Bewustzijnsverlies (bewusteloosheid): Oorzaken & behandeling

Bewustzijnsverlies, ook bekend als syncope of flauwvallen, is een aandoening waarbij een persoon tijdelijk het vermogen verliest om te reageren op prikkels uit de omgeving. Dit kan kortstondig of langdurig optreden en wordt beschouwd als een medisch noodgeval, vooral als het bewustzijnsverlies gepaard gaat met ademhalingsproblemen of een andere ernstige aandoening. Het is van cruciaal belang om snel en adequaat te handelen om ernstige complicaties te voorkomen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van bewustzijnsverlies
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen bij bewustzijnsverlies
• Diagnose en onderzoeken bij bewustzijnsverlies
• Eerste hulp bij bewustzijnsverlies
• Alerte patiënt
• Bewusteloze patiënt
• EHBO bij verstikking
• Niet doen
• Professionele medische behandeling bij bewustzijnsverlies
• Prognose
• Complicaties bij bewusteloze patiënten
• Preventie

Epidemiologie

Bewustzijnsverlies komt wereldwijd voor en varieert in frequentie afhankelijk van leeftijd, geslacht, medische geschiedenis en externe factoren. De prevalentie is hoog bij zowel ouderen als patiënten met onderliggende hart-, neurologische en metabole aandoeningen.

Prevalentie bij volwassenen en ouderen
Bij volwassenen komt bewustzijnsverlies vaak voor in verband met cardiovasculaire en neurologische aandoeningen. Ouderen zijn bijzonder vatbaar vanwege de verhoogde kans op aandoeningen zoals hartritmestoornissen, hypotensie en beroertes. Het risico op valincidenten door bewustzijnsverlies is bij deze groep hoger, wat de noodzaak van controle vergroot.

Bewustzijnsverlies bij jongere patiënten
In jongere patiënten komt bewustzijnsverlies ook voor, vaak als gevolg van tijdelijke, minder ernstige oorzaken zoals dehydratie, orthostatische hypotensie, of vasovagale reacties. Sporters en mensen die onder hoge druk staan, kunnen vatbaar zijn voor flauwvallen door plotselinge veranderingen in bloeddruk en hartslag. In deze gevallen is het doorgaans minder risicovol, maar terugkerende episoden vereisen opvolging.

Geslachtsverschillen
Er is enig bewijs dat vrouwen vaker bewustzijnsverlies ervaren dan mannen, vooral als het gaat om vasovagale reacties. Deze kunnen worden veroorzaakt door bloedafname, pijn of andere triggers die een sterke vagale reactie opwekken, wat tot een tijdelijke daling van de bloeddruk leidt.

Mechanisme

Het mechanisme achter bewustzijnsverlies omvat complexe interacties tussen het cardiovasculaire, neurologische en endocriene systeem. Bewustzijnsverlies treedt op wanneer de hersenen onvoldoende bloedtoevoer of zuurstof krijgen, meestal door een tijdelijke verstoring van de bloeddruk, hartslag of het zenuwstelsel.

Verminderde bloedtoevoer naar de hersenen
De meest voorkomende oorzaak van bewustzijnsverlies is een tijdelijke afname van de bloedtoevoer naar de hersenen, ook bekend als cerebrale hypoperfusie. Dit kan optreden door een plotselinge daling van de bloeddruk, zoals bij orthostatische hypotensie of bij flauwvallen veroorzaakt door pijnlijke stimuli of emoties.

Hartritmestoornissen en cardiale oorzaken
Hartritmestoornissen, zoals ventriculaire tachycardie of bradycardie, kunnen leiden tot een verminderde bloedtoevoer naar de hersenen, wat resulteert in bewustzijnsverlies. Daarnaast kunnen structurele hartaandoeningen, zoals cardiomyopathieën of klepafwijkingen, ook bijdragen aan het mechanisme van bewustzijnsverlies.

Neurologische mechanismen
Sommige vormen van bewustzijnsverlies, zoals epileptische aanvallen, worden veroorzaakt door elektrische ontladingen in de hersenen. Andere neurologische oorzaken zijn transient ischemic attacks (TIA's) en beroertes, waarbij een blokkade of vernauwing van bloedvaten in de hersenen leidt tot een tijdelijke of permanente verstoring van het bewustzijn.

Oorzaken van bewustzijnsverlies

Bewustzijnsverlies kan verschillende oorzaken hebben, die variëren van goedaardige tot levensbedreigende aandoeningen. Hieronder volgen enkele van de meest voorkomende oorzaken:

• Een infectie, zoals een ernstige sepsis of hersenvliesontsteking
• Een lage bloeddruk (hypotensie)
• Een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie) of een hoge bloedsuikerspiegel (hyperglykemie)
• Hoofdletsel (hoofdtrauma) of borstkasletsel door een ongeval, val of klap
• Een zonnesteek (hitteberoerte)
• Ernstig bloedverlies of een inwendige bloeding
• Hartproblemen zoals hartritmestoornissen, hartinfarct of hartfalen
• Hersenproblemen zoals een epileptische aanval, een beroerte of een transiënte ischemische aanval (TIA)
• Hyperventilatie (snel en diep ademen)
• Middelenmisbruik, waaronder drugsmisbruik en alcoholmisbruik
• Onderkoeling
• Overbelasting door bijvoorbeeld zeer hard hoesten of persen
• Stikken in een voorwerp
• Uitdroging
• Uremie (verhoogd ureumgehalte in het bloed door nierfalen)

Risicofactoren

Verschillende risicofactoren kunnen de kans op bewustzijnsverlies verhogen. Deze omvatten cardiovasculaire, neurologische en metabole factoren, evenals omgevingsfactoren en levensstijl.

Cardiovasculaire risicofactoren
Een voorgeschiedenis van hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk of hartritmestoornissen verhoogt het risico op bewustzijnsverlies aanzienlijk. Patiënten met structurele hartafwijkingen, zoals klepaandoeningen of cardiomyopathie, lopen een verhoogd risico op episoden van bewustzijnsverlies door verminderde bloedtoevoer naar de hersenen.

Neurologische risicofactoren
Patiënten met neurologische aandoeningen zoals epilepsie, TIA's of beroertes hebben een verhoogd risico op bewustzijnsverlies. Ook migraines kunnen bij sommige patiënten leiden tot tijdelijke periodes van verwardheid of kortdurend bewustzijnsverlies.

Omgevings- en leefstijlfactoren
Factoren zoals extreme hitte, uitdroging en plotseling opstaan kunnen ook leiden tot bewustzijnsverlies. Personen die niet regelmatig eten of onvoldoende vocht binnenkrijgen, lopen een verhoogd risico, vooral in combinatie met andere gezondheidsproblemen.

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten zijn vatbaarder voor bewustzijnsverlies vanwege hun leeftijd, medische geschiedenis of levensstijl.

Ouderen
Ouderen vormen een belangrijke risicogroep voor bewustzijnsverlies vanwege de verhoogde prevalentie van hart- en vaatziekten, hypertensie en neurologische aandoeningen. Het risico op vallen is bij deze groep hoog, wat de noodzaak van snelle medische opvolging benadrukt.

Patiënten met een medische voorgeschiedenis van hart- of vaatziekten
Patiënten met een voorgeschiedenis van hart- en vaatziekten lopen een verhoogd risico op bewustzijnsverlies. Dit komt vaak door structurele hartproblemen of hartritmestoornissen die de bloedtoevoer naar de hersenen kunnen belemmeren.

Jongeren en sporters
Hoewel minder gebruikelijk, kunnen ook jongeren en sporters episodes van bewustzijnsverlies ervaren, vaak als gevolg van uitdroging, vasovagale reacties of fysieke inspanning. Bewustzijnsverlies bij deze groep kan meestal worden beheerd door een goede hydratatie en gecontroleerde ademhalingstechnieken.

Symptomen

Wanneer een persoon bewusteloos raakt, reageert hij of zij niet op prikkels zoals aanraking, geluid of andere vormen van stimulatie. Symptomen die na bewustzijnsverlies kunnen optreden, zijn onder andere:

• Desoriëntatie
• Duizeligheid
• Onduidelijke spraak
• Snelle hartslag (hartkloppingen) of trage hartslag
• Verlies van darm- of blaascontrole (fecale incontinentie of urine-incontinentie)
• Symptomen van een beroerte, zoals het onvermogen om delen van het lichaam te bewegen
• Hoofdpijn
• Slaperigheid
• Stupor (ernstige verwardheid en zwakte)
• Verwardheid

Bij bewustzijnsverlies door verstikking kunnen symptomen zoals ademhalingsproblemen, een blauwachtige huidskleur (cyanose), en niet kunnen praten of hoesten optreden.

Alarmsymptomen bij bewustzijnsverlies

Direct medisch ingrijpen is noodzakelijk wanneer een patiënt:

• Niet in staat is om de armen en/of benen te bewegen
• Bekend is met diabetes mellitus en klachten heeft van een lage of hoge bloedsuikerspiegel
• Een onregelmatige of bonzende hartslag heeft
• Bekend is met epilepsie en een aanval heeft gehad
• Langer dan één minuut bewusteloos blijft
• Niet meer ademt
• Ouder is dan vijftig jaar en voor het eerst flauwvalt
• Pijn, druk of ongemak op de borst ervaart
• Problemen met het gezichtsvermogen heeft
• Tijdens of na het flauwvallen urine-incontinentie of darmincontinentie ontwikkelt
• Zwanger is

Diagnose en onderzoeken bij bewustzijnsverlies

De diagnose van bewustzijnsverlies vereist een grondige evaluatie, inclusief een lichamelijk onderzoek en vaak aanvullende onderzoeken zoals bloedtesten, een elektrocardiogram (ECG), beeldvorming van de hersenen (zoals een CT-scan of MRI) en mogelijk een echocardiogram om onderliggende hartproblemen te identificeren. De arts kan ook neurologische onderzoeken uitvoeren om andere oorzaken uit te sluiten.

Eerste hulp bij bewustzijnsverlies

Alerte patiënt

Als een patiënt na bewustzijnsverlies weer bij bewustzijn is maar minder alert lijkt, kan de hulpverlener enkele eenvoudige vragen stellen om de mentale toestand te beoordelen, zoals:

• Wat is jouw naam?
• Wat is de datum?
• Hoe oud ben je?

Verkeerde antwoorden of het niet kunnen beantwoorden van vragen kunnen wijzen op een verandering in de mentale toestand.

Bewusteloze patiënt

• Als een patiënt bewusteloos is of tekenen vertoont van een veranderde mentale toestand, moet onmiddellijk medische hulp worden ingeschakeld. De hulpverlener moet regelmatig de luchtweg, ademhaling en hartslag van de patiënt controleren en zo nodig reanimeren.
• Als de patiënt ademt en op de rug ligt, en er geen verdenking is op een dwarslaesie, moet de patiënt voorzichtig op de zij gedraaid worden. Hierbij moet het bovenste been gebogen worden om de stabiliteit te verbeteren, en het hoofd voorzichtig naar achteren gekanteld worden om de luchtweg open te houden.
• Als de ademhaling of hartslag stopt, moet de patiënt op de rug worden gedraaid en moet er onmiddellijk begonnen worden met reanimatie.
• Bij vermoeden van een dwarslaesie mag de patiënt niet worden bewogen, tenzij de ademhaling stopt.
• Als de patiënt braakt, moet hij of zij voorzichtig op de zij worden gedraaid om verstikking te voorkomen, waarbij de nek en rug in één lijn worden gehouden.
• Bij flauwvallen door een lage bloedsuikerspiegel kan de patiënt, zodra hij of zij weer bij bewustzijn is, iets zoets te eten of drinken krijgen.

EHBO bij verstikking

Als bewustzijnsverlies wordt veroorzaakt door verstikking, moet onmiddellijk worden begonnen met reanimatie. Drukken op de borstkas kan het object dat de luchtweg blokkeert losmaken. Als het object zichtbaar en los zit, kan de hulpverlener proberen het te verwijderen. Het is echter belangrijk om te voorkomen dat het object dieper in de luchtweg terechtkomt.

Niet doen

Een bewusteloze patiënt mag geen eten of drinken krijgen, en mag niet worden wakker geschud door op het gezicht te slaan of water over het gezicht te gieten. Plaats geen kussen onder het hoofd van een bewusteloze patiënt, en laat de patiënt rustig liggen tot hulp arriveert.

Professionele medische behandeling bij bewustzijnsverlies

Medische behandeling is afhankelijk van de oorzaak van het bewustzijnsverlies. Bijvoorbeeld:

• Bij een lage bloeddruk kan de arts medicatie toedienen om de bloeddruk te verhogen.
• Bij hypoglykemie kan de patiënt glucose krijgen via een infuus of oraal.
• Verwondingen worden beoordeeld en behandeld.
• Onderliggende aandoeningen zoals hartritmestoornissen, infecties of neurologische aandoeningen worden aangepakt om herhaling te voorkomen.

Prognose

De prognose bij bewustzijnsverlies is sterk afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de snelheid van de behandeling. Een snelle diagnose en behandeling verbeteren meestal de vooruitzichten voor de patiënt.

Complicaties bij bewusteloze patiënten

Complicaties van langdurig bewustzijnsverlies kunnen ernstig zijn en omvatten:

• Hersenbeschadiging door zuurstoftekort
• Ontwikkeling van een coma
• Ribfracturen als gevolg van reanimatie
• Verstikking door het inademen van voedsel of vloeistoffen

Een snelle en effectieve behandeling is essentieel om deze complicaties te minimaliseren en het herstel te bevorderen.

Preventie

Om bewustzijnsverlies te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

• Medische waarschuwingsketting of -armband: Draag altijd een medische waarschuwingsketting of -armband bij bekende medische aandoeningen, zoals diabetes mellitus. Dit helpt bij een snelle en accurate behandeling in geval van een noodsituatie.
• Voorkom lang staan: Vermijd langdurig stilstaan op één plek zonder te bewegen, vooral als je gevoelig bent voor flauwvallen. Dit kan de bloedcirculatie verbeteren en het risico op syncope verminderen.
• Zorg voor voldoende hydratatie: Drink voldoende vocht, vooral bij warm weer of bij fysieke inspanning, om uitdroging te voorkomen, wat het risico op bewustzijnsverlies kan verhogen.
• Reguleer bloedsuikerspiegel: Zorg ervoor dat je bloedsuikerspiegel goed gereguleerd is, vooral als je diabetes hebt. Vermijd situaties waarin je bloedsuikerspiegel te laag kan worden.
• Actie bij flauwvallen: Als je voelt dat je gaat flauwvallen, ga dan zitten of liggen met je hoofd tussen je knieën. Dit helpt om de bloedstroom naar de hersenen te verbeteren en kan het risico op flauwvallen verminderen.

Lees verder

• Flauwvallen (syncope): Tijdelijk verlies van bewustzijn
• Coma: Oorzaken, soorten, symptomen, diagnose en behandeling