Lactose-intolerantie: Symptomen bij melk en zuivelproducten

Wereldwijd is lactose-intolerantie de belangrijkste vorm van voedselintolerantie. Patiënten met deze aandoening zijn niet in staat om lactose (type suiker) in melk en zuivelproducten te verteren. Lactose-intolerantie is het gevolg van een tekort aan lactase, het enzym dat verantwoordelijk is voor het metaboliseren van lactose in de dunne darm. Deze goedaardige aandoening is mogelijk erg vervelend en beschamend. Winderigheid, diarree en een vol gevoel zijn enkele symptomen waarmee patiënten kampen nadat ze zuivelproducten gegeten of gedronken hebben. Een genezing bestaat niet voor de ziekte, maar dankzij supplementen, het eten van lactosevrije producten en het vermijden van bepaalde melk- en zuivelproducten ervaren de patiënten geen klachten meer. De vooruitzichten zijn in de meeste gevallen uitstekend, en slechts zeer af en toe ontstaan complicaties die echter goed te behandelen zijn.

• Lactose in producten
• Voeding
• Medicijnen
• Terminologie: Lactose-intolerantie versus melkallergie
• Epidemiologie van aandoening
• Baby’s en kinderen
• Volwassenen
• Oorzaken: Tekort aan enzym lactase
• Soorten
• Congenitale lactose-intolerantie
• Ontwikkelings-lactose-intolerantie
• Primaire lactose-intolerantie
• Secundaire lactose-intolerantie
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van lactose-intolerantie
• Voedingsaanpassingen
• Alternatieven voor melk en zuivelproducten
• Lactosevrije producten
• Supplementen
• Opletten voor tekorten
• Borstvoeding en lactose-intolerant?
• Prognose
• Preventie aandoening
• Complicaties na eten van zuivelproducten en drinken van melk

Lactose in producten

Voeding

In volgende onvolledige lijst van voedingsmiddelen bevindt zich zeker lactose daar hierin standaard boter, room, melk of andere zuivelproducten verwerkt zijn.

• bewerkte voedingsmiddelen die melkpoeder, wei, enzovoort bevatten
• boter
• chocolademelk, yoghurtdrink, milkshakes, fruitzuiveldranken
• dranken op basis van melk
• geitenmelk, schapenmelk, paardenmelk en ezelinnenmelk
• kaas / kaassaus / kaasspreads / smeltkaas / smeerkaas / zachte geiten- en schapenkaas
• kwark
• magere, halfvolle en volle melk, koffiemelk, karnemelk
• margarine
• roomsauzen
• roomsoepen
• slagroom, zure room en crème fraîche
• vla, pap, pudding, mousse
• voedsel gemaakt met melk
• yoghurt, kwark, kefir

Verder bevatten de onderstaande voedingsproducten mogelijk maar niet altijd lactose. Goed de voedingsetiketten nalezen is bijgevolg de boodschap. Ook volgende lijst is niet volledig.

• babyvoeding
• bakkerijproducten
• broden
• cakes
• droge mixen
• een roerei
• gedroogde groenten
• ijs / sorbet
• koekjes
• mueslirepen
• ontbijtgranen
• pannenkoeken
• quiche
• slasaus, sladressing en mayonaise
• snoep
• sommige verwerkte vleeswaren, zoals gesneden ham

Medicijnen

Veel geneesmiddelen bevatten ook lactose, dat wordt gebruikt als vulstof, vooral in witte tabletten. Veel anticonceptiepillen en medicijnen die inzetbaar zijn voor de behandeling van maagzuur bevatten lactose. Het is belangrijk dat de arts dit meldt aan patiënten die lactose-intolerant zijn.

Terminologie: Lactose-intolerantie versus melkallergie

Lactose-intolerantie is niet hetzelfde als een melkallergie. Patiënten met een melkallergie zijn allergisch voor bepaalde eiwitten in melk en zuivelproducten. Ernstige allergiereacties, beter bekend als anafylaxie, zijn potentieel levensbedreigend. De symptomen van lactose-intolerantie zijn minder ernstig dan deze van een melkallergie. Patiënten met een melkallergie moeten alle voedingsmiddelen en dranken vermijden die melk of andere zuivelproducten bevatten. Patiënten met lactose-intolerantie mogen deze nog wel eten en drinken in kleine hoeveelheden, hoewel dit ook wel varieert tussen patiënten. Lactose-intolerantiereacties zijn tot slot niet levensbedreigend.

Epidemiologie van aandoening

Baby’s en kinderen

Vooral bij te vroeg geboren baby’s komt lactose-intolerantie bij de geboorte al tot uiting, al lijden ook baby’s met een genetisch defect soms aan de ziekte.

Volwassenen

Lactose-intolerantie komt veel tot uiting bij volwassenen. Bij mensen met een blanke huidskleur ontwikkelt de aandoening zich vaak bij kinderen ouder dan vijf jaar. Op deze leeftijd stopt het lichaam met het aanmaken van lactase. Bij Afro-Amerikanen komt lactose-intolerantie mogelijk al op tweejarige leeftijd tot uiting. De aandoening komt zeer vaak voor bij volwassenen met Aziatische, Afrikaanse of Indiaanse afkomst. De ziekte komt minder vaak voor bij mensen met een Noord- of West-Europese achtergrond.

Oorzaken: Tekort aan enzym lactase

Lactose is een type suiker dat zich in melk en andere zuivelproducten bevindt. Het lichaam heeft het enzym ‘lactase’ nodig om lactose te verteren. Wanneer mensen melk drinken of een product op basis van melk drinken, breekt lactase in onze darmen de melksuiker af. Vervolgens wordt dit opgenomen in het lichaam door de darmen. Bij patiënten die lactose-intolerant zijn, gebeurt de afbraak van lactose niet. Lactose gaat dan namelijk naar de dikke darm, waar het zich vermengt met normale bacteriën en fermenten. Dit resulteert in een aantal symptomen.

Soorten

Congenitale lactose-intolerantie

Zeer sporadisch komen baby’s ter wereld met een genetisch defect waardoor het lichaam niet in staat is om lactase-enzymen aan te maken. Beide ouders moeten het gewijzigde gen (genmutatie) doorgeven aan het kind opdat de ziekte tot uiting komt.

Ontwikkelings-lactose-intolerantie

De lichamen van baby's maken het enzym lactase aan, zodat ze melk (zoals ook moedermelk) kunnen verteren. Baby's die te vroeg geboren zijn, hebben soms lactose-intolerantie. Veelal verdwijnt dit vanzelf kort na de geboorte.

Primaire lactose-intolerantie

Primaire lactose-intolerantie is de meest voorkomende vorm. Het lichaam stopt meestal met het maken van lactase wanneer kinderen vijf jaar oud zijn (vanaf twee jaar bij Afro-Amerikanen). Naarmate de lactasewaarden afnemen, is het voor de patiënt lastiger om zuivelproducten te verteren. Patiënten met primaire lactose-intolerantie maken minder lactase aan, waardoor het lastiger is om op volwassen leeftijd zuivelproducten te verteren. Genetische factoren spelen hierbij een rol. Veel mensen met een Afrikaanse, Aziatische, Spaanse, mediterrane en Zuid-Europese achtergrond zijn getroffen door de primaire vorm. Het komt minder vaak voor bij mensen die afkomstig zijn uit Noord- of West-Europa.

Secundaire lactose-intolerantie

Wanneer problemen ontstaan met aan de dunne darm, maakt het lichaam minder van het lactase-enzym aan. Dit geldt voor bijvoorbeeld volgende problemen aan de dunne darm:

• chirurgie van de dunne darm
• infecties in de dunne darm (komt het vaakst voor bij kinderen) zoals gastro-enteritis (buikgriep)
• ziekten die de dunne darm beschadigen, zoals coeliakie of de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn)

Als de arts in staat is om deze ziekte of schade te behandelen, verbeteren veelal de symptomen van lactose-intolerantie.

Symptomen

Een tekort aan lactase (lactasedeficiëntie) gaat in de meeste gevallen niet gepaard met symptomen. De symptomen bij symptomatische patiënten treden veelal dertig minuten tot twee uur na het drinken of eten van melk of zuivelproducten. De ernst van de symptomen hangt grotendeels af van hoe snel de lactase - die beschikbaar is in het spijsverteringsstelsel - is opgebruikt. Volgende klachten komen mogelijk tot uiting na het drinken van melk of het eten van voedingsmiddelen die zuivelproducten bevatten:

• braken (soms)
• buikkrampen (buikpijn na het eten)
• chronische buikpijn
• diarree
• een opgeblazen gevoel
• een stinkende ontlasting
• maagpijn
• misselijkheid (soms)
• onverteerde voedselresten in stoelgang
• winderigheid

Diagnose en onderzoeken

Zelftest
De patiënt kan zichzelf testen op de ziekte, door gedurende twee weken zonder melk of melkproducten te leven. Verdwijnen de klachten, dan gaat hij langzaam weer zuivelproducten gebruiken en kijken hoe hij hierop reageert. Als de symptomen na het elimineren van de zuivelproducten blijven bestaan, of als ze terugkeren, is het nodig om een arts te raadplegen.

Diagnostische onderzoeken
Biopsie van de dunne darm
Als de symptomen veroorzaakt zijn door een onderliggende oorzaak, zoals coeliakie, voert de arts een biopsie van de dunne darm uit. Hij neemt dan een weefselmonster van de bekleding van de dunne darm en laat dit dan testen.

Bloedonderzoek
Een bloedonderzoek toont de reactie van het lichaam nadat de patiënt iets gedronken heeft waarin lactose verwerkt is.

Eliminatiedieet
Bij aanwijzingen van lactose-intolerantie bepaalt de arts soms dat de patiënt een eliminatiedieet (voedsel schrappen en dan weer introduceren) moet volgen. Hij volgt de patiënt hierbij nauwkeurig op.

Lactose-intolerantietest
De patiënt gebruikt een lactose-oplossing en vervolgens neemt de arts een bloedmonster om de glucosespiegels te meten. Als de bloedsuikerspiegel hetzelfde blijft, geeft dit aan dat er geen glucose in het bloed is gekomen. De lactose is dan niet succesvol afgebroken tot glucose en galactose. Bij een melktolerantietest drinkt de patiënt melk in plaats van een lactose-oplossing.

Ontlastingsonderzoek
Lactose tolerantie testen en waterstofademtesten zijn niet geschikt voor baby's, dus dan opteert de arts voor een ontlastingsonderzoek. Hoge concentraties acetaat en andere vetzuren in de ontlasting wijzen mogelijk op lactose-intolerantie.

Waterstofademtest
Een waterstofademtest onthult bij lactose-intolerantie een hoog waterstofniveau bij het uitademen. Waterstof komt namelijk vrij bij de afbraak van lactose in de dikke darm. Het bloed vervoert de waterstof naar de longen en vervolgens ademt de patiënt dit uit.

Differentiële diagnose
Een arts biedt zekerheid over de diagnose nadat hij testen heeft uitgevoerd, hetgeen ook nuttig is voor het opstellen van een goed behandelplan voor lactose-intolerantie. De symptomen van de aandoening zijn namelijk vergelijkbaar met andere spijsverteringsproblemen, waaronder inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingsaandoeningen van de darm), coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten) en het prikkelbaredarmsyndroom (aandoening met symptomen van diarree en obstipatie).

Behandeling van lactose-intolerantie

Voedingsaanpassingen

De patiënt mag en kan nog steeds kleine hoeveelheden melk en zuivelproducten eten of drinken, al moet hij proefondervindelijk zelf kijken welke voedingsproducten problemen opleveren en deze dan mijden. Sommige patiënten ervaren minder klachten als ze bij de maaltijd melk drinken. Een aantal zuivelproducten, zoals harde kaas of yoghurt, zijn tevens gemakkelijker verteerbaar voor de meeste patiënten.

Alternatieven voor melk en zuivelproducten

Volgende voedingsmiddelen moet de patiënt best innemen in plaats van melk

• amandelen / amandelmelk
• bladgroenten
• boerenkool
• broccoli
• eidooiers
• gedroogde bonen
• kokosmelk
• met calcium verrijkt sinaasappelsap en sojamelk
• rijstdranken
• runderlever
• sojabonen
• tofu
• vette vis, zoals zalm, tonijn en makreel

Lactosevrije producten

Als alternatief zijn er veel lactosevrije zuivelproducten beschikbaar. Deze voedingsmiddelen zijn bij veel supermarkten maar ook speciale winkels verkrijgbaar.

Supplementen

Daarnaast neemt de patiënt soms vrij verkrijgbare supplementen (zoals Lactaid) om de suikers af te breken.

Opletten voor tekorten

Sommige patiënten opteren er voor om geen melk meer te drinken. Ze moeten dan welk een gezond voedingspatroon nastreven en de melk vervangen, omdat de patiënt anders tekorten krijgt zoals:

• een tekort aan calcium in het bloed (hypocalciëmie)
• een tekort aan vitamine D
• andere voedingstekorten

Soms is het nodig om calcium- of vitamine D-supplementen in te nemen.

Borstvoeding en lactose-intolerant?

Het is veilig voor vrouwen met een lactose-intolerantie om een baby borstvoeding te geven. Het maakt de baby niet ziek of vergroot het risico op intolerantie niet. De moedermelk heeft belangrijke voordelen voor de groei en ontwikkeling van de baby.

Prognose

De klachten van lactose-intolerantie zijn vervelend voor de patiënt maar ze zijn niet gevaarlijk. De meeste patiënten zijn goed in staat om de symptomen onder controle te houden door het aanpassen van de voedingsstijl en door de hoeveelheid lactose die zij consumeren te beperken. Sommige patiënten doen het beter door lactose helemaal te bannen, maar zij moeten dan wel opletten voor voedings- en vitaminetekorten.

Preventie aandoening

Het is niet mogelijk om lactose-intolerantie te voorkomen, maar een behandeling is wel mogelijk.

Complicaties na eten van zuivelproducten en drinken van melk

In ernstige gevallen leidt de patiënt aan uitdroging (dehydratie) door de diarree en het braken. Hij moet in dat geval voldoende vocht innemen.

Lees verder

• Voedselallergie en voedselintolerantie: Symptomen