Infectie: Routes van overdracht (verspreiding van ziekte)

Mensen kunnen op verschillende manieren ziek worden. Ziekteverwekkende organismen komen het lichaam binnen via onder andere de lucht, water, voedsel, insecten, seksueel contact, enzovoort. Daarnaast kan een moeder tijdens de bevalling ook ziekteverwekkers doorgeven aan haar kind. De verspreiding van infecties kan direct plaatsvinden, bijvoorbeeld via seksueel contact of injecties, of indirect, zoals door het aanraken van besmette voorwerpen, voedsel, of via de lucht.

• Consumptie van besmet materiaal
• Risico van besmetting door onvoldoende verhitting
• Preventie van besmetting bij voedselproductie
• Directe persoon-op-persoon besmetting
• Seksuele overdracht van infecties
• Infecties bij bloedcontact
• Ziekten overgedragen door vectoren
• Verspreiding van malaria via de anofelesmug
• Andere vectoren: teken en vlooien
• Endogene infectie
• Urineweginfecties door darmbacteriën
• Cellulitis door huidflora
• Fecaal-orale overdracht
• Risico van besmetting door ongereinigd water
• Fecale besmetting van voedsel in slechte hygiënische omstandigheden
• Verspreiding door de lucht
• Luchtweginfecties en aerosolen
• SARS-CoV-2 en luchtgedragen overdracht
• Preventieve maatregelen en hygiëne
• Handhygiëne en ziektepreventie
• Vaccinatie als preventie
• Opkomende infectieziekten
• Impact van globalisering op opkomende infectieziekten
• Klimaatverandering en nieuwe infectieziekten
• Praktische tips voor het omgaan met infectie: routes van overdracht
• Handen wassen en hygiënepraktijken
• Afstand bewaren en isolatie indien nodig
• Desinfecteren van oppervlakken en objecten
• Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
• Zorg voor een goede ventilatie
• Let op symptomen en vroegtijdige behandeling
• Communiceer met zorgverleners en familie
• Misvattingen rond infectie: routes van overdracht
• Infecties worden altijd overgedragen via direct contact
• Alle infecties kunnen alleen via lichaamsvloeistoffen worden overgedragen
• Infecties kunnen niet worden verspreid door insectenbeten
• Je kunt geen infectie krijgen via besmet water of voedsel
• Moeders kunnen geen infecties doorgeven aan hun baby’s
• Je kunt geen infectie oplopen van besmette voorwerpen

Consumptie van besmet materiaal

Veel voedselgerelateerde zoönotische infecties (ziekten die van dier op mens kunnen worden overgedragen) ontstaan door de besmetting van voedsel met dierlijke feces. Bij deze ziekten vindt strikt genomen een fecaal-orale overdracht plaats, waarbij ziekteverwekkers via ontlasting in de mond terechtkomen. Toch worden sommige ziekten rechtstreeks overgedragen via dierlijke producten. Deze ziekten omvatten onder andere bepaalde stammen van Salmonella (besmette eieren en kippenvlees), brucellose (ongepasteuriseerde melk), en de prionziekten, zoals kuru (eten van besmette hersenen) en de variantziekte van Creutzfeldt-Jakob (een progressieve hersenaandoening).

Risico van besmetting door onvoldoende verhitting

In veel gevallen is de besmetting van dierlijke producten zoals vlees en melk te wijten aan onvoldoende verhitting, wat de overleving van ziekteverwekkers mogelijk maakt. Bij het bereiden van vlees, zoals varkensvlees, rundvlees, of gevogelte, moet het voedsel goed doorbakken worden om bacteriën zoals Salmonella en E. coli te elimineren. Hetzelfde geldt voor melkproducten: ongepasteuriseerde melk kan gevaarlijke bacteriën en virussen bevatten die anders worden gedood tijdens het pasteurisatieproces.

Preventie van besmetting bij voedselproductie

Tijdens de voedselproductie is het van belang om strikte hygiënepraktijken na te leven om besmetting te voorkomen. Dit omvat het regelmatig controleren van de gezondheid van dieren, het verbeteren van de sanitatie bij slachthuizen, en het implementeren van strenge controlemaatregelen bij de verwerking van vleesproducten. Daarnaast moeten producenten ervoor zorgen dat de voedselketen van boerderij tot bord intact blijft om de verspreiding van zoönotische ziekten te minimaliseren.

Directe persoon-op-persoon besmetting

Ziekteverwekkers kunnen direct van de ene persoon op de andere worden overgedragen via seksueel contact (SOA's), via de huid, of via het bloed. Enkele voorbeelden van huidinfecties die via direct huidcontact worden overgedragen zijn ringworm, schurft, en hoofdluizen. Ziekteverwekkers kunnen ook direct worden overgedragen via bloed of andere lichaamsvloeistoffen, bijvoorbeeld tijdens seksueel contact, van moeder op kind rond de geboorte, of tussen intraveneuze (via een ader) drugsgebruikers die injectiemateriaal delen. Ook bij het hergebruiken van besmette medische apparatuur, zoals tattoonaalden, of bij een bloedtransfusie met besmet bloed of bloedproducten, of zelfs tijdens bepaalde sporten, kan een directe overdracht van ziekteverwekkers via het bloed plaatsvinden.

Seksuele overdracht van infecties

Seksueel overdraagbare infecties (SOA’s) zoals hiv, chlamydia en gonorroe kunnen via seksueel contact van persoon op persoon worden overgedragen. Het gebruik van barrièremethoden, zoals condooms, kan het risico op overdracht verminderen, maar biedt geen volledige bescherming tegen alle soorten SOA’s.

Infecties bij bloedcontact

Ziekteverwekkers zoals hiv, hepatitis B en C, en syfilis kunnen via bloedcontact worden overgedragen. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij het delen van naalden of bij het krijgen van bloedtransfusies met besmet bloed. Het is daarom belangrijk om geïnfecteerd bloed zorgvuldig te vermijden, vooral in medische omgevingen of bij risicogedrag zoals intraveneus drugsgebruik.

Ziekten overgedragen door vectoren

Vectoren zijn meestal insecten die ziekten overdragen op mensen. Veel tropische infecties, zoals malaria, worden op mensen overgedragen via een geleedpotige vector, zoals een mug. Hoewel vector-overgedragen ziekten ook voorkomen in gematigde klimaten, zijn ze relatief zeldzaam. In de meeste gevallen vindt een deel van de levenscyclus van de parasiet plaats in het lichaam van de geleedpotigen. Voor elke soort parasiet is bovendien een specifieke vector vereist.

Verspreiding van malaria via de anofelesmug

Malaria wordt voornamelijk overgedragen door de anofelesmug. Wanneer de mug een besmette persoon bijt, zuigt deze bloed op, waarin de malaria-parasiet aanwezig is. Deze parasiet vermenigvuldigt zich vervolgens in het lichaam van de mug, waarna deze bij een volgende beet de parasiet overdraagt aan een nieuw slachtoffer. Malaria komt veel voor in tropische gebieden, maar het aantal gevallen neemt wereldwijd af door verbeterde preventiemaatregelen zoals het gebruik van muskietennetten en insecticiden.

Andere vectoren: teken en vlooien

Naast muggen kunnen ook andere insecten, zoals teken en vlooien, ziekten overdragen. Teken kunnen de bacterie die Lymeziekte veroorzaakt overdragen, terwijl vlooien verantwoordelijk kunnen zijn voor de verspreiding van de pest. Deze infecties worden voornamelijk via direct contact van de vector met de gastheer overgedragen.

Endogene infectie

Bij een endogene infectie, ook wel een auto-infectie genoemd, is de eigen flora van het lichaam de oorzaak van de infectie. Dit gebeurt vaak wanneer het immuunsysteem van de gastheer verzwakt is door ziekte of chemotherapie. Normaal gesproken onschadelijke huid- en darmflora (commensalen) kunnen dan dieper in de weefsels doordringen en daar een infectie veroorzaken. Een voorbeeld hiervan is wanneer bacteriën uit de dikke darm in de urinewegen van vrouwen terechtkomen en daar een urineweginfectie veroorzaken. Cellulitis, een huidinfectie met pijnlijke, rode en gezwollen huid, kan optreden na een snijwond of kraswond op de huid, waarbij de commensalen dieper in de weefsels kunnen binnendringen.

Urineweginfecties door darmbacteriën

Urineweginfecties bij vrouwen komen vaak voort uit darmbacteriën, zoals Escherichia coli, die via de urinebuis de blaas binnendringen. Dit kan worden vergemakkelijkt door factoren zoals een verzwakt immuunsysteem of een onvolledige urinelozing.

Cellulitis door huidflora

Cellulitis is een infectie van de huid en het onderhuidse weefsel die vaak wordt veroorzaakt door bacteriën die van nature op de huid aanwezig zijn, zoals Staphylococcus aureus. Deze bacteriën kunnen door een verwonding of beschadiging van de huid het onderhuidse weefsel binnendringen en een infectie veroorzaken.

Fecaal-orale overdracht

Ziekteverwekkers kunnen via de fecaal-orale route (overdracht via ontlasting naar de mond) worden verspreid in de volgende situaties:

• Via besmet voedsel of water (meestal)
• Via besmette kleding of huishoudelijke artikelen (vooral in instellingen of bij slechte hygiënische omstandigheden)
• Via directe overdracht (vooral bij jonge kinderen)

In elk stadium kunnen ziekteverwekkers van menselijke of dierlijke ontlasting de voedselvoorziening binnendringen. In sommige delen van de wereld wordt rioolwater bijvoorbeeld gebruikt als meststof, wat resulteert in besmette groenten en fruit. Slechte hygiëne kan leiden tot besmetting tijdens de productie, verpakking, bereiding of het serveren van voedsel. In westerse landen kan de centralisatie van de voedselvoorziening en de toegenomen verwerking van levensmiddelen leiden tot grootschalige uitbraken van door voedsel overgedragen infecties. Wereldwijd hebben ongeveer 1,1 miljard mensen geen toegang tot schoon drinkwater, en 2,6 miljard mensen hebben geen toegang tot basis sanitaire voorzieningen. Door het gebrek aan schoon drinkwater komen door water overgedragen infecties vaak via de fecaal-orale route voor.

Risico van besmetting door ongereinigd water

In veel ontwikkelingslanden is toegang tot schoon drinkwater een probleem, wat leidt tot besmetting van het water met ziekteverwekkers. Het drinken van onbehandeld water kan leiden tot infecties zoals cholera, dysenterie en hepatitis A. Het verbeteren van de waterbehandeling en het bevorderen van hygiëne kan deze risico’s aanzienlijk verminderen.

Fecale besmetting van voedsel in slechte hygiënische omstandigheden

In gebieden waar hygiëne in de voedselproductie en -bereiding slecht is, kunnen ziekteverwekkers zoals Salmonella of Shigella via de fecaal-orale route worden overgedragen. Het is van cruciaal belang om goede sanitatiepraktijken toe te passen en voedsel veilig te bereiden om deze risico’s te minimaliseren.

Verspreiding door de lucht

Veel luchtweginfecties worden van persoon op persoon overgedragen door het inademen van luchtdeeltjes of druppels die worden verspreid door hoesten, niezen, of uitademen. Een nieuwe gastheer ademt vervolgens deze besmette lucht in. Bij sommige virale darminfecties kan overdracht ook plaatsvinden door het inademen van luchtdeeltjes afkomstig van ontlasting of braaksel.

Luchtweginfecties en aerosolen

Luchtweginfecties zoals de griep en tuberculose worden vaak overgedragen via aerosolen, kleine druppels die in de lucht blijven hangen nadat een besmette persoon hoest of niest. Deze druppels kunnen worden ingeademd door mensen in de nabijheid, wat zorgt voor snelle verspreiding van de ziekte.

SARS-CoV-2 en luchtgedragen overdracht

De recente COVID-19-pandemie heeft aangetoond hoe virale infecties via de lucht kunnen worden overgedragen. SARS-CoV-2, het virus dat COVID-19 veroorzaakt, wordt voornamelijk overgedragen door kleine druppels in de lucht, die via hoesten, niezen of spreken kunnen worden verspreid.

Preventieve maatregelen en hygiëne

Het voorkomen van infecties begint met goede hygiënische praktijken. Regelmatig handen wassen, vooral na gebruik van het toilet en voor het bereiden of eten van voedsel, is essentieel. Het vermijden van direct contact met besmette oppervlakken en het correct bereiden en bewaren van voedsel kan de verspreiding van ziekten aanzienlijk verminderen. Vaccinaties vormen een belangrijke preventieve maatregel tegen tal van infectieziekten, en het is belangrijk om op de hoogte te zijn van aanbevolen vaccinaties, vooral wanneer men naar risicogebieden reist.

Handhygiëne en ziektepreventie

Een van de meest effectieve manieren om infecties te voorkomen, is door regelmatig de handen te wassen met zeep en water, vooral na contact met mogelijke besmettingsbronnen. Dit vermindert de kans op besmetting, vooral met ziekteverwekkers die via de fecaal-orale route of door direct contact worden overgedragen.

Vaccinatie als preventie

Vaccinaties zijn een essentieel middel om de verspreiding van infectieziekten te voorkomen. Vaccins beschermen niet alleen individuen, maar helpen ook de algehele gemeenschap te beschermen door groepsimmuniteit te bevorderen, waardoor de verspreiding van infecties wordt beperkt.

Opkomende infectieziekten

Anno december 2024 blijft de wereld geconfronteerd worden met opkomende infectieziekten die zich snel kunnen verspreiden door globalisering, klimaatverandering en veranderingen in landgebruik. Nieuwe pathogenen, waaronder virussen, bacteriën en schimmels, hebben het potentieel om pandemieën te veroorzaken als ze zich ongecontroleerd verspreiden. Opvolging, vroege detectie en snelle reactie zijn essentieel om de impact van deze opkomende infecties te beperken.

Impact van globalisering op opkomende infectieziekten

Globalisering heeft bijgedragen aan de verspreiding van infectieziekten, doordat mensen snel over de hele wereld kunnen reizen. Dit versnelt de overdracht van nieuwe infecties naar verschillende delen van de wereld, wat het moeilijk maakt om uitbraken te controleren.

Klimaatverandering en nieuwe infectieziekten

Klimaatverandering heeft een aanzienlijke invloed op de verspreiding van infectieziekten. Veranderingen in temperatuur, neerslag en landgebruik kunnen de verspreiding van vectoren zoals muggen bevorderen, waardoor ziekten zoals malaria, dengue en Zika vaker voorkomen.

Praktische tips voor het omgaan met infectie: routes van overdracht

Infecties kunnen zich via verschillende routes verspreiden, wat leidt tot ziektes die impact kunnen hebben op de gezondheid van de persoon en hun omgeving. Het begrijpen van deze routes van overdracht en het nemen van praktische maatregelen om de verspreiding van infecties te beperken, is van cruciaal belang voor zowel patiënten als hun zorgverleners. Hieronder worden enkele belangrijke tips gegeven voor het omgaan met infecties en het minimaliseren van de risico's voor de patiënt en hun omgeving.

Handen wassen en hygiënepraktijken

Een van de belangrijkste manieren waarop infecties zich verspreiden, is via direct contact. Handen spelen een cruciale rol in de overdracht van ziektekiemen, dus het regelmatig en grondig wassen van de handen is essentieel. Het is belangrijk om handen te wassen met water en zeep voor ten minste 20 seconden, vooral na het aanraken van oppervlakken die mogelijk besmet zijn, het aanraken van de mond, neus of ogen, of na hoesten of niezen.

Als er geen zeep en water beschikbaar zijn, kan een handdesinfecterend middel met ten minste 60% alcohol een goed alternatief zijn. Het vermijden van contact met je gezicht, vooral je ogen, neus en mond, kan helpen om de kans op infectie te verkleinen. Zorg ervoor dat alle gezinsleden, zorgverleners en de patiënt zelf zich bewust zijn van deze hygiënepraktijken om de verspreiding van infecties te beperken.

Afstand bewaren en isolatie indien nodig

Sommige infecties verspreiden zich via luchtdeeltjes, bijvoorbeeld door hoesten of niezen. Het is daarom belangrijk om afstand te bewaren van anderen, vooral als de persoon symptomen vertoont zoals hoesten, koorts of verkoudheid. Het bewaren van een veilige afstand, minimaal 1,5 meter, kan de kans op overdracht van ziektekiemen verminderen.

In sommige gevallen, zoals bij besmettelijke virussen, kan het nodig zijn om de patiënt tijdelijk te isoleren in een aparte kamer om de verspreiding te voorkomen. Het dragen van een mondmasker door zowel de patiënt als zorgverleners kan helpen om infecties te beperken, vooral wanneer directe interactie noodzakelijk is.

Desinfecteren van oppervlakken en objecten

Infecties kunnen zich ook verspreiden via oppervlakken die in contact komen met geïnfecteerde lichaamsvloeistoffen, zoals bij het aanraken van besmette handdoeken, deurklinken of telefoons. Het is belangrijk om regelmatig oppervlakken en objecten die vaak worden aangeraakt, te desinfecteren, vooral als er iemand ziek in huis is. Het gebruik van een desinfectiemiddel dat effectief is tegen bacteriën en virussen kan helpen om ziektekiemen te doden.

Zorg ervoor dat alle zorgverleners en familieleden zich bewust zijn van het belang van het schoonmaken van objecten zoals eetgerei, telefoon en andere persoonlijke items van de patiënt. Het verminderen van contact met besmette oppervlakken is cruciaal om infecties verder te verspreiden.

Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)

Afhankelijk van de aard van de infectie, kan het nodig zijn om persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) te dragen, zoals handschoenen, schorten, en een masker. Dit is vooral belangrijk als de patiënt hoest, niest of lichaamssappen verliest die besmettelijk kunnen zijn. Het dragen van PBM helpt om direct contact met infectieuze stoffen te vermijden en de verspreiding van ziektekiemen naar anderen te voorkomen.

Het correct gebruiken en verwijderen van deze middelen is van groot belang om te voorkomen dat infecties via de handschoenen of het masker naar andere delen van het lichaam of het huis worden overgedragen.

Zorg voor een goede ventilatie

In sommige gevallen kunnen infecties zich ook via de lucht verspreiden, vooral in omgevingen met weinig ventilatie. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat de ruimte goed geventileerd wordt, vooral als er een zieke persoon in het huis is. Het openen van ramen, het gebruik van luchtzuiveringssystemen, en het regelmatig vervangen van lucht kan helpen om de concentratie van ziektekiemen in de lucht te verminderen.

Goede ventilatie is vooral belangrijk in gemeenschappelijke ruimtes zoals de woonkamer of de keuken. Dit vermindert het risico op overdracht van luchtweginfecties zoals verkoudheid, griep, en andere virale infecties.

Let op symptomen en vroegtijdige behandeling

Het is belangrijk om alert te blijven op vroege symptomen van infecties, zoals koorts, hoesten, vermoeidheid, of verkoudheidsverschijnselen. Hoe sneller een infectie wordt opgemerkt, hoe eerder er passende maatregelen kunnen worden genomen om de verspreiding ervan te voorkomen. Dit kan onder meer het zoeken naar medische hulp of het nemen van antivirale of antibacteriële middelen omvatten, afhankelijk van de oorzaak van de infectie.

Voor chronische patiënten of mensen met een verzwakt immuunsysteem is het extra belangrijk om vroegtijdig hulp te zoeken bij een arts, omdat zij mogelijk kwetsbaarder zijn voor ernstige complicaties van infecties.

Communiceer met zorgverleners en familie

Als je te maken hebt met een infectie in huis, is het belangrijk om effectief te communiceren met zorgverleners en familieleden over de maatregelen die genomen moeten worden om verdere verspreiding te voorkomen. Dit kan het bespreken van quarantaine-maatregelen, symptomen en behandelopties omvatten.

Zorg ervoor dat je duidelijk aangeeft wanneer symptomen verergeren of als er veranderingen optreden in de gezondheid van de patiënt. Dit helpt zorgverleners om snel in te grijpen en zorgt ervoor dat de juiste voorzorgsmaatregelen worden getroffen om de infectie in te dammen.

Misvattingen rond infectie: routes van overdracht

Infecties zijn een veelvoorkomend probleem, en er bestaan verschillende misvattingen over hoe ze zich verspreiden. Deze misverstanden kunnen leiden tot onjuiste voorzorgsmaatregelen of een verkeerd begrip van de werkelijke risicofactoren bij infectieoverdracht.

Infecties worden altijd overgedragen via direct contact

Er wordt vaak aangenomen dat infecties uitsluitend door direct contact tussen mensen kunnen worden overgedragen, bijvoorbeeld door aanraking of seksueel contact. Dit is echter niet altijd het geval. Sommige infecties worden via de lucht overgedragen, zoals verkoudheid of griep, of via besmette voorwerpen. De overdracht via abces of huidinfectie is een voorbeeld van infecties die ook indirect kunnen worden verspreid, bijvoorbeeld via besmette oppervlakken.

Alle infecties kunnen alleen via lichaamsvloeistoffen worden overgedragen

Sommige mensen denken dat infecties zoals hiv of hepatitis alleen kunnen worden overgedragen via bloed of andere lichaamsvloeistoffen. Hoewel dit waar is voor sommige ziekten, worden veel infecties, zoals huidaandoeningen of luchtweginfecties, vaak via andere routes overgedragen. Bijvoorbeeld, hoesten of niezen kan ziekteverwekkers in de lucht verspreiden, waardoor ze via de luchtwegen kunnen worden ingeademd. Het is belangrijk om te begrijpen dat infecties via meerdere routes kunnen worden overgedragen.

Infecties kunnen niet worden verspreid door insectenbeten

Er is een misvatting dat infecties uitsluitend via direct menselijk contact of via lichaamsvloeistoffen kunnen worden overgedragen. In werkelijkheid kunnen bepaalde infecties zoals malaria, dengue of de ziekte van Lyme via insectenbeten worden overgedragen. De insectenbeet van een besmette mug of teek kan ziekteverwekkers in de bloedbaan van een persoon brengen, wat een aanzienlijke risicofactor vormt voor infecties.

Je kunt geen infectie krijgen via besmet water of voedsel

Sommige mensen denken ten onrechte dat infecties alleen door directe fysieke interactie kunnen worden overgedragen. Voedsel- en wateroverdracht is echter een belangrijke route voor ziekten zoals cholera of gastro-enteritis, die de darmen kunnen beïnvloeden. Het is belangrijk om goed te letten op hygiëne bij het eten en drinken, vooral in gebieden waar infecties vaker via voedsel of water worden overgedragen.

Moeders kunnen geen infecties doorgeven aan hun baby’s

Er wordt soms gedacht dat moeders geen infecties kunnen doorgeven aan hun baby tijdens de zwangerschap of bevalling. In werkelijkheid kunnen bepaalde infecties zoals hiv of babyinfecties via de placenta of moedermelk worden overgedragen. Dit wordt verticale overdracht genoemd, en het is belangrijk voor zwangere vrouwen om zich bewust te zijn van de risico's van infectieoverdracht naar hun kind.

Je kunt geen infectie oplopen van besmette voorwerpen

Veel mensen denken dat ze alleen besmet kunnen raken van directe interactie met een geïnfecteerde persoon. Dit is echter niet het geval, aangezien ziekteverwekkers ook kunnen overleven op voorwerpen zoals telefoons, deurknoppen of beddengoed. Het is essentieel om regelmatig je handen te wassen en oppervlakken schoon te maken, vooral in omgevingen waar infecties zoals huidaandoening of andere besmettelijke ziektes veel voorkomen.