Eczeem: Chronische huidziekte met droge en jeukende huid

Eczeem is een veelvoorkomende chronische huidziekte die voornamelijk kinderen, maar ook soms volwassenen treft. Het ontstaat door een overgevoeligheidsreactie van het lichaam op bepaalde uitlokkende factoren, wat leidt tot een soort allergische reactie die huidontsteking veroorzaakt. Bij eczeem ontwikkelt de patiënt een zeer droge en jeukende huid. Het krabben kan leiden tot roodheid, zwelling, een brandende huid, korstvorming en schilfering. In de meeste gevallen wisselen rustige periodes zich af met periodes van ernstigere symptomen. De behandeling bestaat uit het vermijden van irriterende stoffen en het verzorgen van de huid, mogelijk in combinatie met medicijnen en andere medische behandelingen. De prognose van eczeem varieert: bij kinderen kan de huidaandoening soms verbeteren of zelfs verdwijnen met de leeftijd, hoewel restverschijnselen zoals een droge en geïrriteerde huid kunnen blijven bestaan. Bij volwassenen kan eczeem echter een belangrijk probleem blijven.

• Synoniemen eczeem
• Epidemiologie chronische huidziekte
• Oorzaken huidafwijking
• Auto-immuunaandoening
• Huidreactie in de huid
• Risicofactoren huidaandoening
• Ziekten
• Andere uitlokkende factoren
• Symptomen: Droge en jeukende huid
• Huid
• Ogen
• Nagels
• Huidletsels die samenhangen met eczeem
• Atopische plooi (Dennie-Morgan vouw)
• Cheilitis
• Hypergepigmenteerde oogleden
• Hyperlineaire palmen
• Ichthyosis
• Keratosis pilaris
• Lichenificatie
• Papels
• Urticaria
• Stadia van de huidafwijking
• Zuigelingen
• Kindertijd
• Puberteit
• Volwassenen
• Alarmsymptomen
• Ernstige jeuk
• Huidinfecties
• Veranderingen in de huidconditie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose
• Complicaties: Infecties door het krabben
• Huid
• Ogen
• Groei
• Preventie

Synoniemen eczeem

Atopische dermatitis is een andere veelgebruikte term voor eczeem. Het woord "dermatitis" verwijst naar een ontsteking van de huid. "Atopisch" verwijst naar een groep ziekten waarbij vaak een erfelijke factor aanwezig is voor het ontwikkelen van andere allergische aandoeningen, zoals astma en hooikoorts. Ook “contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)”, “constitutioneel eczeem” en “eczema” zijn synoniemen voor eczeem.

Epidemiologie chronische huidziekte

Eczeem komt veel voor en treft ongeveer 30% van de bevolking. Mannen en vrouwen worden even vaak getroffen door de huidziekte. Hoewel eczeem op elke leeftijd kan beginnen, begint de aandoening meestal in de kindertijd. Het optreden van symptomen na de leeftijd van dertig jaar komt minder vaak voor en is vaak het gevolg van blootstelling aan agressieve of natte omstandigheden. Mensen die in stedelijke gebieden en droge klimaten wonen, ontwikkelen bovendien vaker deze huidziekte.

Oorzaken huidafwijking

Auto-immuunaandoening

De oorzaak van eczeem is niet volledig bekend, maar de ziekte lijkt een gevolg te zijn van een combinatie van genetische (erfelijke) factoren en omgevingsfactoren. Eczeem wordt beschouwd als een auto-immuunaandoening. Het immuunsysteem herkent en bestrijdt normaal gesproken indringers die het lichaam willen binnendringen. Bij eczeem raakt het afweersysteem echter verstoord, waardoor de eigen immuuncellen de huidcellen aanvallen.

Huidreactie in de huid

Eczeem is het gevolg van een huidreactie die lijkt op een allergische reactie. Deze reactie leidt tot voortdurende zwelling en roodheid. Patiënten met eczeem zijn gevoeliger omdat in de huid bepaalde eiwitten ontbreken. Bij eczeem zijn er afwijkingen in de huidstructuur. De opperhuid (epidermis) bestaat uit twee delen: een binnenste, vochtige laag met levende cellen en een buitenste laag, de hoornlaag of stratum corneum, die droog is en uit afgeplatte, dode cellen bestaat. Normaal gesproken fungeert de hoornlaag als een barrière die voorkomt dat de huid uitdroogt en beschermt tegen schade door irriterende stoffen en infecties. Wanneer deze barrière beschadigd is, ontstaan er problemen met de huid. Bij eczeem verliest de huid vocht door de beschadigde opperhuid, waardoor de huid zeer droog is en minder goed beschermd tegen externe invloeden. De symptomen van eczeem ontstaan dus als gevolg van een combinatie van een abnormale werking van het immuunsysteem en veranderingen in de huidstructuur.

Risicofactoren huidaandoening

Ziekten

Eczeem komt vaker voor bij kinderen als een ouder ook de huidziekte heeft gehad of andere allergische aandoeningen zoals astma (chronische ontsteking van de luchtwegen) of hooikoorts heeft. Wanneer beide ouders een atopische ziekte hebben, is de kans groter dat het kind eczeem ontwikkelt. Hoewel sommige patiënten de huidgerelateerde symptomen ontgroeien, ontwikkelen veel kinderen met eczeem ook hooikoorts of astma. Emotionele factoren, zoals stress, kunnen de symptomen van eczeem verergeren, maar zijn niet de oorzaak van de huidaandoening.

Andere uitlokkende factoren

Andere bekende uitlokkende factoren voor eczeem zijn:

• Allergieën (allergische reacties door contact met uitlokkende stoffen), zoals pollen, schimmels, huisstofmijt of dieren.
• Bepaalde voedingsmiddelen zoals zuivelproducten.
• Contact met irriterende stoffen en chemicaliën.
• Contact met parfums of kleurstoffen toegevoegd aan cosmetica, deodoranten, huidlotions, zepen en wasmiddelen.
• Contact met ruwe materialen, zoals wol of synthetische vezels.
• Contact met sigarettenrook.
• Contact met stof of zand.
• Contact met stoffen zoals chloor, minerale olie of oplosmiddelen.
• Een droge of uitgedroogde huid door frequent baden, douchen of zwemmen.
• Verkoudheid of griep.
• Emotionele stress.
• Het krijgen van tanden bij kinderen.
• Hitte (eczeem caloricum: eczeem veroorzaakt door hitte).
• Honden en kattenbont.
• Koude en droge lucht in de winter.
• Te warm of te koud krijgen, evenals plotselinge temperatuursveranderingen.
• Zonlicht.

Symptomen: Droge en jeukende huid

De symptomen van eczeem variëren sterk per patiënt. Eczeem komt vaak voor op de huid en rond de ogen.

Huid

De meest voorkomende symptomen zijn een droge huid, een jeukende huid en een huiduitslag met onscherpe begrenzing op het gezicht, aan de ellebogen, achter de knieën, en op de handen en voeten (jeukende voeten). Jeuk is het belangrijkste symptoom van eczeem. Krabben en wrijven in reactie op jeuk irriteert de huid, verhoogt de ontsteking en versterkt de jeuk verder. Jeuk is vooral een probleem tijdens de slaap, wanneer de patiënt zich niet bewust is van het krabben. Het uiterlijk van de huid is variabel en kan worden beïnvloed door secundaire huidinfecties door krabben. De huid kan rood, schilferig, dik, leerachtig en/of geïnfecteerd zijn. Een rode neus kan soms voorkomen. Daarnaast kunnen kleine bultjes of blaasjes verschijnen, kan de huid vloeistof lekken of korstvorming vertonen. De huidskleur kan veranderen, met hyperpigmentatie (donkere verkleuring) of hypopigmentatie (lichtere verkleuring). Bij aantasting van de (boven)lip kan een gezwollen bovenlip optreden.

Ogen

Eczeem kan ook de huid rond de ogen aantasten, inclusief de oogleden, wenkbrauwen en wimpers. Krabben en wrijven aan de ogen leidt tot een rode en gezwollen huid. Sommige patiënten ontwikkelen een extra huidplooi onder de ogen. Een droge huid rond de ogen is eveneens kenmerkend voor eczeem. Fragmentarisch verlies van wenkbrauwen en wimpers (madarose) kan ook voorkomen door krabben of wrijven. Een huiduitslag rond de ogen is eveneens mogelijk bij eczeem.

Nagels

Af en toe kunnen nagelafwijkingen optreden door chronisch eczeem. Voorbeelden hiervan zijn leukonychie (witte nagels) en putjesnagels (putjes in de nagels).

Huidletsels die samenhangen met eczeem

Volgende huidletsels verschijnen vaak bij eczeem.

Atopische plooi (Dennie-Morgan vouw)

Dit is een extra huidplooi die zich ontwikkelt onder de ogen.

Cheilitis

Hierbij is de huid op en rond de lippen ontstoken.

Hypergepigmenteerde oogleden

De oogleden verdonkeren door de ontsteking of hooikoorts.

Hyperlineaire palmen

Hierbij ontstaat een verhoogd aantal huidplooien op de handpalmen.

Ichthyosis

Bij ichthyosis ontwikkelt de patiënt droge, rechthoekige schubben op de huid.

Keratosis pilaris

Keratosis pilaris kenmerkt zich door kleine, ruwe hobbels, meestal op het gezicht, de bovenarmen en de bovenbenen.

Lichenificatie

Bij lichenificatie ontstaat een vergroving van het huidreliëf (leerachtige huid) door langdurig wrijven en krabben. Lichenificatie is tevens gekenmerkt door verminderde plooibaarheid en het optreden van veelhoekige huidveldjes, gescheiden door diepe smalle groeven.

Papels

Papels zijn kleine bultjes die openbarsten bij het krabben en soms knapperig en geïnfecteerd zijn.

Urticaria

Netelroos, een andere term voor urticaria, presenteert zich als rode jeukende bultjes die verschijnen na blootstelling aan een allergeen, na een inspanning, na een warm bad, enzovoorts.

Stadia van de huidafwijking

Zuigelingen

Bij eczeem dat tijdens de kindertijd begint, is elk kind anders getroffen qua begin en ernst van de symptomen. Bij zuigelingen begint eczeem gewoonlijk ongeveer zes tot twaalf weken na de geboorte. Dit verschijnt voor het eerst rond de wangen en de kin als een fragmentarische uitslag in het gezicht (gezichtseczeem), die evolueert naar een rode schilferige, bolstaande huiduitslag. De huid is mogelijk besmet. Zodra het kind mobieler is en begint te kruipen, zijn blootgestelde gebieden, zoals de binnenste en buitenste delen van de armen en benen, ook getroffen. Een zuigeling met eczeem is onrustig en prikkelbaar vanwege de jeuk en het ongemak van de ziekte.

Kindertijd

In de kindertijd begint de uitslag vaak achter de knieën en de binnenkant van de ellebogen; aan de zijkanten van de hals; rond de mond; en op de polsen, enkels en handen. Vaak begint de uitslag met papels (pukkels) die hard en schilferig zijn wanneer de patiënt deze openkrabt. De huid rond de mond raakt ontstoken en het constante likken van de mondomgeving resulteert in kleine, pijnlijke scheurtjes in de huid rond de mond.

Puberteit

Bij sommige kinderen gaat de ziekte lange tijd in remissie (rustige periode zonder symptomen) om daarna weer op te flakkeren bij het begin van de puberteit, wanneer verschillende uitlokkende factoren een rol spelen zoals hormonen, stress en het gebruik van irriterende huidverzorgingsproducten of cosmetica.

Volwassenen

Hoewel een aantal patiënten eczeem in de kindertijd heeft en soms symptomen ervaart in de volwassenheid, is het ook mogelijk dat de ziekte pas op volwassen leeftijd voor het eerst verschijnt. Het patroon bij volwassenen is vergelijkbaar met dat van kinderen.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen bij eczeem kunnen zijn:

Ernstige jeuk

Wanneer de jeuk ernstig en onhoudbaar is, kan dit wijzen op een verergering van eczeem of op een secundaire infectie.

Huidinfecties

Tekenen van huidinfecties zoals pus, toegenomen roodheid, en koorts kunnen wijzen op een secundaire infectie die onmiddellijke aandacht vereist.

Veranderingen in de huidconditie

Snelle verslechtering van de huidconditie of het verschijnen van nieuwe huiduitslag kan een indicatie zijn van een complicatie of een reactie op de behandeling.

Diagnose en onderzoeken

Een huisarts, dermatoloog (huidarts) of allergoloog stelt de diagnose van eczeem waarbij hij eerst de medische geschiedenis en de huidige symptomen van de patiënt in kaart brengt. Hij stelt bijvoorbeeld diverse vragen:

• de aanwezigheid van slaapstoornissen
• de aanwezigheid van ziekten zoals hooikoorts en astma (bij de patiënt en in de familie)
• de blootstelling aan irriterende stoffen
• de familiegeschiedenis van allergische aandoeningen
• eerdere behandelingen voor huidziekten
• het gebruik van corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) of andere medicijnen
• het gebruik van voedingsmiddelen die mogelijk verband houden met de huidgerelateerde symptomen

Een specifieke test voor eczeem is niet mogelijk, maar een huidbiopsie kan worden uitgevoerd waarbij de arts een klein stukje huidweefsel wegneemt. Een huidallergietest is bij sommige patiënten ook vereist.

Behandeling

Zelfzorg

Dankzij enkele zelfzorgmaatregelen valt eczeem beter te behandelen, met name via:

• allergenen en irriterende stoffen identificeren en vermijden
• huidverzorging met vochtinbrengende crèmes
• kledij van zachte katoenen stoffen
• koele plaatsen (oververhitting doet een patiënt meer krabben)
• korte vingernagels
• lauwe baden
• uitvoeren van andere activiteiten (afleiding zoeken om krabben te voorkomen)

Professionele medische zorg

De twee belangrijkste doelstellingen bij de behandeling van eczeem zijn de genezing van de huid en het voorkomen van opflakkeringen. De arts zet medicijnen in zoals corticosteroïde crèmes en zalven, bepaalde antihistaminica en topische (op de huid aangebrachte) calcineurine remmers. Fototherapie is een andere behandelingsvorm waarbij de arts ultraviolet A en/of B lichtgolven gebruikt (enkel inzetbaar bij lichte tot matige eczeem). Ontwikkelt de patiënt secundaire infecties, dan zet de arts antivirale geneesmiddelen, antibiotica of antimycotica (antischimmelmiddelen) in.

Prognose

Eczeem is een chronische aandoening waarvan de symptomen dankzij een effectieve behandeling kunnen verminderen. Dit houdt in dat de patiënt de irriterende stoffen moet vermijden en de huid goed moet verzorgen en vochtig houden. De meerderheid (80-90%) van de kinderen met een vroege start van eczeem verbetert spontaan en is genezen voor de tienerjaren. Ongeveer de helft is al voor de zesjarige leeftijd eczeemvrij. Sommige kinderen krijgen in de volwassenheid echter opnieuw opflakkeringen van eczeem. Indien de aanvang van eczeem in de late kindertijd of op volwassen leeftijd is opgetreden, is de aandoening vaak chronisch of terugkerend.

Eczeem is moeilijk te behandelen in een aantal situaties:

• een grote hoeveelheid van het lichaam is aangetast
• het begin van de symptomen op jonge leeftijd
• het optreden van de huidziekte in combinatie met allergieën en astma
• het optreden van de symptomen bij een familiegeschiedenis van eczeem

Complicaties: Infecties door het krabben

Huid

De beschadigde huid trekt vaak stafylokokkenbacteriën (meestal Staphylococcus aureus) of streptokokkenbacteriën aan, wat kan leiden tot een secundaire eczeeminfectie, vooral in buigbare gebieden zoals de nek en de liezen. Klinisch lijken deze symptomen op letsels van impetigo. Ook virale infecties (bijvoorbeeld virale wratten en molluscum) zijn vaak wijdverspreid bij atopisch eczeem en kunnen het gevolg zijn van krabben. Het herpes simplex virus kan mogelijk een wijdverspreide uitbarsting veroorzaken (eczema herpeticum, varicelliforme eruptie van Kaposi). Dit kan soms een zeer ernstige en zelden zelfs fatale infectie zijn. Sommige schimmels veroorzaken ook huidinfecties bij eczeem. Blijvende littekens en bijwerkingen als gevolg van langdurig gebruik van geneesmiddelen voor de behandeling van eczeem zijn ook mogelijk.

Ogen

Ooggerelateerde complicaties van atopisch eczeem zijn onder meer irritatie van het oogbindvlies en, minder vaak, keratoconjunctivitis en cataract (staar: vertroebelde ooglens).

Groei

Een vertraagde groei is tevens mogelijk bij kinderen met chronische ernstige eczeem, wat kan voortkomen uit de ziekte zelf en het gebruik van topische steroïden.

Preventie

Preventieve maatregelen bij eczeem kunnen helpen om de frequentie en ernst van opflakkeringen te verminderen:

• vermijden van bekende allergenen en irriterende stoffen
• regelmatig gebruik van vochtinbrengende crèmes
• het dragen van ademende, zachte kleding, bij voorkeur katoen
• het vermijden van oververhitting en extreme temperaturen
• het zorgvuldig reinigen van de huid met milde, niet-irriterende producten
• het vermijden van veelvuldig of langdurig contact met water

Door deze preventieve maatregelen toe te passen, kan de impact van eczeem op het dagelijks leven van patiënten aanzienlijk worden verminderd.

Lees verder

• Handeczeem: Chronische huidziekte met droge, gebarsten huid
• Eczeem op het gezicht: Behandeling van gezichtseczeem
• Dyshidrotisch eczeem: Blaasjes en blaren op handen en voeten
• Seborroïsch eczeem: Huidziekte met hoofdroos en rode huid
• Ooreczeem: Huidaandoening met droge, rode en jeukende oren