Verstuikte enkel: Oorzaken en behandeling enkelverstuiking

De botten zijn met elkaar verbonden via sterke, flexibele weefsels, beter bekend als ‘ligamenten’. Ze zorgen ervoor dat de gewrichten stabiel blijven en zijn tevens verantwoordelijk voor de juiste manier van bewegen. Wanneer de ligamenten in de enkel worden uitgerekt of gescheurd, is er sprake van een enkelverstuiking. Enkelverstuikingen zijn veelvoorkomende letsels die voorkomen bij patiënten van alle leeftijden. Ze variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van hoeveel schade er is opgetreden aan de ligamenten. De meeste verstuikingen zijn lichte verwondingen die genezen met thuisbehandelingen zoals rusten en ijs aanbrengen. Soms is verdere medische behandeling nodig.

• Epidemiologie van enkelverstuikingen
• Frequentie van verstuikingen
• Risicogroepen voor verstuikingen
• Mechanisme
• Verstoring van de gewrichtsbanden door overrekking
• Beschadiging van de ligamenten in de enkel
• Oorzaken van verstuikte enkel
• Risicofactoren van enkelverstuiking
• Soorten enkelverstuikingen
• Symptomen: Pijn en zwelling
• Alarmsignalen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van enkelverstuikingen
• Prognose
• Preventie van enkelverstuikingen
• Praktische tips voor het omgaan met een verstuikte enkel
• Rust en immobilisatie
• Toepassen van koude therapie
• Oefeningen voor herstel
• Misvattingen rond verstuikte enkel
• De gedachte dat een verstuikte enkel altijd ernstig is
• De overtuiging dat rust de enige oplossing is
• De gedachte dat ijs niet meer nodig is na de eerste dag
• De veronderstelling dat een verstuikte enkel nooit terugkeert
• De misvatting dat tapen de enkel volledig beschermt
• De gedachte dat pijn meteen moet verdwijnen na behandeling
• De overtuiging dat een verstuikte enkel alleen een probleem van de enkel is

Epidemiologie van enkelverstuikingen

Enkelverstuikingen behoren tot de meest voorkomende musculoskeletale letsels, vooral bij sporters en actieve individuen. Ze zijn verantwoordelijk voor een aanzienlijk aantal spoedeisende hulpbezoeken en komen vaker voor bij vrouwen en jonge volwassenen. Anno augustus 2024 worden jaarlijks duizenden nieuwe gevallen van enkelverstuikingen gemeld, met een piekincidentie bij jongeren tussen 15 en 25 jaar.

Frequentie van verstuikingen

Een verstuikte enkel is een veelvoorkomende verwonding die zowel bij sporters als bij de algemene bevolking voorkomt. Het komt het meest voor bij jonge volwassenen en atleten die deelnemen aan contact- of intensieve sporten zoals basketbal, hardlopen en voetbal.

Risicogroepen voor verstuikingen

Mensen die regelmatig sporten of fysieke activiteiten uitvoeren waarbij de enkel wordt belast, lopen een verhoogd risico op verstuikingen. Oudere volwassenen kunnen ook een verhoogd risico hebben vanwege afname van de spierkracht en stabiliteit van de gewrichten.

Mechanisme

Verstoring van de gewrichtsbanden door overrekking

Een verstuikte enkel ontstaat wanneer de enkel te ver wordt gedraaid of geforceerd, wat leidt tot het uitrekken of scheuren van de gewrichtsbanden. Dit kan gebeuren door een plotselinge draaibeweging, een verkeerde landing of een verkeerd geplaatste stap.

Beschadiging van de ligamenten in de enkel

Het gevolg van een verstuiking is vaak schade aan de ligamenten die de botten van de enkel met elkaar verbinden. Dit kan variëren van lichte overrekking van de ligamenten tot scheuren, afhankelijk van de ernst van de verstuiking.

Oorzaken van verstuikte enkel

Ligamenten zijn sterke, vezelige weefsels die zorgen dat botten met elkaar verbonden zijn. De ligamenten in de enkel helpen om de botten in de juiste positie te houden en het gewricht te stabiliseren. Bij een verstuikte enkel ontstaat een uitrekking of klein scheurtje van de ligamenten in de enkel, en in ernstige gevallen scheuren deze zelfs af. De meeste verstuikte enkels komen voor in de laterale ligamenten aan de buitenzijde van de enkel. Als de ligamenten volledig zijn gescheurd, ontstaat een onstabiele enkel. Na verloop van tijd resulteert deze instabiliteit in schade aan de botten en het kraakbeen van het enkelgewricht.

Risicofactoren van enkelverstuiking

Wanneer de voet een onverwachte draaibeweging maakt, loopt de patiënt sneller een enkelverstuiking op. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij het lopen of trainen op een oneffen oppervlak of bij het neervallen, bij het deelnemen aan sporten waarbij rollen en draaien van de voet vereist zijn, zoals basketbal, tennis, voetbal en voetbal. Het is ook mogelijk dat een sporter op de enkel van een andere sporter trapt, waardoor de voet naar binnen draait.

Soorten enkelverstuikingen

Er zijn drie soorten enkelverstuikingen:

• Graad I-verstuikingen: De ligamenten zijn uitgerekt. Deze milde verwonding verbetert met wat lichte rekoefeningen.
• Graad II-verstuikingen: De ligamenten zijn gedeeltelijk gescheurd. Mogelijk moet de patiënt een spalk of een brace dragen.
• Graad III-verstuikingen: De ligamenten zijn volledig gescheurd. De patiënt moet misschien een operatie ondergaan voor dit ernstige letsel.

Symptomen: Pijn en zwelling

Milde verstuikingen

Vaak zijn kleine bloedvaten gescheurd bij graad II- en graad III-verstuikingen. Wanneer een enkel gewond is door een verstuiking, peesverwonding of fractuur, treedt een ontsteking op. Hierdoor lekt bloed in de zachte weefsels, wat leidt tot een zwarte of blauwe verkleuring in het getroffen gebied. Het bloed verschijnt mogelijk enkele dagen niet. Verder is de enkel gevoelig bij aanraking.

Ernstige verstuikingen

De patiënt voelt of hoort een ‘knallend’ geluid (gewrichtsgeluiden) wanneer de verstuiking optreedt. De symptomen van een ernstige verstuiking zijn vergelijkbaar met die van een gebroken bot en vereisen een snelle medische evaluatie. Vervolgens ervaart de patiënt sterke pijn en de enkel is ernstig gezwollen. Lopen is vaak bemoeilijkt en pijnlijk. Bij een aantal patiënten is sprake van een chronische verstuikte enkel. De enkel is dan langdurig pijnlijk, gezwollen en zwak.

Alarmsignalen

De patiënt moet contact opnemen met de arts wanneer de verstuikte enkel niet verbetert na het toepassen van ijs, rust en pijnstillers. Ook wanneer de enkel na vijf tot zeven dagen nog steeds zwak is of niet is verbeterd, is medisch advies nodig. Verkleurt de enkel (rood, zwart of blauw), of treden gevoelloosheid of tintelingen (paresthesieën) op, dan bezoekt de patiënt best ook een arts. Niet op de enkel kunnen lopen of een erg pijnlijke enkel zijn tot slot andere alarmsymptomen.

Diagnose en onderzoeken

De arts betast de voet en de enkel en test vervolgens het bewegingsbereik. Dit lichamelijk onderzoek veroorzaakt vaak pijn bij de patiënt. De arts maakt een röntgenfoto van de enkel en kijkt of een botbreuk aanwezig is. Verder is een MRI-scan nodig om een letsel aan het ligament te detecteren. Soms is een echografie nodig. Hiermee observeert de arts direct het ligament terwijl hij de enkel beweegt. Dit beeldvormend onderzoek geeft de arts informatie over de stabiliteit van het ligament.

Behandeling van enkelverstuikingen

Koelen

Overdag elk uur gedurende twintig minuten ijs (gewikkeld met een handdoek) aanbrengen gedurende de eerste 24 uur na het letsel, vermindert de zwelling en voorkomt een ontsteking die pijn veroorzaakt. Na het aanbrengen van het ijs, is het belangrijk om het eerste halfuur niet opnieuw ijs aan te brengen. De voet mag verhoogd worden op of boven het niveau van het hart.

Weer gewicht plaatsen op voet

De pijn en zwelling van een enkelverstuiking verbeteren meestal binnen 48 uur. Daarna mag de patiënt weer geleidelijk gewicht plaatsen op de gewonde voet. De voet moet eerst comfortabel aanvoelen. Wanneer enkelpijn optreedt, is het belangrijk om te stoppen met het belasten van de voet en weer rust te nemen. Versterkende enkel- en voetoefeningen voorkomen toekomstige verstuikingen en chronische enkelpijn.

Compressie

De patiënt draagt bij een slappe of zwak aanvoelende enkel een elastisch verband. De patiënt loopt dan zelf met krukken zodat de enkel de tijd krijgt om te genezen. De patiënt mag in ieder geval niet te lang met een drukverband blijven lopen en dus voorzichtig starten met bewegen.

Medicatie

Tijdens de eerste 24 uur na de verwonding mag de patiënt paracetamol nemen (Tylenol en anderen) als hiervoor geen tegenindicaties bestaan. Patiënten met een leveraandoening mogen dit geneesmiddel bijvoorbeeld niet gebruiken. De patiënt mag verder vrij verkrijgbare pijnstillers (zoals ibuprofen en naproxen) nemen om de pijn en zwelling te verminderen. Deze pijnstillende geneesmiddelen mag de patiënt enkel maar innemen vanaf de eerste 24 uur na de verwonding, omdat ze anders het risico op bloedingen verhogen. Patiënten die in het verleden te kampen hebben gehad met een maagzweer, een interne bloeding, een hoge bloeddruk (hypertensie), een nieraandoening of een leverziekte mogen deze vrij verkrijgbare medicijnen mogelijk niet nemen en nemen bijgevolg steeds contact op met de arts voor advies.

Oefeningen

Verder zijn fysiotherapie of oefeningen nodig om te herstellen van een ernstige blessure.

Prognose

Bij minder ernstige verstuikingen is het na enkele dagen tot maximaal twee weken weer mogelijk om terug te keren naar de dagelijkse activiteiten. Bij meer ernstige verstuikingen duurt dit zes tot twaalf weken. Wanneer de patiënt een intense sport of werkactiviteit uitvoert, is het aangewezen om advies in te winnen bij de arts wanneer het veilig is om de activiteit weer te hervatten.

Een ernstige enkelverstuiking vergt een consultatie bij de orthopedist of een sportarts. De behandelend arts kan na een eerste onderzoek ook doorverwijzen naar een fysiotherapeut.

Preventie van enkelverstuikingen

Enkelverstuikingen zijn moeilijk te voorkomen. Toch kan de patiënt enkele voorzorgsmaatregelen nemen:

• Goed schoeisel dragen: De patiënt draagt goed passende, stevige schoenen die geschikt zijn voor de activiteit die wordt uitgevoerd. Stevige schoenen ondersteunen de voeten en enkels.
• Enkelbanden of -braces dragen: Het dragen van een elastisch verband, enkelband of -brace tijdens het uitvoeren van sportactiviteiten biedt extra ondersteuning aan de enkels en vermindert de kans op verstuikingen. De patiënt moet hierbij goed op de grootte en de pasvorm letten.
• Enkels trainen: De patiënt versterkt de enkelspieren door middel van speciale oefeningen. Hiermee wordt de kans op toekomstige verstuikingen verminderd. Het is aanbevolen om de oefeningen voor zowel de rechter- als de linkerenkel uit te voeren.
• Voorzichtig zijn op oneffen oppervlakken: De patiënt let goed op bij het lopen of sporten op oneffen oppervlakken. Wanneer de voet een verkeerde beweging maakt, ontstaat namelijk al snel een enkelverstuiking.

Praktische tips voor het omgaan met een verstuikte enkel

Een verstuikte enkel is een veelvoorkomende blessure die vaak ontstaat door het omknikken van de enkel, wat kan leiden tot verrekking of scheuring van de banden. Hoewel de pijn meestal tijdelijk is, kan het herstel enige tijd duren. Het is belangrijk om de juiste stappen te nemen om het herstel te bevorderen en herhaling van de blessure te voorkomen.

Rust en immobilisatie

Het is essentieel om de enkel voldoende rust te geven na een verstuiking. Probeer zoveel mogelijk belasting van de enkel te vermijden, vooral in de eerste dagen na de blessure. Als de pijn hevig is, kan het nuttig zijn om een spier of gewricht te ondersteunen met een verband of een enkelbrace. Het dragen van een brace helpt de enkel te stabiliseren en voorkomt verdere schade aan de gewrichtsbanden. Bij ernstige verstuikingen kan het ook raadzaam zijn om het been in een verhoogde positie te houden, om zwelling te verminderen en het herstel te bevorderen.

Toepassen van koude therapie

Het aanbrengen van koude op de verstuikte enkel kan helpen om zwelling en pijn te verminderen. Gebruik een koud kompres of ijs in een doek gewikkeld en leg dit gedurende 15-20 minuten op de enkel. Herhaal dit meerdere keren per dag, vooral tijdens de eerste 48 uur na de blessure. Dit helpt de bloedcirculatie te verminderen en voorkomt dat er te veel vocht in het gewricht komt. Let erop dat je het ijs niet direct op de huid aanbrengt om bevriezing te voorkomen.

Oefeningen voor herstel

Naarmate de pijn vermindert en de zwelling afneemt, kun je beginnen met lichte oefeningen om de mobiliteit van de enkel te herstellen. Begin met eenvoudige bewegingen zoals cirkels maken met de voet of het langzaam optrekken van de tenen. Naarmate je herstel vordert, kun je geleidelijk sterker wordende oefeningen voor de spieren en gewrichten van de enkel toevoegen om de stabiliteit en flexibiliteit te verbeteren. Het is belangrijk om rustig op te bouwen om te voorkomen dat je de blessure verergert.

Misvattingen rond verstuikte enkel

Een verstuikte enkel is een veelvoorkomend letsel, maar er bestaan verschillende misvattingen over de oorzaken, het herstelproces en de juiste behandeling. Het is belangrijk om goed geïnformeerd te zijn om verkeerde keuzes te vermijden bij het omgaan met deze blessure.

De gedachte dat een verstuikte enkel altijd ernstig is

Veel mensen denken dat een verstuikte enkel altijd leidt tot ernstige schade, zoals botbreuken. In werkelijkheid is een verstuiking een beschadiging van de spieren, ligamenten of pezen rond de enkel, maar het betekent niet noodzakelijk dat er een breuk van het bot is. De ernst van een verstuiking kan variëren, en niet elke verstuiking vereist chirurgische ingreep.

De overtuiging dat rust de enige oplossing is

Een veelvoorkomende misvatting is dat rust de enige manier is om van een verstuikte enkel te herstellen. Hoewel rust essentieel is tijdens de eerste fase van herstel, kan het ook belangrijk zijn om bloeddruk en mobiliteit te behouden door gecontroleerde beweging en fysiotherapie, afhankelijk van de ernst van de blessure. Te veel rust kan zelfs de genezing vertragen.

De gedachte dat ijs niet meer nodig is na de eerste dag

Veel mensen denken dat ijs slechts in de eerste paar uur of dagen na een verstuiking nuttig is. In werkelijkheid kan het gebruik van ijs nog steeds nuttig zijn in de eerste 48 uur, vooral om de pijn en zwelling te verminderen. Het gebruik van koudemiddelen kan helpen om het herstel te versnellen door ontstekingen te beheersen.

De veronderstelling dat een verstuikte enkel nooit terugkeert

Na het herstel van een verstuikte enkel denken sommigen dat ze volledig genezen zijn en dat de blessure niet zal terugkeren. In werkelijkheid kan de enkel kwetsbaar blijven voor toekomstige verstuikingen, vooral als er onvoldoende herstel heeft plaatsgevonden of als de spieren en ligamenten niet voldoende zijn versterkt door gerichte oefeningen.

De misvatting dat tapen de enkel volledig beschermt

Veel sporters geloven dat het tapen van de enkel hen volledig beschermt tegen een verstuiking. Hoewel tape kan helpen om de enkel te stabiliseren, voorkomt het niet altijd verstuikingen, vooral als de gewrichtsstabiliteit niet op een andere manier wordt ondersteund, zoals door krachttraining of bloedonderzoeken die mogelijke onderliggende oorzaken van kwetsbaarheid identificeren.

De gedachte dat pijn meteen moet verdwijnen na behandeling

Sommige mensen geloven dat de pijn van een verstuikte enkel onmiddellijk moet verdwijnen na de eerste behandelingen zoals ijs of rust. In werkelijkheid kan de pijn blijven aanhouden, zelfs na de eerste fase van herstel. Het is normaal dat het herstel enige tijd in beslag neemt, en pijn kan variëren afhankelijk van de ernst van de verstuiking.

De overtuiging dat een verstuikte enkel alleen een probleem van de enkel is

Een veelvoorkomende misvatting is dat een verstuikte enkel alleen betrekking heeft op de enkel zelf. Echter, een verstuiking kan ook invloed hebben op andere delen van het skelet en de omliggende weefsels. Soms kunnen andere delen van het lichaam, zoals de been of knie, door compensatiebewegingen ook ongemak ervaren tijdens het herstel. Het is belangrijk om het hele lichaam in overweging te nemen bij het herstelproces.

Lees verder

• Enkelpijn: Oorzaken van pijn aan enkel of enkels
• EHBO bij een verstuiking (gewrichtsbanden zijn uitgerekt)
• Verstuikte pols: Symptomen & behandeling van polsverstuiking
• Verrekkingen en verstuikingen: Locatie en symptomen
• Zwakke enkels: Oorzaken en behandeling van verzwakte enkel