Oogziekte door schildklieraandoening met uitpuilende ogen

Patiënten met een schildklieraandoening zoals de ziekte van Graves, ontwikkelen soms een oogaandoening die ervoor zorgt dat het immuunsysteem de spieren en andere weefsels rond de ogen aanvalt. Deze ontsteking leidt tot uitpuilende ogen (de oogbollen steken uit uit de oogkassen). Dit gaat mogelijk gepaard met enkele andere symptomen zoals waterige ogen en oogpijn. In zeldzame gevallen ontstaat een verlies van het gezichtsvermogen. Enkele zelfzorgmaatregelen verlichten de symptomen, maar ook een professionele medische behandeling is mogelijk. In de meeste gevallen verdwijnen de klachten veroorzaakt door de oogziekte binnen één à twee jaar, al duurt de ziekte mogelijk langer bij rokers.

• Synoniemen van oogziekte door schildklieraandoening
• Oorzaken van uitpuilende ogen
• Risicofactoren: Vaak door ziekte van Graves
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van schildklierziekte aan ogen
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose
• Complicaties van oogproblemen

Synoniemen van oogziekte door schildklieraandoening

Er zijn enkele verschillende benamingen voor een oogziekte veroorzaakt door een schildklieraandoening:

• Graves orbitopathie
• oftalmopathie van Graves
• schildklier-geassocieerde orbitopathie

Oorzaken van uitpuilende ogen

De oogziekte van Graves is te wijten aan een specifieke immuunrespons die een ontsteking achter de oogkas veroorzaakt. De spieren en andere weefsels rond de ogen zijn hierdoor ontstoken. Een zwelling van de extraoculaire spieren (spieren die de oogbewegingen coördineren) leiden tot een bewegingsbeperking en tot proptosis (uitpuilende ogen). Meestal zijn deze problemen aan beide ogen aanwezig (bilateraal), maar soms is deze toestand eenzijdig. Uiteindelijk veroorzaakt een verhoogde druk op de oogzenuw mogelijk optische atrofie (afsterven van de oogzenuw). De precieze oorzaak van Graves oftalmopathie is onbekend anno oktober 2020.

Risicofactoren: Vaak door ziekte van Graves

Vaak is de schildklieroogaandoening een manifestatie van de ziekte van Graves (overproductie van schildklierhormonen). De oogproblemen komen mogelijk tot uiting bij patiënten die lijden aan hyperthyroïdie (overmatig actieve schildklier) of hypothyroïdie (te traag werkende schildklier). Een schildklierafwijking en een oogziekte treden gewoonlijk binnen twee jaar na elkaar op, hoewel soms een periode van vele jaren voorkomt. Een familiegeschiedenis van Graves oftalmopathie is eveneens een risicofactor. De oogziekte van Graves komt verder vaker tot stand bij rokers en is ook ernstiger bij deze populatie. Een verergering van oogaandoeningen bij een schildklieraandoening komt tot slot vaker voor na behandeling met radioactief jodium.

Symptomen

De klinische verschijnselen zijn kenmerkend, maar de schildklieroogaandoening vertoont een grote variatie aan ernst. Een groot deel van de patiënten met de oogziekte van Graves merkt één of meer van volgende symptomen op:

• bloeddoorlopen ogen
• droge ogen
• dubbelzien
• een ontsteking en zwelling van het oog en de omliggende weefsels
• een overgevoeligheid voor licht (fotofobie)
• jeukende ogen
• moeite met het dragen van contactlenzen
• ooglidretractie (terugtrekking van het ooglid)
• pijn bij het maken van oogbewegingen
• uitpuilende ogen
• waterige ogen

Ernstig uitpuilende ogen komen voor in een minderheid van de gevallen. Beperkte oogbewegingen, ongemak door de beperkte oogbewegingen en een visusverslechtering als gevolg van oogzenuwcompressie (druk op de oogzenuw) zijn relatief ongebruikelijk. Door proptosis en ooglidretractie is de patiënt mogelijk niet in staat om de oogleden volledig te sluiten (lagoftalmie), hetgeen leidt tot hoornvliesbeschadiging. Er is voorts mogelijk periorbitaal oedeem (zwelling rond de oogkas) en conjunctivaal oedeem (zwelling van het oogbindvlies) en een ontsteking aanwezig.

Diagnose en onderzoeken

Er zijn weinig oogonderzoeken nodig als de uiterlijke symptomen kenmerkend en bilateraal zijn. De arts voert een bloedonderzoek uit om de schildklierhormonen te meten. Het is essentieel om de oogbewegingen en de mate van oedeem en ontsteking bij de patiënt duidelijk te documenteren. De arts moet de uitpuilende ogen meten om de voortgang van de oogziekte van Graves te kunnen volgen. Een MRI-scan of CT-scan van de oogkas sluit letsels in de ruimte achter de oogkas uit en vertoont vergrote spieren en oedeem. Soms onthult dit onderzoek een strakke oogzenuw als gevolg van een verhoogde intra-orbitale druk (druk in de oogkas).

Behandeling van schildklierziekte aan ogen

Als de patiënt thyreotoxisch (complicatie van te snel werkende schildklier) is, is een behandeling nodig, maar dit zal niet direct resulteren in een verbetering van de oogziekte van Graves. De arts moet bovendien hypothyreoïdie (te trage werking van de schildklier) vermijden, omdat dit het oogprobleem kan verergeren. De patiënt moet onmiddellijk stoppen met roken. De behandeling van de ogen gebeurt lokaal of systemisch en vereist altijd nauwe contacten tussen een gespecialiseerde endocrinoloog en oogarts.

Zelfzorg

Wind, fel licht en rook/roken vermijden patiënten het best. Sommige patiënten krijgen verlichting door rechtop te slapen en/of koude kompressen toe te passen. De patiënt plakt de oogleden verder soms toe zodat deze 's nachts sluiten.

Professionele medische zorg

De arts schrijft medicinale oogdruppels (kunsttranen) voor om de ogen vochtig te houden en het comfort te verbeteren. Systemische steroïden verminderen meestal de ontsteking als er ernstigere symptomen zijn. Af en toe is intraveneuze (via een ader) medicatie nodig bij zeer ernstige tekenen. In zeldzame gevallen voert de arts een tarsorrafie uit; hierbij naait hij de oogleden gedeeltelijk toe. Radiotherapie van de oogkas zet de arts in bij patiënten met ernstige tekenen. Dit verbetert de ontsteking en oogbewegingen, maar heeft weinig effect op de uitpuilende ogen. Ooglidchirurgie beschermt het hoornvlies als de oogleden niet kunnen worden gesloten. Een chirurgische decompressie van de oogkas(sen) is soms nodig, vooral als de druk van de oogkasinhoud op de oogzenuw drukt en dan het gezichtsvermogen bedreigt. Ook voert de arts een chirurgische ingreep uit in een later stabiel stadium omwille van cosmetische redenen. Correctieve oogspieroperaties verbeteren diplopie (dubbelzien) veroorzaakt door spierveranderingen, maar moeten worden uitgesteld totdat de situatie zes maanden stabiel is geweest. Plastische chirurgie rond de ogen is soms ook waardevol.

Prognose

De oogziekte van Graves is bij de meeste patiënten een zelfbeperkt proces dat één à twee jaar duurt. De oogaandoening houdt mogelijk wel langer aan bij rokers. Een reactivering van ziekte komt voor bij ongeveer 5-10% van de patiënten.

Complicaties van oogproblemen

Complicaties van schildklierziekte zijn een verlies van het gezichtsvermogen, dubbelzien en een blootstelling aan keratopathie (schade aan het hoornvlies). Het gezichtsvermogen wordt slechts in 5-10% van de gevallen bedreigd, maar de ongemakken en cosmetische problemen veroorzaken grote angst bij de patiënt.

Lees verder

• Oogziekte van Graves: Schildklierziekte met uitpuilende ogen
• Exoftalmie, proptosis: Uitpuilende ogen
• Hyperthyreoïdie: Overmatig actieve (overactieve) schildklier