Perifere vasculaire ziekte: Pijn en kramp aan been

Een perifere vasculaire ziekte is een aandoening van de bloedvaten die de benen en voeten treft. De ziekte ontstaat door een vernauwing en verharding van de slagaders. Dit veroorzaakt een verminderde bloedtoevoer, waardoor de zenuwen en andere weefsels schade oplopen. De belangrijkste symptomen zijn pijn in rust en krampen in de benen meestal tijdens lichamelijke activiteiten (claudicatio intermittens). De behandeling bestaat uit het aanpakken van de risicofactoren, medicatie, revalidatie en eventueel een operatie. Onbehandeld verhoogt het risico op de amputatie van de getroffen ledemaat.

• Synoniemen
• Epidemiologie van aandoening aan benen
• Bloedcirculatie
• Oorzaken: Onvoldoende bloedtoevoer aan benen
• Atherosclerose
• Andere oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen: Pijn en kramp aan been
• Acuut gebrek aan zuurstof en bloed
• Chronisch gebrek aan zuurstof en bloed
• Andere symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van perifere vasculaire ziekte
• Risicofactoren vermijden/behandelen
• Medicatie
• Oefeningen
• Chirurgie

Synoniemen

Een perifere vasculaire ziekte is ook gekend onder deze benamingen:

• arteriële insufficiëntie van de benen
• arteriosclerosis obliterans
• perifeer arterieel vaatlijden
• perifere arteriële aandoening
• perifere arteriële ziekte
• perifere vaataandoening
• perifere vaatziekte
• perifere vasculaire aandoening

Epidemiologie van aandoening aan benen

Een perifere vasculaire ziekte komt voor bij 7% van de mannen van middelbare leeftijd en 4,5% van de vrouwen van middelbare leeftijd, maar deze patiënten zullen eerder sterven aan een hartinfarct of een beroerte dan hun been verliezen (complicatie van een perifere vasculaire ziekte).

Bloedcirculatie

Het lichaam maakt gebruik van het circulatiesysteem om bloed door het lichaam te voeren. Hierbij zijn aders, slagaders en haarvaten (capillairen) actief. Slagaders dragen zuurstofrijk bloed weg van het hart naar organen en cellen. Aders vervoeren zuurstofarm bloed door de nieren, longen en lever waar het wordt gefilterd en teruggebracht naar het hart.

Oorzaken: Onvoldoende bloedtoevoer aan benen

Atherosclerose

Een verharding van de slagaders leidt vaak tot een perifere vasculaire ziekte. Dit probleem doet zich voor bij atherosclerose. Bij deze aandoening gebeurt een opbouw van vetmateriaal (plaque) zich op de wanden van de bloedvaten waardoor ze vernauwen. De wanden van de slagaders verstijven eveneens en kunnen niet verwijden om een grotere doorbloeding mogelijk te maken wanneer dat nodig is. Hierdoor krijgen de spieren van de benen niet genoeg bloed en zuurstof (ischemie) wanneer ze harder werken (zoals tijdens het sporten of lopen). In ernstige gevallen treedt ischemie ook op als de spieren in rust zijn.

Andere oorzaken

Minder vaak voorkomende oorzaken van een perifere vaatziekte zijn bloedstolsels in de slagaders, een letsel aan de ledematen en een ongewone anatomie van de spieren en ligamenten.

Risicofactoren

Gemeenschappelijke risicofactoren van een perifere vasculaire aandoening van de onderste ledematen zijn:

• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale klachten)
• een hartziekte (coronaire hartziekte: aandoening aan kransslagaders)
• een hoge bloeddruk
• een nierziekte waarbij hemodialyse betrokken is
• een toenemende leeftijd
• hypercholesterolemie (verhoogd cholesterolgehalte in het bloed)
• hypertensie (verhoogde bloeddruk)
• langdurige fysieke inactiviteit
• overmatige hoeveelheden C-Reactief Proteïne of homocysteïne in het bloed
• overgewicht
• roken
• trombofilie en hyperhomocysteïnemie bij patiënten van jonger dan 45 jaar

Symptomen: Pijn en kramp aan been

Acuut gebrek aan zuurstof en bloed

Patiënten klagen over ondraaglijke pijn waarvoor meestal opioïden (krachtige pijnstillers) nodig zijn voor de verlichting van de pijn. De patiënt heeft een koud en bleek uitziend been met spikkels of marmering van de huid. Daarnaast ervaart de patiënt paresthesieën (tintelingen) en een verlamming van het been. De teennagels zijn tevens mogelijk verdikt (dikke teennagels) en de nagels groeien trager. Het gevoel en de beweging van het been zijn verminderd bij ernstige ischemie. Patiënten ontwikkelen soms het compartimentsyndroom (schade aan spieren en zenuwen) met pijn in de kuit of dij bij druk.

Chronisch gebrek aan zuurstof en bloed

Krampen in benen
Bij inspanning klagen patiënten over een ernstige kramp, meestal in de kuit of dij, die verdwijnt als ze stoppen met lopen. Ze zijn vaak niet in staat om door te lopen door de pijn. Vaak zijn de symptomen slechter bij het lopen op een helling (omhoog lopen), maar in rust treden de klachten niet op. Dit klachtenpatroon (manken met tussenpozen) is gekend als ‘claudicatio intermittens’ (etalagebenen). Claudicatio intermittens komt mogelijk voor in beide benen, maar vaak is slechts één been aangetast. Slechts ongeveer twintig procent van de patiënten met een perifere vasculaire ziekte heeft claudicatio intermittens.

Pijn in rust
Pijn in rust wordt gedefinieerd als een ernstige niet-aflatende pijn in de voet, waardoor de patiënt slaapproblemen ervaart. Dit treedt op wanneer de aandoening verergert. De pijn in rust wordt gedeeltelijk verlicht door de voet over de rand van het bed te laten hangen of op een koude vloer te staan. Patiënten met ernstig perifeer vaatlijden of kritieke ischemie in de onderste ledematen hebben mogelijk ulceratie (verzwering) of weefselversterf (gangreen) in combinatie met een donkere verkleuring van de tenen. De onderste ledematen voelen koud aan. De huid is droog en hierop is geen haar aanwezig.

Andere symptomen

Mannen ervaren mogelijk erectiestoornissen bij een perifere vasculaire aandoening. Voorts komt koude-intolerantie (sneller koud hebben) mogelijk tot stand.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
De enkel-arm index is de meest gebruikelijke test voor het opsporen van de aandoening. De arts onderzoekt de bloeddruk in de enkel en vergelijkt deze met de bloeddruk in de arm. Doppler-echografie (beeldvormend onderzoek van bloedvaten) en duplex echografie zorgen voor een nauwkeurige anatomische beoordeling van het niveau en de graad van de ziekte. De pulsaties (zwakke polsslag in een slagader in het been of de voet) zijn mogelijk verminderd of afwezig. Af en toe zet de arts een angiografie in om de bloedvaten in beeld te brengen. Deze is inzetbaar via een katheter en is nuttig voor eventuele therapeutische interventies. Een MRI-scan en CT-angiografie voert de arts niet standaard uit, maar zijn mogelijk wel nuttig voor patiënten met een stent of pacemaker.

Differentiële diagnose
Symptomen van een chronische ischemie van de onderste ledematen verwart de arts mogelijk met de symptomen van volgende ziekten:

• artrose van de heup / knie (kniepijn vaak in rust)
• claudicatio van het wervelkanaalkanaal (maar alle pulsaties zijn aanwezig)
• fibromusculaire dysplasie (aandoening met abnormale groei in wand van slagader)
• insluiting van de popliteale arterie (knieslagader)
• perifere neuropathie (schade aan zenuwen met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen aan vooral de handen en voeten)
• veneuze claudicatio (barstende pijn bij het lopen met een eerdere geschiedenis van een diep veneuze trombose) (pijn en zwelling aan het been of bekken)
• ziekte van Burger (jonge mannen, komt vooral voor bij zware rokers: pijn aan en huidzweren op voeten en handen).

Behandeling van perifere vasculaire ziekte

Risicofactoren vermijden/behandelen

Bij alle patiënten met perifere vasculaire aandoeningen moeten de patiënt en arts de risicofactoren aanpakken zodat ook het risico op verdere kans op hart- en vaatziekten vermindert. Patiënten moeten zeker stoppen met roken en zorgen voor een gezond gewicht. Patiënten met diabetes mellitus hebben regelmatige controles nodig bij alle diabetesspecialisten zoals onder andere een podoloog (voeten) en een endocrinoloog. Daarnaast is een vetarme en gezonde voeding nodig. Eventueel krijgt de patiënt van de arts een doorverwijzing naar een voedingsdeskundige. Het verhoogd cholesterolgehalte in het bloed moet de arts zeker behandelen met statines omdat dit de progressie van de ziekte vermindert.

Medicatie

Een lage dosis aspirine vermindert het risico op een hartinfarct en beroerte bij patiënten met perifere vasculaire aandoeningen. Voor claudicatio bestaat geen bewezen effectieve medicatie. Verder neemt de patiënt indien nodig medicatie voor het behandelen van een (chronische hoge bloeddruk).

Oefeningen

Fysiotherapie/revalidatietraining verbetert de loopafstand en de kwaliteit van leven aanzienlijk. Een regelmatig wandelprogramma verbetert tevens de doorbloeding wanneer zich nieuwe, kleine bloedvaten vormen.

Chirurgie

Wanneer het aanpakken van de risicofactoren onvoldoende is en de patiënt nog steeds symptomen ervaart, is mogelijk een chirurgische ingreep vereist. Bij ernstige ischemie met een niet-herstelbare arteriële aandoening is een amputatie noodzakelijk. Een amputatie leidt tot het verlies van onafhankelijkheid, waarbij slechts 70% van de onder de knie en 30% van de boven de knie geamputeerde patiënten een volledige mobiliteit bereikt.

Lees verder

• Beenpijn: Oorzaken van pijnlijk been of pijnlijke benen
• Gezwollen benen: Oorzaken & behandeling van zwelling been
• Claudicatio intermittens: Pijn in benen tijdens wandelen
• Ischemie: Tekort aan zuurstof en voedingsstoffen in bloedvat
• Beenkrampen: Oorzaken en tips bij pijnlijke krampen in been