Stemmingswisselingen: Oorzaken van wijzigingen in het humeur

Sommige patiënten ervaren significante stemmingswisselingen (mood swings), die kunnen variëren van mild ongemak tot ernstige verstoringen in het dagelijks leven. In veel gevallen zijn stemmingswisselingen een normaal onderdeel van de menselijke ervaring. Echter, wanneer deze stemmingswisselingen het functioneren van de patiënt of hun omgeving beïnvloeden, kan dit wijzen op een onderliggend probleem. Het is cruciaal om de oorzaak van ernstige stemmingswisselingen te identificeren zodat een passende behandeling kan worden gestart.

• Chemische onbalans en stemmingswisselingen
• Fibromyalgie
• Neurologische aandoeningen
• Psychische en psychiatrische aandoeningen
• ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder)
• Bipolaire stoornis
• Borderline persoonlijkheidsstoornis
• Depressie
• Schizofrenie
• Omgevingsfactoren en wijzigingen in het humeur
• Cafeïne en suiker
• Drugs en alcohol
• Hormonale veranderingen
• Medicijnen
• Slaapgewoonten
• Stress en angst
• Veranderingen in het leven
• Alarmsymptomen: Problemen met zichzelf of omgeving
• Behandeling van stemmingswisselingen
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Chemische onbalans en stemmingswisselingen

Wanneer de productie van neurotransmitters in de hersenen, zoals serotonine, GABA, dopamine en norepinefrine, verstoord is, kunnen stemmingswisselingen optreden. Deze chemische onbalans kan leiden tot variabele stemmingen, waaronder gevoelens van depressie, angst, geluk en stress.

Fibromyalgie

Fibromyalgie is een chronische aandoening gekenmerkt door wijdverspreide spier- en gewrichtspijn, vaak gepaard gaand met slaapproblemen, hoofdpijn, vermoeidheid en stemmingswisselingen.

Neurologische aandoeningen

Neurologische aandoeningen kunnen invloed hebben op stemmingen door de hersenfunctie te verstoren. Enkele neurologische aandoeningen die stemmingswisselingen kunnen veroorzaken zijn:

• Dementie in al zijn vormen
• Een beroerte (verminderde bloedtoevoer naar de hersenen, wat leidt tot lichamelijke en mentale symptomen)
• Hersentrauma (hoofdletsel door trauma met diverse symptomen)
• Hersentumor
• Encefalitis (ontsteking van de hersenen)
• Encefalomalacie (verweking van de hersenen met hersenschade)
• Multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• Neurosyfilis
• Slaapziekte (infectie met koorts en neurologische symptomen)
• Ziekte van Binswanger (progressieve neurologische aandoening)

Psychische en psychiatrische aandoeningen

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder)

Bij volwassenen met ADHD kunnen stemmingswisselingen optreden, vaak samen met een vurig humeur, frustratie en impulsiviteit. Andere symptomen zijn rusteloosheid en concentratieproblemen.

Bipolaire stoornis

Mensen met een bipolaire stoornis ervaren extreme stemmingswisselingen met periodes van manie en depressie. Tijdens een manische episode kunnen ze overmatig actief zijn, weinig slapen en impulsieve beslissingen nemen. Deze periodes worden vaak gevolgd door depressieve episodes met symptomen zoals vermoeidheid en gebrek aan motivatie.

Borderline persoonlijkheidsstoornis

Bij borderline persoonlijkheidsstoornis ervaren patiënten intense en fluctuerende stemmingen die enkele uren tot dagen aanhouden. Deze stemmingswisselingen kunnen gepaard gaan met impulsief gedrag, zoals drugsmisbruik of risicovol seksueel gedrag. Patiënten kunnen ook extreem emotioneel reageren en last hebben van dissociatieve symptomen, zoals het gevoel van buiten het lichaam te treden. Onmiddellijke medische hulp is nodig bij ernstige of suïcidale gedachten.

Depressie

Patiënten met depressie ondervinden stemmingswisselingen waarbij ze vaak de dieptepunten zonder de hoogtepunten ervaren. Ze kunnen snel geïrriteerd raken en zijn gevoeliger voor prikkels van buitenaf. Depressieve symptomen kunnen variëren van intense verdrietigheid tot een gevoel van leegte en hopeloosheid. Als deze symptomen langer dan twee weken aanhouden, is medisch advies noodzakelijk.

Schizofrenie

Schizofrenie kan leiden tot stemmingswisselingen door een verstoord contact met de realiteit. Patiënten kunnen last hebben van wanen, hallucinaties en ongeorganiseerd denken of spreken. Deze symptomen kunnen aanzienlijke stemmingswisselingen met zich meebrengen.

Omgevingsfactoren en wijzigingen in het humeur

Cafeïne en suiker

Het consumeren van producten met cafeïne en/of suiker kan leiden tot stemmingswisselingen, waaronder angstgevoelens, nervositeit en hartkloppingen. Niet iedereen reageert op deze factoren op dezelfde manier.

Drugs en alcohol

Het gebruik van drugs en alcohol kan leiden tot aanzienlijke stemmingswisselingen. Na het gebruik van deze middelen kunnen patiënten zich eerst bijzonder actief voelen, maar later een sterke dip ervaren.

Hormonale veranderingen

Hormonale veranderingen kunnen stemmingswisselingen veroorzaken. Dit komt vaak voor tijdens de puberteit, zwangerschap, het menopauze en de perimenopauze. Bij mannen kan een daling van het testosteronniveau na de leeftijd van 30 jaar ook stemmingswisselingen veroorzaken. Ongeveer een derde van de mannen van 75 jaar en ouder heeft een laag testosterongehalte, wat kan bijdragen aan stemmingsveranderingen, erectiestoornissen, slaapproblemen en opvliegers.

Medicijnen

Bepaalde medicijnen kunnen stemmingswisselingen veroorzaken:

• Bètablokkers (medicatie die de hartslag en bloeddruk verlaagt)
• Corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken)
• Hormoonvervangingstherapie

Slaapgewoonten

Slaaptekort kan leiden tot stemmingswisselingen. Dit kan ontstaan door diverse leefstijlfactoren of aandoeningen zoals obstructief slaapapneusyndroom (OSAS).

Stress en angst

Stressvolle situaties en angst kunnen de stemming beïnvloeden. Bijvoorbeeld bij conflicten met de partner, problemen met kinderen, financiële zorgen, of problemen met collega's of familieleden. Patiënten met een gegeneraliseerde angststoornis ervaren constante angst en zorgen, zelfs zonder duidelijke oorzaak. Dit kan leiden tot slaapstoornissen en verstoring van het dagelijks leven.

Veranderingen in het leven

Belangrijke levensveranderingen kunnen ook stemmingswisselingen veroorzaken. Het is normaal dat mensen reageren op grote veranderingen in hun leven met stemmingsschommelingen.

Alarmsymptomen: Problemen met zichzelf of omgeving

Als stemmingswisselingen leiden tot problemen op het werk, in relaties of in het dagelijks leven, is het belangrijk om een arts te raadplegen. Ook bij sociale of financiële problemen, of wanneer er gedachten zijn om zelfmoord te plegen, is onmiddellijke medische hulp noodzakelijk.

Behandeling van stemmingswisselingen

Zelfzorg

Enkele eenvoudige veranderingen kunnen helpen bij het omgaan met milde stemmingswisselingen. Regelmatige lichaamsbeweging, zoals wandelen, kan bijdragen aan het verbeteren van stemmingen door het vrijkomen van endorfines. Voldoende beweging bevordert ook een betere nachtrust. Het luisteren naar vrolijke muziek en het beoefenen van een hobby kan ook positieve effecten hebben op de stemming. Beperk de consumptie van cafeïne en suiker en houd regelmatige slaap- en eetgewoonten aan. Een gezonde en evenwichtige voeding is eveneens belangrijk. Praat met vrienden, familie of een zorgverlener over je problemen.

Professionele medische zorg

Cognitieve gedragstherapie is een vorm van psychotherapie die kan helpen bij stemmingsstoornissen door de patiënt te leren omgaan met negatieve denk- en gedragspatronen. Dialectische gedragstherapie kan nuttig zijn voor patiënten met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis door hen te leren omgaan met woede en impulsen. In sommige gevallen kunnen artsen ook medicijnen voorschrijven zoals:

• Antidepressiva (medicatie voor depressie en pijn)
• Antipsychotica (medicatie voor schizofrenie of manie)
• Benzodiazepinen (medicatie voor angst en slaapproblemen)

Als stemmingswisselingen worden veroorzaakt door medicijnen, kan de arts overwegen om andere medicijnen voor te schrijven.

Prognose

Bij een juiste en tijdige diagnose van stemmingswisselingen zijn de vooruitzichten over het algemeen positief. De meeste patiënten ervaren aanzienlijke verbetering wanneer de onderliggende oorzaak wordt behandeld. Bij stemmingswisselingen door tijdelijke factoren zoals stress of hormonale veranderingen, kan de stemming zich normaliseren na het wegnemen van de veroorzakende factor. Echter, bij chronische aandoeningen zoals bipolaire stoornis of ernstige depressie kan een langdurige behandeling noodzakelijk zijn om stabiele stemmingen te behouden. Het is belangrijk om regelmatig medische controle te ondergaan om de voortgang te monitoren en de behandeling indien nodig aan te passen.

Complicaties

Onbehandelde of slecht beheerde stemmingswisselingen kunnen leiden tot verschillende complicaties. Bij ernstige stemmingswisselingen kunnen problemen ontstaan op het werk, in relaties of in het dagelijks leven. Specifieke complicaties kunnen zijn:

• Verstoorde sociale en beroepsmatige relaties: Patiënten kunnen moeite hebben om functioneel te blijven in hun persoonlijke en professionele leven door onvoorspelbare stemmingen.
• Zelfmoordgedachten en -pogingen: In ernstige gevallen, zoals bij ernstige depressie of bipolaire stoornis, kunnen stemmingswisselingen leiden tot suïcidale gedachten of pogingen.
• Fysieke gezondheidsproblemen: Langdurige stress en angst kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op hartziekten, hoge bloeddruk en andere fysieke gezondheidsproblemen.
• Verslechtering van psychische gezondheid: Onbehandelde stemmingsstoornissen kunnen verergeren en leiden tot aanvullende psychische aandoeningen.

Preventie

Preventie van stemmingswisselingen omvat zowel het verminderen van risicofactoren als het bevorderen van een stabiele gemoedstoestand. Enkele effectieve preventieve maatregelen zijn:

• Regelmatige lichaamsbeweging: Fysieke activiteit helpt om de productie van gelukshormonen te bevorderen en kan stemmingen stabiliseren.
• Gezonde voeding: Een evenwichtige voeding ondersteunt de algehele gezondheid en kan bijdragen aan een stabieler humeur.
• Voldoende slaap: Goede slaappatronen zijn essentieel voor emotionele stabiliteit en het verminderen van stemmingswisselingen.
• Stressmanagement: Technieken zoals mindfulness, meditatie en ademhalingsoefeningen kunnen helpen om stress te verminderen en stemmingen te stabiliseren.
• Professionele hulp: Het zoeken van hulp bij een psycholoog of psychiater kan nuttig zijn voor het aanpakken van onderliggende psychische aandoeningen en het ontwikkelen van effectieve copingstrategieën.
• Sociale ondersteuning: Sterke sociale netwerken en open communicatie met vrienden en familie kunnen emotionele steun bieden en stemmingswisselingen helpen beheersen.

Lees verder

• Bipolaire stoornis: Psychische ziekte (stemmingsstoornis)
• Schizofrenie: Aandoening met o.a. waanideeën & hallucinaties
• Dopaminetekort door probleem in hersenen of aandoening
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie