Schurft (scabiës): Besmettelijke huidaandoening door mijt

Scabiës, beter bekend als schurft, is een zeer besmettelijke huidziekte die wordt veroorzaakt door een mijt, een parasitair organisme. Deze aandoening leidt tot intense jeuk en huidirritaties. Afhankelijk van de leeftijd en immuunstatus van de patiënt, kunnen de huidproblemen zich op verschillende delen van het lichaam manifesteren. Schurft kent twee varianten: de klassieke vorm en de Noorse variant (korstschurft), waarbij de laatste ernstiger en moeilijker te behandelen is. De diagnose wordt meestal klinisch gesteld, maar er zijn ook diagnostische testen beschikbaar om schurft te bevestigen. Behandeling is doorgaans effectief en omvat zowel zelfzorgmaatregelen als medicatie, waaronder speciale crèmes.

• Synoniemen scabiës
• Epidemiologie van schurft
• Oorzaken van schurft: De rol van de mijt
• Symptomen en vormen van schurft: Klassieke en Noorse schurft
• Diagnose en onderzoeken bij schurft
• Behandeling van schurft
• Prognose van schurft
• Complicaties van schurft
• Preventie van schurft

Synoniemen scabiës

Scabiës staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• dermatitis scabiosa
• scabies
• schurftmijt

Epidemiologie van schurft

Schurft wordt beschouwd als een verwaarloosde tropische ziekte, maar de besmettelijke huidziekte komt wereldwijd voor, inclusief in gematigde klimaten. Jaarlijks worden ongeveer 300 miljoen mensen getroffen door schurft, ongeacht hun leeftijd, ras of geslacht. Uitbraken komen vaker voor in dichtbevolkte omgevingen zoals verpleeghuizen, scholen, gevangenissen, slaapzalen, sportteams en kinderdagverblijven. Ook in situaties van oorlogen en natuurrampen, waar mensen dicht op elkaar leven in vaak slechte hygiënische omstandigheden, neemt het risico op schurft toe. Vooral in armere regio’s en (sub)tropische gebieden waar de leefomstandigheden niet optimaal zijn, is schurft een veelvoorkomend probleem.

Oorzaken van schurft: De rol van de mijt

Veroorzaker

Schurft wordt veroorzaakt door de vrouwelijke mijt Sarcoptes scabiei hominis, die ongeveer 0,3-0,4 mm groot is. Deze mijt heeft vier paar poten en kan zich met een snelheid van 2,5 cm per minuut over de huid verplaatsen. Het vrouwtje graaft zich in de opperhuid en legt daar haar eieren, die binnen maximaal 21 dagen uitkomen. De jeukende huiduitslag die ontstaat, is een allergische reactie op de mijt. In tegenstelling tot wat soms wordt gedacht, kunnen huisdieren en dieren geen menselijke schurft overdragen.

Overdracht en besmetting

Schurft verspreidt zich voornamelijk door direct huid-op-huidcontact met een besmette persoon. Minder vaak kan de besmetting plaatsvinden via het delen van kleding, beddengoed of andere voorwerpen die in contact zijn geweest met een besmet persoon. De schurftmijt kan tot twee à drie dagen buiten het lichaam overleven bij kamertemperatuur. Hele gezinnen kunnen soms tegelijkertijd getroffen worden. Bij de klassieke vorm van schurft heeft de patiënt gemiddeld 10 tot 15 levende vrouwelijke schurftmijten op zijn lichaam. Bij de Noorse variant kunnen dit er duizenden tot miljoenen zijn, wat deze vorm van schurft extreem besmettelijk maakt.

Symptomen en vormen van schurft: Klassieke en Noorse schurft

Schurft kent twee hoofdvormen: de klassieke schurft en Noorse schurft (korstschurft). Klassieke schurft komt voor bij gezonde individuen, terwijl Noorse schurft vaker voorkomt bij mensen met een verzwakt immuunsysteem.

Klassieke schurft

Bij klassieke schurft verschijnen er witte of donkere dunne draadachtige verhogingen (streepjes) op de huid, gemiddeld 2 tot 15 mm lang. De huid vertoont daarnaast vaak uitslag in de vorm van vlekken, pukkels, blaren, knobbels of zweren. Deze uitslag komt vooral voor tussen de vingers, op de flanken, in de oksels, en aan de onderzijde van de polsen. De jeuk, die 's nachts meestal verergert, kan ook andere delen van het lichaam treffen, zoals de voeten, de handen of de vagina. Bij baby’s en jonge kinderen kan de uitslag zich op andere plaatsen manifesteren, zoals op de romp, het gezicht, de hoofdhuid, de nek, de handpalmen en de voetzolen. Bij oudere kinderen en volwassenen treft de uitslag vooral de handen, polsen, genitaliën (zoals het scrotum bij mannen en de tepelhof bij vrouwen) en de buik. Bij ouderen komt de uitslag vaker voor op de rug.

Noorse schurft of korstschurft

Noorse schurft (korstschurft) is een ernstige en zeer besmettelijke vorm van schurft die voornamelijk voorkomt bij mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten met hiv of aids, of mensen die chemotherapie ondergaan. Deze vorm van schurft wordt gekenmerkt door dikke korsten op de huid, die duizenden tot miljoenen mijten en eieren bevatten. Patiënten met Noorse schurft hebben niet altijd een jeukende huiduitslag, maar de huid is vaak dik, grijs, schilferig en korstig.

Diagnose en onderzoeken bij schurft

Lichamelijk onderzoek

De diagnose van schurft wordt meestal gesteld door een arts op basis van de klinische symptomen en de huidafwijkingen. De arts onderzoekt de huid zorgvuldig op tekenen van schurft, zoals de typische gangen en de verspreiding van de uitslag.

Diagnostisch onderzoek

Om de diagnose te bevestigen, kan de arts een huidschraapsel of een huidbiopsie uitvoeren, waarbij een klein stukje huid wordt afgenomen en onder de microscoop wordt onderzocht.

Differentiële diagnose

Schurft kan qua symptomen lijken op andere huidaandoeningen. De arts moet bij de diagnose onderscheid maken tussen schurft en andere mogelijke aandoeningen zoals:

• acropustulosis
• contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
• asteatotisch eczeem (huidaandoening met bleekrode barstjes)
• atopische dermatitis (atopisch eczeem: huidziekte met jeuk)
• insectenbeten
• dermatitis artefacta (huidletsels veroorzaakt door psychische problemen)
• dermatitis herpetiformis (huidziekte die optreedt na het eten van gluten)
• waterpokken (varicella: een meestal milde virale infectie met algemene symptomen en huiduitslag)

Behandeling van schurft

Zelfzorg

De behandeling van schurft begint met het grondig wassen van ondergoed, handdoeken en nachtkleding in heet water van minstens 60°C. Ook andere objecten en oppervlakken die in contact zijn geweest met de besmette persoon, zoals beddengoed, tapijten en gestoffeerde meubels, moeten grondig worden gereinigd of gedurende ten minste 72 uur niet worden aangeraakt. Daarnaast zijn er diverse lotions verkrijgbaar die de jeuk kunnen verlichten.

Professionele medische zorg

Indien de jeuk aanhoudt, kan de arts een oraal antihistaminicum voorschrijven om de allergische reactie te onderdrukken. Daarnaast wordt vaak de hele familie of alle seksuele partners van de patiënt behandeld, zelfs als zij nog geen symptomen vertonen, om verdere verspreiding te voorkomen. De arts kan ook een corticosteroïdcrème voorschrijven die over het hele lichaam moet worden aangebracht. In sommige gevallen wordt een speciale pil voorgeschreven om de jeuk te verminderen. Bij secundaire infecties door krabben kunnen antibiotica nodig zijn.

Prognose van schurft

De jeuk kan twee tot vier weken, of zelfs langer, aanhouden nadat de behandeling is begonnen. In de eerste week van de behandeling kunnen de symptomen zelfs verergeren. Bij de meeste patiënten verdwijnen de klachten echter na deze periode. Bij een juiste diagnose en behandeling is de prognose voor gezonde patiënten met klassieke schurft uitstekend. In sommige gevallen kunnen zich korsten op de huid ontwikkelen, wat kan wijzen op een onderliggende aandoening of een verzwakt immuunsysteem, zoals bij hiv. Noorse schurft is vaak moeilijker te behandelen en heeft een minder gunstige prognose.

Complicaties van schurft

Door het veelvuldig krabben kan de huid beschadigd raken, wat kan leiden tot secundaire bacteriële huidinfecties, zoals impetigo (een bacteriële huidinfectie die vaak voorkomt op het gezicht en de ledematen). Daarnaast kunnen patiënten last krijgen van stigmatisering, depressie, slapeloosheid en aanzienlijke financiële kosten als gevolg van de behandeling en preventieve maatregelen.

Preventie van schurft

Preventie van schurft is essentieel, vooral in instellingen waar de kans op uitbraken groter is, zoals verpleeghuizen, scholen en gevangenissen. Regelmatig handen wassen, het vermijden van direct contact met besmette personen, en het grondig reinigen van kleding en beddengoed kunnen het risico op verspreiding van schurft aanzienlijk verminderen. In situaties waarin schurft veel voorkomt, zoals in vluchtelingenkampen of bij natuurrampen, is het belangrijk dat gezondheidsautoriteiten snel ingrijpen met voorlichting, preventieve behandelingen en verbetering van de hygiënische omstandigheden.

Lees verder

• Noorse schurft (korstschurft): Dikke korsten op huid
• Veel voorkomende besmettelijke huidaandoeningen