geknikte knieën)
• ischias (aandoening met pijn en zwakte aan rug en been)
• osteochondritis dissecans (gewrichtsaandoening met pijn)
• verstopte bloedvaten

Risicofactoren van pijn aan het enkelgewricht

Iedereen kan te maken krijgen met pijn aan de enkel of enkels. Sommige mensen lopen echter een hoger risico dan anderen. Veelvoorkomende risicofactoren voor enkelpijn zijn:

• deelname aan inspannende activiteiten door mensen met een slechte conditie
• een eerdere enkelblessure
• geen opwarming voor fysieke activiteiten
• vermoeide ligamenten
• ouderdom
• overgewicht (obesitas)
• vermoeide spieren

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen hebben een hoger risico op het ontwikkelen van enkelpijn, afhankelijk van hun leeftijd, levensstijl en gezondheidstoestand.

Sporters en actieve mensen
Sporters, vooral degenen die contact- of intensieve sporten beoefenen, lopen een hoger risico op enkelpijn door blessures zoals verstuikingen en fracturen. Sporten die snelle richtingsveranderingen vereisen of het springen en landen van hoogte kunnen extra druk op de enkels uitoefenen.

Ouderen
Ouderen kunnen vatbaarder zijn voor enkelpijn door artritis of door ouderdomsgebonden slijtage van gewrichten. De afname van botdichtheid kan ook het risico op breuken vergroten, wat leidt tot pijn in de enkel.

Symptomen

De symptomen van pijn in de enkel(s) variëren in intensiteit van mild tot ernstig. In sommige gevallen komt en gaat de pijn, terwijl andere patiënten aanhoudende pijn in de enkel ervaren. Ook kan de pijn in één of beide enkels voorkomen en op verschillende locaties ontstaan.

• blauwe plekken
• brandend gevoel
• gevoelloosheid of tintelingen
• instabiliteit
• onbestendigheid
• ontsteking en zwelling van de enkel
• onvermogen om gewicht te dragen op een aangetaste enkel
• pijn bij zwaardere lichamelijke inspanning (joggen, hardlopen, springen)
• pijn tijdens het wandelen
• problemen bij het traplopen
• roodheid rond de enkel
• stijfheid
• zwakte

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van enkelpijn kunnen wijzen op ernstige onderliggende aandoeningen of complicaties. Het is belangrijk om deze symptomen te herkennen en medische hulp in te schakelen wanneer dat nodig is.

Ernstige zwelling of blauwe plekken
Ernstige zwelling of blauwe plekken in het enkelgebied, vooral na een trauma, kunnen wijzen op een fractuur of andere ernstige verwondingen. Als deze symptomen optreden, is het belangrijk om een arts te raadplegen om de ernst van de blessure vast te stellen.

Infectie of koorts
Als de enkelpijn gepaard gaat met koorts of tekenen van infectie, zoals roodheid en warmte rond het gewricht, kan dit duiden op een infectie in het gewricht of het weefsel, wat onmiddellijke medische aandacht vereist.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
De arts bevraagt de patiënt over de medische geschiedenis die geleid heeft tot de pijnlijke enkel of enkels. Vaak weet de patiënt echter niet wat de oorzaak is van de pijn aan het enkelgewricht. Dit kan te wijten zijn aan een blessure die reeds tien jaar geleden is opgetreden, of aan een chronische aandoening met opflakkeringen aan de enkel. De patiënt beschrijft de soort pijn (scherp, stekend of dof, constant of met tussenpozen). Hij meldt ook eventuele andere symptomen zoals roodheid, warmte, tintelingen, blauwe plekken, stijfheid of andere klachten. Verder vraagt de arts naar het soort schoenen dat de patiënt draagt en of bepaalde bewegingen of oefeningen de enkelpijn verergeren. Dankzij deze beschrijvingen krijgt de arts inzicht in de mogelijke oorzaak van de enkelpijn. Pijn in slechts één enkel wijst bijvoorbeeld op schade of een eerdere blessure. Wijdverspreide pijn en ontsteking bij beide enkels kan wijzen op reumatoïde artritis. De arts voert vervolgens een lichamelijk onderzoek uit.

Diagnostisch onderzoek
Indien de arts twijfelt over de oorzaak of de schade van het probleem wil bepalen, kan hij beeldvormende onderzoeken uitvoeren zoals een botscan, een röntgenfoto, een CT-scan en/of een MRI-scan. Ook een bloedonderzoek kan de mogelijke oorzaak van de pijn aan de enkel onthullen. Verder kan de arts vloeistof uit het enkelgewricht (aspiratie) afnemen en dit verder laten onderzoeken in het laboratorium.

Thuisbehandeling voor enkelpijn

Pijn aan de enkel(s) kan vaak eerst behandeld worden met de RICE-methode, bestaande uit Rust, IJs, Compressie en Elevatie (omhoogbrengen).

Rust
De patiënt moet vermijden gewicht op de enkel te zetten. Daarom moet hij zoveel mogelijk rust nemen en niet meer bewegen met de enkel. Moet de patiënt toch wandelen of bewegen, dan gebruikt hij krukken of een loopstok.

IJs
De patiënt plaatst een zak ijs op de enkel gedurende minstens twintig minuten per keer. Dit herhaalt hij drie tot vijf keer per dag gedurende drie dagen. Hierdoor verminderen zwelling en pijn. Tussen elke toepassing met ijs moet minimaal negentig minuten rust zitten.

Compressie
Het is verstandig om de geblesseerde enkel in te wikkelen met een elastisch verband, zoals een ACE-verband. Het verband mag niet te strak zitten. De tenen mogen niet blauw worden en de enkel mag niet gevoelloos aanvoelen.

Elevatie (hoogte)
Waar mogelijk moet de patiënt de enkel boven het niveau van het hart houden door de pijnlijke enkel op een stapel kussens te plaatsen.

Professionele medische behandeling voor pijnlijke enkels

De medische behandeling bestaat uit:

• chirurgie
• een brace of een ander orthopedisch hulpmiddel
• fysiotherapie
• injecties in het enkelgewricht
• medicatie

Brace

Afhankelijk van de oorzaak van de pijn kan de arts een brace of een ander orthopedisch hulpmiddel voorschrijven. Deze helpen bij de genezing van het enkelgewricht. Patiënten met artritis of andere chronische pijn dragen de brace tijdens oefeningen of fysiotherapie om beter te herstellen.

Chirurgie

Chirurgie is vaak de laatste behandelingsoptie voor enkelpijn en wordt alleen toegepast wanneer conservatieve behandelingsmethoden niet effectief zijn. Veel enkeloperaties zijn poliklinisch, maar soms zijn grotere operaties nodig. Na de operatie volgt meestal een revalidatietraining die zes tot tien weken (of langer) kan duren.

Fysiotherapie

Enkelpijn of een blessure aan de enkel die niet verdwijnt met rust, kan fysiotherapie vereisen. Hierdoor verbetert de patiënt het bewegingsbereik, vermindert de pijn en zwelling, en versterkt hij de spieren rond het enkelgewricht. Fysiotherapie kan gecombineerd worden met medicatie en/of injecties in het enkelgewricht.

Injecties in het enkelgewricht

De arts kan ontstekingsremmende middelen (zoals corticosteroïden) en een verdovende pijnstiller direct in het enkelgewricht en het omringende zachte weefsel injecteren. Dit vermindert de zwelling, waardoor patiënten vrijer kunnen bewegen of fysiotherapie kunnen ondergaan.

Medicatie

Dankzij medicijnen kan de pijn van acute pijnaanvallen verminderd worden, vooral tijdens of na fysiotherapie. Medicatie is vaak nuttig, maar lost het onderliggende probleem niet op. Daarom wordt medicatie vaak gecombineerd met andere therapieën.

Prognose

De prognose voor enkelpijn is afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de effectiviteit van de behandeling. Bij de meeste gevallen van verstuikingen of lichte trauma’s kunnen patiënten volledig herstellen met de juiste zorg. Bij chronische aandoeningen zoals artritis kan de prognose variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening.

Herstel na blessure
De prognose na een blessure, zoals een verstuiking, is meestal goed, vooral bij tijdige behandeling en revalidatie. Fysiotherapie kan helpen bij het herstel van de mobiliteit en het versterken van de spieren rondom de enkel om toekomstige blessures te voorkomen.

Langdurige gevolgen
Bij patiënten met chronische aandoeningen zoals artritis kan de prognose minder gunstig zijn. De pijn kan aanhouden en de mobiliteit van de enkel kan verminderd worden. Het vroegtijdig herkennen en behandelen van artritis kan helpen de progressie van de aandoening te vertragen.

Complicaties

Enkelpijn kan, als het niet goed wordt behandeld, leiden tot verschillende complicaties, zoals blijvende pijn, beperking van de mobiliteit, of zelfs invaliditeit.

Chronische pijn
Wanneer enkelpijn niet effectief wordt behandeld, kan het leiden tot chronische pijn die de dagelijkse activiteiten beïnvloedt. Dit kan leiden tot een vicieuze cirkel van verminderde mobiliteit en spierzwakte, wat de pijn verder kan verergeren.

Verlies van mobiliteit
Een ernstige blessure of een chronische aandoening kan leiden tot verlies van mobiliteit in de enkel. Dit kan de algehele kwaliteit van leven beïnvloeden, vooral bij oudere patiënten die afhankelijk zijn van hun mobiliteit voor dagelijks functioneren.

Preventie van enkelpijn

Enkelpijn kan worden voorkomen door de volgende maatregelen:

• Draag geschikte schoenen die goede ondersteuning bieden
• Vermijd overbelasting van de enkels door te veel fysieke activiteit zonder voldoende rust
• Doe regelmatig oefeningen om de enkels sterk en flexibel te houden
• Neem maatregelen om blessures te voorkomen, zoals het dragen van beschermende uitrusting bij sportactiviteiten

Lees verder

• Gebroken enkel (enkelfractuur): Symptomen en behandeling
• Verstuikte enkel: Oorzaken en behandeling enkelverstuiking