Jeukende huid (pruritus): Oorzaken van jeukend huidgebied

Jeuk (pruritus) is een vervelend gevoel op de huid dat zich kan verspreiden over het hele lichaam of beperkt kan blijven tot een specifiek gebied. Soms gaat jeuk gepaard met een huiduitslag in het aangetaste gebied. Een milde tot matige jeuk kan veroorzaakt worden door verschillende factoren zoals een huidaandoening, allergieën, insectenbeten, schimmelinfecties, chronische aandoeningen, medicatiegebruik, hormonale veranderingen, psychologische problemen of zenuwproblemen. Het krabben aan het jeukende gebied kan de klachten verergeren. Het is belangrijk om de onderliggende oorzaak van de jeuk te behandelen, maar er zijn ook diverse manieren om de jeuk te verlichten. Jeuk kan verdwijnen na behandeling of spontaan, kan komen en gaan, of chronisch van aard zijn.

• De basis van jeuk
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van jeukende huid
• Allergieën en huidreacties
• Chronische aandoeningen
• Hormonale veranderingen
• Huidaandoeningen
• Infecties
• Medicatie
• Medische behandelingen
• Parasieten en insecten
• Psychologische problemen
• Systemische aandoeningen
• Zenuwproblemen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Geassocieerde symptomen
• Alarmsymptomen bij jeuk
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van jeukende huid
• Zelfzorg en huishoudmiddeltjes
• Professionele behandeling
• Prognose
• Complicaties van jeuk
• Preventie

De basis van jeuk

Jeuk ontstaat wanneer zenuwvezels in de huid via zenuwen een signaal naar de hersenen sturen. Jeuk en pijn zijn nauw verwant, omdat dezelfde zenuwen beide signalen naar de hersenen overbrengen. In de meeste gevallen wordt pruritus veroorzaakt door een probleem met de huid of een andere onderliggende ziekte (systemische aandoening). De onderliggende oorzaak leidt tot jeuk. Krabben kan de jeuk verergeren, wat leidt tot een vicieuze cirkel van jeuk en krabben, bekend als de krab-jeuk-cyclus.

Epidemiologie

Jeukende huid (pruritus) is een veelvoorkomend symptoom dat wereldwijd verschillende bevolkingsgroepen treft. Het komt voor bij zowel mannen als vrouwen van verschillende leeftijden, maar bepaalde factoren verhogen de kans op het ontwikkelen van pruritus.

Prevalentie wereldwijd
Wereldwijd wordt jeukende huid vaak gemeld bij patiënten met een breed scala aan aandoeningen. De prevalentie varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak, variërend van milde gevallen tot ernstige chronische jeuk. Volgens epidemiologische studies heeft ongeveer 20-30% van de algemene bevolking ervaring met jeuk op enig moment in hun leven.

Regionale variaties
De prevalentie van pruritus vertoont regionale variaties, afhankelijk van omgevingsfactoren zoals klimaat, toegang tot gezondheidszorg en de prevalentie van huidziekten zoals eczeem en psoriasis. In warmere klimaten, waar allergieën en huidirritaties meer voorkomen, kan jeuk frequenter worden gerapporteerd.

Leeftijdsgebonden prevalentie
Jeukende huid komt voor in alle leeftijdsgroepen, maar het is vaker een probleem bij ouderen. Naarmate mensen ouder worden, neemt de kans toe dat zij last krijgen van jeuk als gevolg van veranderingen in de huid, zoals uitdroging, verminderde talgproductie en chronische aandoeningen die jeuk kunnen veroorzaken.

Mechanisme

Pruritus wordt veroorzaakt door een complexe interactie tussen de huid, zenuwen en immuunsysteem. Het mechanisme achter jeuk is vaak gerelateerd aan verschillende fysiologische processen die leiden tot een versterkte perceptie van jeuk.

Activatie van jeukreceptoren
Jeuk ontstaat wanneer jeukreceptoren (pruriceptoren) in de huid geactiveerd worden door diverse stimuli zoals chemische stoffen (bijvoorbeeld histamine), fysische factoren (zoals wrijving) of ziekteverwekkers. Deze receptoren sturen signalen naar de hersenen via het zenuwstelsel, die door het lichaam worden geïnterpreteerd als jeuk.

Histamine en andere mediatoren
In veel gevallen wordt pruritus veroorzaakt door de afgifte van histamine en andere ontstekingsmediatoren, zoals cytokines. Histamine bindt zich aan receptoren in de huid en veroorzaakt een ontstekingsreactie die de jeuk veroorzaakt. Deze reactie wordt vaak gezien bij allergische reacties en huidaandoeningen zoals eczeem.

Neurologische mechanismen
Naast de chemische factoren spelen zenuwen ook een belangrijke rol in pruritus. Bij bepaalde aandoeningen, zoals neuropathische jeuk, kunnen zenuwen in de huid overgevoelig raken, wat leidt tot chronische jeuk, zelfs zonder duidelijke huidbeschadiging.

Oorzaken van jeukende huid

Allergieën en huidreacties

Een jeukende huid kan het gevolg zijn van allergieën en huidreacties, zoals:

• Contact met bepaalde metalen, zoals nikkel
• Contact met de sappen van bepaalde planten of stekende planten
• Allergieën voor bepaalde voedingsmiddelen of medicijnen zoals aspirine en opioïden
• Kleurstoffen of coatings op stoffen
• Schoonheidsmiddelen
• Warmte-uitslag: Een jeukende huiduitslag die optreedt bij warme, vochtige weersomstandigheden
• Zonnebrand: Huidschade door blootstelling aan ultraviolette (UV) stralen

Chronische aandoeningen

Jeuk kan een symptoom zijn van chronische aandoeningen, zoals:

• Nierfalen
• Leveraandoeningen
• Schildklieraandoeningen
• Diabetes
• Bloedarmoede

Hormonale veranderingen

Bij vrouwen kan jeuk soms het gevolg zijn van hormonale veranderingen.

Menopauze
Jeuk is een veelvoorkomend symptoom van de menopauze. Hormonale veranderingen, zoals een verlaagd oestrogeengehalte, kunnen verantwoordelijk zijn voor jeuk.

Zwangerschap
Zwangere vrouwen hebben vaak last van jeuk, die meestal na de bevalling verdwijnt. Tijdens de zwangerschap kunnen zich verschillende huidaandoeningen ontwikkelen die jeuk veroorzaken, zoals:

• Prurigo gestationis: Een huiduitslag die verschijnt als rode, jeukende stippen en voornamelijk de armen, benen en romp aantast
• Zwangerschapscholestase: Een zeldzame aandoening die de lever tijdens de zwangerschap aantast en jeuk veroorzaakt zonder een huiduitslag
• Zwangerschapsjeuk: Een veelvoorkomende huidaandoening tijdens de zwangerschap die jeukende, rode, verhoogde bulten op de dijen en buik veroorzaakt

Zwangere vrouwen kunnen ook eczeem en psoriasis ontwikkelen.

Huidaandoeningen

Huidaandoeningen die jeuk kunnen veroorzaken zijn:

• Atopische dermatitis
• Contactdermatitis: Ontsteking van de huid door contact met een irriterende stof
• Eczeem: Een chronische aandoening waarbij de huid droog, rood, schilferig en jeukend is
• Een droge huid
• Folliculitis: Ontsteking van de haarzakjes
• Lichen planus: Een jeukende, niet-infectieuze huiduitslag van onbekende oorzaak
• Netelroos (urticaria): Een huidaandoening veroorzaakt door een allergeen, zoals voedsel of latex. Netelroos veroorzaakt een verhoogde, rode jeukende uitslag
• Prurigo: Kleine blaren (met vocht gevulde zwellingen) die erg jeuken
• Psoriasis: Een niet-infectieuze huidaandoening met rode, schilferige, korstige plekken en zilverachtige schubben
• Roos: Een veelvoorkomende, niet-besmettelijke aandoening die de hoofdhuid aantast

Infecties

Infecties kunnen ook jeuk op de huid veroorzaken:

• Waterpokken of andere virale infecties
• Schimmelinfecties zoals voetschimmel, liesschimmel, ringworm en candidiasis

Schimmelinfecties veroorzaken vaak jeuk in een specifiek lichaamsdeel. In ernstige gevallen of wanneer de behandeling niet effectief is, kan de jeuk zich verspreiden over het hele lichaam.

Medicatie

Sommige medicijnen kunnen huidjeuk veroorzaken, zelfs zonder zichtbare huiduitslag of irritatie. Als een patiënt jeuk ervaart die duidelijk gerelateerd is aan medicatie, moet hij dit met de arts bespreken en niet zelfstandig stoppen met de medicatie. Medicijnen die vaak huidjeuk veroorzaken zijn:

• ACE-remmers
• Antibiotica
• Antischimmelmiddelen
• Bepaalde medicijnen voor hartritmestoornissen
• Bepaalde medicijnen voor jicht (ziekte met pijn en zwelling aan grote teen en andere gewrichten)
• Bepaalde statines (medicijnen voor hoge cholesterol)
• Diuretica (plaspillen)
• Hydroxyethylcellulose (gebruikt tijdens chirurgie)
• Oestrogenen
• Opioïden

Medische behandelingen

Na medische behandelingen zoals nierdialyse, chemotherapie en radiotherapie kunnen patiënten jeuk ervaren als bijwerking.

Parasieten en insecten

Parasieten en insecten kunnen jeuk veroorzaken door hun aanwezigheid op de huid of door hun beten en steken. Veelvoorkomende oorzaken zijn:

• Hoofdluizen, schaamluizen of andere luizen: Deze parasieten leven van bloed en veroorzaken jeuk door hun beten.
• Infecties: Bepaalde huidinfecties kunnen jeuk veroorzaken.
• Insectenbeten en -steken, zoals die van bijen, wespen, muggen, vlooien en bedwantsen: Deze kunnen lokale jeuk en zwelling veroorzaken.
• Schurft: De schurftmijt graaft zich in de huid en veroorzaakt intense jeuk.

Psychologische problemen

Soms kan jeuk veroorzaakt worden door psychologische factoren, vooral als er geen lichamelijke oorzaak kan worden gevonden. Psychische problemen kunnen leiden tot een drang om te krabben of een sensatie van jeuk. Mogelijke oorzaken zijn:

• Angst: Stress en angst kunnen leiden tot psychogene jeuk.
• Depressie: Psychologische stress kan bijdragen aan jeuk.
• Obsessief-compulsieve stoornis: Personen met deze stoornis kunnen dwangmatig krabben.
• Psychose: Bij een psychose kunnen hallucinaties van jeuk optreden.
• Trichotillomanie: Een aandoening waarbij er een onweerstaanbare drang is om lichaamsharen uit te trekken.

Systemische aandoeningen

Systemische aandoeningen, die het gehele lichaam beïnvloeden, kunnen ook jeuk veroorzaken. Voorbeelden zijn:

• Chronisch nierfalen: Nierproblemen kunnen jeuk veroorzaken door ophoping van afvalstoffen in het bloed.
• Diabetes mellitus (suikerziekte): Onbeheerste diabetes kan jeuk veroorzaken door huidproblemen.
• Hodgkin-lymfoom: Een type kanker van het lymfestelsel die jeuk kan veroorzaken.
• Overactieve schildklier of trage schildklier: Beide aandoeningen kunnen leiden tot huidproblemen en jeuk.
• Leukemie: Bloedkanker kan jeuk veroorzaken door de invloed op de bloedcellen.
• Levergerelateerde aandoeningen, zoals primaire biliaire cirrose, leverkanker, pancreaskanker en hepatitis: Deze kunnen jeuk veroorzaken door leverdisfunctie.
• Enkele vormen van kanker, zoals borstkanker, longkanker en prostaatkanker: Deze kunnen in sommige gevallen gepaard gaan met jeuk.

Zenuwproblemen

Problemen met het zenuwstelsel kunnen ook jeuk veroorzaken, zoals:

• Beroerte: Kan leiden tot jeuk door beschadiging van zenuwbanen.
• Hersentumor: Kan invloed hebben op de zenuwen en jeuk veroorzaken.
• Gordelroos: Deze aandoening, veroorzaakt door het herpesvirus, kan jeuk en pijn veroorzaken.
• Multiple sclerose: Een auto-immuunziekte die zenuwschade veroorzaakt en jeuk kan veroorzaken.
• Zenuwschade: Schade aan zenuwen kan leiden tot jeuk in het getroffen gebied.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans vergroten dat iemand jeukende huid ontwikkelt. Deze risicofactoren kunnen te maken hebben met genetische aanleg, omgevingsfactoren of een combinatie van beide.

Huidtype en -conditie
Mensen met een droge of beschadigde huid, zoals bij atopisch eczeem of psoriasis, hebben een verhoogd risico op pruritus. Deze huidcondities verstoren de barrièrefunctie van de huid, wat leidt tot een verhoogde gevoeligheid voor jeuk.

Leeftijd
Ouderen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van jeuk, deels door het afnemen van de huidfunctie met de leeftijd, zoals verminderde talgproductie en een verminderde huidhydratatie. Dit maakt de huid gevoeliger voor jeuk bij verschillende interne en externe prikkels.

Ziekten en aandoeningen
Pruritus kan een symptoom zijn van verschillende onderliggende aandoeningen, zoals leverziekten, nierinsufficiëntie, schildklieraandoeningen en bloedziekten. Deze aandoeningen veroorzaken vaak veranderingen in het metabolisme of de afgifte van stoffen die de jeuk kunnen veroorzaken.

Medicamenteuze bijwerkingen
Bepaalde medicijnen kunnen pruritus veroorzaken als bijwerking. Bijvoorbeeld, opiaten, antibiotica en sommige chemotherapie-medicijnen kunnen de afgifte van histamine stimuleren of de zenuwen in de huid beïnvloeden, wat leidt tot jeuk.

Risicogroepen

Er zijn bepaalde groepen mensen die meer kans hebben om pruritus te ontwikkelen door verschillende risicofactoren, zoals genetische aanleg, leeftijd of onderliggende gezondheidsproblemen.

Ouderen
Zoals eerder genoemd, hebben ouderen een verhoogd risico op jeukende huid, zowel door veroudering van de huid als door de toename van chronische ziekten die pruritus kunnen veroorzaken. Ouderen zijn vaak ook vatbaarder voor huidaandoeningen zoals droge huid en eczeem.

Mensen met een chronische ziekte
Patiënten met chronische ziekten zoals leverziekte, nierinsufficiëntie of diabetes hebben een verhoogd risico op pruritus. Deze aandoeningen kunnen de stofwisseling en de afgifte van bepaalde stoffen die jeuk veroorzaken verstoren, wat leidt tot aanhoudende jeuk.

Mensen die bepaalde medicijnen gebruiken
Mensen die opiaten, antibiotica of andere medicatie gebruiken die bekend staat om het veroorzaken van jeuk, vormen ook een risicogroep. Het is belangrijk dat patiënten die deze medicijnen gebruiken zich bewust zijn van het risico op jeuk als bijwerking.

Geassocieerde symptomen

Jeuk kan gepaard gaan met verschillende symptomen, afhankelijk van de oorzaak. De huid kan veranderingen ondergaan, zoals:

• Tekenen van huidontsteking, zoals zwelling en roodheid.
• Vorming van bultjes, vlekken of blaren.
• Een droge of gebarsten huid, wat kan lijken op eczeem.
• Een leerachtige of schilferige textuur van de huid.
• Korstvorming, verkleuring of langdurige huidbeschadiging door infecties of andere complicaties.

Alarmsymptomen bij jeuk

Hoewel jeuk vaak snel verlicht kan worden, zijn er situaties waarin medische aandacht nodig is:

• Als de jeuk niet verbetert, ernstig is of terugkerend is.
• Als jeuk gepaard gaat met ademhalingsproblemen, huidontsteking (dermatitis) of geelzucht.
• Als de jeuk de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloedt.
• Jeuk die het gehele lichaam beïnvloedt zonder duidelijke oorzaak kan wijzen op een ernstige aandoening.

Diagnose en onderzoeken

Bij aanhoudende of gegeneraliseerde jeuk is het belangrijk om een arts te raadplegen voor een correcte diagnose en behandeling. Mogelijke diagnostische tests zijn:

• Biopsie: Een weefselmonster wordt genomen voor verdere analyse.
• Bloedonderzoek: Dit kan onderliggende ziekten onthullen zoals diabetes mellitus, een schildklieraandoening of een nierziekte.
• Huidafkrabsel: Het getroffen huidgebied wordt afgeschraapt om een monster te verkrijgen voor analyse.
• Ontlastingsonderzoek: Dit kan parasieten in de darm aantonen.
• Röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto): Dit kan lymfomen detecteren.
• Vaginale afscheiding of penisafscheiding: Voor het opsporen van schimmelinfecties, waarbij een monster met een klein plastic staafje wordt genomen.

Behandeling van jeukende huid

Zelfzorg en huishoudmiddeltjes

Enkele veranderingen in levensstijl en huishoudmiddeltjes kunnen jeuk verlichten:

• Calaminelotion aanbrengen op het getroffen gebied.
• Een koud kompres gebruiken om jeuk te verlichten.
• Een mild wasmiddel gebruiken dat geen irriterende chemicaliën bevat.
• Vermijd geparfumeerde zepen, douchegels of deodoranten; kies voor ongeparfumeerde lotions of waterige crèmes.
• Draag geen irriterende kleding zoals wol of bepaalde synthetische stoffen; kies bij voorkeur katoen.
• Draag geen strakke kleding die de huid kan irriteren.
• Baden in koud water en gebruik koel of lauw water, vermijd warm of heet water.
• Gebruik koel, licht en los beddengoed.
• Gebruik ongeparfumeerde producten voor persoonlijke hygiëne.
• Na het baden of douchen een vochtinbrengende lotion gebruiken om uitdroging van de huid te voorkomen.

Professionele behandeling

In veel gevallen kan de jeuk worden verlicht door de onderliggende oorzaak te behandelen. Mogelijke behandelingen zijn:

• Antihistaminica: Deze kunnen helpen bij allergische reacties en de krascyclus doorbreken.
• Steroidcrèmes: Voor het verminderen van ontsteking en jeuk.
• Sommige antidepressiva, zoals paroxetine of sertraline, kunnen ook jeuk verlichten.
• Voor jeuk in harige gebieden, zoals de hoofdhuid (jeukende hoofdhuid), kunnen medicinale lotions worden voorgeschreven.
• Fototherapie (behandeling met licht): Dit kan nuttig zijn bij chronische huidaandoeningen en jeuk.

Prognose

De prognose van pruritus is sterk afhankelijk van de onderliggende oorzaak. In veel gevallen is pruritus behandelbaar en kan de jeuk worden verminderd of zelfs geëlimineerd door het aanpakken van de oorzaak.

Behandelbaarheid van pruritus
Wanneer de oorzaak van de jeuk kan worden geïdentificeerd en behandeld, kan de prognose goed zijn. Bij aandoeningen zoals eczeem of psoriasis kan de jeuk aanzienlijk verminderd worden met de juiste medicatie en huidverzorging. Bij systemische aandoeningen hangt de prognose af van het beheersen van de onderliggende ziekte.

Chronische pruritus
Sommige gevallen van pruritus kunnen chronisch worden, vooral als ze veroorzaakt worden door aandoeningen zoals neuropathische jeuk. Chronische jeuk kan het dagelijks leven aanzienlijk verstoren en kan leiden tot slaapstoornissen, stress en angst. In dergelijke gevallen is het belangrijk om een multimodale therapie te overwegen.

Complicaties van jeuk

Langdurige jeuk kan ernstige complicaties veroorzaken, zoals:

• Verslechtering van de levenskwaliteit door constante ongemakken en slaapstoornissen.
• Verergering van jeuk door krabben, wat kan leiden tot huidletsel, huidinfecties of littekens.

Preventie

Hoewel het niet altijd mogelijk is om jeuk volledig te voorkomen, kunnen bepaalde maatregelen helpen om het risico op pruritus te verminderen. Deze preventieve maatregelen zijn vooral gericht op het behouden van een gezonde huid en het vermijden van triggers.

Huidverzorging
Regelmatige hydratatie van de huid met een geschikt, niet-irriterend vochtinbrengende crème kan helpen om de huidbarrière te versterken en uitdroging te voorkomen. Dit vermindert de kans op jeuk, vooral bij mensen met een droge huid.

Vermijden van prikkelende stoffen
Het vermijden van stoffen die de huid kunnen irriteren, zoals agressieve zepen, parfums en bepaalde wasmiddelen, is belangrijk om pruritus te voorkomen. Het dragen van ademende, katoenen kleding kan ook helpen om de huid te beschermen tegen overmatige wrijving en irritatie.

Beheersing van onderliggende ziekten
Voor mensen met onderliggende aandoeningen zoals eczeem, psoriasis of leverziekten, is het belangrijk om de ziekte onder controle te houden om pruritus te voorkomen. Dit kan door het volgen van behandelingsplannen en regelmatig medische controles om verergering van symptomen te voorkomen.

Lees verder

• Eczeem: Chronische huidziekte met droge en jeukende huid
• Jeukende hoofdhuid: Oorzaken van jeuk aan het hoofd
• Jeukende huid na het douchen: Oorzaken van jeuk na douche
• Jeukende neus: Oorzaken van jeuk aan de neus (kriebelneus)
• Jeukende voeten: Oorzaak van jeuk aan de voet