Atopisch eczeem (atopische dermatitis): Huidziekte met jeuk

Atopisch eczeem, ook wel atopische dermatitis genoemd, is een chronische huidaandoening die meestal in de kindertijd begint. Het wordt gekenmerkt door een extreem gevoelige huid die snel geïrriteerd raakt door externe factoren zoals chemicaliën, stress of angst. De aandoening manifesteert zich door jeukende, rode en schilferende plekken die soms vocht afscheiden. Deze plekken kunnen overal op het lichaam voorkomen, maar zijn vaak geconcentreerd op de ellebogen, enkels, achter de knieën en rond de nek. Patiënten met atopisch eczeem hebben vaak baat bij het regelmatig hydrateren van de huid. In ernstigere gevallen kan een arts medicijnen voorschrijven om ontstekingen en jeuk te verminderen. Het is belangrijk op te merken dat krabben de aandoening kan verergeren en kan leiden tot secundaire bacteriële infecties, die de symptomen nog verder doen toenemen. Tot slot varieert de prognose per patiënt.

• Synoniemen van atopisch eczeem
• Epidemiologie
• Oorzaken van atopische dermatitis
• Risicofactoren en verergering van de symptomen
• Symptomen: Jeuk
• Huid
• Bijkomende symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Topische immunomodulatoren
• Antibiotica
• Zwachtelen
• Prognose
• Complicaties van atopisch eczeem
• Bacteriële huidinfecties
• Virale huidinfecties
• Oogcomplicaties
• Groeiachterstand
• Preventie van atopisch eczeem
• Voorkomen van triggers
• Huidhydratie
• Kledingkeuze
• Zorg voor een vochtige omgeving

Synoniemen van atopisch eczeem

Atopisch eczeem staat ook bekend onder verschillende andere namen, zoals 'endogeen eczeem', 'neurodermitis' en 'atopische dermatitis'.

Epidemiologie

Atopische dermatitis is een veelvoorkomende, vaak chronische huidaandoening die een groot percentage van de wereldbevolking treft. Anno augustus 2024 komt dit type eczeem voor bij ongeveer 10-20% van de kinderen en 5% van de volwassenen wereldwijd. Hoewel de aandoening op elke leeftijd kan beginnen, komt het vaak voor in de vroege kindertijd, waarbij maximaal één op de vijf kinderen op enig moment tijdens de jeugd wordt getroffen.

Oorzaken van atopische dermatitis

De exacte pathofysiologie van atopisch eczeem is anno augustus 2024 nog steeds niet volledig opgehelderd. Wel is bekend dat een combinatie van genetische, omgevings- en immuunsysteemfactoren een rol speelt. Een verstoring van de huidbarrièrefunctie, vaak door een mutatie in het filaggrine-gen, wordt als een belangrijke oorzaak beschouwd. Erfelijke aanleg is een belangrijke risicofactor, en atopisch eczeem is niet besmettelijk.

Risicofactoren en verergering van de symptomen

Atopisch eczeem komt vaak voor bij patiënten met andere atopische aandoeningen, zoals allergieën, astma en hooikoorts. Een huidinfectie of een systemische infectie kan leiden tot een exacerbatie van de klachten. De hygiënische hypothese suggereert dat kinderen die in zeer schone omgevingen opgroeien, een verhoogd risico op eczeem hebben vanwege een onderontwikkeld immuunsysteem. Externe factoren zoals sterke detergenten, zepen, chemicaliën en wollen kleding kunnen de symptomen verergeren. Bij jonge kinderen kan tandjes krijgen ook een risicofactor zijn. Daarnaast kunnen stress en angst de symptomen van atopisch eczeem verergeren. Katten- en hondenbont zijn ook bekende triggers, mogelijk door zowel allergische als irriterende mechanismen. Hoewel de rol van huisstofmijten en voeding minder duidelijk is, kunnen voedselallergieën soms bijdragen aan de ontwikkeling van atopisch eczeem. Zuivelproducten kunnen bij zuigelingen onder de twaalf maanden de symptomen verergeren. Een lage luchtvochtigheid is ook in verband gebracht met verergering van de symptomen.

Symptomen: Jeuk

Jeuk is het meest kenmerkende symptoom van atopisch eczeem en kan zo ernstig zijn dat het de slaap en het dagelijks leven verstoort.

Huid

Atopisch eczeem presenteert zich op verschillende manieren, afhankelijk van de ernst en locatie. De meest voorkomende symptomen zijn jeukende, rode, pijnlijke, droge en schilferige plekken op de huid. Bij zuigelingen begint eczeem vaak op het gezicht, waarna het zich naar andere delen van het lichaam kan verspreiden. Acute letsels kunnen vocht afscheiden of zich presenteren als kleine blaasjes. Krabben kan leiden tot verdikking van de huid, ook wel lichenificatie genoemd, met overmatige huidlijnen als gevolg. Dit proces verergert de jeuk en kan de aandoening chronisch maken.

Bijkomende symptomen

Naast de huidlaesies kunnen er andere symptomen optreden, zoals putjes en ribbels in de nagels, een ruwe huid op de bovenarmen en dijen door folliculaire hyperkeratose (keratosis pilaris) en opvallend diepe huidplooien op de handpalmen. Daarnaast kan er een droge, visachtige schilfering van de huid optreden, vooral op de onderbenen, wat bekend staat als ichthyosis vulgaris.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van atopisch eczeem wordt meestal klinisch gesteld, op basis van de zichtbare symptomen en de medische geschiedenis van de patiënt. In sommige gevallen kan een bloedonderzoek verhoogde eosinofielen (een type witte bloedcellen) en/of een verhoogd serum-IgE-niveau aantonen, wat wijst op een allergische reactie. Een huidbiopsie is doorgaans niet noodzakelijk voor de diagnose, maar kan nuttig zijn om een secundaire huidinfectie op te sporen.

Behandeling

De behandeling van atopisch eczeem richt zich op het verminderen van ontstekingen, jeuk en het voorkomen van secundaire infecties. Patiënten moeten triggers zoals irriterende stoffen en allergenen vermijden, waaronder zeep en harige huisdieren. Het gebruik van badolie en zeepvervangers kan helpen om de huid te beschermen. Topische therapieën omvatten steroïden en immunomodulatoren. In ernstigere gevallen kunnen orale antibiotica en antihistaminica worden voorgeschreven. Het is soms ook nodig om de aangetaste huidgebieden te zwachtelen. Voor patiënten met ernstige symptomen kan fototherapie of systemische therapie worden aanbevolen.

De volgende richtlijnen moeten worden nageleefd voor het veilig gebruik van topische steroïden:

Topische immunomodulatoren

Tacrolimus zalf en pimecrolimus crème zijn effectieve behandelingen voor atopisch eczeem bij patiënten ouder dan twee jaar. Deze middelen veroorzaken geen huidatrofie, zoals krachtige steroïden, en zijn daarom zeer nuttig voor gevoelige gebieden zoals het gezicht en de oogleden. Ze kunnen echter bij eerste gebruik irriterend zijn. Deze immunomodulatoren werken minder goed bij verdikte huid, waarschijnlijk door een verminderde absorptie. Het huidige advies is om vaccinaties en overmatige blootstelling aan de zon te vermijden tijdens het gebruik van deze middelen.

Antibiotica

Bij bacteriële infecties zijn antibiotica nodig, die de patiënt meestal gedurende zeven tot tien dagen oraal inneemt. Topische antiseptica kunnen nodig zijn bij terugkerende infecties, hoewel ze soms irriterend kunnen zijn. Deze antiseptica worden vaak aan het badwater toegevoegd in plaats van direct op de huid aangebracht.

Zwachtelen

Zwachtelen kan nuttig zijn bij hardnekkig eczeem of lichenificatie van de ledematen. Het helpt bij de absorptie van behandelingen en fungeert als een barrière om krabben te voorkomen. Natte gaasverbanden zijn ook bruikbaar, maar kunnen moeilijk en tijdrovend zijn om thuis te gebruiken.

Prognose

De meerderheid (80-90%) van de kinderen met vroeg optredend atopisch eczeem ervaart een verbetering van de symptomen vóór de tienerjaren. Anno augustus 2024 is ongeveer de helft van deze kinderen genezen op de leeftijd van zes jaar. Sommige kinderen krijgen echter te maken met een terugval van de symptomen als ze volwassen zijn, vaak in de vorm van handeczeem. Wanneer eczeem pas in de late kindertijd of volwassenheid begint, is de aandoening vaak chronisch met periodes van remissie en terugval.

Complicaties van atopisch eczeem

Atopisch eczeem kan leiden tot diverse complicaties, variërend van bacteriële en virale infecties tot ooggerelateerde problemen en groeiachterstand bij kinderen. Hieronder worden de belangrijkste complicaties van atopisch eczeem uitgebreid besproken.

Bacteriële huidinfecties

Een gebarsten huid door atopisch eczeem wordt vaak secundair geïnfecteerd door bacteriën, meestal Staphylococcus aureus, maar ook streptokokkenbacteriën kunnen het eczeemgebied koloniseren, vooral in de nek en de lies. Deze bacteriële infecties manifesteren zich meestal als korstige, brandende letsels die doen denken aan impetigo, een bacteriële huidinfectie die vaak symptomen op het gezicht en de ledematen veroorzaakt. Wanneer de huid geïnfecteerd raakt, wordt deze rood, pijnlijk en etterend. De behandeling omvat het gebruik van antibiotica, zowel topisch (direct op de huid) als oraal (via de mond), afhankelijk van de ernst van de infectie. Het is cruciaal om de onderliggende ontsteking van het eczeem te behandelen om verdere infectie te voorkomen.

Virale huidinfecties

Patiënten met atopisch eczeem zijn ook vatbaar voor virale huidinfecties, zoals virale wratten en molluscum contagiosum, die vaak wijdverspreid voorkomen in eczeemgebieden. Deze infecties kunnen zich verspreiden door krabben, wat een verdere verspreiding van het virus bevordert. Een ernstige virale complicatie is eczema herpeticum, veroorzaakt door het herpes simplex-virus. Dit presenteert zich als pijnlijke blaasjes die zich wijdverspreid over het eczeemgebied bevinden en vaak gepaard gaan met algemene symptomen zoals koorts en een algemeen ziek gevoel. Eczema herpeticum vereist onmiddellijke behandeling met antivirale medicatie, zoals aciclovir, om ernstige complicaties te voorkomen, aangezien deze infectie zelden dodelijk kan zijn als deze onbehandeld blijft.

Oogcomplicaties

Ooggerelateerde complicaties komen ook voor bij patiënten met atopisch eczeem. Dit omvat onder andere conjunctivale irritatie, waarbij het oogbindvlies geïrriteerd raakt. In zeldzamere gevallen kunnen ernstigere aandoeningen zoals keratoconjunctivitis (een ontsteking van het hoornvlies en het bindvlies) en cataract (vertroebeling van de ooglens) optreden. Deze oogcomplicaties kunnen de kwaliteit van leven van de patiënt aanzienlijk beïnvloeden en vereisen vaak specifieke oogheelkundige behandeling.

Groeiachterstand

Bij kinderen met chronisch ernstig atopisch eczeem kan er een groeiachterstand optreden. Deze groeiachterstand is voornamelijk het gevolg van de chronische ontsteking en het ongemak dat met de ziekte gepaard gaat, en niet van het gebruik van lokale steroïden, zoals vaak wordt gedacht. Het voortdurend ongemak en de slechte slaap door jeuk kunnen bijdragen aan deze groeiproblemen, wat het belang van effectieve behandeling en symptoombestrijding onderstreept.

Preventie van atopisch eczeem

Voorkomen van triggers

Het vermijden van bekende triggers, zoals irriterende stoffen (bijv. zeep, detergentia) en allergenen (bijv. pollen, huidschilfers van huisdieren), is essentieel om eczeemuitbraken te minimaliseren.

Huidhydratie

Regelmatige hydratatie van de huid met verzachtende crèmes is cruciaal om de huidbarrière te versterken en vochtverlies te voorkomen. Dit vermindert de kans op ontstekingen en nieuwe eczeemopflakkeringen.

Kledingkeuze

Het dragen van zachte, ademende kleding, zoals katoen, en het vermijden van ruwe stoffen zoals wol kan huidirritatie verminderen en het risico op eczeemuitbraken verlagen.

Zorg voor een vochtige omgeving

Het handhaven van een optimale luchtvochtigheid in huis kan helpen om de huid gehydrateerd te houden, vooral tijdens droge wintermaanden.

Lees verder

• Eczeem: Chronische huidziekte met droge en jeukende huid
• Dermatitis (ontsteking van de huid): Soorten huidontsteking
• Eczema herpeticum: Complicatie eczeem met virale infectie
• Geïnfecteerd eczeem: Eczeeminfectie door gebarsten huid
• Dyshidrotisch eczeem: Blaasjes en blaren op handen en voeten