Bipolaire stoornis: Psychische ziekte (stemmingsstoornis)

Een bipolaire stoornis is een chronische, episodische psychische aandoening waarbij de patiënt extreme stemmingswisselingen ervaart. Deze schommelingen omvatten emotionele hoogtepunten (manie of hypomanie) en dieptepunten (depressie). De stoornis beïnvloedt het denk- en slaappatroon, het activiteitenniveau, het gedrag en de oordeelsvorming van de patiënt. Hoewel de aandoening levenslang is, kan ze wel behandeld worden met medicatie en psychotherapie. Een correcte diagnose is van groot belang, omdat de symptomen bij sommige patiënten ernstige complicaties kunnen veroorzaken. Een van de meest bekende personen met een bipolaire stoornis is de Amerikaanse rockzanger Axl Rose.

Synoniemen aandoening
Epidemiologie ziekte
Oorzaken aandoening
Risicofactoren
Bipolaire stoornis en andere aandoeningen
Symptomen en alarmsymptomen
Alarmsymptomen van bipolaire stoornis
Diagnose en onderzoeken
Behandeling
Prognose ziekte
Complicaties
Preventie van stemmingsstoornis
Praktische tips voor het omgaan met bipolaire stoornis
Medicatie en therapie
Zelfzorg en ondersteunende omgevingen
Misvattingen rond bipolaire stoornis
Bipolaire stoornis is hetzelfde als een zware stemmingswissel
Mensen met bipolaire stoornis zijn altijd ofwel manisch ofwel depressief
Bipolaire stoornis kan worden genezen
Mensen met bipolaire stoornis zijn gevaarlijk of gewelddadig
Bipolaire stoornis wordt altijd veroorzaakt door stress of trauma
Mensen met bipolaire stoornis moeten altijd worden opgenomen in een ziekenhuis tijdens een episode
Bipolaire stoornis is een zeldzame aandoening

Synoniemen aandoening

Een bipolaire stoornis is bekend onder verschillende synoniemen:

bipolaire affectieve psychose
bipolaire affectieve stoornis
bipolaire depressie
bipolaire spectrum stoornis
manisch-depressieve stoornis
manische depressie

De afkorting MDS (Manisch-Depressieve Stoornis) wordt ook vaak gebruikt in de medische literatuur.

Epidemiologie ziekte

Wereldwijd lijdt naar schatting 2,4% van de bevolking aan een bipolaire stoornis. De aandoening komt vaker voor bij volwassenen in de Verenigde Staten, maar ook bij kinderen is het voorkomen in de VS hoger dan in Europa. Dit verschil in prevalentie werd bevestigd in een studie gepubliceerd in het tijdschrift Neurosci Biobehav Rev. in maart 2017. Symptomen van een bipolaire stoornis manifesteren zich meestal in de late adolescentie of vroege volwassenheid, maar kunnen op elk moment in het leven beginnen. Vrouwen hebben een iets hoger risico om deze stemmingsstoornis te ontwikkelen dan mannen.

Oorzaken aandoening

Genetische factoren
Genetische veranderingen, zoals mutaties, worden in verband gebracht met het ontstaan van een bipolaire stoornis. Deze genetische factoren leiden vaak ook tot andere psychische aandoeningen, zoals schizofrenie, waarbij waanideeën en hallucinaties voorkomen.

Overerving
Anno augustus 2024 is het exacte mechanisme van de overerving van een bipolaire stoornis nog niet volledig duidelijk. Wel is bekend dat familieleden van de eerste graad, zoals broers, zussen of kinderen van een patiënt, een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van de aandoening. Het blijft echter onduidelijk waarom overerving in sommige families meer voorkomt dan in andere. Het merendeel van de mensen met een familielid dat aan de stoornis lijdt, ontwikkelt zelf geen bipolaire stoornis, maar het risico is wel verhoogd.

De symptomen van een bipolaire stoornis kunnen verergeren tijdens een zwangerschap. / Bron: PublicDomainPictures, Pixabay

Risicofactoren

Omgevingsfactoren
Naast genetische factoren spelen ook omgevingsfactoren een rol bij het ontstaan van een bipolaire stoornis. Stressvolle levensgebeurtenissen, zoals het overlijden van een familielid, kunnen de symptomen van de stoornis sneller naar voren brengen. Daarnaast is drugsgebruik geassocieerd met een verhoogd risico op het ontwikkelen van een bipolaire stoornis. Seizoensveranderingen en zwangerschap kunnen bij sommige patiënten ook leiden tot het verschijnen of verergeren van symptomen.

Aandoeningen
Bepaalde aandoeningen, zoals de infectieziekte toxoplasmose, veroorzaakt door de parasiet "Toxoplasma gondii", zijn in verband gebracht met een verhoogd risico op het ontwikkelen van psychiatrische stoornissen, waaronder een bipolaire stoornis. Deze associatie werd wetenschappelijk onderzocht en de resultaten werden gepubliceerd in Pathogens in januari 2017. Traumatische hoofdletsels kunnen eveneens bijdragen aan het ontstaan van de ziekte.

Bipolaire stoornis en andere aandoeningen

Diverse wetenschappelijke onderzoeken tonen aan dat een bipolaire stoornis vaak gepaard gaat met andere psychische en/of fysiologische aandoeningen.

Psychische aandoeningen
Een bipolaire stoornis wordt vaak geassocieerd met andere psychische aandoeningen, zoals angststoornissen (waaronder paniekaanvallen), eetstoornissen, gedragsstoornissen zoals ADHD (attention-deficit hyperactivity disorder) en middelenmisbruik van bijvoorbeeld alcohol of drugs.

Mensen met obesitas lijden vaker aan een bipolaire stoornis. / Bron: Tobyotter, Flickr (CC BY-2.0)

Fysiologische aandoeningen
Patiënten met osteoporose, een aandoening waarbij botmassa verloren gaat, hebben een hoger risico op het ontwikkelen van een bipolaire stoornis (BMJ Open, februari 2017). Ook migraine, gekenmerkt door aanvallen van aura en/of eenzijdige hoofdpijn, wordt vaker gezien bij patiënten met een bipolaire stoornis (Neuropsychiatr Dis Treat, maart 2017). Daarnaast zijn er verbanden gevonden tussen een bipolaire stoornis en het obstructief slaapapneusyndroom (Neuropsychiatr Dis Treat, januari 2017), evenals het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) (Neuropsychiatr Dis Treat, maart 2017). Andere aandoeningen die mogelijk samenhangen met een bipolaire stoornis zijn hart- en vaatziekten, schildklierproblemen, hoofdpijn en obesitas (Mayo Clinic).

Symptomen en alarmsymptomen

Een bipolaire stoornis is een psychische aandoening waarbij een patiënt extreme verschuivingen in stemming, energieniveau en gedrag ervaart. De stemmingswisselingen variëren van manische (zeer verhoogde) tot depressieve (zeer verlaagde) episodes, met soms periodes van hypomanie (mildere manie die het dagelijks leven minder verstoort). De symptomen van deze stemmingsstoornis houden enkele uren tot weken aan. Tussen deze episodes door kan een patiënt echter symptoomvrij zijn. De frequentie van stemmingswisselingen verschilt sterk tussen patiënten. Sommigen ervaren slechts af en toe een episode, terwijl anderen meerdere keren per jaar stemmingswisselingen ondergaan.

Manische periode
Tijdens een manische periode (manie) ervaart een patiënt een abnormaal verhoogd energieniveau en activiteit. De patiënt kan overdreven vrolijk zijn, meer praten, een verhoogd libido hebben en last hebben van grootheidswanen. Andere symptomen zijn verstrooidheid, prikkelbaarheid, rusteloosheid, agitatie, slaapproblemen, roekeloos gedrag en slechte besluitvorming.

Depressieve periode
Tijdens een depressieve periode voelt de patiënt zich vaak extreem vermoeid, heeft hij geen interesse in activiteiten, kampt hij met slaapstoornissen (of slaapt juist te veel), en voelt hij zich hopeloos en verdrietig. Zelfmoordgedachten of regelmatige gedachten aan de dood kunnen eveneens optreden. Een patiënt kan ook gebrek aan gezichtsuitdrukkingen vertonen.

Alarmsymptomen van bipolaire stoornis

Bipolaire stoornis wordt gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen die kunnen variëren van manische tot depressieve episodes. Het herkennen van alarmsymptomen is cruciaal voor een tijdige diagnose en behandeling.

Manische symptomen
Tijdens manische episodes kunnen personen zich overdreven euforisch of prikkelbaar voelen, vaak zonder duidelijke reden. Er is meestal sprake van een aanzienlijke toename in energie, wat kan leiden tot onrust of hyperactiviteit. Patiënten ervaren vaak een verminderde behoefte aan slaap en voelen zich uitgerust met slechts enkele uren slaap of zelfs zonder slaap. Hun spraak kan snel en ononderbroken zijn, met frequente veranderingen van onderwerp. Er kan ook een onrealistisch gevoel van eigenwaarde optreden, waardoor ze zich onoverwinnelijk voelen. Bovendien kunnen impulsieve beslissingen leiden tot risicovolle activiteiten, zoals ongeplande uitgaven of roekeloos rijgedrag.

Depressieve symptomen
In depressieve episodes kunnen patiënten zich langdurig somber, leeg of wanhopig voelen. Activiteiten die voorheen plezierig waren, worden vaak als onbelangrijk of vervelend ervaren. Dit kan leiden tot veranderingen in eetlust, wat resulteert in aanzienlijke gewichtsveranderingen, zowel toename als afname. Slapeloosheid of overmatig slapen is gebruikelijk, en patiënten voelen zich vaak uitgeput, zelfs na voldoende rust. Concentratieproblemen kunnen ook voorkomen, waardoor het moeilijk wordt om beslissingen te nemen of zich te focussen op taken.

Psychotische symptomen
In ernstige gevallen kunnen psychotische symptomen optreden, zoals hallucinaties of wanen. Deze symptomen kunnen zowel tijdens manische als depressieve episodes voorkomen en vereisen onmiddellijke medische aandacht.

Het tijdig herkennen van deze alarmsymptomen is essentieel voor de behandeling van bipolaire stoornis. Personen die deze symptomen ervaren, wordt aangeraden om contact op te nemen met een professional in de geestelijke gezondheidszorg voor een juiste diagnose en passende interventie.

Diagnose en onderzoeken

Een bipolaire stoornis wordt gediagnosticeerd door een psychiater of een psycholoog. De diagnose wordt gesteld op basis van een grondige medische en psychologische evaluatie. Hieronder vallen:

Het verzamelen van een volledige medische geschiedenis.
Het uitvoeren van een lichamelijk onderzoek.
Het afnemen van bloedtesten om andere aandoeningen uit te sluiten, zoals schildklierafwijkingen of drugsmisbruik.
Het beoordelen van de psychiatrische symptomen.
Het raadplegen van familieleden over het gedrag en de symptomen van de patiënt.
Het uitvoeren van specifieke diagnostische tests, zoals de Mood Disorder Questionnaire (MDQ).

Tijdens het diagnostisch proces wordt er ook gekeken of de symptomen voldoen aan de criteria voor een bipolaire stoornis volgens de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, vijfde editie).

Behandeling

Een bipolaire stoornis wordt behandeld met een combinatie van medicatie en psychotherapie.

Medicatie
De medicamenteuze behandeling omvat stemmingsstabilisatoren, antipsychotica, antidepressiva en soms kalmerende middelen.

Stemmingsstabilisatoren: De eerste lijn van medicamenteuze behandeling, zoals lithium en valproïnezuur.
Antipsychotica: Worden gebruikt wanneer symptomen van manie ernstig zijn.
Antidepressiva: Worden soms gebruikt in combinatie met een stemmingsstabilisator om depressieve episodes te behandelen.
Kalmerende middelen: Worden gebruikt voor het kortdurend beheer van agitatie en slapeloosheid.

Psychotherapie
Psychotherapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), is belangrijk voor het ondersteunen van de patiënt bij het herkennen en veranderen van negatieve gedachten en gedragingen. Interpersoonlijke en sociale ritmetherapie (IPSRT) helpt patiënten bij het stabiliseren van hun dagelijkse routines en het verbeteren van hun relaties met anderen. Psycho-educatie speelt ook een cruciale rol in het helpen van patiënten en hun familie om meer te leren over de stoornis en het herkennen van vroege waarschuwingssignalen van een nieuwe episode.

Overige therapieën
Andere behandelingsopties kunnen elektroconvulsietherapie (ECT), lichttherapie en slaaptherapie omvatten, vooral wanneer medicatie en psychotherapie niet effectief zijn. ECT kan effectief zijn bij het behandelen van ernstige depressieve of manische episodes die niet op medicatie reageren.

Prognose ziekte

Een bipolaire stoornis is een levenslange aandoening die episodisch verloopt. De prognose varieert sterk tussen patiënten, afhankelijk van verschillende factoren zoals de ernst van de symptomen, de respons op behandeling en de aanwezigheid van bijkomende aandoeningen. Met de juiste behandeling kunnen veel patiënten echter een stabiel en bevredigend leven leiden.

Behandelingsopties en effectiviteit
Behandelingsopties voor bipolaire stoornis omvatten een combinatie van medicatie en psychotherapie. Stemmingsstabilisatoren en antipsychotica zijn vaak de hoekstenen van de medicamenteuze behandeling. Deze medicatie kan helpen om de frequentie en ernst van de manische en depressieve episodes te verminderen. Psychotherapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) en interpersoonlijke en sociale ritmetherapie, kan patiënten helpen bij het ontwikkelen van strategieën om met stress om te gaan en hun stemming te stabiliseren. Regelmatige controles en aanpassingen in de behandeling zijn vaak noodzakelijk om de stoornis effectief te beheersen.

Levenslange ondersteuning
Omdat bipolaire stoornis een chronische aandoening is, is levenslange ondersteuning vaak noodzakelijk. Dit kan inhouden dat patiënten regelmatig hun behandeldoelen opnieuw evalueren en hun medicatie aanpassen op basis van hun huidige symptomen. Ook kan deelname aan zelfhulpgroepen waardevol zijn, omdat deze een platform bieden voor het delen van ervaringen en het verkrijgen van steun van anderen die soortgelijke uitdagingen ondervinden. Door deze voortdurende ondersteuning kunnen patiënten beter leren omgaan met hun aandoening en de impact ervan op hun leven verminderen.

Complicaties

Onbehandeld kan een bipolaire stoornis leiden tot ernstige complicaties. Een van de meest significante risico's is sociaal isolement, wat kan voortkomen uit de gedragingen tijdens manische of depressieve episodes. Dit isolement kan de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloeden en leiden tot een vicieuze cirkel van verdere depressie. Relatieproblemen zijn ook veelvoorkomende complicaties, zowel met vrienden als met familie, die kunnen voortvloeien uit onvoorspelbaar gedrag of uitingen van woede tijdens episodes.

Werkgerelateerde problemen
Patiënten kunnen werkproblemen ervaren, waaronder frequente afwezigheid of een verminderde productiviteit. De onvoorspelbaarheid van stemmingen kan het moeilijk maken om op een constante manier te functioneren, wat leidt tot conflicten op de werkvloer en zelfs ontslag. Dit kan op zijn beurt bijdragen aan een gevoel van waardeloosheid of falen, wat de symptomen kan verergeren.

Risico op middelenmisbruik
Daarnaast verhoogt de stoornis het risico op middelenmisbruik. Sommige patiënten kunnen proberen hun symptomen te verlichten met alcohol of drugs, wat de symptomen van de stoornis kan verergeren en leiden tot aanvullende gezondheidsproblemen. Verder is er een verhoogd risico op zelfmoord bij mensen met bipolaire stoornis, vooral tijdens depressieve episodes of na een manische episode. Dit benadrukt het belang van tijdige behandeling en voortdurende ondersteuning.

Preventie van stemmingsstoornis

Hoewel een bipolaire stoornis niet volledig te voorkomen is, kunnen vroegtijdige interventies, een gezonde levensstijl en regelmatige medische controles bijdragen aan het voorkomen van ernstige episoden. Het gebruik van medicatie zoals voorgeschreven door een arts en deelname aan psychotherapie kan helpen bij het stabiliseren van de stemming en het verminderen van de frequentie van episodes.

Leefstijlaanpassingen
Het aannemen van een gezonde levensstijl speelt ook een belangrijke rol in de preventie van episoden. Dit omvat regelmatige lichaamsbeweging, een evenwichtig voedingspatroon, en het vermijden van alcohol en drugs. Voldoende slaap is cruciaal, aangezien slaaptekort een trigger kan zijn voor zowel manische als depressieve episodes. Stressmanagementtechnieken, zoals meditatie en yoga, kunnen ook helpen bij het handhaven van emotionele stabiliteit.

Educatie en bewustzijn
Educatie over de aandoening, zowel voor patiënten als voor hun familieleden, kan helpen om vroegtijdig signalen van een opkomende episode te herkennen. Het creëren van een ondersteunend netwerk kan patiënten ook helpen om hun behandeling na te leven en tijdig hulp te zoeken als symptomen verergeren. Door samen te werken met zorgverleners en betrokkenen, kunnen patiënten beter voorbereid zijn op eventuele terugvallen.

Praktische tips voor het omgaan met bipolaire stoornis

Bipolaire stoornis is een stemmingsstoornis die zich uit in episodes van manie en depressie. Het beheren van bipolaire stoornis vereist een combinatie van medische behandeling, zelfzorgstrategieën en ondersteuning van de omgeving.

Medicatie en therapie

De behandeling van bipolaire stoornis bestaat meestal uit een combinatie van stemmingsstabilisatoren, antipsychotica of antidepressiva. Het is belangrijk om deze medicatie volgens de aanwijzingen van de arts in te nemen en regelmatig te controleren of de behandeling effectief is. Psychotherapie, zoals cognitieve gedragstherapie, kan ook nuttig zijn om de stemming te reguleren en copingmechanismen te ontwikkelen.

Zelfzorg en ondersteunende omgevingen

Zelfzorg speelt een belangrijke rol in het beheer van bipolaire stoornis. Het handhaven van een consistent slaapritme, het verminderen van stress en het vermijden van alcohol of drugs kan helpen om stemmingswisselingen te stabiliseren. Het creëren van een ondersteunende omgeving met begripvolle vrienden en familieleden kan bijdragen aan het welzijn van de patiënt.

Misvattingen rond bipolaire stoornis

Bipolaire stoornis is een psychische aandoening die gekarakteriseerd wordt door extreme stemmingswisselingen, variërend van periodes van manie tot diepe depressies. Het is een complexe aandoening die veel misvattingen met zich meebrengt. Deze misvattingen kunnen leiden tot verkeerde behandelingen en stigmatisering van mensen die met deze aandoening leven.

Bipolaire stoornis is hetzelfde als een zware stemmingswissel

Hoewel mensen met bipolaire stoornis last kunnen hebben van stemmingswisselingen, gaat de aandoening verder dan alleen af en toe een verandering in stemming. De periodes van manie en depressie zijn langdurig en intens, en kunnen het dagelijkse functioneren ernstig beïnvloeden. Het is belangrijk om te begrijpen dat deze stoornis meer omvat dan alleen een onvoorspelbare humeurwisseling.

Mensen met bipolaire stoornis zijn altijd ofwel manisch ofwel depressief

In werkelijkheid kunnen mensen met bipolaire stoornis periodes van normale stemming ervaren, waarin ze geen symptomen vertonen van manie of depressie. De stoornis heeft episodische kenmerken, wat betekent dat de manische en depressieve fasen afgewisseld worden met periodes van stabiliteit. De duur en frequentie van deze episodes kunnen variëren van persoon tot persoon.

Bipolaire stoornis kan worden genezen

Bipolaire stoornis is een chronische aandoening die momenteel niet volledig genezen kan worden, maar het is behandelbaar. Met de juiste behandelingen, zoals medicatie en psychotherapie, kunnen de symptomen goed onder controle gehouden worden. Het doel van de behandeling is om de frequentie en de ernst van de episodes te verminderen, waardoor patiënten een normaal leven kunnen leiden.

Mensen met bipolaire stoornis zijn gevaarlijk of gewelddadig

Deze misvatting is een van de meest schadelijke, omdat het leidt tot stigmatisering van mensen met bipolaire stoornis. Hoewel sommige mensen met bipolaire stoornis agressief gedrag kunnen vertonen tijdens manische episodes, zijn de meeste mensen met de stoornis geen gevaar voor anderen. Geweld of gevaarlijk gedrag komt slechts in zeldzame gevallen voor en is vaak gerelateerd aan andere factoren, zoals onjuiste behandeling of andere onderliggende aandoeningen.

Bipolaire stoornis wordt altijd veroorzaakt door stress of trauma

Hoewel stress en trauma kunnen bijdragen aan de verergering van de symptomen, is de oorzaak van bipolaire stoornis vaak multifactorieel. Genetische factoren spelen een grote rol, en er kan een familiaire aanleg voor de aandoening bestaan. Daarnaast kunnen chemische onevenwichtigheden in de hersenen bijdragen aan de ontwikkeling van bipolaire stoornis.

Mensen met bipolaire stoornis moeten altijd worden opgenomen in een ziekenhuis tijdens een episode

Niet alle mensen met bipolaire stoornis hoeven tijdens een episode in het ziekenhuis te worden opgenomen. De noodzaak voor ziekenhuisopname hangt af van de ernst van de symptomen. Bij sommige mensen kunnen de symptomen thuis beheerd worden met de juiste medicatie en therapieën. In ernstigere gevallen, wanneer er gevaar voor zichzelf of anderen is, kan opname noodzakelijk zijn.

Bipolaire stoornis is een zeldzame aandoening

Bipolaire stoornis komt veel vaker voor dan vaak wordt gedacht. Wereldwijd heeft ongeveer 1-2% van de bevolking last van deze aandoening. Omdat de symptomen vaak verkeerd begrepen worden, kan de aandoening onopgemerkt blijven bij veel mensen, wat het moeilijk maakt om een accurate schatting van het aantal getroffen patiënten te geven.