Toxoplasmose: Infectie met symptomen aan hersenen en ogen

Toxoplasmose is een infectie veroorzaakt door de parasiet Toxoplasma gondii. Hoewel contact met kattenbakvulling een bekende overdrachtsroute is, zijn er ook andere manieren waarop deze parasiet verspreid kan worden. Toxoplasmose kan vooral gevaarlijk zijn voor patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met hiv of vrouwen die zwanger zijn. De symptomen van de infectie kunnen variëren in ernst en kunnen verschillende organen aantasten, zoals de hersenen, longen, hart, ogen of lever. De ziekte is doorgaans goed met medicijnen te behandelen, hoewel bij gezonde individuen een medische behandeling vaak niet noodzakelijk is. Desondanks kunnen er bij sommige patiënten ernstige complicaties optreden, vooral aan de ogen. Met de juiste preventieve maatregelen kan toxoplasmose worden voorkomen.

• Synoniemen van toxoplasmose
• Epidemiologie van toxoplasmose
• Mechanisme
• Oorzaken van de infectie: Parasiet Toxoplasma gondii
• Risicogroepen
• Symptomen aan hersenen, longen, hart, ogen of lever
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie via maatregelen rond de voeding en hygiëne

Synoniemen van toxoplasmose

Toxoplasmose staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Kattenbakziekte
• Kattenziekte

Epidemiologie van toxoplasmose

Toxoplasmose is wereldwijd wijdverspreid en komt voor in alle regio’s van de wereld. De prevalentie varieert echter sterk afhankelijk van de geografische locatie, leefomstandigheden, en de mate van sanitaire voorzieningen. De infectie wordt meestal verspreid via contact met besmette dieren of besmette voedingsmiddelen, zoals onvoldoende verhit vlees of besmette groenten en fruit. De epidemiologische gegevens benadrukken ook het belang van risicofactoren zoals het dieet en de sociale omgeving van patiënten.

Prevalentie in verschillende regio’s

Toxoplasmose komt wereldwijd voor, maar de prevalentie is het hoogst in landen met een warmer klimaat en minder hygiënische voorzieningen. In ontwikkelingslanden is de prevalentie vaak hoger door het hogere aantal huisdieren die als reservoir dienen, en de minder strikte controle op voedselveiligheid. In Europa, de Verenigde Staten en andere geïndustrialiseerde landen is de prevalentie relatief lager door verbeterde hygiëne en voedselverwerkingsmethoden.

De seroprevalentie, oftewel het percentage van de bevolking dat antilichamen tegen Toxoplasma gondii vertoont, varieert sterk. In sommige Europese landen ligt dit percentage rond de 30%, terwijl het in Zuid-Amerika en delen van Afrika kan oplopen tot meer dan 60%.

Epidemiologische trends

In de laatste decennia zijn er verschillende studies uitgevoerd die de epidemiologische trends van toxoplasmose in kaart hebben gebracht. Deze studies laten een afname zien in de prevalentie in sommige ontwikkelde landen, als gevolg van betere educatie over voedselveiligheid en het gebruik van beschermende maatregelen bij huisdieren.

Echter, toxoplasmose blijft een belangrijke oorzaak van infectie bij immunocompromitteerde patiënten, zoals mensen met hiv of patiënten die immunosuppressieve therapieën ondergaan. De toegenomen mobiliteit van mensen wereldwijd kan ook bijdragen aan de verspreiding van de infectie, vooral in stedelijke gebieden waar de toegang tot sanitaire voorzieningen variabel is.

Infectie en zwangerschap

Toxoplasmose is bijzonder relevant voor zwangere vrouwen, omdat de infectie ernstige gevolgen kan hebben voor de foetus, zoals miskramen, neurologische schade of blindheid. In landen met een hogere prevalentie van toxoplasmose komt infectie tijdens de zwangerschap vaker voor. Er is ook een significant risico op congenitale toxoplasmose, wat de noodzaak benadrukt voor preventieve maatregelen en screenings in risicogroepen.

Invloed van risicogroepen

De prevalentie en ernst van toxoplasmose kunnen worden beïnvloed door risicogroepen, zoals immuungecompromitteerde patiënten, zwangere vrouwen, en mensen die regelmatig contact hebben met katten of rauw vlees consumeren. Deze groepen lopen een verhoogd risico op zowel acute als chronische infecties, die ernstig kunnen zijn als ze niet op tijd worden opgespoord en behandeld.

Mechanisme

Toxoplasma gondii, de parasiet die toxoplasmose veroorzaakt, is een intracellulaire parasiet die in de meeste warmbloedige dieren, inclusief mensen, kan overleven en zich kan vermeerderen. Het infectieproces begint wanneer de parasiet via orale inname in het maagdarmkanaal terechtkomt. Na opname wordt de parasiet via de bloedbaan verspreid naar verschillende organen, waaronder de hersenen, ogen en spieren, waar het zich vermenigvuldigt en cysten vormt.

Verspreiding van de parasiet

De parasiet heeft verschillende stadia in zijn levenscyclus, waaronder de tachyzoïet, bradyzoïet en oöcysten. De tachyzoïeten zijn de actieve vorm van de parasiet, die zich snel vermenigvuldigen en de weefsels binnendringen. Deze fase is verantwoordelijk voor de acute symptomen van toxoplasmose. De bradyzoïeten vormen zich later en kunnen levenslang in de gastheer blijven, wat kan leiden tot chronische infecties zonder duidelijke symptomen. De oöcysten, die voornamelijk in de uitwerpselen van besmette katten worden aangetroffen, spelen een belangrijke rol in de overdracht naar nieuwe gastheren.

Immuunrespons en chronische infectie

De immuunrespons van de gastheer tegen Toxoplasma gondii is cruciaal voor het beheersen van de infectie. In gezonde mensen wordt de infectie vaak onderdrukt door een combinatie van cellulaire en humorale immuunreacties, met name door T-cellen en interferon-gamma. Chronische infectie ontstaat wanneer de parasiet zich in de vorm van cysten in de hersenen en spieren nestelt, waardoor het immuunsysteem niet in staat is om de parasiet volledig te elimineren.

De interactie tussen de parasiet en het immuunsysteem bepaalt of een persoon al dan niet symptomen ontwikkelt. Bij immuungecompromitteerde patiënten kan de parasiet zich ongehinderd vermenigvuldigen, wat leidt tot ernstige, soms fatale, complicaties.

Neuro-invasie

Een belangrijk kenmerk van toxoplasmose is de affiniteit van Toxoplasma gondii voor het centrale zenuwstelsel. De parasiet kan de bloed-hersenbarrière passeren en zich daar vestigen, waar het vaak neuro-inflammatie veroorzaakt. Dit kan leiden tot neurologische symptomen, zoals verwarring, hoofdpijn, aanvallen en zelfs encefalitis.

Oorzaken van de infectie: Parasiet Toxoplasma gondii

De parasiet Toxoplasma gondii is een intracellulaire protozoaire parasiet die toxoplasmose veroorzaakt. De seksuele cyclus van de parasiet vindt plaats in de darmen van de definitieve gastheer, de kat, waar het oöcysten (eivormige structuren) produceert. Na een rijpingsperiode komen deze oöcysten vrij en kunnen ze andere gastheren besmetten. Verspreiding van de infectie vindt plaats naar secundaire gastheren zoals mensen, runderen, schapen, varkens, knaagdieren en vogels. Na een succesvolle immuunrespons kan de infectie onder controle worden gehouden, maar slapende parasieten blijven soms jarenlang in gastheerweefsel ingekapseld. De levenscyclus van de parasiet wordt voltooid wanneer vleesetende katten besmet dierlijk weefsel eten. Mensen kunnen de infectie oplopen door contact met besmette kattenuitwerpselen (zoals in de tuin, kattenbak, plantenbak of zandbak), door het eten van onvoldoende verhit of rauw vlees zoals tartaar, carpaccio of filet américain, of door ongewassen groenten en fruit die besmet kunnen zijn met oöcysten uit kattenuitwerpselen. Overdracht van de parasiet kan ook plaatsvinden via een transplacentale infectie (van moeder op kind), een orgaantransplantatie of bij een bloedtransfusie.

Toxoplasma gondii is een parasiet die voornamelijk wordt verspreid door contact met kattebakken of door het eten van rauw of onvoldoende verhit vlees. Hoewel katten de primaire gastheer zijn, kunnen andere zoogdieren ook besmet raken en de parasiet overdragen. Recent onderzoek toont aan dat naast katten en vlees, ook besmette groenten en fruit een rol kunnen spelen bij de verspreiding van toxoplasmose, vooral als ze niet goed gewassen zijn.

Risicogroepen

Toxoplasmose vormt een bijzonder risico voor bepaalde groepen, zoals zwangere vrouwen, immuungecompromitteerde patiënten en mensen die regelmatig in contact komen met katten of rauw vlees consumeren.

Zwangere vrouwen

Zwangere vrouwen die voor het eerst besmet raken met Toxoplasma gondii tijdens de zwangerschap lopen het risico om de infectie over te dragen op hun ongeboren kind, wat kan leiden tot ernstige complicaties zoals miskramen, neurologische afwijkingen of blindheid bij de baby. Daarom is het essentieel dat zwangere vrouwen voorzorgsmaatregelen nemen, zoals het vermijden van contact met kattenuitwerpselen en het eten van goed doorbakken vlees.

Immuungecompromitteerde patiënten

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem lopen een verhoogd risico op ernstige vormen van toxoplasmose. Dit geldt voor hiv-patiënten, mensen die chemotherapie of immuunsuppressieve medicatie gebruiken, en orgaantransplantatiepatiënten. In deze populaties kan de parasiet leiden tot uitgebreide herseninfecties, die soms fataal kunnen zijn zonder tijdige behandeling.

Mensen met regelmatige blootstelling aan katten of rauw vlees

Mensen die vaak in contact komen met katten of rauw vlees, zoals slagers of dierenverzorgers, hebben een verhoogd risico op infectie. Vooral als ze niet de juiste hygiënepraktijken volgen, zoals het wassen van handen na het aanraken van kattenbakken of het consumeren van goed doorbakken vlees.

Symptomen aan hersenen, longen, hart, ogen of lever

Verworven Toxoplasmose

Milde Symptomen
Veel infecties verlopen asymptomatisch, maar sommige patiënten ervaren milde symptomen die lijken op die van klierkoorts (virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts, vaak bij adolescenten en jongvolwassenen). De incubatietijd van toxoplasmose bedraagt doorgaans 10 tot 23 dagen. Bij symptomatische patiënten komen vaak gezwollen lymfeklieren (lymfadenopathie), vooral in het hoofd en de nek, voor. Andere symptomen zijn koorts, keelpijn, spierpijn, hoofdpijn en algehele malaise (een algemeen ziek gevoel). Pijn aan de oksel kan ook optreden. Andere mogelijke kenmerken zijn een vergrote lever en milt, en een huiduitslag.

Ernstige symptomen
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem lopen een verhoogd risico op ernstige infecties door Toxoplasma gondii. Dit geldt met name voor mensen met een hiv-infectie of AIDS, degenen die chemotherapie ondergaan, of personen die immunosuppressiva gebruiken. Bij deze patiënten kunnen ernstige symptomen optreden, zoals verwardheid, koorts, hoofdpijn, en wazig gezichtsvermogen door een ontsteking van het netvlies en vaatvlies (choroïdoretinitis), evenals epileptische aanvallen. Andere symptomen zijn een ontsteking van de lever (hepatitis), een longontsteking (pneumonie), en een ontsteking van de hartspier (myocarditis). Wanneer de ogen zijn aangetast (parasitaire ooginfectie), kunnen de volgende klachten optreden: drijvers, een blinde vlek (scotoom), een verminderd, vertroebeld of wazig gezichtsvermogen (plotseling of geleidelijk, afhankelijk van de plaats van de infectie), lichtschuwheid (fotofobie), oogpijn, een verminderde gezichtsscherpte, en vervormde beelden (metamorfopsie).

Congenitale (aangeboren) toxoplasmose

Congenitale toxoplasmose kan asymptomatisch verlopen, maar soms vertoont de patiënt ernstige ziekteverschijnselen. Het komt voor dat een baby vóór of rond de geboorte overlijdt, of dat er tijdens de zwangerschap een miskraam plaatsvindt. Bij levend geborenen kunnen de symptomen vooral neurologisch van aard zijn en omvatten ze een klein hoofd (microcefalie), een waterhoofd (te veel hersen- en ruggenmergvocht in de schedel), ontsteking van de hersenen (encefalitis), epileptische aanvallen (convulsies), en verstandelijke handicap. Choroïdoretinitis komt vaak voor, wat kan leiden tot slechtziendheid of zelfs blindheid. Endocriene stoornissen zijn ook gerapporteerd, met hypothyreoïdie (een te traag werkende schildklier) als het meest voorkomende voorbeeld. Pasgeborenen met toxoplasmose kunnen soms ook aan hepatitis lijden, wat gepaard gaat met koorts, huiduitslag (erytheem), geelzucht (icterus), een verlaagd aantal bloedplaatjes (trombocytopenie), een tekort aan rode bloedcellen (anemie), een vergrote lever (hepatomegalie), en een vergrote milt (splenomegalie). Doofheid is eveneens een gemeld symptoom bij aangeboren toxoplasmose.

Alarmsymptomen

Toxoplasmose kan een breed scala aan symptomen veroorzaken, afhankelijk van de mate van infectie en de immuniteit van de gastheer. In de meeste gevallen verloopt de infectie asymptomatisch of met milde symptomen, maar in immuungecompromitteerde patiënten of bij congenitale infecties kunnen ernstige symptomen optreden.

Acute infectie

Bij gezonde volwassenen gaat toxoplasmose vaak ongemerkt voorbij of wordt het gekarakteriseerd door milde griepachtige symptomen, zoals koorts, vermoeidheid, spierpijn en vergrote lymfeklieren. Deze symptomen verdwijnen vaak vanzelf na enkele weken.

Neurologische symptomen

In gevallen van ernstige infectie, vooral bij immuungecompromitteerde patiënten, kunnen neurologische symptomen optreden, waaronder hoofdpijn, verwarring, aanvallen, en zelfs coma. Toxoplasmose van de hersenen (toxoplasmose encefalitis) kan een acute levensbedreigende aandoening zijn die snel moet worden behandeld.

Ooginfectie

In sommige gevallen kan toxoplasmose leiden tot ooginfecties, die zich kunnen uiten als wazig zien, oogpijn, fotofobie (lichtgevoeligheid) en roodheid van het oog. Congenitale toxoplasmose kan leiden tot ernstige oogproblemen, zoals retinochoriitis, wat blijvende blindheid kan veroorzaken.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De diagnose van toxoplasmose wordt gesteld door middel van een bloedonderzoek. Deze test zoekt naar specifieke antilichamen die het lichaam produceert om de infectie te bestrijden. Zwangere vrouwen kunnen een vruchtwaterpunctie ondergaan vanaf ongeveer vijftien weken zwangerschap. Dit onderzoek kan de aanwezigheid van de infectie bevestigen, maar het kan niet de ernst van de aandoening bij de baby voorspellen. Andere diagnostische onderzoeken omvatten een CT-scan en een MRI-scan van het hoofd, een oogonderzoek, en een biopsie van de hersenen (het wegnemen van een stukje hersenweefsel voor microscopisch onderzoek).

Differentiële diagnose

Het kan voor artsen lastig zijn om toxoplasmose te onderscheiden van andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen. Mogelijke verwarrende ziekten zijn:

• kattenkrabziekte (huidletsels en gezwollen lymfeklieren)
• cytomegalie-infectie
• hersenabces (pusophoping in de hersenen)
• een lymfatisch lymfoom
• herpes simplex
• histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
• klierkoorts
• lepra
• listeriose
• uitgezaaide kanker met onbekende primaire plaats

Behandeling via medicatie

Voor gezonde patiënten is vaak geen behandeling nodig voor verworven toxoplasmose. Bij mensen met ernstige symptomen, zoals oogproblemen, en bij zwangere vrouwen is medicatie noodzakelijk. Deze medicatie bestaat uit antibiotica en een medicijn tegen malaria. Ontstekingsremmende geneesmiddelen kunnen nuttig zijn om complicaties van de ontsteking in het oog te minimaliseren of te voorkomen. De behandeling van aangeboren toxoplasmose wordt afgestemd op de aanwezige symptomen en moet zo snel mogelijk worden gestart.

Prognose

De prognose van toxoplasmose varieert sterk, afhankelijk van de gezondheid van de patiënt, de ernst van de infectie en de tijdigheid van de behandeling. Bij gezonde volwassenen is de infectie vaak mild en van voorbijgaande aard. Bij immuungecompromitteerde patiënten of zwangere vrouwen kunnen echter ernstige complicaties optreden.

Gezonde volwassenen

Bij gezonde mensen is de prognose over het algemeen goed, vooral als de infectie vroegtijdig wordt opgespoord. De meeste mensen herstellen volledig van toxoplasmose zonder langdurige gezondheidsproblemen.

Immuungecompromitteerde patiënten

Bij immuungecompromitteerde patiënten kan toxoplasmose ernstige gevolgen hebben. De infectie kan leiden tot langdurige hersenschade of andere organen, zoals de ogen, en de behandeling moet intensief zijn. Zonder tijdige behandeling kan toxoplasmose fataal zijn.

Complicaties

Bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem kan toxoplasmose soms leiden tot overlijden. Complicaties van toxoplasmose kunnen onder andere de volgende oogaandoeningen omvatten:

• aanhoudende glasvochttroebelingen
• cystoïd maculaoedeem (zwelling door vochtophoping in de gele vlek)
• oogbindvliesontsteking (conjunctivitis)
• epiretinale membraan
• het afsterven van de oogzenuw (opticusatrofie)
• posterieure synechie (verklevingen tussen oogstructuren)
• retinale occlusie (verstopping van bloedvaten van het netvlies)
• retinale perivasculitis
• staar: vertroebeling van de ooglens (cataract)
• tractie netvliesloslating

Nieuwe studies wijzen uit dat chronische infecties met Toxoplasma gondii kunnen leiden tot langdurige neurologische en psychiatrische gevolgen, zoals veranderingen in persoonlijkheid en verhoogd risico op bepaalde neurologische aandoeningen. Het is aangetoond dat de parasiet kan bijdragen aan psychische aandoeningen zoals schizofrenie, hoewel dit nog steeds onderwerp van onderzoek is.

Preventie via maatregelen rond de voeding en hygiëne

Voeding

• Bij het invriezen van vlees moet dit minimaal één week worden ingevroren bij een temperatuur van -20°C.
• Het is belangrijk om vlees goed te garen; het moet volledig doorbakken zijn en mag niet meer roze zijn aan de binnenkant. Carpaccio, rosbief, en steak tartaar worden afgeraden.
• Groenten en fruit moeten grondig worden gewassen en gespoeld voordat ze worden gegeten, omdat rauwe groenten de parasiet kunnen bevatten.
• Rauwe eieren moeten worden vermeden.
• Het consumeren van schaaldieren, weekdieren, oesters, sushi, of rauwe vis is eveneens niet aanbevolen.

Hygiëne

• Bij tuinieren en werken met aarde is het raadzaam om handschoenen te dragen en daarna de handen grondig te wassen (goede handhygiëne).
• Reinig oppervlakken en gereedschappen die in contact zijn gekomen met rauw vlees zorgvuldig.
• Was handen en nagels grondig met water en zeep voor en na elke maaltijd, na het aanraken van aarde, en na het verwerken van vlees.
• Het is verstandig om vaat- en handdoeken in de keuken regelmatig te vervangen.
• Verschoon de kattenbak dagelijks. Zwangere vrouwen dienen extra voorzichtig te zijn, bij voorkeur door handschoenen te gebruiken of iemand anders deze taak te laten uitvoeren.
• Katten mogen niet op speelplaatsen en (publieke) zandbakken komen, omdat hun ontlasting mogelijk besmet is met de parasiet.

Lees verder

• Congenitale (aangeboren) toxoplasmose: Infectie bij baby's
• Oculaire toxoplasmose: Parasitaire ooginfectie
• Oogparasieten: Soorten en types van parasitaire ooginfecties
• Ooginfecties door bacteriën, schimmels en virussen
• Ooginfecties door parasieten: Parasitaire infecties aan ogen