Toxoplasmose: Infectie met symptomen aan hersenen en ogen

Toxoplasmose is een infectie veroorzaakt door de parasiet Toxoplasma gondii. Hoewel contact met kattenbakvulling een bekende overdrachtsroute is, zijn er ook andere manieren waarop deze parasiet verspreid kan worden. Toxoplasmose kan vooral gevaarlijk zijn voor patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met hiv of vrouwen die zwanger zijn. De symptomen van de infectie kunnen variëren in ernst en kunnen verschillende organen aantasten, zoals de hersenen, longen, hart, ogen of lever. De ziekte is doorgaans goed met medicijnen te behandelen, hoewel bij gezonde individuen een medische behandeling vaak niet noodzakelijk is. Desondanks kunnen er bij sommige patiënten ernstige complicaties optreden, vooral aan de ogen. Met de juiste preventieve maatregelen kan toxoplasmose worden voorkomen.

• Synoniemen van toxoplasmose
• Epidemiologie van toxoplasmose
• Oorzaken van de infectie: Parasiet Toxoplasma gondii
• Symptomen aan hersenen, longen, hart, ogen of lever
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie via maatregelen rond de voeding en hygiëne

Synoniemen van toxoplasmose

Toxoplasmose staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Kattenbakziekte
• Kattenziekte

Epidemiologie van toxoplasmose

In Europa bedraagt de jaarlijkse incidentie van toxoplasmose ongeveer 1-10 op 10.000 baby’s. In Nederland wordt de incidentie van congenitale toxoplasmose geschat op 2 op de 1.000 zwangerschappen.

Oorzaken van de infectie: Parasiet Toxoplasma gondii

De parasiet Toxoplasma gondii is een intracellulaire protozoaire parasiet die toxoplasmose veroorzaakt. De seksuele cyclus van de parasiet vindt plaats in de darmen van de definitieve gastheer, de kat, waar het oöcysten (eivormige structuren) produceert. Na een rijpingsperiode komen deze oöcysten vrij en kunnen ze andere gastheren besmetten. Verspreiding van de infectie vindt plaats naar secundaire gastheren zoals mensen, runderen, schapen, varkens, knaagdieren en vogels. Na een succesvolle immuunrespons kan de infectie onder controle worden gehouden, maar slapende parasieten blijven soms jarenlang in gastheerweefsel ingekapseld. De levenscyclus van de parasiet wordt voltooid wanneer vleesetende katten besmet dierlijk weefsel eten. Mensen kunnen de infectie oplopen door contact met besmette kattenuitwerpselen (zoals in de tuin, kattenbak, plantenbak of zandbak), door het eten van onvoldoende verhit of rauw vlees zoals tartaar, carpaccio of filet américain, of door ongewassen groenten en fruit die besmet kunnen zijn met oöcysten uit kattenuitwerpselen. Overdracht van de parasiet kan ook plaatsvinden via een transplacentale infectie (van moeder op kind), een orgaantransplantatie of bij een bloedtransfusie.

Toxoplasma gondii is een parasiet die voornamelijk wordt verspreid door contact met kattebakken of door het eten van rauw of onvoldoende verhit vlees. Hoewel katten de primaire gastheer zijn, kunnen andere zoogdieren ook besmet raken en de parasiet overdragen. Recent onderzoek toont aan dat naast katten en vlees, ook besmette groenten en fruit een rol kunnen spelen bij de verspreiding van toxoplasmose, vooral als ze niet goed gewassen zijn.

Symptomen aan hersenen, longen, hart, ogen of lever

Verworven Toxoplasmose

Milde Symptomen
Veel infecties verlopen asymptomatisch, maar sommige patiënten ervaren milde symptomen die lijken op die van klierkoorts (virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts, vaak bij adolescenten en jongvolwassenen). De incubatietijd van toxoplasmose bedraagt doorgaans 10 tot 23 dagen. Bij symptomatische patiënten komen vaak gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie), vooral in het hoofd en de nek, voor. Andere symptomen zijn koorts, keelpijn, spierpijn, hoofdpijn en algehele malaise (een algemeen ziek gevoel). Pijn aan de oksel kan ook optreden. Andere mogelijke kenmerken zijn een vergrote lever en milt, en een huiduitslag.

Ernstige symptomen
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem lopen een verhoogd risico op ernstige infecties door Toxoplasma gondii. Dit geldt met name voor mensen met een hiv-infectie of AIDS, degenen die chemotherapie ondergaan, of personen die immunosuppressiva gebruiken. Bij deze patiënten kunnen ernstige symptomen optreden, zoals verwardheid, koorts, hoofdpijn, en wazig gezichtsvermogen door een ontsteking van het netvlies en vaatvlies (choroïdoretinitis), evenals epileptische aanvallen. Andere symptomen zijn een ontsteking van de lever (hepatitis), een longontsteking (pneumonie), en een ontsteking van de hartspier (myocarditis). Wanneer de ogen zijn aangetast (parasitaire ooginfectie), kunnen de volgende klachten optreden: drijvers, een blinde vlek (scotoom), een verminderd, vertroebeld of wazig gezichtsvermogen (plotseling of geleidelijk, afhankelijk van de plaats van de infectie), lichtschuwheid (fotofobie), oogpijn, een verminderde gezichtsscherpte, en vervormde beelden (metamorfopsie).

Congenitale (aangeboren) toxoplasmose

Congenitale toxoplasmose kan asymptomatisch verlopen, maar soms vertoont de patiënt ernstige ziekteverschijnselen. Het komt voor dat een baby vóór of rond de geboorte overlijdt, of dat er tijdens de zwangerschap een miskraam plaatsvindt. Bij levend geborenen kunnen de symptomen vooral neurologisch van aard zijn en omvatten ze een klein hoofd (microcefalie), een waterhoofd (te veel hersen- en ruggenmergvocht in de schedel), ontsteking van de hersenen (encefalitis), epileptische aanvallen (convulsies), en verstandelijke handicap. Choroïdoretinitis komt vaak voor, wat kan leiden tot slechtziendheid of zelfs blindheid. Endocriene stoornissen zijn ook gerapporteerd, met hypothyreoïdie (een te traag werkende schildklier) als het meest voorkomende voorbeeld. Pasgeborenen met toxoplasmose kunnen soms ook aan hepatitis lijden, wat gepaard gaat met koorts, huiduitslag (erytheem), geelzucht (icterus), een verlaagd aantal bloedplaatjes (trombocytopenie), een tekort aan rode bloedcellen (anemie), een vergrote lever (hepatomegalie), en een vergrote milt (splenomegalie). Doofheid is eveneens een gemeld symptoom bij aangeboren toxoplasmose.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van toxoplasmose wordt gesteld door middel van een bloedonderzoek. Deze test zoekt naar specifieke antilichamen die het lichaam produceert om de infectie te bestrijden. Zwangere vrouwen kunnen een vruchtwaterpunctie ondergaan vanaf ongeveer vijftien weken zwangerschap. Dit onderzoek kan de aanwezigheid van de infectie bevestigen, maar het kan niet de ernst van de aandoening bij de baby voorspellen. Andere diagnostische onderzoeken omvatten een CT-scan en een MRI-scan van het hoofd, een oogonderzoek, en een biopsie van de hersenen (het wegnemen van een stukje hersenweefsel voor microscopisch onderzoek).

Differentiële diagnose

Het kan voor artsen lastig zijn om toxoplasmose te onderscheiden van andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen. Mogelijke verwarrende ziekten zijn:

• kattenkrabziekte (huidletsels en gezwollen lymfeklieren)
• cytomegalie-infectie
• hersenabces (pusophoping in de hersenen)
• een lymfatisch lymfoom
• herpes simplex
• histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
• klierkoorts
• lepra
• listeriose
• uitgezaaide kanker met onbekende primaire plaats

Behandeling via medicatie

Voor gezonde patiënten is vaak geen behandeling nodig voor verworven toxoplasmose. Bij mensen met ernstige symptomen, zoals oogproblemen, en bij zwangere vrouwen is medicatie noodzakelijk. Deze medicatie bestaat uit antibiotica en een medicijn tegen malaria. Ontstekingsremmende geneesmiddelen kunnen nuttig zijn om complicaties van de ontsteking in het oog te minimaliseren of te voorkomen. De behandeling van aangeboren toxoplasmose wordt afgestemd op de aanwezige symptomen en moet zo snel mogelijk worden gestart.

Prognose

Dankzij de behandeling herstellen de meeste patiënten met een gezond immuunsysteem goed. Gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie) en vermoeidheid kunnen echter nog enkele maanden aanhouden na het optreden van de infectie.

Complicaties

Bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem kan toxoplasmose soms leiden tot overlijden. Complicaties van toxoplasmose kunnen onder andere de volgende oogaandoeningen omvatten:

• aanhoudende glasvochttroebelingen
• cystoïd maculaoedeem (zwelling door vochtophoping in de gele vlek)
• oogbindvliesontsteking (conjunctivitis)
• epiretinale membraan
• het afsterven van de oogzenuw (opticusatrofie)
• posterieure synechie (verklevingen tussen oogstructuren)
• retinale occlusie (verstopping van bloedvaten van het netvlies)
• retinale perivasculitis
• staar: vertroebeling van de ooglens (cataract)
• tractie netvliesloslating

Nieuwe studies wijzen uit dat chronische infecties met Toxoplasma gondii kunnen leiden tot langdurige neurologische en psychiatrische gevolgen, zoals veranderingen in persoonlijkheid en verhoogd risico op bepaalde neurologische aandoeningen. Het is aangetoond dat de parasiet kan bijdragen aan psychische aandoeningen zoals schizofrenie, hoewel dit nog steeds onderwerp van onderzoek is.

Preventie via maatregelen rond de voeding en hygiëne

Voeding

• Bij het invriezen van vlees moet dit minimaal één week worden ingevroren bij een temperatuur van -20°C.
• Het is belangrijk om vlees goed te garen; het moet volledig doorbakken zijn en mag niet meer roze zijn aan de binnenkant. Carpaccio, rosbief, en steak tartaar worden afgeraden.
• Groenten en fruit moeten grondig worden gewassen en gespoeld voordat ze worden gegeten, omdat rauwe groenten de parasiet kunnen bevatten.
• Rauwe eieren moeten worden vermeden.
• Het consumeren van schaaldieren, weekdieren, oesters, sushi, of rauwe vis is eveneens niet aanbevolen.

Hygiëne

• Bij tuinieren en werken met aarde is het raadzaam om handschoenen te dragen en daarna de handen grondig te wassen (goede handhygiëne).
• Reinig oppervlakken en gereedschappen die in contact zijn gekomen met rauw vlees zorgvuldig.
• Was handen en nagels grondig met water en zeep voor en na elke maaltijd, na het aanraken van aarde, en na het verwerken van vlees.
• Het is verstandig om vaat- en handdoeken in de keuken regelmatig te vervangen.
• Verschoon de kattenbak dagelijks. Zwangere vrouwen dienen extra voorzichtig te zijn, bij voorkeur door handschoenen te gebruiken of iemand anders deze taak te laten uitvoeren.
• Katten mogen niet op speelplaatsen en (publieke) zandbakken komen, omdat hun ontlasting mogelijk besmet is met de parasiet.

Lees verder

• Congenitale (aangeboren) toxoplasmose: Infectie bij baby's
• Oculaire toxoplasmose: Parasitaire ooginfectie
• Oogparasieten: Soorten en types van parasitaire ooginfecties
• Ooginfecties door bacteriën, schimmels en virussen
• Ooginfecties door parasieten: Parasitaire infecties aan ogen