Exoftalmie, proptosis: Uitpuilende ogen

Bij exoftalmie (exophthalmia, exophtalmie) steekt een oogbol uit de oogkas naar voren. Exoftalmie kan zowel bilateraal als eenzijdig optreden. Oogartsen gebruiken een exoftalmometer om de mate van exoftalmie te meten. Exoftalmie is geen aandoening op zich, maar een symptoom van een aandoening, gewoonlijk veroorzaakt door een probleem met de schildklier. Proptosis, de secundaire vorm van uitpuilende ogen, heeft echter nog meerdere andere oorzaken. Een snelle diagnose en behandeling is vereist.

• Oorzaken exoftalmie en proptosis
• Primair
• Secundair
• Symptomen: Uitpuilende oogbollen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling uitpuilende ogen bij de patiënt
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Oorzaken exoftalmie en proptosis

Primair

Exoftalmie is primair bij endocriene (erfelijke) aandoeningen zoals de ziekte van Graves (auto-immuunaandoening met overproductie van schildklierhormonen). Sommige andere erfelijke aandoeningen veroorzaken exoftalmie, zoals het syndroom van Crouzon.

Secundair

Uitpuilende ogen komen ook secundair voor. De medische term die artsen hierbij gebruiken is dan “proptosis”. Mogelijke oorzaken hiervan zijn abnormaal gevormde bloedvaten achter de ogen, een bloeding achter de ogen / een bloedstolsel, een kankergezwel (zoals een adenocarcinoom van de traanklier, meningeoom (tumor op hersen- en ruggenmergsvliezen), lymfoom, neuroblastoom (kanker uitgaande van zenuwcellen bij kinderen)), mucokèle / mucocele (cyste gevuld met slijm), een sinusinfectie en trauma (oogletsel). Proptosis treedt op bij onder andere orbitale cellulitis, subperiostale abcessen, oogkasemfyseem, aneurysma (uitstulping van een deel van een slagader), leukemie, endoftalmitis, …

Symptomen: Uitpuilende oogbollen

Het meest opvallende symptoom van exoftalmie zijn uitpuilende of uitstekende oogbollen (één of beiden). De erfelijke ziekte van Graves is de meest voorkomende oorzaak van uitpuilende oogbollen. De meest voorkomende oogsymptomen van de oogziekte van Graves, die vergelijkbaar zijn met proptosis, zijn:

• diplopie (dubbelzien), veroorzaakt door de verzwakte oogspieren
• droge ogen (vaak omschreven als een zanderig gevoel in de ogen)
• fotofobie (gevoeligheid voor licht)
• exoftalmie (uitpuilende ogen)
• gezwollen ogen
• moeite met het bewegen van de ogen: als de oogspieren verzwakken, vindt de patiënt het moeilijker om de ogen te bewegen. In sommige gevallen verplaatsen de ogen zich naar binnen (amblyopie (een lui oog))
• ontstoken ogen (oogontsteking)
• oogafscheiding
• oogirritatie
• pijn in de ogen
• problemen met het gezichtsvermogen
• progressieve blindheid bij een beknelde oogzenuw
• rode ogen
• tranenvloed

Voorts zijn angst, een onregelmatige hartslag (aritmie, hartkloppingen), slapeloosheid en een verhoogde eetlust mogelijk bij de ziekte van Graves.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

In de meeste gevallen is de uitstulping of bolling van de oogbollen vlot te herkennen en bijgevolg gemakkelijk te diagnosticeren.

Diagnostisch onderzoek

Omdat exoftalmie/proptosis een symptoom en geen aandoening is, doet de oogarts een bloedonderzoek (test van de schildklierfunctie) indien de oorzaak onduidelijk is. Hij gebruikt tevens een exoftalmometer om de mate van de uitpuiling en het oogbewegingsvermogen van de patiënt te beoordelen. De patiënt kijkt hiervoor naar boven zonder de wenkbrauwen te bewegen. Een oogkasechografie, CT-scan van de oogkas en ogen en/of MRI-scan is soms nodig; de oogarts spoort hiermee eventueel een oogtumor zoals retinoblastoom of een afwijking in of rond de ogen op.

Behandeling uitpuilende ogen bij de patiënt

Indien een patiënt merkt dat één of beide ogen uit beginnen te puilen, moet hij onmiddellijk naar de oogarts. De behandeling is veel effectiever als deze vroeg opstart. Exoftalmie kan mogelijk progressief zijn en daarom is een regelmatig uitgebreid oogonderzoek vereist. De behandeling hangt af van verschillende factoren, waaronder de oorzaak en leeftijd van de patiënt en de algemene gezondheid. Soms volgt een schildklierbehandeling waardoor het gezichtsvermogen zich veelal herstelt. De uitpuiling zelf valt niet altijd te verbeteren. Daarnaast is chirurgie mogelijk om de beknelling van de oogzenuw te verhelpen en het cosmetisch zicht te verbeteren. Kunsttranen helpen bij droge ogen. Oogdruppels houden de oogbollen vochtig, maar de oogdruppeltoediening moet wel correct gebeuren. Soms is een zonnebril nodig bij fotofobie. Bij pijnlijke, ontstoken of gezwollen ogen krijgt de patiënt corticosteroïden voorgeschreven. Een tumor verwijdert de chirurg meestal chirurgisch, in combinatie met chemotherapie en/of radiotherapie (bestraling).

Prognose

De prognose voor patiënten met exoftalmie hangt af van de onderliggende oorzaak en de ernst van de symptomen. Vroege behandeling kan helpen om de symptomen te beheersen en de uitpuiling van de ogen te verminderen. In veel gevallen kan de behandeling het gezichtsvermogen verbeteren en verdere complicaties voorkomen. Echter, bij sommige patiënten kan de uitpuiling een blijvend cosmetisch probleem vormen en kunnen er blijvende visuele of functionele problemen optreden, afhankelijk van de oorzaak en behandelingsreactie.

Complicaties

In ernstige gevallen kan een patiënt niet meer in staat zijn zijn ogen goed te sluiten, vooral tijdens de slaap. Dit kan leiden tot een uitgedroogd en beschadigd hoornvlies. Een uitgedroogd hoornvlies vergroot het risico op een ooginfectie of hoornvlieszweren, wat kan leiden tot een verslechtering van het gezichtsvermogen. Een patiënt met exoftalmie ontwikkelt mogelijk keratoconjunctivitis, waarbij het gebied boven het hoornvlies ontstoken raakt door de wrijving bij het knipperen. Soms kan de oogzenuw bekneld raken, wat kan leiden tot blindheid.

Preventie

De preventie van exoftalmie richt zich voornamelijk op het vermijden van de onderliggende aandoeningen die deze symptomen kunnen veroorzaken. Voor aandoeningen zoals de ziekte van Graves kan het beheersen van schildklieraandoeningen en regelmatige medische controles helpen om exoftalmie te voorkomen. Bij mensen met een verhoogd risico voor secundaire oorzaken, zoals tumoren of infecties, kan vroegtijdige detectie en behandeling complicaties helpen voorkomen.