Exoftalmie, proptosis: Uitpuilende ogen
Bij exoftalmie (exophthalmia, exophtalmie) steekt een oogbol uit de oogkas naar voren. Exoftalmie treedt zowel bilateraal als eenzijdig op. Oogartsen gebruiken een exoftalmometer om de mate van exoftalmie meten. Exoftalmie is geen aandoening, maar een symptoom van een aandoening, gewoonlijk veroorzaakt door een probleem met de schildklier. Proptosis, de secundaire vorm van uitpuilende ogen, heeft echter nog meerdere oorzaken. Een snelle diagnose en behandeling is vereist.
Oorzaken exoftalmie en proptosis
Primair
Exoftalmie is primair bij endocriene (erfelijke) aandoeningen zoals de
ziekte van Graves (auto-immuunaandoening met overproductie van schildklierhormonen). Sommige andere erfelijke aandoeningen veroorzaken exoftalmie zoals het
syndroom van Crouzon.
Secundair
Uitpuilende ogen komt ook secundair voor. De
medische term die artsen hierbij gebruiken is dan “proptosis”. Mogelijke oorzaken hiervan zijn abnormaal gevormde bloedvaten achter de ogen, een bloeding achter de ogen / een
bloedstolsel, een kankergezwel (zoals een adenocarcinoom van de traanklier,
meningeoom (tumor op hersen- en ruggenmergsvliezen),
lymfoom,
neuroblastoom (kanker uitgaande van zenuwcellen bij kinderen)), mucokèle / mucocele (
cyste gevuld met slijm), een
sinusinfectie en trauma (
oogletsel). Proptosis treedt op bij onder andere
orbitale cellulitis, subperiostale
abcessen, oogkasemfyseem,
aneurysma (uitstulping van een deel van een slagader),
leukemie,
endoftalmitis, …
Symptomen: Uitpuilende oogbollen
Het meest opvallende symptoom van exoftalmie zijn uitpuilende of uitstekende oogbollen (één of beiden). De erfelijke ziekte van Graves is de meest voorkomende oorzaak van uitpuilende oogbollen. De meest optredende oogsymptomen van de
oogziekte van Graves, die vergelijkbaar zijn met een proptosis, zijn:
Voorts zijn
angst, een onregelmatige hartslag (aritmie, hartkloppingen), slapeloosheid en een
verhoogde eetlust mogelijk bij de ziekte van Graves.
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoek
In de meeste gevallen is de uitstulping of bolling van de oogbollen vlot te herkennen en bijgevolg gemakkelijk te diagnosticeren.
Diagnostisch onderzoek
Omdat exoftalmie/proptosis een symptoom en geen aandoening is, doet de oogarts een
bloedonderzoek (test van de schildklierfunctie) indien de oorzaak onduidelijk is. Hij gebruikt tevens een exoftalmometer om de mate van de uitpuiling en het oogbewegingsvermogen van de patiënt te beoordelen. De patiënt kijkt hiervoor naar boven zonder de wenkbrauwen te bewegen. Een
oogkasechografie,
CT-scan van de oogkas en ogen en/of
MRI-scan is soms nodig; de oogarts spoort hiermee eventueel een
oogtumor zoals
retinoblastoom of een afwijking in of rond de ogen op.
Behandeling uitpuilende ogen bij de patiënt
Indien een patiënt merkt dat één of beide ogen uit beginnen te puilen, moet hij onmiddellijk naar de oogarts. De behandeling is veel effectiever als deze vroeg opstart. Exoftalmie is mogelijk progressief en daarom is een regelmatig
uitgebreid oogonderzoek vereist. De behandeling hangt af van verschillende factoren, waaronder de oorzaak en leeftijd van de patiënt en de algemene gezondheid. Soms volgt een schildklierbehandeling waardoor het gezichtsvermogen zich veelal herstelt. De uitpuiling zelf valt niet altijd te verbeteren. Daarnaast is chirurgie mogelijk om de beknelling van de oogzenuw te verhelpen en het cosmetisch zicht te verbeteren.
Kunsttranen helpen bij droge ogen.
Oogdruppels houden de oogbollen vochtig, maar de
oogdruppeltoediening moet wel correct gebeuren. Soms is een
zonnebril nodig bij fotofobie. Bij
pijnlijke,
ontstoken of gezwollen ogen krijgt de patiënt corticosteroïden voorgeschreven. Een tumor verwijdert de chirurg meestal chirurgisch, in combinatie met
chemotherapie en/of
radiotherapie (bestraling).
Complicaties
In ernstige gevallen is een patiënt niet meer in staat zijn ogen goed te sluiten, vooral tijdens de slaap. Dit leidt tot een uitgedroogd en beschadigd hoornvlies. Een uitgedroogd hoornvlies geeft dan weer een hoger risico op een
ooginfectie of
hoornvlieszweren, waardoor het gezichtsvermogen achteruit gaat. Een patiënt met exoftalmie ontwikkelt mogelijk keratoconjunctivitis, waarbij het gebied boven het hoornvlies ontstoken raakt als gevolg van de wrijving die optreedt bij het knipperen. Soms is de oogzenuw bekneld hetgeen mogelijk leidt tot blindheid.