Ischemie: Tekort aan zuurstof en voedingsstoffen in bloedvat

Het lichaam heeft zuurstof en voedingsstoffen nodig om goed te functioneren. Ischemie is de medische term voor een verminderde bloedtoevoer naar weefsels, wat leidt tot een tekort aan zuurstof en voedingsstoffen. Dit gebrek aan bloedtoevoer kan de werking van cellen verstoren, wat uiteindelijk tot ernstige aandoeningen kan leiden. Onbehandeld kan ischemie resulteren in levensbedreigende complicaties zoals een beroerte of een hartaanval.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van ischemie
• Atherosclerose (slagaderverkalking)
• Bloedstolsel
• Trauma
• Andere oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Benen
• Darmen
• Hart
• Hersenen
• Huid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van ischemie
• Preventie van ischemie
• Praktische tips voor het omgaan met ischemie
• Begrijp de oorzaak van ischemie
• Volg het voorgeschreven behandelplan
• Verbeter je bloedcirculatie door beweging
• Pas je voeding aan
• Zorg voor gezonde gewoonten
• Beheer stress effectief
• Let op symptomen en zoek tijdig medische hulp
• Streef naar een goed behandelplan van je aandoening
• Overweeg aanvullende therapieën
• Gebruik ondersteunende hulpmiddelen indien nodig

Epidemiologie

Ischemie, een aandoening veroorzaakt door onvoldoende doorbloeding van weefsels, is wereldwijd een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit. De epidemiologische kenmerken variëren sterk afhankelijk van de specifieke vorm, zoals myocardiale ischemie, hersenischemie of perifere arteriële ischemie.

Incidentie en prevalentie
De incidentie van ischemie neemt wereldwijd toe, vooral door de vergrijzing van de bevolking en de toename van risicofactoren zoals hypertensie, diabetes en roken. In Europa wordt bijvoorbeeld geschat dat 2-4% van de bevolking lijdt aan perifere arteriële ischemie, terwijl myocardiale ischemie wereldwijd verantwoordelijk is voor 16% van alle sterfgevallen.

Geografische verschillen
In ontwikkelde landen is ischemie vaker gerelateerd aan levensstijlziekten zoals obesitas en hypertensie, terwijl in ontwikkelingslanden infecties en ondervoeding indirect kunnen bijdragen aan ischemische aandoeningen.

Demografische verdeling
Ischemie komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen tot het begin van de menopauze, wanneer het risico bij vrouwen toeneemt door het verlies van oestrogeenbescherming. Oudere patiënten zijn het meest getroffen, maar jongere populaties worden steeds meer getroffen door risicofactoren zoals obesitas en diabetes.

Mechanisme

Ischemie ontstaat door een tekort aan zuurstof en voedingsstoffen in weefsels door een verminderde of volledig geblokkeerde bloedtoevoer.

Pathofysiologie
Een ischemisch proces begint meestal met een vernauwing of blokkade van de bloedvaten, veroorzaakt door atherosclerose, embolie of trombose. Dit beperkt de zuurstoftoevoer naar het getroffen gebied, wat leidt tot celbeschadiging en weefselafsterving.

Cellulaire schade
Door zuurstofgebrek schakelen cellen over op anaerobe glycolyse, wat leidt tot de ophoping van lactaat en een verlaging van de pH. Dit veroorzaakt enzymactivatie die celstructuren beschadigt. Bij langdurige ischemie sterven de cellen af door necrose of apoptose.

Reperfusieletsel
Bij herstel van de doorbloeding kan reperfusieletsel optreden door de productie van reactieve zuurstofspecies (ROS), wat de schade kan verergeren.

Oorzaken van ischemie

Ischemie ontstaat wanneer de bloedtoevoer naar een weefsel, orgaan of ledemaat onderbroken wordt, wat kan leiden tot weefselsterfte als het niet behandeld wordt. De belangrijkste oorzaken van ischemie zijn:

Atherosclerose (slagaderverkalking)

Een belangrijke oorzaak van ischemie is atherosclerose, ook wel slagaderverkalking genoemd. Hierbij hoopt zich plaque op in de bloedvaten. Deze plaque bestaat uit vet, cholesterol en andere stoffen. Na verloop van tijd kunnen de slagaders verharden en vernauwen door deze plaque, wat de bloedstroom beperkt. Dit fenomeen wordt vaak aangeduid als vasoconstrictie.

Bloedstolsel

Een andere oorzaak van ischemie is een bloedstolsel. Dit kan ontstaan wanneer plaque in een bloedvat breekt, waardoor een bloedstolsel zich vormt en de bloedstroom abrupt kan blokkeren. Als een deel van een bloedstolsel loskomt, kan het naar andere delen van het lichaam reizen, wat kan leiden tot aandoeningen zoals longembolie, waarbij een slagader in de longen afgesloten raakt (een vorm van arteriële embolie).

Trauma

Traumatisch letsel kan ook leiden tot ischemie door een gedeeltelijke of totale blokkade van een bloedvat. Dit kan optreden bij verwondingen aan ledematen waarbij de bloedstroom belemmerd wordt.

Andere oorzaken

Andere oorzaken van ischemie zijn onder andere:

• arterioveneuze malformaties en perifere obstructie van slagaders
• bewusteloosheid, veroorzaakt door overmatige consumptie van alcohol of opioïden, wat kan leiden tot ongewone lichaamshoudingen en beperkte bloedcirculatie
• externe compressie van bloedvaten, bijvoorbeeld door een tumor
• geïnduceerde g-krachten die de bloedstroom naar de ledematen beperken, zoals bij extreme acrobatiek en militair vliegen
• extreme kou, zoals bij bevriezing of onjuiste toepassing van koude compressietherapie
• schoudergordelsyndroom, waarbij de brachiale plexus-zenuw wordt samengedrukt
• hypoglykemie, ofwel een te laag glucosegehalte in het bloed
• hypotensie, oftewel een lage bloeddruk, bijvoorbeeld door septische shock of hartfalen
• radiotherapie
• scheuren van belangrijke bloedvaten die weefsels of organen van bloed voorzien
• sikkelcelanemie, waarbij abnormaal gevormde rode bloedcellen de bloedstroom belemmeren
• tachycardie, een abnormaal snelle hartslag
• het gebruik van een tourniquet
• voortijdige stopzetting van orale anticoagulantia (antistollingsmedicijnen)

Risicofactoren

De kans op ischemie wordt vergroot door een combinatie van genetische, leefstijl- en medische factoren.

Cardiovasculaire risicofactoren
Hypertensie, hyperlipidemie en diabetes mellitus zijn belangrijke risicofactoren. Deze aandoeningen dragen bij aan atherosclerotische plaquevorming en vaatvernauwing.

Roken en alcoholgebruik
Roken veroorzaakt vasoconstrictie en bevordert atherosclerose, terwijl overmatig alcoholgebruik de bloeddruk verhoogt en hartziekten bevordert.

Fysieke inactiviteit en obesitas
Een sedentair leven leidt tot obesitas en insulineresistentie, die beide bijdragen aan vaatziekten en ischemie.

Genetische factoren
Familiaire aanleg speelt een belangrijke rol, vooral bij patiënten met vroege manifestaties van ischemische aandoeningen.

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen lopen een verhoogd risico op ischemische aandoeningen.

Ouderen
Door fysiologische veranderingen in de vaatwanden en een verhoogde prevalentie van comorbiditeiten zijn ouderen bijzonder vatbaar voor ischemie.

Patiënten met diabetes
Chronische hyperglykemie beschadigt bloedvaten en zenuwen, waardoor de kans op ischemie aanzienlijk toeneemt.

Rokers
Rokers hebben een verhoogd risico op vasoconstrictie en plaquevorming, wat ischemie in meerdere organen kan veroorzaken.

Personen met een voorgeschiedenis van hart- of vaatziekten
Patiënten die eerder een myocardinfarct, beroerte of perifere arteriële ziekte hebben gehad, lopen een groter risico op recidieven.

Symptomen

Onvoldoende bloedtoevoer leidt tot een tekort aan zuurstof in verschillende weefsels. Symptomen van ischemie variëren afhankelijk van het getroffen gebied en kunnen soms pas merkbaar worden bij ernstige gevallen, zoals een beroerte of hartaanval.

Benen

Ischemie in de ledematen treedt vaak op in het kader van perifere arteriële ziekte, een vorm van atherosclerose die de slagaders van de benen of armen aantast. Het meest voorkomende symptoom is claudicatio intermittens, waarbij patiënten last hebben van ernstige beenpijn, zelfs in rust. Andere symptomen zijn bleekheid, koude benen, het ontbreken van een polsslag, voetpijn, en niet-genezende huidzweren. In ernstige gevallen kan een amputatie noodzakelijk zijn.

Darmen

Ischemie van de darmen kan zowel de dikke als de dunne darm aantasten. Ischemische colitis betreft de dikke darm, terwijl mesenterische ischemie de dunne darm beïnvloedt. Symptomen zijn onder andere:

• bloed in de ontlasting
• buikpijn
• diarree
• opgeblazen gevoel
• het gevoel van een dringende behoefte om te ontlasten
• maagklachten

Hart

Cardiale ischemie, ofwel onvoldoende bloedtoevoer naar de hartspier, kan leiden tot hartaanval, hartfalen, of plotselinge hartdood. Dit wordt vaak veroorzaakt door atherosclerose met de ophoping van cholesterolrijke plaques in de kransslagaders. Symptomen van cardiale ischemie zijn onder andere een onregelmatige hartslag, pijn op de borst (angina pectoris), nekpijn, armpijn, schouderpijn, kaakpijn, kortademigheid, zweten, misselijkheid, braken, en vermoeidheid.

Hersenen

Ischemie van de hersenen kan acuut of chronisch zijn. Acute hersenischemie leidt tot een beroerte, een ernstige aandoening die bij tijdige behandeling mogelijk omkeerbaar is. Chronische ischemie kan leiden tot vasculaire dementie. Een korte episode van hersenischemie wordt aangeduid als een transient ischemic attack (TIA) of miniberoerte. Veel voorkomende symptomen zijn:

• bewusteloosheid
• coördinatieproblemen
• onduidelijke spraak en moeite met begrip
• ernstige, plotselinge hoofdpijn, soms gepaard met duizeligheid of overgeven
• problemen met lichaamsbeweging (zwakte, gevoelloosheid, of onbeweeglijkheid van één kant van het gezicht, de arm of het been)
• problemen met het gezichtsvermogen
• flauwvallen

Huid

Een verminderde bloedtoevoer naar de huid kan leiden tot vlekken of een onregelmatige verkleuring van de huid, vaak als gevolg van een verminderde doorbloeding.

Alarmsymptomen

Het tijdig herkennen van alarmsymptomen van ischemie is cruciaal om ernstige complicaties te voorkomen.

Acute pijn
Plotselinge, hevige pijn in de borst (angina pectoris), ledematen of buik kan wijzen op acute ischemie en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Verlies van functie
Bij hersenischemie kunnen symptomen zoals plotselinge zwakte, spraakproblemen of gezichtsverlies optreden. Bij perifere ischemie kan er sprake zijn van gevoelloosheid of verlamming.

Koude extremiteiten en kleurverandering
Bleke of blauwe verkleuring van de huid, vaak gepaard met koude ledematen, duidt op verminderde doorbloeding.

Systemische symptomen
Koorts, zweten, en misselijkheid kunnen secundaire tekenen zijn van ischemische aandoeningen zoals myocardinfarct.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van ischemie vereist een gedetailleerde evaluatie van de symptomen, medische geschiedenis en diverse diagnostische tests. Een vroege en nauwkeurige diagnose is cruciaal om weefselschade te voorkomen en tijdig in te grijpen.

Klinisch onderzoek
Het klinisch onderzoek begint met een grondige anamnese en lichamelijk onderzoek. Artsen letten op symptomen zoals pijn, verminderde functie of abnormale huidskleur. Het meten van vitale functies, zoals bloeddruk en hartslag, is essentieel om de ernst van ischemie in te schatten. Dit kan helpen om aanwijzingen te geven voor de mate van bloedtoevoer naar de aangedane gebieden.

Beeldvormende technieken
Beeldvormende onderzoeken spelen een sleutelrol bij het vaststellen van ischemie. Veelgebruikte technieken zijn echografie, CT-scan en MRI. Echografie wordt bijvoorbeeld gebruikt om de bloedstroom te visualiseren en blokkades in perifere vaten te detecteren. CT-scans geven gedetailleerde beelden van bloedvaten en kunnen helpen bij het identificeren van obstructies, terwijl MRI helpt bij het visualiseren van hart- of hersenweefsel in geval van myocardiale of cerebrale ischemie.

Functionele testen
Naast beeldvorming worden functionele testen uitgevoerd om de doorbloeding en weefselfunctie te evalueren. Het elektrocardiogram (ECG) helpt bij het detecteren van hartritmestoornissen en andere afwijkingen die geassocieerd kunnen worden met ischemie. Fysiologische stress-testen, waarbij de patiënt onder gecontroleerde omstandigheden fysieke inspanning levert, kunnen waardevolle informatie geven over de werking van het hart tijdens verhoogde belasting. Het meten van bloeddruk op verschillende plaatsen kan ook worden gebruikt om te beoordelen of er sprake is van perifere arteriële ischemie.

Bloedonderzoek
Bloedonderzoek speelt een ondersteunende rol bij het stellen van de diagnose ischemie. Het lipidenprofiel is essentieel voor het bepalen van de cholesterol- en triglycerideniveaus, omdat verhoogde niveaus bijdragen aan atherosclerose, wat een belangrijke oorzaak van ischemie is. Het meten van bloedglucose en HbA1c is belangrijk, vooral bij patiënten met diabetes, omdat zij een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van ischemie. Bepaalde biomarkers zoals troponines kunnen worden gemeten in het bloed om myocardiale schade te detecteren bij vermoeden van hartischemie.

Invasieve procedures
In sommige gevallen kunnen invasieve procedures noodzakelijk zijn om de aanwezigheid en ernst van ischemie te bevestigen. Angiografie wordt vaak gebruikt om de bloedvaten te visualiseren, waarbij een contrastmiddel wordt geïnjecteerd om blokkades zichtbaar te maken. In bepaalde gevallen kan een interventionele procedure zoals angioplastiek of stentplaatsing nodig zijn om obstructies in de bloedvaten te verhelpen en de bloedstroom te herstellen.

Behandeling

De behandeling van ischemie is afhankelijk van het type ischemie en de ernst van de aandoening. Het doel is om de bloedstroom naar het aangedane weefsel te herstellen en verdere schade te voorkomen. Behandelingsopties kunnen variëren van medicamenteuze therapieën tot chirurgische ingrepen, afhankelijk van de locatie en de oorzaak van de ischemie.

Medicamenteuze behandeling
In de meeste gevallen zal een arts beginnen met medicamenteuze behandeling. Antitrombotische middelen zoals aspirine en clopidogrel worden vaak voorgeschreven om de bloedstolling te verminderen en de kans op bloedstolsels te verkleinen. Cholesterolverlagende medicijnen zoals statines kunnen helpen om de opbouw van plaque in de bloedvaten te verminderen, wat de ischemie veroorzaakt. Bij myocardiale ischemie kunnen bètablokkers of calciumkanaalblokkers worden voorgeschreven om de belasting van het hart te verminderen en de bloeddruk te verlagen.

Chirurgische ingrepen
In ernstigere gevallen van ischemie, vooral wanneer medicatie niet voldoende is, kunnen chirurgische ingrepen noodzakelijk zijn. Een veelgebruikte ingreep bij coronairlijden is de coronair bypassoperatie (CABG), waarbij een nieuw bloedvat wordt geïmplanteerd om de verstopte slagader te omzeilen. Bij perifere arteriële ischemie kan een angioplastiek of het plaatsen van een stent helpen om de bloedstroom te herstellen door vernauwde of geblokkeerde vaten op te rekken. In sommige gevallen kan een amputatie noodzakelijk zijn als er irreversibele weefselschade is.

Levensstijlaanpassingen
Naast medische en chirurgische behandelingen is het belangrijk om levensstijlveranderingen door te voeren om de ischemie te beheren. Een evenwichtig voedingspatroon, regelmatig bewegen en stoppen met roken zijn cruciaal voor het verbeteren van de bloedcirculatie en het voorkomen van verdere schade aan de bloedvaten. Het beheersen van risicofactoren zoals diabetes en hoge bloeddruk is essentieel om toekomstige ischemische episodes te voorkomen. Therapie kan ook nodig zijn om patiënten te helpen bij het omgaan met de emotionele en psychologische effecten van ischemie, zoals angst of depressie.

Opvolging en controle
Opvolging is een essentieel onderdeel van de behandeling van ischemie. Patiënten moeten regelmatig gecontroleerd worden op de effectiviteit van de behandelingen en om te zorgen dat de bloedstroom naar het getroffen gebied behouden blijft. Dit kan door middel van periodieke beeldvorming, bloedonderzoeken en functionele tests om te bepalen of er verdere progressie van de aandoening is of dat de behandeling moet worden aangepast.

Prognose

De prognose van ischemie hangt af van de ernst, duur en de snelheid van medische interventie.

Acute ischemie
Bij snelle behandeling, zoals trombolyse of angioplastiek, is het herstel vaak goed. Onbehandelde acute ischemie leidt echter snel tot permanente schade.

Chronische ischemie
Patiënten met chronische ischemie hebben vaak een progressieve verslechtering van de functie, afhankelijk van de betrokken weefsels of organen.

Recidiefrisico
Zonder adequate behandeling van onderliggende risicofactoren, zoals hypertensie of diabetes, is het risico op herhaling hoog.

Complicaties van ischemie

Als ischemie niet onmiddellijk behandeld wordt, kan het snel evolueren naar weefselnecrose en gangreen. Verlamming kan optreden als een laat teken van acute arteriële ischemie en kan wijzen op schade aan de zenuwen die de ledematen voorzien. Na herstel van de bloedcirculatie kunnen zenuwschade en valpartijen optreden. Ischemische neuropathie kan soms aanhouden, zelfs nadat de bloedsomloop weer hersteld is.

Preventie van ischemie

Een gezonde levensstijl kan het risico op ischemie aanzienlijk verlagen:

• consumeer meer fruit, groenten en volle granen voor een gezonde en gevarieerde voeding
• voorkom een sedentaire levensstijl door regelmatige lichaamsbeweging
• stop met roken
• verminder stress door middel van technieken zoals diepe ademhaling, meditatie of yoga
• laat je regelmatig testen op diabetes mellitus, hoge bloeddruk, en een hoog cholesterolgehalte

Praktische tips voor het omgaan met ischemie

Ischemie verwijst naar een verminderde bloedtoevoer naar een orgaan of weefsel, waardoor het zuurstoftekort kan optreden en cellen beschadigd kunnen raken. Dit kan ernstige gevolgen hebben, afhankelijk van het getroffen gebied, zoals hart, hersenen of ledematen. Het effectief beheren van ischemie is essentieel om verdere schade te voorkomen en de gezondheid te verbeteren.

Begrijp de oorzaak van ischemie

Ischemie kan door verschillende factoren veroorzaakt worden, waaronder verstoppingen in bloedvaten door atherosclerose (vetafzettingen), bloedstolsels of een verzwakte hartfunctie. Het is belangrijk om samen met je arts de oorzaak van de ischemie vast te stellen. Dit helpt niet alleen bij het bepalen van de behandeling, maar ook bij het begrijpen van hoe je je gezondheid kunt verbeteren om ischemie in de toekomst te voorkomen.

Volg het voorgeschreven behandelplan

Het volgen van het behandelplan van je arts is essentieel bij ischemie. Afhankelijk van de ernst van de ischemie kan dit medicatie omvatten, zoals bloedverdunners om stolsels te voorkomen, of medicijnen om de bloeddruk te verlagen en de bloedstroom te verbeteren. In sommige gevallen kan een operatie of procedure, zoals een bypassoperatie of het plaatsen van stents, noodzakelijk zijn om de bloedtoevoer te herstellen.

Verbeter je bloedcirculatie door beweging

Regelmatige lichaamsbeweging is een belangrijke manier om de bloedcirculatie te bevorderen en ischemie te helpen voorkomen. Het bevordert de bloedstroom naar alle delen van het lichaam, waardoor de zuurstoftoevoer naar weefsels verbetert. Het is belangrijk om een oefenroutine te ontwikkelen die past bij je fysieke mogelijkheden, onder begeleiding van je arts of fysiotherapeut. Dit kan ook helpen om het risico op hart- en vaatziekten te verminderen, wat ischemie kan veroorzaken.

Pas je voeding aan

Een gezond voedingspatroon speelt een cruciale rol bij het beheersen van ischemie. Het eten van een dieet dat rijk is aan antioxidanten, gezonde vetten, en vezels kan helpen om de bloedvaten gezond te houden en ontstekingen te verminderen. Vermijd voedingsmiddelen die rijk zijn aan verzadigde vetten en transvetten, aangezien deze bijdragen aan het verstoppen van bloedvaten. Gezonde voedingskeuzes kunnen helpen om de bloeddruk te verlagen, cholesterolgehalte te verbeteren en het risico op verdere ischemie te verkleinen.

Zorg voor gezonde gewoonten

Gezonde gewoonten, zoals stoppen met roken, matig alcoholgebruik en het handhaven van een gezond gewicht, kunnen de bloedcirculatie verbeteren en het risico op ischemie aanzienlijk verlagen. Roken bijvoorbeeld, kan leiden tot vernauwing van bloedvaten, wat de bloedtoevoer belemmert. Het ontwikkelen van een gezonde levensstijl kan helpen om je bloedvaten optimaal te houden en de kans op ischemie te verminderen.

Beheer stress effectief

Chronische stress kan negatieve effecten hebben op je hart- en vaatstelsel, wat kan bijdragen aan ischemie. Het is belangrijk om stress te beheersen door technieken zoals meditatie, yoga, ademhalingsoefeningen of ontspanningsoefeningen. Regelmatig ontspanning nemen helpt niet alleen om de bloeddruk te verlagen, maar kan ook bijdragen aan een betere geestelijke gezondheid.

Let op symptomen en zoek tijdig medische hulp

Bij ischemie kunnen de symptomen variëren, afhankelijk van het getroffen orgaan. Bijvoorbeeld, bij ischemie van het hart kan pijn op de borst (angina) optreden, terwijl ischemie in de benen kan leiden tot pijn of vermoeidheid bij het lopen. Bij ischemie van de hersenen kunnen verlammingsverschijnselen of spraakproblemen optreden. Het is belangrijk om deze symptomen serieus te nemen en onmiddellijk medische hulp te zoeken om verdere schade te voorkomen.

Streef naar een goed behandelplan van je aandoening

Bij ischemie is het belangrijk om een goed behandelplan te hebben, dat zowel medische zorg als levensstijlveranderingen omvat. Regelmatige controleafspraken met je arts kunnen helpen om de voortgang te volgen, de effectiviteit van behandelingen te beoordelen en mogelijke risico's in de toekomst te voorkomen. Het bijhouden van je gezondheid en het nemen van proactieve maatregelen om ischemie te beheren, kan de kans op complicaties aanzienlijk verminderen.

Overweeg aanvullende therapieën

In sommige gevallen kunnen aanvullende therapieën, zoals fysiotherapie, helpen om de mobiliteit en bloedcirculatie te verbeteren, vooral bij ischemie in de ledematen. Fysiotherapeuten kunnen je helpen met oefeningen die specifiek gericht zijn op het versterken van spieren en het verbeteren van de bloedstroom naar verzwakte delen van je lichaam.

Gebruik ondersteunende hulpmiddelen indien nodig

Bij ischemie in de benen of andere delen van het lichaam kan het nuttig zijn om ondersteunende hulpmiddelen te gebruiken, zoals compressiekousen, om de bloedcirculatie te verbeteren en de symptomen te verlichten. Praat met je arts over welk type hulpmiddelen geschikt voor je zijn, afhankelijk van de locatie van de ischemie en je specifieke situatie.

Door deze tips toe te passen, kun je het risico op complicaties van ischemie verminderen en je gezondheid op de lange termijn verbeteren. Het is essentieel om een holistische benadering te volgen, die zowel medische zorg als gezonde levensstijlveranderingen omvat, om je bloedcirculatie optimaal te houden en verdere schade door ischemie te voorkomen.

Lees verder

• Beroerte: Onvoldoende bloedtoevoer naar hersenen
• TIA (transient ischemic attack): Tijdelijke functie-uitval
• Perifere vasculaire ziekte: Pijn en kramp aan been
• Claudicatio intermittens: Pijn in benen tijdens wandelen
• Darmischemie en darminfarct: Ernstige buikpijn met koorts