Infectie: Routes van overdracht (verspreiding van ziekte)

Mensen kunnen op verschillende manieren ziek worden. Ziekteverwekkende organismen komen het lichaam binnen via onder andere de lucht, water, voedsel, insecten, seksueel contact, enzovoort. Daarnaast kan een moeder tijdens de bevalling ook ziekteverwekkers doorgeven aan haar kind. De verspreiding van infecties kan direct plaatsvinden, bijvoorbeeld via seksueel contact of injecties, of indirect, zoals door het aanraken van besmette voorwerpen, voedsel, of via de lucht.

• Consumptie van besmet materiaal
• Directe persoon-op-persoon besmetting
• Ziekten overgedragen door vectoren
• Endogene infectie
• Fecaal-orale overdracht
• Verspreiding door de lucht
• Preventieve maatregelen en hygiëne
• Opkomende infectieziekten

Consumptie van besmet materiaal

Veel voedselgerelateerde zoönotische infecties (ziekten die van dier op mens kunnen worden overgedragen) ontstaan door de besmetting van voedsel met dierlijke feces. Bij deze ziekten vindt strikt genomen een fecaal-orale overdracht plaats, waarbij ziekteverwekkers via ontlasting in de mond terechtkomen. Toch worden sommige ziekten rechtstreeks overgedragen via dierlijke producten. Deze ziekten omvatten onder andere bepaalde stammen van Salmonella (besmette eieren en kippenvlees), brucellose (ongepasteuriseerde melk), en de prionziekten, zoals kuru (eten van besmette hersenen) en de variantziekte van Creutzfeldt-Jakob (een progressieve hersenaandoening).

Directe persoon-op-persoon besmetting

Ziekteverwekkers kunnen direct van de ene persoon op de andere worden overgedragen via seksueel contact (SOA's), via de huid, of via het bloed. Enkele voorbeelden van huidinfecties die via direct huidcontact worden overgedragen zijn ringworm, schurft, en hoofdluizen. Ziekteverwekkers kunnen ook direct worden overgedragen via bloed of andere lichaamsvloeistoffen, bijvoorbeeld tijdens seksueel contact, van moeder op kind rond de geboorte, of tussen intraveneuze (via een ader) drugsgebruikers die injectiemateriaal delen. Ook bij het hergebruiken van besmette medische apparatuur, zoals tattoonaalden, of bij een bloedtransfusie met besmet bloed of bloedproducten, of zelfs tijdens bepaalde sporten, kan een directe overdracht van ziekteverwekkers via het bloed plaatsvinden.

Ziekten overgedragen door vectoren

Vectoren zijn meestal insecten die ziekten overdragen op mensen. Veel tropische infecties, zoals malaria, worden op mensen overgedragen via een geleedpotige vector, zoals een mug. Hoewel vector-overgedragen ziekten ook voorkomen in gematigde klimaten, zijn ze relatief zeldzaam. In de meeste gevallen vindt een deel van de levenscyclus van de parasiet plaats in het lichaam van de geleedpotigen. Voor elke soort parasiet is bovendien een specifieke vector vereist.

Endogene infectie

Bij een endogene infectie, ook wel een auto-infectie genoemd, is de eigen flora van het lichaam de oorzaak van de infectie. Dit gebeurt vaak wanneer het immuunsysteem van de gastheer verzwakt is door ziekte of chemotherapie. Normaal gesproken onschadelijke huid- en darmflora (commensalen) kunnen dan dieper in de weefsels doordringen en daar een infectie veroorzaken. Een voorbeeld hiervan is wanneer bacteriën uit de dikke darm in de urinewegen van vrouwen terechtkomen en daar een urineweginfectie veroorzaken. Cellulitis, een huidinfectie met pijnlijke, rode en gezwollen huid, kan optreden na een snijwond of kraswond op de huid, waarbij de commensalen dieper in de weefsels kunnen binnendringen.

Fecaal-orale overdracht

Ziekteverwekkers kunnen via de fecaal-orale route (overdracht via ontlasting naar de mond) worden verspreid in de volgende situaties:

• Via besmet voedsel of water (meestal)
• Via besmette kleding of huishoudelijke artikelen (vooral in instellingen of bij slechte hygiënische omstandigheden)
• Via directe overdracht (vooral bij jonge kinderen)

In elk stadium kunnen ziekteverwekkers van menselijke of dierlijke ontlasting de voedselvoorziening binnendringen. In sommige delen van de wereld wordt rioolwater bijvoorbeeld gebruikt als meststof, wat resulteert in besmette groenten en fruit. Slechte hygiëne kan leiden tot besmetting tijdens de productie, verpakking, bereiding of het serveren van voedsel. In westerse landen kan de centralisatie van de voedselvoorziening en de toegenomen verwerking van levensmiddelen leiden tot grootschalige uitbraken van door voedsel overgedragen infecties. Wereldwijd hebben ongeveer 1,1 miljard mensen geen toegang tot schoon drinkwater, en 2,6 miljard mensen hebben geen toegang tot basis sanitaire voorzieningen. Door het gebrek aan schoon drinkwater komen door water overgedragen infecties vaak via de fecaal-orale route voor.

Verspreiding door de lucht

Veel luchtweginfecties worden van persoon op persoon overgedragen door het inademen van luchtdeeltjes of druppels die worden verspreid door hoesten, niezen, of uitademen. Een nieuwe gastheer ademt vervolgens deze besmette lucht in. Bij sommige virale darminfecties kan overdracht ook plaatsvinden door het inademen van luchtdeeltjes afkomstig van ontlasting of braaksel.

Preventieve maatregelen en hygiëne

Het voorkomen van infecties begint met goede hygiënische praktijken. Regelmatig handen wassen, vooral na gebruik van het toilet en voor het bereiden of eten van voedsel, is essentieel. Het vermijden van direct contact met besmette oppervlakken en het correct bereiden en bewaren van voedsel kan de verspreiding van ziekten aanzienlijk verminderen. Vaccinaties vormen een belangrijke preventieve maatregel tegen tal van infectieziekten, en het is belangrijk om op de hoogte te zijn van aanbevolen vaccinaties, vooral wanneer men naar risicogebieden reist.

Opkomende infectieziekten

Anno augustus 2024 blijft de wereld geconfronteerd worden met opkomende infectieziekten die zich snel kunnen verspreiden door globalisering, klimaatverandering en veranderingen in landgebruik. Nieuwe pathogenen, waaronder virussen, bacteriën en schimmels, hebben het potentieel om pandemieën te veroorzaken als ze zich ongecontroleerd verspreiden. Monitoring, vroege detectie en snelle reactie zijn essentieel om de impact van deze opkomende infecties te beperken.