Atopisch eczeem (atopische dermatitis): Huidziekte met jeuk
Atopisch eczeem is een chronische huidziekte die meestal in de kindertijd begint. Patiënten met de huidaandoening hebben een erg gevoelige huid die snel geïrriteerd is door bijvoorbeeld contact met chemicaliën of bij angst. Op de huid ontstaan jeukende, rode en schilferende plekken waaruit mogelijk een afscheiding sijpelt. Patiënten met atopisch eczeem zijn meestal gebaat bij het aanbrengen van vocht op de huid. Eventueel zet de arts andere medicijnen in om de ontsteking en jeuk te verminderen. Veel patiënten gaan door de jeuk krabben aan de huid, hetgeen geen goed idee is omdat hierdoor een secundaire bacteriële infectie ontstaat waardoor de symptomen verergeren. De vooruitzichten zijn variabel omdat de huiduitslag bij een aantal patiënten volledig verdwijnt terwijl anderen een meer chronisch verloop van de ziekte ervaren.
Synoniemen van atopisch eczeem
‘Endogeen eczeem', 'neurodermitis' en ‘atopische dermatitis’ zijn bekende synoniemen voor atopisch eczeem.
Epidemiologie
Atopische
dermatitis is een veel voorkomende, vaak aanhoudende
huidaandoening die een groot percentage van de wereldbevolking treft. Dit type
eczeem komt namelijk bij ongeveer 5% van de bevolking voor. De huidaandoening komt vaker voor in het vroege leven en komt op enig moment tijdens de kindertijd voor bij maximaal 10-20% van alle kinderen.
Oorzaken van atopische dermatitis
De exacte pathofysiologie van atopisch eczeem is niet volledig bekend (oktober 2020). Mogelijk is er een primair probleem van de huidbarrièrefunctie. Wel is soms een erfelijke aanleg aanwezig bij patiënten met de niet-besmettelijke huidaandoening.
Risicofactoren en verergering van de symptomen
Atopisch eczeem komt vaak voor bij patiënten die
allergieën krijgen.
Astma (chronische
ontsteking van de luchtwegen in de longen) en
hooikoorts zijn vaak reeds aanwezig bij patiënten. Een
huidinfectie of een systemische infectie leidt mogelijk tot een exacerbatie (verergering van de klachten). Paradoxaal genoeg leidt het ontbreken van een infectie (in de kindertijd) sneller tot de ontwikkeling van eczeem (de zogenaamde 'hygiënische hypothese'). Sterke detergenten, zepen, chemicaliën en zelfs wollen kleding zijn mogelijk irriterend en verergeren de klachten van eczeem. Tandjes krijgen is een andere risicofactor bij jonge kinderen. Ernstige
angst of
stress verergert bij sommige patiënten eveneens de symptomen van atopisch eczeem.
Katten- en hondenbont verergeren eczeem zeker, mogelijk door zowel allergische als irriterende mechanismen. De rol van
huisstofmijten en voeding is minder eenduidig. Mogelijk spelen voedselallergenen een rol bij het optreden van atopisch eczeem. Zuivelproducten bij enkele
zuigelingen jonger dan twaalf maanden verergeren soms ook de symptomen van eczeem. Tot slot is een lage luchtvochtigheid in verband gebracht met atopische dermatitis.
Symptomen: Jeuk
De symptomen zijn bij de meeste patiënten soms meer aanwezig dan in andere perioden.
Huid
Atopisch eczeem presenteert zich via diverse patronen. De meest voorkomende presentatie bestaat uit jeukende rode,
pijnlijke, droge en
schilferige plekken, vooral in de ellebogen en enkels, achter de knieën en rond de nek. Bij zuigelingen begint eczeem vaak op het
gezicht (
gezichtseczeem) voordat de symptomen zich naar het lichaam verspreiden. Zeer acute letsels produceren een afscheiding en of anders komen kleine
blaasjes tot uiting. Krabben veroorzaakt een verergering van de
gevoelige huid, en herhaald wrijven produceert een huidverdikking (
lichenificatie) met overdreven huidmarkeringen.
Bijkomende symptomen
Atopische dermatitis tast eveneens het nagelbed aan en veroorzaakt dan
putjes in de nagels en ribbels in de nagels. Bij sommige patiënten voelt de huid van de bovenarmen en dijen ruwer aan door folliculaire
hyperkeratose (keratosis pilaris). De handpalmen vertoont mogelijk zeer prominente huidplooien (hyperlineaire handpalmen). Verder is er soms een geassocieerde droge 'visachtige' schilfering van de huid die niet-ontstekingsremmend is en vaak prominent verschijnt op de
onderbenen (
ichthyosis vulgaris).
Diagnose en onderzoeken
De diagnose van atopisch eczeem gebeurt normaal klinisch. Een
bloedonderzoek onthult mogelijk verhoogde aantallen van een bepaald type witte bloedcellen (eosinofielen) en/of een verhoogd serum-IgE-niveau. Een
huidbiopsie is niet nuttig voor het diagnosticeren van de ziekte, maar spoort wel een eventuele huidinfectie op.
Behandeling
De patiënt moet irriterende stoffen / allergenen (uitlokkende stoffen) vermijden, zoals zeep of harige dieren. Verder is het gebruik van badolie / zeepvervangers nuttig.
Topische (op de huid aangebrachte) therapieën omvatten
steroïden en immunomodulatoren. Bijkomend zet de arts soms orale (via de mond ingenomen)
antibiotica en
antihistaminica (geneesmiddelen voor het behandelen van allergische reacties) in. Verder is het soms nodig om de aangetaste huidgebieden te zwachtelen. Het gebruik van fototherapie en/of systemische therapie is aanbevolen voor patiënten met ernstige symptomen.
De volgende richtlijnen moet de patiënt naleven voor het veilig gebruik van topische steroïden:
- Het gezicht mag alleen met milde steroïden worden behandeld
- Bij volwassenen moet het lichaam worden behandeld met milde, matig krachtige of verdunde krachtige steroïden.
- Bij jonge kinderen moet het lichaam worden behandeld met milde en matig krachtige steroïden.
- Krachtige steroïden worden gebruikt voor korte behandelperiodes (7-10 dagen).
- Voor de behandeling van de handpalmen en voetzolen (maar niet van de handrug of voetrug) zijn krachtige of zeer krachtige steroïden vereist, omdat de huid daar veel dikker is.
- Het regelmatig gebruik van verzachtende middelen vermindert de noodzaak voor steroïde gebruik.
- Steroïden mogen alleen gebruikt worden op een ontstoken huid; steroïden zijn niet inzetbaar als 'verzachtend middel'.
- 'Spaarzaam aanbrengen' betekent dat de patiënt voldoende moet gebruiken om een glimmend oppervlak na het aanbrengen op de huid achter te laten.
- Het gebruik van zwakkere steroïdepreparaten is nodig in buigzame delen (zoals de lies en onder de borsten).
Topische immunomodulatoren
Tacrolimus zalf en de minder krachtige pimecrolimus crème zijn inzetbaar voor de behandeling van atopisch eczeem bij patiënten ouder dan twee jaar. Ze veroorzaken geen huidatrofie (zoals krachtige steroïden) en zijn daarom zeer nuttig voor de behandeling van gevoelige gebieden zoals het gezicht en de oogleden. Ze zijn soms zeer irriterend wanneer ze voor het eerst worden gebruikt (hoewel dit afhangt van blijvend gebruik). Ze werken niet zo goed op eczeem waarbij de huid verdikt is, waarschijnlijk als gevolg van een slechte absorptie. Het huidige advies is om vaccinaties en blootstelling aan de zon te vermijden bij het gebruik van deze middelen. De crème met lichtere steroïden is nog steeds de beste eerstelijnsbehandeling, maar tacrolimus is een nuttig alternatief voor het overmatig gebruik van krachtige steroïden.
Antibiotica
Antibiotica zijn nodig voor bacteriële infecties en moet de patiënt meestal gedurende zeven à tien dagen oraal (via de mond) innemen. Topische antiseptica zijn nodig bij een recidiverende infectie, maar deze zijn soms irriterend. Ze worden meestal aan het badwater toegevoegd en niet rechtstreeks op de huid aangebracht.
Zwachtelen
Het zwachtelen is nuttig voor resistente eczeem of lichenificatie van de ledematen. Het helpt de absorptie van de behandeling en fungeert als een barrière om krabben te voorkomen. Natte gaasverbanden zijn eveneens inzetbaar, maar zijn moeilijk en tijdrovend om thuis te gebruiken.
Prognose
De meerderheid (80-90%) van kinderen met vroeg optredende atopisch eczeem verbetert spontaan vóór de tienerjaren. De helft van de kinderen is al genezen op de leeftijd van zes jaar. Enkele kinderen ervaren een herhaling als ze volwassenen zijn, zelfs als
handeczeem. Als het optreden van eczeem echter laat in de kindertijd of op volwassen leeftijd plaatsvindt, kent de aandoening een meer chronisch verloop met een periode van een remissie en vervolgens weer een periode van een herval.
Complicaties van huidziekte
Bacteriële huidinfecties
Een
gebarsten huid wordt meestal secundair geïnfecteerd door bacteriën, meestal
Staphylococcus aureus, hoewel
streptokokkenbacteriën soms ook eczeem koloniseren, vooral in de nek en de lies. Klinisch gezien verschijnen korstige, brandende letsels die doen denken aan
impetigo (
bacteriële huidinfectie met symptomen op gezicht en ledematen).
Virale huidinfecties
Virale huidinfecties (bijvoorbeeld virale
wratten en molluscum) zijn vaak wijdverbreid bij atopisch eczeem. Wellicht gebeurt de
verspreiding van de infectie door het krabben. Het
herpes simplex-virus veroorzaakt een wijdverspreide uitbarsting, die gekend is als ‘
eczema herpeticum (Kaposi's varicelliforme uitbarsting). Dit veroorzaakt af en toe een zeer ernstige infectie die zelden dodelijk is. De patiënt heeft hierbij meervoudige kleine blaasjes of korstachtige letsels met daarnaast algemene symptomen zoals een algemeen ziek gevoel en
koorts. Een snelle behandeling met oraal (via de mond ingenomen) of intraveneus (via een ader) aciclovir (
antiviraal medicijn) nodig.
Oogcomplicaties
Ooggerelateerde complicaties van atopisch eczeem omvatten conjunctivale irritatie (irritatie van het
oogbindvlies) en minder vaak keratoconjunctivitis en
cataract.
Groeiachterstand
Een slechte groei komt voor bij kinderen met chronisch ernstig eczeem. Dit is te wijten aan de ziekte zelf en niet aan het gebruik van lokale steroïden.
Lees verder