Perifere vasculaire ziekte: Pijn en kramp aan been

Een perifere vasculaire ziekte is een aandoening die de bloedvaten van de benen en voeten aantast. Het ontstaat door een vernauwing en verharding van de slagaders, wat resulteert in een verminderde bloedtoevoer naar de benen. Dit kan leiden tot schade aan de zenuwen en andere weefsels. De belangrijkste symptomen zijn pijn in rust en krampen in de benen, meestal tijdens lichamelijke activiteiten, wat bekend staat als claudicatio intermittens. De behandeling richt zich op het aanpakken van risicofactoren, het gebruik van medicatie, revalidatie en, indien nodig, een operatie. Onbehandeld kan de aandoening het risico op amputatie van het getroffen lidmaat verhogen.

• Synoniemen
• Bloedcirculatie
• Epidemiologie van aandoeningen aan de benen
• Mechanisme
• Oorzaken: Onvoldoende bloedtoevoer aan de benen
• Atherosclerose
• Andere oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijn en kramp aan het been
• Acuut Gebrek aan zuurstof en bloed
• Chronisch gebrek aan zuurstof en bloed
• Andere symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van perifere vasculaire ziekte
• Risicofactoren vermijden/behandelen
• Medicatie
• Oefeningen
• Chirurgie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen

Een perifere vasculaire ziekte staat ook bekend onder de volgende termen:

• Arteriële insufficiëntie van de benen
• Arteriosclerosis obliterans
• Perifeer arterieel vaatlijden
• Perifere arteriële aandoening
• Perifere arteriële ziekte
• Perifere vaataandoening
• Perifere vaatziekte
• Perifere vasculaire aandoening

Bloedcirculatie

Het circulatiesysteem speelt een cruciale rol in het transport van bloed door het lichaam, met aders, slagaders en haarvaten (capillairen) als de belangrijkste componenten. Slagaders vervoeren zuurstofrijk bloed van het hart naar organen en weefsels, terwijl aders zuurstofarm bloed terug naar het hart brengen via de nieren, longen en lever voor filtratie.

Epidemiologie van aandoeningen aan de benen

Perifere vasculaire ziekte (PVD), ook bekend als perifere arteriële ziekte (PAD), is een veelvoorkomende aandoening waarbij de bloedvaten in de benen, armen of andere ledematen vernauwd of geblokkeerd zijn. Het komt vaak voor bij oudere volwassenen en wordt geassocieerd met verschillende risicofactoren, zoals roken, diabetes, hoge bloeddruk en hoge cholesterolniveaus. In westerse landen wordt PVD steeds vaker gediagnosticeerd, deels door de vergrijzing van de bevolking en het toenemende aantal mensen met risicofactoren.

Prevalentie van perifere vasculaire ziekte
De prevalentie van PVD neemt toe met de leeftijd. Volgens verschillende studies heeft ongeveer 12-20% van de volwassenen boven de 60 jaar tekenen van perifere arteriële ziekte. De prevalentie is hoger bij mensen met risicofactoren zoals diabetes mellitus, hypertensie en een geschiedenis van roken. Wereldwijd heeft naar schatting 200 miljoen mensen last van PVD, met een aanzienlijk aantal van hen in ontwikkelde landen.

Geslacht en ras
PVD komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, hoewel het risico bij vrouwen toeneemt na de menopauze. Ook ras speelt een rol in de prevalentie. Afro-Amerikaanse mensen, bijvoorbeeld, hebben een hogere incidentie van PVD vergeleken met witte en Aziatische bevolkingsgroepen. Dit kan gedeeltelijk te maken hebben met genetische aanleg en hogere prevalentie van risicofactoren zoals hypertensie en diabetes in bepaalde bevolkingsgroepen.

Risicogroepen en leeftijdsgroepen
PVD komt vaker voor bij ouderen en bij mensen met bepaalde risicofactoren. Leeftijd, roken, obesitas en een ongezond dieet verhogen het risico aanzienlijk. Mensen met diabetes mellitus hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van PVD, evenals mensen met een familiegeschiedenis van hart- en vaatziekten.

Mechanisme

Perifere vasculaire ziekte ontstaat wanneer de bloedvaten die de benen, armen en andere ledematen van bloed voorzien, vernauwd of geblokkeerd raken door de ophoping van vetachtige stoffen (atherosclerose). Dit leidt tot verminderde bloedtoevoer naar de extremiteiten, wat resulteert in pijn, gevoelloosheid en in ernstige gevallen gangreen of weefselsterfte.

Atherosclerose en endotheelbeschadiging
Atherosclerose is het primaire mechanisme achter PVD. Het begint met beschadiging van het endotheel, de dunne binnenwand van de bloedvaten, vaak door risicofactoren zoals roken, hoge bloeddruk en diabetes. Wanneer het endotheel beschadigd is, kunnen vetten, cholesterol en andere stoffen zich ophopen en plaques vormen. Deze plaques kunnen de bloedvaten vernauwen en de bloedstroom blokkeren.

Ontstekingsreactie en trombusvorming
De aanwezigheid van plaques in de bloedvaten veroorzaakt ontstekingen, wat leidt tot verdere schade aan de vaatwand. In sommige gevallen kan de plaque breken, wat trombusvorming (bloedstolsels) kan veroorzaken. Dit kan leiden tot een plotselinge afsluiting van het vat, wat de doorbloeding naar de ledematen ernstig kan verstoren en kan leiden tot weefselbeschadiging of zelfs verlies van het ledemaat.

Vernauwing en obstructie van slagaders
In de vroege stadia van PVD kan de vernauwing van de slagaders slechts milde symptomen veroorzaken, zoals pijn of krampen tijdens het lopen (claudicatio intermittens). Naarmate de ziekte vordert, kan de vernauwing of volledige obstructie van de slagaders leiden tot ernstigere symptomen, zoals rustpijn, wondgenezing die moeilijk verloopt, en zelfs gangreen in de ledematen.

Oorzaken: Onvoldoende bloedtoevoer aan de benen

Atherosclerose

Atherosclerose is een veelvoorkomende oorzaak van perifere vasculaire ziekte. Hierbij bouwen zich vetafzettingen, of plaque, op de wanden van de slagaders op, wat leidt tot vernauwing en verharding van de slagaders. Deze vernauwing belemmert de bloedstroom en kan ernstige pijn en ischemie veroorzaken, vooral tijdens fysieke activiteiten. In gevorderde stadia kan ischemie zelfs optreden in rust, wat kan leiden tot ernstige complicaties zoals weefselbeschadiging.

Andere oorzaken

Minder vaak voorkomende oorzaken van perifere vaatziekte zijn bloedstolsels in de slagaders, letsels aan de ledematen en abnormale anatomische structuren van spieren en ligamenten.

Risicofactoren

De risicofactoren voor perifere vasculaire aandoeningen zijn onder andere:

• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale gevolgen)
• Hartziekte (coronaire hartziekte: aandoening aan de kransslagaders)
• Hoge bloeddruk
• Nierziekte met hemodialyse
• Verhoogde leeftijd
• Hypercholesterolemie (verhoogd cholesterolgehalte in het bloed)
• Hypertensie (verhoogde bloeddruk)
• Langdurige fysieke inactiviteit
• Overmatige hoeveelheden C-Reactief Proteïne of homocysteïne in het bloed
• Overgewicht
• Roken
• Trombofilie en hyperhomocysteïnemie bij patiënten jonger dan 45 jaar

Risicogroepen

Bepaalde bevolkingsgroepen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van perifere vasculaire ziekte, vaak als gevolg van genetische, omgevings- of gezondheidsfactoren.

Ouderen
De prevalentie van PVD neemt aanzienlijk toe met de leeftijd. Bij mensen ouder dan 65 jaar is de kans op PVD veel groter, vooral bij degenen die roken of diabetes hebben. De veroudering van de bloedvaten zelf draagt bij aan het risico.

Mensen met een familiegeschiedenis van hart- en vaatziekten
Een familiegeschiedenis van hart- en vaatziekten verhoogt het risico op het ontwikkelen van PVD. Genetische factoren kunnen bijdragen aan de neiging om atherosclerose te ontwikkelen en kunnen de behandeling bemoeilijken.

Zwangere vrouwen
Tijdens de zwangerschap kunnen hormonale veranderingen leiden tot een verhoogd risico op bloedstolsels, wat bijdraagt aan het risico op PVD. Vrouwen die een voorgeschiedenis van bloedstolsels of andere vaatziekten hebben, lopen een nog hoger risico.

Symptomen: Pijn en kramp aan het been

Acuut Gebrek aan zuurstof en bloed

Bij acute perifere vasculaire ziekte kunnen patiënten ondraaglijke pijn ervaren, waarvoor vaak krachtige opioïden nodig zijn om verlichting te bieden. Het aangedane been kan koud en bleek zijn, met een gespikkelde of gemarmerde huid. Patiënten kunnen ook last hebben van paresthesieën (tintelingen) en verlamming van het been. Verdikte teennagels (dikke teennagels) en trage nagelgroei zijn ook mogelijk. In ernstige gevallen kan er een verminderd gevoel en bewegingsbereik zijn en kan het compartimentsyndroom ontstaan, wat leidt tot pijn in de kuit of dij bij druk.

Chronisch gebrek aan zuurstof en bloed

Krampen in de benen
Bij inspanning klagen patiënten vaak over ernstige krampen in de kuiten of dijen, die verdwijnen wanneer ze stoppen met lopen. Dit wordt vaak erger bij het lopen op een helling en komt voor als een claudicatio intermittens (etalagebenen). In sommige gevallen kunnen beide benen worden aangetast, maar vaak is slechts één been betrokken. Ongeveer 20% van de patiënten met perifere vasculaire ziekte ervaart claudicatio intermittens.

Pijn in rust
Pijn in rust wordt gekenmerkt door ernstige, constante pijn in de voet, wat kan leiden tot slaapproblemen. Deze pijn verergert in gevorderde stadia van de aandoening en kan gedeeltelijk worden verlicht door de voet over de rand van het bed te laten hangen of op een koude vloer te staan. Ernstige gevallen kunnen leiden tot ulceratie (verzwering) of weefselversterf (gangreen) en een donkere verkleuring van de tenen. De onderbenen kunnen koud aanvoelen, de huid kan droog zijn en er kan een gebrek aan haar op de huid zijn.

Andere symptomen

Bij mannen kan een perifere vasculaire aandoening ook erectiestoornissen veroorzaken. Koude-intolerantie (sneller koud hebben) kan ook optreden.

Alarmsymptomen

Perifere vasculaire ziekte kan in de vroege stadia asymptomatisch zijn, maar als de aandoening verergert, kunnen patiënten verschillende symptomen ervaren die wijzen op verminderde bloedstroom naar de ledematen.

Claudicatio intermittens
Een van de eerste symptomen van PVD is claudicatio intermittens, ofwel pijn in de benen tijdens het lopen, die verdwijnt bij rust. De pijn ontstaat door onvoldoende bloedtoevoer naar de spieren van de benen tijdens fysieke activiteit.

Rustpijn
In gevorderde stadia van PVD kan de pijn in de benen constant worden, zelfs in rust. Dit kan een teken zijn van ernstige verminderde bloedtoevoer en kan de patiënt wakker houden, vooral 's nachts.

Wonden en zweren
Door de verminderde bloedtoevoer genezen wonden in de benen en voeten vaak traag of helemaal niet. Dit kan leiden tot het ontstaan van zweren en infecties die moeilijk te behandelen zijn zonder een adequate bloedtoevoer.

Verlies van gevoel of verkleuring van de voeten
Als de bloedtoevoer naar de voeten ernstig is verminderd, kunnen patiënten verlies van gevoel, gevoelloosheid of zelfs een blauwe of bleekgekleurde huid ervaren. Dit kan wijzen op weefselbeschadiging en gangreen.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
De enkel-arm index is een veelgebruikte test om perifere vasculaire ziekte op te sporen. Hierbij vergelijkt de arts de bloeddruk in de enkel met die in de arm. Doppler-echografie en duplex echografie bieden gedetailleerde informatie over het niveau en de ernst van de ziekte door de bloedvaten in beeld te brengen. Pulsaties in de benen kunnen verminderd of afwezig zijn. In sommige gevallen kan angiografie worden ingezet om de bloedvaten zichtbaar te maken, vaak via een katheter. Dit kan nuttig zijn voor verdere therapeutische interventies. MRI-scan en CT-angiografie worden niet standaard uitgevoerd, maar kunnen nuttig zijn voor patiënten met een stent of pacemaker.

Differentiële diagnose
Symptomen van chronische ischemie van de onderste ledematen kunnen verwarrend zijn en lijken op die van andere aandoeningen, zoals:

• Artrose van de heup of knie (kniepijn, vaak in rust)
• Claudicatio van het wervelkanaal (maar alle pulsaties blijven aanwezig)
• Fibromusculaire dysplasie (abnormale groei in de wand van een slagader)
• Insnoering van de popliteale arterie (knieslagader)
• Perifere neuropathie (zenuwschade met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen, vooral aan de handen en voeten)
• Veneuze claudicatio (pijn bij het lopen met een geschiedenis van diep veneuze trombose) (pijn en zwelling aan het been of bekken)
• Ziekte van Burger (voorkomt vooral bij zware rokers, met pijn en huidzweren op voeten en handen)

Behandeling van perifere vasculaire ziekte

Risicofactoren vermijden/behandelen

Bij de behandeling van perifere vasculaire aandoeningen is het cruciaal om risicofactoren te beheren. Patiënten moeten stoppen met roken en streven naar een gezond gewicht. Diabetespatiënten moeten regelmatig worden gecontroleerd door specialisten, zoals een podoloog en een endocrinoloog. Een vetarm en gezond voedingspatroon is belangrijk. Indien nodig kan de arts een voedingsdeskundige aanbevelen. Bij verhoogd cholesterolgehalte moeten statines worden voorgeschreven om de ziekteprogressie te vertragen.

Medicatie

Een lage dosis aspirine kan het risico op hartinfarct en beroerte bij patiënten met perifere vasculaire aandoeningen verlagen. Voor claudicatio intermittens is er geen bewezen effectieve medicatie. Patiënten met chronische hoge bloeddruk kunnen medicatie nodig hebben om hun bloeddruk te reguleren (chronische hoge bloeddruk).

Oefeningen

Fysiotherapie en revalidatietraining kunnen de loopafstand en kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren. Regelmatige wandelprogramma's verhogen de doorbloeding door de vorming van nieuwe, kleine bloedvaten.

Chirurgie

Als risicofactorenbeheer en andere behandelingen niet effectief zijn, kan een chirurgische ingreep nodig zijn. Bij ernstige ischemie met onomkeerbare arteriële aandoeningen kan een amputatie noodzakelijk zijn. Amputatie kan leiden tot verlies van zelfstandigheid, waarbij ongeveer 70% van de patiënten met een onder-de-knie amputatie en 30% met een boven-de-knie amputatie een volledige mobiliteit bereikt.

Prognose

De prognose van perifere vasculaire ziekte varieert afhankelijk van de ernst van de aandoening en de behandelingsmaatregelen die worden genomen. Bij tijdige diagnose en behandeling kan de progressie van de ziekte worden vertraagd en kunnen symptomen effectief worden beheerd. De levensverwachting van patiënten met perifere vasculaire ziekte kan echter worden beïnvloed door andere risicofactoren, zoals hart- en vaatziekten.

Korte termijn prognose
Bij patiënten met milde vormen van perifere vasculaire ziekte kan de prognose positief zijn, vooral als zij hun risicofactoren beheersen en hun levensstijl aanpassen. Regelmatige lichamelijke activiteit en het volgen van medische adviezen kunnen helpen om de symptomen te verlichten en de functionaliteit te behouden.

Langdurige prognose
Bij gevorderde vormen van de ziekte, vooral als er sprake is van ernstige ischemie of complicaties zoals gangreen, kan de prognose minder gunstig zijn. Zonder adequate behandeling kan perifere vasculaire ziekte leiden tot ernstige complicaties zoals amputatie en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Het is belangrijk om voortdurend medische zorg te ontvangen en de behandeling te volgen om de levenskwaliteit te verbeteren en ernstige uitkomsten te voorkomen.

Complicaties

Perifere vasculaire ziekte kan verschillende complicaties met zich meebrengen, vooral als de aandoening niet goed wordt beheerd. Enkele belangrijke complicaties zijn:

Amputatie
Bij ernstige gevallen van perifere vasculaire ziekte kan er weefselsterfte optreden door onvoldoende bloedtoevoer, wat kan leiden tot de noodzaak van een amputatie. Dit is een ingrijpende ingreep die invloed heeft op de levenskwaliteit en mobiliteit van de patiënt.

Gangreen
Gangreen is een ernstige complicatie waarbij er sprake is van weefselsterfte door onvoldoende bloedvoorziening. Het kan leiden tot infecties en is een veelvoorkomende reden voor amputatie bij patiënten met perifere vasculaire ziekte.

Hart- en vaatziekten
Patiënten met perifere vasculaire ziekte hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van andere hart- en vaatziekten, zoals hartinfarct en beroerte. De aanwezigheid van perifere vasculaire ziekte duidt vaak op een breed scala aan arteriële problemen die het risico op ernstige cardiovasculaire gebeurtenissen verhogen.

Wondhelingproblemen
Door een verminderde bloedcirculatie kunnen wonden en zweren op de benen langzamer genezen, wat kan leiden tot chronische zweren en een verhoogd risico op infecties.

Preventie

Preventie van perifere vasculaire ziekte richt zich voornamelijk op het verminderen van de risicofactoren en het bevorderen van een gezonde levensstijl. Enkele effectieve preventieve maatregelen zijn:

Gezonde levensstijl
Het handhaven van een gezonde levensstijl is cruciaal voor het voorkomen van perifere vasculaire ziekte. Dit omvat een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van roken. Gezonde voeding helpt om het cholesterolgehalte en de bloeddruk op peil te houden, terwijl regelmatige lichaamsbeweging de bloedcirculatie bevordert en de algehele gezondheid ondersteunt.

Beheer van risicofactoren
Patiënten met bestaande risicofactoren zoals diabetes, hoge bloeddruk of hypercholesterolemie moeten deze aandoeningen goed beheersen door middel van medicatie en regelmatige medische controles. Het tijdig aanpakken van deze risicofactoren kan helpen om de ontwikkeling van perifere vasculaire ziekte te voorkomen.

Stoppen met roken
Roken is een belangrijke risicofactor voor perifere vasculaire ziekte. Het stoppen met roken kan de progressie van de ziekte vertragen en de algehele gezondheid verbeteren.

Regelmatige controle
Voor mensen met een verhoogd risico op perifere vasculaire ziekte, zoals ouderen of mensen met een familiegeschiedenis van hart- en vaatziekten, zijn regelmatige medische controles belangrijk. Vroege opsporing en behandeling van risicofactoren kunnen helpen om de ontwikkeling van de ziekte te voorkomen.

Educatie en bewustwording
Het verhogen van de bewustwording over de risicofactoren en symptomen van perifere vasculaire ziekte kan bijdragen aan vroege detectie en preventie. Educatie over gezonde levensstijlkeuzes en preventieve maatregelen is essentieel om het risico te minimaliseren.

Lees verder

• Beenpijn: Oorzaken van pijnlijk been of pijnlijke benen
• Gezwollen benen: Oorzaken & behandeling van zwelling been
• Claudicatio intermittens: Pijn in benen tijdens wandelen
• Ischemie: Tekort aan zuurstof en voedingsstoffen in bloedvat
• Beenkrampen: Oorzaken en tips bij pijnlijke krampen in been