Stemmingswisselingen: Oorzaken van wijzigingen in het humeur

Sommige patiënten ervaren significante stemmingswisselingen (mood swings), die kunnen variëren van mild ongemak tot ernstige verstoringen in het dagelijks leven. In veel gevallen zijn stemmingswisselingen een normaal onderdeel van de menselijke ervaring. Echter, wanneer deze stemmingswisselingen het functioneren van de patiënt of hun omgeving beïnvloeden, kan dit wijzen op een onderliggend probleem. Het is cruciaal om de oorzaak van ernstige stemmingswisselingen te identificeren zodat een passende behandeling kan worden gestart.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van stemmingswisselingen
• Chemische onbalans en stemmingswisselingen
• Fibromyalgie
• Neurologische aandoeningen
• Psychische en psychiatrische aandoeningen
• Omgevingsfactoren en wijzigingen in het humeur
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen: Problemen met zichzelf of omgeving
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van stemmingswisselingen
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Stemmingswisselingen komen voor bij een groot aantal mensen wereldwijd en zijn geassocieerd met zowel psychologische als biologische factoren. De incidentie en prevalentie van stemmingswisselingen variëren sterk op basis van leeftijd, geslacht, en geografische locatie.

Leeftijd en prevalentie
Stemmingswisselingen komen vaak voor in de adolescentie en jonge volwassenheid, mogelijk door hormonale veranderingen en verhoogde psychologische stress in deze levensfasen. Bij ouderen kunnen stemmingswisselingen echter ook vaker voorkomen, vaak in relatie tot fysieke gezondheidsproblemen of verlieservaringen.

Geslacht en incidentie
Studies tonen aan dat vrouwen meer kans hebben op stemmingswisselingen dan mannen, deels door hormonale schommelingen als gevolg van de menstruatiecyclus, zwangerschap, en menopauze. Bij mannen kunnen stemmingswisselingen soms minder herkend worden, wat leidt tot onderrapportage.

Culturele en geografische verschillen
Culturele normen en verwachtingen kunnen invloed hebben op de mate waarin stemmingswisselingen worden herkend en gerapporteerd. In sommige culturen worden psychische klachten minder vaak besproken, wat kan leiden tot onderrapportage van stemmingswisselingen.

Mechanisme

De oorzaak van stemmingswisselingen ligt vaak in een complexe interactie van biologische, psychologische en omgevingsfactoren.

Hormonale invloeden
Hormonale veranderingen spelen een belangrijke rol bij stemmingswisselingen. Schommelingen in hormonen zoals oestrogeen en progesteron, vooral bij vrouwen tijdens de menstruatiecyclus, kunnen bijdragen aan veranderingen in stemming en emotionele reactiviteit.

Neurotransmitters
Stemmingswisselingen kunnen ook verband houden met een onbalans in neurotransmitters zoals serotonine, dopamine, en noradrenaline. Een tekort aan deze chemische stoffen in de hersenen kan leiden tot stemmingswisselingen en andere symptomen zoals vermoeidheid en concentratieproblemen.

Psychologische factoren
Stressvolle levensomstandigheden, trauma en psychische aandoeningen zoals depressie of angststoornissen kunnen ook stemmingswisselingen veroorzaken. Psychische belasting kan het risico op stemmingsveranderingen verhogen door de invloed op de neurobiologische systemen.

Oorzaken van stemmingswisselingen

Chemische onbalans en stemmingswisselingen

Wanneer de productie van neurotransmitters in de hersenen, zoals serotonine, GABA, dopamine en norepinefrine, verstoord is, kunnen stemmingswisselingen optreden. Deze chemische onbalans kan leiden tot variabele stemmingen, waaronder gevoelens van depressie, angst, geluk en stress.

Fibromyalgie

Fibromyalgie is een chronische aandoening gekenmerkt door wijdverspreide spier- en gewrichtspijn, vaak gepaard gaand met slaapproblemen, hoofdpijn, vermoeidheid en stemmingswisselingen.

Neurologische aandoeningen

Neurologische aandoeningen kunnen invloed hebben op stemmingen door de hersenfunctie te verstoren. Enkele neurologische aandoeningen die stemmingswisselingen kunnen veroorzaken zijn:

• Dementie in al zijn vormen
• Een beroerte (verminderde bloedtoevoer naar de hersenen, wat leidt tot lichamelijke en mentale symptomen)
• Hersentrauma (hoofdletsel door trauma met diverse symptomen)
• Hersentumor
• Encefalitis (ontsteking van de hersenen)
• Encefalomalacie (verweking van de hersenen met hersenschade)
• Multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening)
• Neurosyfilis
• Slaapziekte (infectie met koorts en neurologische symptomen)
• Ziekte van Binswanger (progressieve neurologische aandoening)

Psychische en psychiatrische aandoeningen

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder)
Bij volwassenen met ADHD kunnen stemmingswisselingen optreden, vaak samen met een vurig humeur, frustratie en impulsiviteit. Andere symptomen zijn rusteloosheid en concentratieproblemen.

Bipolaire stoornis
Mensen met een bipolaire stoornis ervaren extreme stemmingswisselingen met periodes van manie en depressie. Tijdens een manische episode kunnen ze overmatig actief zijn, weinig slapen en impulsieve beslissingen nemen. Deze periodes worden vaak gevolgd door depressieve episodes met symptomen zoals vermoeidheid en gebrek aan motivatie.

Borderline persoonlijkheidsstoornis
Bij borderline persoonlijkheidsstoornis ervaren patiënten intense en fluctuerende stemmingen die enkele uren tot dagen aanhouden. Deze stemmingswisselingen kunnen gepaard gaan met impulsief gedrag, zoals drugsmisbruik of risicovol seksueel gedrag. Patiënten kunnen ook extreem emotioneel reageren en last hebben van dissociatieve symptomen, zoals het gevoel van buiten het lichaam te treden. Onmiddellijke medische hulp is nodig bij ernstige of suïcidale gedachten.

Depressie
Patiënten met depressie ondervinden stemmingswisselingen waarbij ze vaak de dieptepunten zonder de hoogtepunten ervaren. Ze kunnen snel geïrriteerd raken en zijn gevoeliger voor prikkels van buitenaf. Depressieve symptomen kunnen variëren van intense verdrietigheid tot een gevoel van leegte en hopeloosheid. Als deze symptomen langer dan twee weken aanhouden, is medisch advies noodzakelijk.

Schizofrenie
Schizofrenie kan leiden tot stemmingswisselingen door een verstoord contact met de realiteit. Patiënten kunnen last hebben van wanen, hallucinaties en ongeorganiseerd denken of spreken. Deze symptomen kunnen aanzienlijke stemmingswisselingen met zich meebrengen.

Omgevingsfactoren en wijzigingen in het humeur

Cafeïne en suiker
Het consumeren van producten met cafeïne en/of suiker kan leiden tot stemmingswisselingen, waaronder angstgevoelens, nervositeit en hartkloppingen. Niet iedereen reageert op deze factoren op dezelfde manier.

Drugs en alcohol
Het gebruik van drugs en alcohol kan leiden tot aanzienlijke stemmingswisselingen. Na het gebruik van deze middelen kunnen patiënten zich eerst bijzonder actief voelen, maar later een sterke dip ervaren.

Hormonale veranderingen
Hormonale veranderingen kunnen stemmingswisselingen veroorzaken. Dit komt vaak voor tijdens de puberteit, zwangerschap, het menopauze en de perimenopauze. Bij mannen kan een daling van het testosteronniveau na de leeftijd van 30 jaar ook stemmingswisselingen veroorzaken. Ongeveer een derde van de mannen van 75 jaar en ouder heeft een laag testosterongehalte, wat kan bijdragen aan stemmingsveranderingen, erectiestoornissen, slaapproblemen en opvliegers.

Medicijnen
Bepaalde medicijnen kunnen stemmingswisselingen veroorzaken:

• Bètablokkers (medicatie die de hartslag en bloeddruk verlaagt)
• Corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken)
• Hormoonvervangingstherapie

Slaapgewoonten
Slaaptekort kan leiden tot stemmingswisselingen. Dit kan ontstaan door diverse leefstijlfactoren of aandoeningen zoals obstructief slaapapneusyndroom (OSAS).

Stress en angst
Stressvolle situaties en angst kunnen de stemming beïnvloeden. Bijvoorbeeld bij conflicten met de partner, problemen met kinderen, financiële zorgen, of problemen met collega's of familieleden. Patiënten met een gegeneraliseerde angststoornis ervaren constante angst en zorgen, zelfs zonder duidelijke oorzaak. Dit kan leiden tot slaapstoornissen en verstoring van het dagelijks leven.

Veranderingen in het leven
Belangrijke levensveranderingen kunnen ook stemmingswisselingen veroorzaken. Het is normaal dat mensen reageren op grote veranderingen in hun leven met stemmingsschommelingen.

Risicofactoren

Verschillende risicofactoren kunnen de kans op stemmingswisselingen verhogen.

Voedingspatroon en levensstijl
Een onevenwichtig voedingspatroon, onvoldoende slaap, en weinig lichaamsbeweging kunnen bijdragen aan stemmingswisselingen. Voedingskeuzes die leiden tot sterke schommelingen in de bloedsuikerspiegel, zoals voeding rijk aan suiker, kunnen stemmingsveranderingen verergeren.

Stress en psychosociale factoren
Chronische stress, emotionele problemen en een gebrek aan sociale steun zijn bekende risicofactoren. Personen met een intensieve levensstijl of werkdruk lopen een groter risico op stemmingswisselingen.

Medische en genetische factoren
Sommige medische aandoeningen, zoals schildklierproblemen, kunnen stemmingswisselingen veroorzaken. Bovendien kan een genetische aanleg het risico op stemmingswisselingen vergroten, vooral als familieleden ook psychische klachten hebben.

Risicogroepen

Bepaalde groepen zijn gevoeliger voor stemmingswisselingen door biologische en omgevingsfactoren.

Vrouwen
Vrouwen hebben door hormonale schommelingen een verhoogd risico op stemmingswisselingen, vooral tijdens de menstruatiecyclus, zwangerschap en menopauze.

Patiënten met psychische aandoeningen
Personen met een voorgeschiedenis van psychische aandoeningen, zoals depressie of angststoornissen, zijn vaak gevoeliger voor stemmingswisselingen door een verhoogde kwetsbaarheid van hun emotionele regulatie.

Chronisch zieke patiënten
Patiënten met chronische aandoeningen zoals diabetes, schildklieraandoeningen, en neurologische aandoeningen kunnen stemmingswisselingen ervaren als gevolg van de invloed van hun ziekte op het lichaam en de geest.

Geassocieerde symptomen

Stemmingswisselingen zijn abrupte veranderingen in emotionele toestand die bij mensen kunnen voorkomen. Dit kan zich uiten in snelle omschakelingen tussen verschillende stemmingen, zoals blijdschap, boosheid, verdriet, irritatie of angst. Deze schommelingen in stemming komen vaak zonder duidelijke aanleiding of kunnen buiten proportie zijn voor de situatie waarin iemand zich bevindt.

Stemmingswisselingen kunnen in intensiteit variëren. Voor sommige mensen zijn het milde veranderingen die slechts een korte tijd aanhouden en geen invloed hebben op het dagelijks functioneren. Voor anderen kunnen stemmingswisselingen meer uitgesproken en langdurig zijn, wat invloed heeft op relaties, werk, en sociale interacties. Ze kunnen voorkomen bij mensen van alle leeftijden, maar de frequentie en intensiteit kunnen verschillen afhankelijk van de levensfase en eventuele onderliggende gezondheidsproblemen.

Stemmingswisselingen gaan vaak gepaard met andere symptomen, die een indicatie kunnen geven van de onderliggende oorzaak.

Vermoeidheid en concentratieproblemen
Veel mensen met stemmingswisselingen ervaren ook vermoeidheid en moeite met concentreren. Deze symptomen kunnen wijzen op een verstoorde balans in neurotransmitters of hormonen.

Slaapproblemen
Slaapstoornissen, zoals slapeloosheid of overmatig slapen, zijn vaak geassocieerd met stemmingswisselingen. Verstoorde slaap kan zowel een oorzaak als een gevolg zijn van stemmingsveranderingen.

Veranderingen in eetlust
Stemmingswisselingen kunnen gepaard gaan met veranderingen in eetlust, zoals het eten van grotere hoeveelheden voedsel of juist verlies van eetlust. Dit kan wijzen op een verstoring van de emotionele regulatie en de fysieke effecten daarvan.

Alarmsymptomen: Problemen met zichzelf of omgeving

Stemmingswisselingen kunnen soms ernstige gevolgen hebben voor het persoonlijke en sociale functioneren van een persoon. Wanneer stemmingsveranderingen leiden tot terugkerende conflicten, verminderd functioneren op het werk of school, of problemen in relaties, kan dit wijzen op een onderliggend probleem dat medische of therapeutische aandacht vereist.

Impact op werk en dagelijkse bezigheden
Wanneer stemmingswisselingen het vermogen om taken uit te voeren en dagelijks te functioneren beïnvloeden, kan dit een alarmsignaal zijn. Werkgerelateerde problemen, zoals moeite om deadlines te halen, een gebrek aan concentratie, en frequente verzuimdagen, kunnen wijzen op stemmingsproblemen die verdere behandeling nodig hebben. Ook moeite met dagelijkse routines, zoals zelfzorg en huishoudelijke taken, kan een indicatie zijn van een onderliggende psychische aandoening.

Problemen in sociale relaties
Stemmingswisselingen kunnen leiden tot conflicten met familie, vrienden of collega’s, omdat de emoties van een persoon onvoorspelbaar kunnen zijn en anderen dit als verwarrend of belastend kunnen ervaren. Een persoon kan bijvoorbeeld plotseling boos of verdrietig worden zonder duidelijke aanleiding, wat communicatie en wederzijds begrip bemoeilijkt. Wanneer sociale relaties en interacties herhaaldelijk onder druk komen te staan, is het verstandig om professionele hulp te zoeken.

Financiële problemen als gevolg van stemmingswisselingen
Bij ernstige stemmingswisselingen kunnen sommige mensen impulsief gedrag vertonen, zoals overmatige uitgaven of gokken, wat kan leiden tot financiële problemen. Deze impulsiviteit kan voortkomen uit stemmingspieken, zoals bij manie of hypomanie, waar het oordeelsvermogen tijdelijk kan worden beïnvloed. Financiële problemen kunnen een aanzienlijke impact hebben op het dagelijks leven en zijn een teken dat de emotionele schommelingen medische aandacht vereisen.

Gevoelens van hopeloosheid en wanhoop
Wanneer stemmingswisselingen gepaard gaan met gevoelens van hopeloosheid of wanhoop, kan dit wijzen op een depressieve ondertoon. Mensen kunnen het gevoel hebben dat hun situatie uitzichtloos is, wat een aanzienlijke impact kan hebben op hun levenskwaliteit en emotioneel welzijn. Dit gevoel van hopeloosheid kan leiden tot vermijdingsgedrag en isolatie, waardoor de stemming verder verslechtert en professionele hulp noodzakelijk wordt.

Gedachten aan zelfbeschadiging of zelfmoord
Gedachten aan zelfbeschadiging of zelfmoord zijn ernstige alarmsignalen die onmiddellijke medische interventie vereisen. Personen die lijden aan ernstige stemmingswisselingen kunnen momenten van intense wanhoop ervaren, wat hun denkprocessen kan beïnvloeden. Het is van essentieel belang om in een dergelijke situatie professionele ondersteuning te zoeken en met een arts of therapeut te spreken om een passende behandeling te vinden.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van stemmingswisselingen vereist een grondige evaluatie door een medisch professional, vaak een arts of psychiater.

Medische geschiedenis en vragenlijst
Een gedetailleerde medische geschiedenis kan helpen om een patroon te identificeren en mogelijke oorzaken van stemmingswisselingen vast te stellen. Vragenlijsten voor psychische gezondheid kunnen ook worden gebruikt om de ernst en frequentie van stemmingswisselingen te meten.

Bloedonderzoek
Sommige medische aandoeningen, zoals schildklierafwijkingen en diabetes, kunnen stemmingswisselingen veroorzaken. Bloedonderzoek kan helpen om deze onderliggende oorzaken te identificeren door de hormoonspiegels en andere gezondheidsindicatoren te controleren.

Psychologisch assessment
Een psychologisch assessment kan worden uitgevoerd om mogelijke psychische oorzaken van stemmingswisselingen vast te stellen, zoals depressie of angststoornissen. Dit omvat vaak een grondige evaluatie van de emotionele gezondheid en copingstrategieën.

Behandeling van stemmingswisselingen

Zelfzorg

Enkele eenvoudige veranderingen kunnen helpen bij het omgaan met milde stemmingswisselingen. Regelmatige lichaamsbeweging, zoals wandelen, kan bijdragen aan het verbeteren van stemmingen door het vrijkomen van endorfines. Voldoende beweging bevordert ook een betere nachtrust. Het luisteren naar vrolijke muziek en het beoefenen van een hobby kan ook positieve effecten hebben op de stemming. Beperk de consumptie van cafeïne en suiker en houd regelmatige slaap- en eetgewoonten aan. Een gezonde en evenwichtige voeding is eveneens belangrijk. Praat met vrienden, familie of een zorgverlener over je problemen.

Professionele medische zorg

Cognitieve gedragstherapie is een vorm van psychotherapie die kan helpen bij stemmingsstoornissen door de patiënt te leren omgaan met negatieve denk- en gedragspatronen. Dialectische gedragstherapie kan nuttig zijn voor patiënten met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis door hen te leren omgaan met woede en impulsen. In sommige gevallen kunnen artsen ook medicijnen voorschrijven zoals:

• Antidepressiva (medicatie voor depressie en pijn)
• Antipsychotica (medicatie voor schizofrenie of manie)
• Benzodiazepinen (medicatie voor angst en slaapproblemen)

Als stemmingswisselingen worden veroorzaakt door medicijnen, kan de arts overwegen om andere medicijnen voor te schrijven.

Prognose

Bij een juiste en tijdige diagnose van stemmingswisselingen zijn de vooruitzichten over het algemeen positief. De meeste patiënten ervaren aanzienlijke verbetering wanneer de onderliggende oorzaak wordt behandeld. Bij stemmingswisselingen door tijdelijke factoren zoals stress of hormonale veranderingen, kan de stemming zich normaliseren na het wegnemen van de veroorzakende factor. Echter, bij chronische aandoeningen zoals bipolaire stoornis of ernstige depressie kan een langdurige behandeling noodzakelijk zijn om stabiele stemmingen te behouden. Het is belangrijk om regelmatig medische controle te ondergaan om de voortgang te monitoren en de behandeling indien nodig aan te passen.

Complicaties

Onbehandelde of slecht beheerde stemmingswisselingen kunnen leiden tot verschillende complicaties. Bij ernstige stemmingswisselingen kunnen problemen ontstaan op het werk, in relaties of in het dagelijks leven. Specifieke complicaties kunnen zijn:

• Verstoorde sociale en beroepsmatige relaties: Patiënten kunnen moeite hebben om functioneel te blijven in hun persoonlijke en professionele leven door onvoorspelbare stemmingen.
• Zelfmoordgedachten en -pogingen: In ernstige gevallen, zoals bij ernstige depressie of bipolaire stoornis, kunnen stemmingswisselingen leiden tot suïcidale gedachten of pogingen.
• Fysieke gezondheidsproblemen: Langdurige stress en angst kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op hartziekten, hoge bloeddruk en andere fysieke gezondheidsproblemen.
• Verslechtering van psychische gezondheid: Onbehandelde stemmingsstoornissen kunnen verergeren en leiden tot aanvullende psychische aandoeningen.

Preventie

Preventie van stemmingswisselingen omvat zowel het verminderen van risicofactoren als het bevorderen van een stabiele gemoedstoestand. Enkele effectieve preventieve maatregelen zijn:

• Regelmatige lichaamsbeweging: Fysieke activiteit helpt om de productie van gelukshormonen te bevorderen en kan stemmingen stabiliseren.
• Gezonde voeding: Een evenwichtige voeding ondersteunt de algehele gezondheid en kan bijdragen aan een stabieler humeur.
• Voldoende slaap: Goede slaappatronen zijn essentieel voor emotionele stabiliteit en het verminderen van stemmingswisselingen.
• Stressmanagement: Technieken zoals mindfulness, meditatie en ademhalingsoefeningen kunnen helpen om stress te verminderen en stemmingen te stabiliseren.
• Professionele hulp: Het zoeken van hulp bij een psycholoog of psychiater kan nuttig zijn voor het aanpakken van onderliggende psychische aandoeningen en het ontwikkelen van effectieve copingstrategieën.
• Sociale ondersteuning: Sterke sociale netwerken en open communicatie met vrienden en familie kunnen emotionele steun bieden en stemmingswisselingen helpen beheersen.

Lees verder

• Bipolaire stoornis: Psychische ziekte (stemmingsstoornis)
• Schizofrenie: Aandoening met o.a. waanideeën & hallucinaties
• Dopaminetekort door probleem in hersenen of aandoening
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie