Oogziekte van Graves: Schildklierziekte met uitpuilende ogen

Jaarlijks krijgen in Nederland enkele honderden patiënten oogafwijkingen door de ziekte van Graves, een auto-immuunaandoening waarbij het vetweefsel en de spieren in de oogkas ontstoken raken als gevolg van een immuunreactie tegen het eigen weefsel. Een snelle behandeling is cruciaal, aangezien de oogziekte van Graves kan leiden tot blindheid. De behandeling van de oogziekte van Graves is meestal symptomatisch gericht.

• Ziekte van Graves
• Oorzaken: Ontsteking van vetweefsel en spieren in de oogkas
• Symptomen: Uitpuilende ogen en andere klachten
• Diagnose en onderzoeken
• NOSPECS-classificatie schildklierziekte
• Behandeling van de oogziekte van Graves
• Tips voor patiënten met de oogziekte van Graves
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Ziekte van Graves

De ziekte van Graves is een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de schildklier aanvalt. Bij sommige patiënten vallen dezelfde antistoffen ook de weefsels rond de ogen aan, wat leidt tot de oogziekte van Graves. Het is niet precies bekend waarom dit bij sommige patiënten wel gebeurt en bij anderen niet. De ziekte van Graves komt vaak voor in combinatie met een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie), maar de oogziekte kan ook optreden wanneer de schildklier normaal functioneert. Patiënten met een ogenschijnlijk normale schildklier hebben vaak in het verleden een abnormale schildklierfunctie gehad of ontwikkelen dit in de toekomst.

De ziekte van Graves is een auto-immuunaandoening die veel vaker bij vrouwen voorkomt dan bij mannen. De incidentie is ongeveer 16 per 100.000 vrouwen en 3 per 100.000 mannen. De oogziekte treedt meestal op bij mensen van middelbare leeftijd. Symptomen van de ziekte van Graves zijn onder andere uitpuilende ogen, lichtschuwheid, en vaak ook een struma (vergrote schildklier), en een verhoogd metabolisme met klachten zoals gewichtsverlies, nervositeit en hartkloppingen. De diagnose wordt meestal klinisch gesteld of via een bloedonderzoek. Behandelingen omvatten schildklierremmende medicatie, jodiumtabletten, en soms chirurgische verwijdering van het struma.

Oorzaken: Ontsteking van vetweefsel en spieren in de oogkas

Ongeveer 30% van de patiënten met de ziekte van Graves ontwikkelt Graves’ oftalmopathie, ook wel de oogziekte van Graves genoemd. De oorzaak hiervan is meestal een te snel werkende schildklier, maar het kan ook voorkomen bij een te traag werkende of normaal functionerende schildklier. Waarom de oogziekte van Graves niet bij alle patiënten met de ziekte van Graves optreedt, is nog onduidelijk. Echter, roken is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen en verergeren van deze aandoening.

Symptomen: Uitpuilende ogen en andere klachten

Bij de oogziekte van Graves ontstaat een ontsteking van de oogspieren en het vetweefsel in de oogkas. Dit leidt tot een zwelling in de oogkas, waardoor de ogen naar buiten worden gedrukt, wat resulteert in uitpuilende ogen (exophthalmus, exoftalmie). De ogen kunnen pijnlijk zijn, en oogbewegingen en oogknipperen kunnen pijnlijk zijn. De ogen zijn vaak rood of ontstoken, en de oogleden kunnen gezwollen of ingetrokken zijn. Andere symptomen zijn een korrelig gevoel in de ogen, droge ogen, glazige ogen, en een gevoel van druk op de ogen. Het gezichtsvermogen kan wazig zijn (wazig gezichtsvermogen) en patiënten kunnen last hebben van dubbelzien (diplopie) door een verminderde werking van de oogspieren. In ernstige gevallen kan lagoftalmie optreden, waarbij de patiënt de oogleden niet volledig kan sluiten. Lichtschuwheid (fotofobie) en visusverlies zijn andere mogelijke symptomen. Hoewel de uitpuilende ogen soms mild lijken, kan dit gevaarlijk zijn omdat de verhoogde druk in de oogkas de oogzenuw kan beklemmen, wat kan leiden tot blindheid. Dit gebeurt gelukkig zelden, aangezien de meeste patiënten op tijd worden behandeld. Mensen met diabetes mellitus hebben een verhoogd risico op "dysthyreoïde opticus neuropathie" (afknelling van de oogzenuw, wat kan leiden tot blindheid).

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van de oogziekte van Graves wordt gesteld op basis van klinische symptomen en bloedonderzoek. Soms is een CT-scan van de oogkas of een MRI-scan van de oogkas nodig om de zwelling van de oogspieren of de toename van het oogkasvet te visualiseren. De oogarts voert daarnaast een grondig oogheelkundig onderzoek uit. In ernstige gevallen worden aanvullende onderzoeken zoals een gezichtsveldonderzoek, een kleurentest, en elektrofysiologisch onderzoek uitgevoerd om de conditie van de oogzenuw te beoordelen.

Differentiële diagnose

De differentiële diagnose omvat:

• angststoornissen
• cocaïnetoxiciteit
• feochromocytoom
• geneesmiddel-geïnduceerde hyperthyreoïdie
• geneesmiddel-geïnduceerde thyroïditis
• Hashimoto-thyroïditis
• hyperemesis gravidarum
• hypofyseweerstand tegen schildklierhormoon
• latente thyroiditis
• papillair schildkliercarcinoom
• postpartum thyroiditis
• straling-geïnduceerde thyroïditis
• struma ovarii
• subacute thyroïditis
• thyrotropin-producerende hypofyseadenomen
• toxisch multinodulair struma
• trofoblastische tumoren
• het Wolff-Parkinson-White-Syndroom

NOSPECS-classificatie schildklierziekte

De NOSPECS-classificatie wordt gebruikt om de ernst van de oogziekte van Graves te beoordelen:

• N = no disease (geen ziekte),
• O = only signs (alleen tekenen, bijvoorbeeld het achterblijven van het bovenste ooglid bij het naar beneden kijken, symptoom van Von Graefe),
• S = soft tissue involvement (betrokkenheid van zacht weefsel, zoals zwelling van de oogleden),
• P = proptose >3mm (uitpuilende ogen),
• E = extraocular muscle involvement (beperking van de oogbewegingen),
• C = corneal involvement (hoornvliesbetrokkenheid, bijvoorbeeld laesies door uitdroging),
• S = sight loss (verlies van het gezichtsvermogen).

Behandeling van de oogziekte van Graves

Milde symptomen van de oogziekte van Graves worden behandeld met oogdruppels, oogzalf, ooggel of kunsttranen. Bij ernstigere symptomen zijn andere medicatie of behandelingen noodzakelijk. De oogziekte van Graves verbetert niet altijd met deze behandelingen, en symptomen kunnen gedurende drie tot zes maanden verergeren voordat ze stabiliseren en uiteindelijk verbeteren. Mogelijke behandelingen zijn:

• Corticosteroïden om de zwelling achter de ogen te verminderen. Bijwerkingen kunnen zijn: vochtretentie, gewichtstoename, verhoogde bloedsuikerspiegel, verhoogde bloeddruk, en stemmingswisselingen.
• Oogkasverruimende chirurgie (decompressieoperatie) om het bot tussen de oogkas en de sinussen te verwijderen, waardoor de ogen meer ruimte krijgen om terug te keren naar hun oorspronkelijke positie. Deze ingreep wordt uitgevoerd als de druk op de oogzenuw het gezichtsvermogen bedreigt. Na de operatie kan de patiënt last hebben van dubbelzien, wat soms met een scheelzienoperatie kan worden verholpen.
• Orbitale radiotherapie waarbij gedurende enkele dagen doelgerichte röntgenstralen worden toegepast om een deel van het weefsel achter de ogen te vernietigen. Dit wordt aanbevolen als de oogproblemen verergeren en corticosteroïden niet effectief zijn of niet verdragen worden.
• Een prismabril kan worden voorgeschreven om dubbelzien te corrigeren, hoewel dit niet altijd effectief is. In sommige gevallen kan ook een verwijzing naar een orthoptist noodzakelijk zijn.

Tips voor patiënten met de oogziekte van Graves

Om de oogziekte van Graves onder controle te houden, zijn er enkele praktische tips:

Gebruik koele kompressen op de ogen om zwelling en irritatie te verminderen.
Zorg ervoor dat het hoofd hoger ligt dan de rest van het lichaam tijdens het slapen om vochtophoping te verminderen.
Draag een zonnebril om de ogen te beschermen tegen UV-stralen en om irritatie door fel licht te verminderen. Kies een zonnebril die goed afsluit aan de zijkanten.
Gebruik regelmatig kunsttranen om droge ogen te verlichten.

Roken verergert de oogziekte van Graves, dus stoppen met roken is essentieel.

Zorg voor voldoende nachtrust om zwelling en wallen rond de ogen te verminderen.

Prognose

De oogziekte van Graves kent een variabel beloop met actieve en inactieve fasen, wat per patiënt kan verschillen. Meestal herhaalt de oogziekte zich niet. Bij de meeste patiënten is de oogziekte mild en volstaan smeermiddelen zoals kunsttranen en regelmatige controles. Bij ernstige gevallen hangt de prognose af van hoe snel de diagnose is gesteld en hoe intensief de behandeling is. Ongeveer 1 op de 4 patiënten houdt blijvend gezichtsverlies over aan de aandoening.

Complicaties

De meeste patiënten ontwikkelen geen blijvende complicaties, maar deze kunnen wel optreden, vooral bij patiënten die zich niet op tijd laten behandelen of bij wie de oogziekte van Graves ernstig is geweest. Oudere patiënten, mensen met diabetes, en rokers hebben een verhoogd risico op complicaties.

Mogelijke complicaties zijn onder andere schade aan het hoornvlies, permanent scheelzien of dubbelzien, schade aan de oogzenuw (wat kan resulteren in slecht zien of problemen met kleurenzien), en veranderingen in het uiterlijk. De behandelingen kunnen ook bijwerkingen hebben, en een operatie kan in zeldzame gevallen leiden tot verlies van het gezichtsvermogen.

Preventie

Stoppen met roken

[Roken] is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen en verergeren van de oogziekte van Graves. Het is essentieel om te stoppen met roken om de kans op deze aandoening te verkleinen.

Regelmatige controle van de schildklierfunctie

[Regelmatige medische controle] van de schildklierfunctie is cruciaal, vooral voor mensen met een geschiedenis van schildklierproblemen. Dit kan helpen om veranderingen vroegtijdig op te sporen en tijdig in te grijpen.

Goede oogverzorging

Het gebruik van [kunsttranen] kan helpen om de ogen vochtig te houden en irritatie te verminderen, wat de kans op complicaties kan verkleinen.

Vermijden van omgevingsfactoren

Het vermijden van irriterende stoffen, zoals rook, stof en fel licht, kan bijdragen aan het behoud van een goede ooggezondheid en het voorkomen van verergering van symptomen.

Lees verder

• Een oogonderzoek bij de oogarts: Screening naar oogziekten
• Scheelzien (strabismus): De operatie
• Gezichtsveldonderzoek: Onderzoek uitval gezichtsveld
• Oogallergie en oogirritatie: Soorten, behandeling en tips