EHBO bij verstikking (belemmering van luchtwegen)

Verstikkingsgevaar verschuilt zich in vele mogelijke situaties. Zo blijft soms iets in de keel hangen tijdens het eten. Of een kind steekt uit nieuwsgierigheid iets in de mond wat blijft hangen in de luchtpijp. Maar ook bloedvat-, long-, en hartaandoeningen blokkeren mogelijk gedeeltelijk of geheel de luchtwegen. Wanneer de luchtwegen gedeeltelijk belemmerd zijn, lost het probleem zichzelf vaak op door de hoestreflex. Snel handelen is echter wel vereist bij een volledige belemmering omdat anders de vitale organen stilaan uitvallen door zuurstoftekort. Hiervoor zijn enkele EHBO-technieken mogelijk. Op deze manier voorkomt de hulpverlener dat de patiënt komt te overlijden aan de verstikkingsdood.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Gedeeltelijke belemmering van de luchtwegen
• Volledige belemmering van de luchtwegen
• Fysiologische effecten van verstikking op het lichaam
• Effecten van zuurstofgebrek op de hersenen
• Effecten op het cardiovasculaire systeem
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Eerste hulp bij verstikking
• Patiënt is bij bewustzijn
• Patiënt is bewusteloos
• EHBO: Zeker niet doen
• Herstel en nazorg na verstikking
• Fysieke herstelmaatregelen na verstikking
• Psychologische ondersteuning na verstikking
• Prognose
• Complicaties
• Psychologische effecten van verstikking bij de patiënt en omstanders
• Angst bij de patiënt tijdens verstikking
• Psychologische impact op omstanders
• Preventie
• Praktische tips voor EHBO bij verstikking (belemmering van luchtwegen)
• Herken de symptomen van verstikking
• Blijf kalm en moedig de persoon aan om te hoesten
• Voer de Heimlich-manouvre uit bij ernstige verstikking
• Bel direct 112 als de verstikking niet is opgelost
• Zorg voor opvolging bij medische complicaties
• Voorkom verstikking door voedsel en kleine voorwerpen
• Misvattingen rond EHBO bij verstikking (belemmering van luchtwegen)
• Je moet altijd beginnen met de Heimlich-manoeuvre
• Je mag de verstikkende persoon nooit op de rug slaan
• Als de persoon bewusteloos raakt, moet je onmiddellijk reanimeren
• Je moet geen tijd verliezen met het controleren van de luchtwegen
• De persoon moet altijd naar het ziekenhuis worden gebracht na een verstikking
• Als het object in de keel zit, mag je niet proberen het zelf te verwijderen
• De Heimlich-manoeuvre is altijd veilig voor kinderen

Epidemiologie

Verstikking is een levensbedreigende aandoening die wereldwijd voorkomt, vooral bij kinderen jonger dan vijf jaar, ouderen, en mensen met bepaalde gezondheidsproblemen. Statistieken tonen aan dat verstikking een van de belangrijkste oorzaken is van ongelukken bij jonge kinderen, vooral door het inslikken van kleine voorwerpen. In ontwikkelde landen is verstikking door voedsel een belangrijke doodsoorzaak bij oudere volwassenen, vooral door slikproblemen als gevolg van neurologische aandoeningen. Anno september 2024 is er een groeiend bewustzijn over de preventie van verstikking door educatie en veiligheidsmaatregelen.

Oorzaken

Verstikking treedt op wanneer de luchtwegen afgesloten zijn. Dit is het gevolg van vreemde voorwerpen die zich in de mond, de neus of de luchtpijp bevinden. De verstopping van de luchtwegen gebeurt ook wanneer de tong de keelholte verspert, wat af en toe optreedt bij bewusteloze patiënten. Daarnaast ontstaat soms druk op de luchtwegen waardoor ze geblokkeerd worden. Dit vindt plaats bij bijvoorbeeld een verhanging of wurging. Een tekort aan zuurstof of een teveel aan giftige gassen verhoogt ook de kansen op een verstikking. Ook allerlei hartaandoeningen, longaandoeningen en bloedvataandoeningen, medicatiegebruik, te veel alcohol drinken en elektrocutie veroorzaken mogelijk verstikking.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactoren voor verstikking zijn onder meer:

• jongere leeftijd (baby’s en peuters hebben een verhoogd risico vanwege het inslikken van voorwerpen)
• ouderdom (verminderd slikvermogen bij ouderen)
• neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, die slikproblemen veroorzaken
• alcoholmisbruik, dat het bewustzijn en de motorische vaardigheden vermindert
• voedselconsumptie waarbij onvoldoende wordt gekauwd of te grote stukken worden ingeslikt
• gebruik van bepaalde medicatie die de slikreflex beïnvloedt, zoals kalmerende middelen
• epilepsie, waarbij de tong tijdens een aanval de luchtwegen kan blokkeren

Symptomen

Gedeeltelijke belemmering van de luchtwegen

Bij een gedeeltelijke belemmering van de luchtwegen, kan de patiënt nog wel wat geluid voortbrengen. Hij heeft dan een piepende ademhaling of hij maakt een hijgend geluid. De patiënt verwijdert dan met de hoestreflex zelf het vreemde voorwerp uit de keel.

Volledige belemmering van de luchtwegen

Wanneer de luchtwegen volledig verstopt zijn, ontstaat ademnood bij de patiënt die probeert te happen naar adem. Hierdoor is hij in paniek en grijpt hij naar de keel. Spreken, huilen of hoesten is namelijk niet meer mogelijk. De ademhaling en het hart verliezen stilaan hun functie. De patiënt heeft tevens een blauwe gelaatskleur door een gebrek aan zuurstof in het bloed (medische term: anoxemie). De huidskleur is blauwrood bij verstikking door koolmonoxide (carboxyhemoglobine is rood). Het gelaat is gezwollen en tevens heeft de patiënt uitpuilende ogen (exoftalmie). Bij verstikking verliest een patiënt vroegtijdig het bewustzijn door tekort aan zuurstof in de hersenen. De huid voelt koud aan en ziet er bleek uit. Het lichaam probeert namelijk om zoveel mogelijk zuurstof naar de hersenen te krijgen.

Fysiologische effecten van verstikking op het lichaam

Verstikking heeft ernstige fysiologische effecten op het lichaam die snel escaleren als de luchtwegen volledig belemmerd zijn. Het gebrek aan zuurstof leidt tot verstoring van verschillende organen en systemen, wat levensbedreigend kan zijn. Het is van cruciaal belang om te begrijpen hoe verstikking het lichaam beïnvloedt, zodat er snel en effectief gereageerd kan worden.

Effecten van zuurstofgebrek op de hersenen

Wanneer de luchtwegen gedeeltelijk of volledig worden geblokkeerd, begint de hersenen snel zuurstof te missen. Na enkele seconden zonder zuurstof kunnen de hersencellen beginnen af te sterven, wat kan leiden tot hersenschade of zelfs hersendood. Het is van vitaal belang om snel zuurstof te herstellen door de luchtwegen te openen om verdere schade te voorkomen. Symptomen zoals verwardheid, duizeligheid, of zelfs bewusteloosheid kunnen optreden bij zuurstoftekort.

Effecten op het cardiovasculaire systeem

Een gedeeltelijke of volledige obstructie van de luchtwegen heeft ook een onmiddellijke invloed op het hart en de bloedcirculatie. Het lichaam probeert in eerste instantie de zuurstoftekorten te compenseren door de hartslag te versnellen en de bloeddruk te verhogen. Na verloop van tijd kan het hart echter zelf in gevaar komen door het tekort aan zuurstof, wat kan leiden tot een verminderde hartfunctie, hartritmestoornissen of zelfs een hartstilstand.

Alarmsymptomen

De alarmsymptomen van verstikking vereisen onmiddellijke aandacht. Deze omvatten:

• blauwe of roodachtige gelaatskleur (cyanose of carboxyhemoglobine)
• uitpuilende ogen
• onvermogen om geluid te maken
• grijpen naar de keel
• plotseling verlies van bewustzijn
• oppervlakkige ademhaling of ademstilstand
• koele, bleke huid

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van verstikking is meestal klinisch en gebeurt op basis van de symptomen en de medische voorgeschiedenis van de patiënt. De volgende onderzoeken kunnen worden uitgevoerd om de oorzaak en ernst van de verstikking te bepalen:

• lichamelijk onderzoek van de luchtwegen en longen
• beeldvorming zoals een thoraxfoto of CT-scan om vreemde voorwerpen of obstructies in de luchtwegen te identificeren
• bloedgasanalyse om de zuurstof- en kooldioxidewaarden in het bloed te meten
• een endoscopie om de luchtwegen visueel te inspecteren

Behandeling

De behandeling van verstikking varieert afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de obstructie. Eerste hulp omvat meestal het volgende:

• Bij een gedeeltelijke obstructie moet de patiënt aangemoedigd worden om te blijven hoesten.
• Bij een volledige obstructie kan het Heimlich-manoeuvre worden toegepast.
• Bij bewusteloosheid is onmiddellijke reanimatie nodig.
• Ziekenhuisbehandeling kan bestaan uit het verwijderen van vreemde voorwerpen met behulp van gespecialiseerde technieken, zuurstoftherapie of mechanische ventilatie.

Eerste hulp bij verstikking

De hulpverlener belt eerst de hulpdiensten. Hij beoordeelt de oorzaak van de verstikking en probeert deze indien mogelijk te verwijderen. Hij haalt de patiënt weg uit de onveilige omgeving, met bijzondere aandacht voor zijn eigen veiligheid, vooral als de verstikking is veroorzaakt door de inademing van een schadelijk gas. Wanneer elektrocutie de oorzaak is, verwijdert de hulpverlener de patiënt van de stroombron, maar alleen met inachtneming van zijn eigen veiligheid en de juiste bescherming. Daarna zorgt de hulpverlener voor frisse lucht en maakt hij de kleding van de patiënt los.

Patiënt is bij bewustzijn

Als er een vreemd voorwerp in de keel zit en de patiënt nog bij bewustzijn is, probeert de hulpverlener dit voorwerp voorzichtig te verwijderen door een scheppende beweging te maken met zijn vinger. Tijdens deze beweging plaatst de hulpverlener zijn duim via de wang tussen de kaken van de patiënt, omdat de patiënt door een reflex kan bijten.

Als het voorwerp nog steeds aanwezig is, gaat de hulpverlener naast en iets achter het slachtoffer staan. De hulpverlener staat hierbij op ongeveer 135 graden ten opzichte van de patiënt, als je een volledige cirkel van 360 graden zou voorstellen. Hij plaatst een hand op de borst van de patiënt, laat de patiënt naar voren buigen en geeft dan vijf krachtige slagen met de hiel van zijn hand tussen de schouderbladen.

Indien het voorwerp zich nog steeds in de keel bevindt, geeft de hulpverlener vervolgens vijf buikstoten. Een andere methode is het toepassen van de Heimlich-manoeuvre. Hierbij gaat de hulpverlener achter de patiënt staan en plaatst zijn handen rond de buik. Hij vormt een vuist met één hand, plaatst deze tussen de navel en de onderkant van het borstbeen, en grijpt de vuist met de andere hand vast. Vervolgens trekt hij beide handen met een ruk schuin omhoog richting zichzelf. Dit doet hij vijf keer kort achter elkaar. Vaak komt het vreemde voorwerp hierdoor uit de mond.

Patiënt is bewusteloos

Als de patiënt bewusteloos is, legt de hulpverlener hem voorzichtig op de rug met het hoofd opzij. Hij plaatst de hiel van zijn hand tussen de navel en het borstbeen van de patiënt en voert een snelle, krachtige opwaartse beweging uit richting het borstbeen. Hij controleert ook regelmatig de mond van de patiënt om te zien of er slijm of andere obstakels aanwezig zijn, die hij zo nodig verwijdert.

Indien de patiënt niet meer ademt, past de hulpverlener onmiddellijk reanimatie toe.

EHBO: Zeker niet doen

De hulpverlener mag het vreemde voorwerp in de keel nooit proberen te verwijderen met zijn vingers of met een pincet, omdat dit het object verder in de luchtwegen kan duwen. Het toepassen van de Heimlich-manoeuvre is ook niet geschikt voor zwangere vrouwen en kinderen jonger dan één jaar.

Herstel en nazorg na verstikking

Zelfs nadat de luchtwegen zijn vrijgemaakt, kan het herstelproces tijd en zorg vergen. De patiënt kan mogelijk last hebben van longschade, angst of stress na het incident. Het is belangrijk dat er nazorg wordt geboden om zowel fysieke als emotionele schade te minimaliseren.

Fysieke herstelmaatregelen na verstikking

Na het herstel van de verstikking moet de patiënt zorgvuldig worden gecontroleerd om te zorgen dat er geen schade is aan de luchtwegen, de longen of het hart. Dit kan door middel van lichamelijke onderzoeken, longfunctietests of beeldvorming. Patiënten kunnen mogelijk ademhalingsproblemen ervaren die verder medische behandeling vereisen.

Psychologische ondersteuning na verstikking

Een verstikkingsincident kan een traumatische ervaring zijn die leidt tot angst, nachtmerries of posttraumatische stress. Het is belangrijk om psychologische ondersteuning aan te bieden na een dergelijk incident. Therapie of counseling kan helpen om de emotionele impact van de ervaring te verwerken, vooral voor kinderen of andere kwetsbare patiënten.

Prognose

De prognose van verstikking hangt sterk af van de snelheid waarmee de behandeling wordt gestart en de oorzaak van de obstructie. Patiënten die snel worden geholpen, hebben vaak een goede kans op volledig herstel. Indien de hersenen echter te lang zonder zuurstof zitten, kan dit leiden tot blijvende schade, waaronder hersenbeschadiging of overlijden.

Complicaties

Verstikking kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder:

• hersenschade door zuurstofgebrek
• herseninfarct
• cardiorespiratoir arrest (hart- en ademstilstand)
• bewusteloosheid
• blijvende neurologische schade
• fatale afloop bij uitblijvende hulp

Psychologische effecten van verstikking bij de patiënt en omstanders

Verstikking is niet alleen fysiek ingrijpend, maar het heeft ook psychologische gevolgen voor zowel de patiënt als de omstanders. De angst voor het verlies van adem kan verergeren naarmate de situatie langer aanhoudt. Ook de angst van degenen die proberen te helpen kan bijdragen aan stress en chaos, wat de effectiviteit van de hulp kan verminderen.

Angst bij de patiënt tijdens verstikking

De patiënt die verstikt, ervaart extreme angst, vooral wanneer hij of zij niet in staat is om te ademen. Dit kan leiden tot paniek, verhoogde ademhalingsinspanning en zelfs bewustzijnsverlies. Hoe sneller en effectiever de hulp wordt geboden, hoe minder kans er is op langdurige angst en psychologische schade na de episode.

Psychologische impact op omstanders

Omstanders, vooral familieleden, kunnen intens angstig worden als ze getuige zijn van iemand die verstikt. De gevoel van machteloosheid kan hen zelfs in de weg staan om snel en effectief hulp te bieden. Het is essentieel dat ook de omstanders gerustgesteld worden om hen te helpen effectief te reageren en kalm te blijven.

Preventie

Het voorkomen van verstikking is in veel gevallen mogelijk door:

• bewustzijn te verhogen over de gevaren van kleine voorwerpen en voedsel bij kinderen
• EHBO-trainingen te volgen zodat omstanders adequaat kunnen handelen
• adequate medische begeleiding voor mensen met slikproblemen
• veiligheidsmaatregelen bij het eten, zoals het goed kauwen van voedsel en vermijden van te grote stukken
• het minimaliseren van risicogedrag, zoals het overmatig gebruik van alcohol of drugs

Praktische tips voor EHBO bij verstikking (belemmering van luchtwegen)

Verstikking door een belemmering van de luchtwegen is een medische noodsituatie die onmiddellijke aandacht vereist. Het kan worden veroorzaakt door voedsel, een voorwerp, of andere obstructies die de ademhaling blokkeren. Snel en adequaat handelen kan levens redden.

Herken de symptomen van verstikking

Voordat je reageert, is het belangrijk om te herkennen of iemand daadwerkelijk verstikt. De persoon kan moeite hebben met ademhalen, hoesten, of proberen te ademen zonder geluid te maken. Het gezicht kan blauw of paars worden door een gebrek aan zuurstof. Als de persoon niet in staat is om te hoesten of te ademen, is er sprake van een ernstige belemmering van de luchtwegen en moet je direct handelen.

Blijf kalm en moedig de persoon aan om te hoesten

Als de persoon nog in staat is om te hoesten, moedig hen dan aan om krachtig te blijven hoesten. Dit is de eerste stap om het object uit de luchtwegen te verwijderen. Het hoesten kan helpen om de belemmering los te maken en het voorwerp uit de keel of luchtpijp te verwijderen.

Voer de Heimlich-manouvre uit bij ernstige verstikking

Als de persoon niet kan hoesten, ademhalen of spreken, moet je de Heimlich-manouvre uitvoeren. Dit doe je door de persoon van achteren te omarmen, je handen boven de navel te plaatsen en krachtig in de buik te drukken, net boven de navel. Deze druk zou het object moeten verplaatsen en de luchtwegen moeten openen. Blijf deze handeling uitvoeren totdat het voorwerp uit de luchtwegen komt of medische hulp arriveert.

Bel direct 112 als de verstikking niet is opgelost

Als de verstikking aanhoudt en je niet in staat bent om de belemmering te verhelpen, bel dan onmiddellijk 112. Vertel de hulpdiensten wat er aan de hand is en volg hun instructies op. De hulpdiensten kunnen aanvullende technieken gebruiken om de luchtwegen vrij te maken en verdere complicaties te voorkomen.

Zorg voor opvolging bij medische complicaties

Zelfs nadat de verstikking is opgelost, is het belangrijk om medische hulp in te schakelen voor een controle. De luchtwegen kunnen beschadigd zijn of er kan sprake zijn van een infectie. Maak een controleafspraak bij de arts als er symptomen zijn zoals aanhoudende pijn, moeite met ademhalen of hoesten.

Voorkom verstikking door voedsel en kleine voorwerpen

Om verstikkingen in de toekomst te voorkomen, zorg ervoor dat kleine voorwerpen buiten het bereik van jonge kinderen blijven. Voedsel moet goed worden gekauwd voordat het doorgeslikt wordt, vooral bij mensen die moeite hebben met slikken. Toezicht houden op kinderen tijdens het eten kan helpen om verstikkingen te voorkomen.

Misvattingen rond EHBO bij verstikking (belemmering van luchtwegen)

Verstikking door een blokkade van de luchtwegen is een noodsituatie die onmiddellijk ingrijpen vereist. Er zijn echter verschillende misvattingen over hoe je deze situatie het beste kunt aanpakken. Het kennen van de juiste procedures kan het verschil maken tussen leven en dood.

Je moet altijd beginnen met de Heimlich-manoeuvre

Een veelvoorkomende misvatting is dat je altijd meteen moet beginnen met de Heimlich-manoeuvre als iemand stikt. Hoewel de Heimlich-manoeuvre effectief kan zijn, is het niet altijd de beste eerste stap. Bij sommige gevallen van verstikking, zoals wanneer de persoon nog kan hoesten, is het beter om de persoon te laten hoesten om de blokkade te verwijderen. Pas als hoesten niet werkt, moet je ingrijpen met de juiste technieken, zoals de Heimlich-manoeuvre.

Je mag de verstikkende persoon nooit op de rug slaan

Er wordt vaak gedacht dat het slaan op de rug van een verstikkende persoon altijd gevaarlijk is. Dit is echter niet waar. Als de blokkade van de luchtwegen niet te ernstig is, kan het slaan op de rug helpen om het object te verplaatsen en de ademhaling te herstellen. Het is belangrijk om te weten hoe je dit op een veilige manier moet doen. Het kloppen moet stevig zijn, maar niet te hard om letsel aan de longen of andere interne organen te voorkomen.

Als de persoon bewusteloos raakt, moet je onmiddellijk reanimeren

Veel mensen denken dat je meteen moet beginnen met reanimeren zodra de persoon bewusteloos raakt. In werkelijkheid moet je eerst proberen te achterhalen of de persoon ademhaalt. Als hij of zij niet ademt, moet je beginnen met EHBO en reanimeren, maar als er nog ademhaling is, moet je de luchtwegen vrijmaken en medische hulp inroepen. Reanimeren is een noodprocedure die niet zonder reden moet worden gestart.

Je moet geen tijd verliezen met het controleren van de luchtwegen

Een veelvoorkomende misvatting is dat je geen tijd mag verliezen bij het controleren van de luchtwegen. Het is echter essentieel om de luchtwegen goed te controleren, zelfs als de persoon zich verstikt. Het controleren van de mond en keel kan je helpen bepalen of er een zichtbaar object in de luchtwegen zit, en zo ja, moet je proberen het voorzichtig te verwijderen voordat je andere stappen onderneemt.

De persoon moet altijd naar het ziekenhuis worden gebracht na een verstikking

Na een verstikking denken veel mensen dat de persoon altijd naar het ziekenhuis moet worden gebracht, zelfs als de blokkade is verwijderd. Dit is een misverstand. Het is belangrijk om na een verstikking goed op de persoon te letten, omdat er risico's zijn op pijn of ademhalingsproblemen, zelfs als het object is verwijderd. Het is verstandig om de persoon in de gaten te houden en medische hulp in te schakelen als er twijfel bestaat over de gezondheidstoestand.

Als het object in de keel zit, mag je niet proberen het zelf te verwijderen

Er wordt vaak gezegd dat je nooit zelf een object uit de keel mag proberen te verwijderen. Dit is deels waar, maar in sommige gevallen is het noodzakelijk om zelf in te grijpen. Als de persoon volledig verstikt en niet meer kan hoesten of ademhalen, kan het noodzakelijk zijn om voorzichtig het object te verwijderen. Het is belangrijk om niet te veel te forceren, om schade aan de bloeddruk of luchtwegen te voorkomen.

De Heimlich-manoeuvre is altijd veilig voor kinderen

Sommige mensen denken dat de Heimlich-manoeuvre altijd geschikt is voor kinderen, maar dit is niet het geval. Bij kleine kinderen kan de Heimlich-manoeuvre gevaarlijk zijn omdat het te veel druk uitoefent op hun kwetsbare hand en borstkas. In plaats daarvan zijn er specifieke technieken die aangepast zijn aan de leeftijd en grootte van het kind, zoals het geven van slagen op de rug.

Door deze misvattingen te vermijden, kan je effectief reageren op verstikkingsincidenten en levens redden. Het is van cruciaal belang om te weten hoe je de luchtwegen kunt controleren en welke EHBO-technieken je op de juiste manier kunt toepassen in een noodgeval.