Wespensteek: Oorzaken, symptomen, behandeling en preventie

Wespensteken komen vaak voor, vooral tijdens de late zomermaanden. Vrouwelijke wespen gebruiken hun angel om te verdedigen en kunnen meerdere keren steken. Deze gele en zwarte insecten bevatten een gif dat aanzienlijke pijn en irritatie kan veroorzaken. In de meeste gevallen veroorzaken wespensteken geen ernstige symptomen, tenzij de persoon allergisch is voor het wespengif. In dergelijke gevallen is medische hulp altijd noodzakelijk. Er zijn verschillende thuisbehandelingen voor de milde zwelling, roodheid en pijn die vaak optreden na een wespensteek. Bij ernstige allergische reacties zijn soms medische behandelingen vereist. De prognose is meestal uitstekend voor niet-allergische patiënten, hoewel complicaties mogelijk zijn. Door het nemen van preventieve maatregelen kan men wespen en wespennesten zoveel mogelijk voorkomen.

• Wespen versus bijen
• Bijen en hommels
• Wespen
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van wespensteken
• Op afstand van een wespennest
• Vlakbij een wespennest
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijn door gif
• Milde allergische reacties
• Ernstige allergische reacties
• Het gif van wespen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose van een wespensteek
• Complicaties
• Preventie van wespensteken
• Op afstand van een wespennest
• Vlakbij een wespennest
• Wespenvallen plaatsen
• Wespen en wespennesten in huis vermijden

Wespen versus bijen

Er heerst vaak een misverstand dat wespen agressiever zijn dan bijen.

Bijen en hommels

Honingbijen en hommels zijn herbivoren die lange tongen hebben om hun voedingsstoffen uit bloemen te halen: stuifmeel voor eiwitten en nectar voor koolhydraten. Ze storen mensen zelden. Bijen hebben weerhaken aan hun angel, waardoor deze vast blijft zitten na een steek. Dit kan een milde pijn veroorzaken. Na de steek sterven bijen, aangezien hun angel met de bijensteker uit de buik wordt getrokken.

Wespen

Wespen zijn omnivoren met korte tongen en hebben zoete koolhydraten nodig voor energie. Omdat nectar vaak ontoegankelijk is, halen wespen hun eiwitten uit vlees, zoals insecten en spinnen. Het vangen van hun prooi is een vaardigheid die niet altijd succesvol is, dus wespen kiezen vaak voor gemakkelijkere voedselbronnen. Ze hebben een scherpere reuk- en smaakzin dan bijen, wat hen aanmoedigt om zelfs kleine voedselsporen op te sporen. In tegenstelling tot bijen laten wespen hun angel niet achter na een steek en kunnen ze meerdere keren steken zonder te sterven.

Epidemiologie

Wespensteken zijn een veelvoorkomend probleem, vooral tijdens de warmere maanden van het jaar. De incidentie van wespensteken is wereldwijd hoog, maar varieert afhankelijk van het klimaat en de aanwezigheid van wespenkolonies.

Prevalentie en seizoensgebondenheid
Wespensteken komen vooral voor in de zomermaanden, wanneer wespen actiever zijn. In gematigde klimaten is de piek van wespenactiviteit tussen juni en september. De incidentie varieert per regio, afhankelijk van het aantal wespenkolonies in de omgeving.

Geografische variaties
Hoewel wespen wereldwijd voorkomen, zijn bepaalde soorten wespen, zoals de Europese wesp, in sommige regio’s talrijker dan in andere. Deze verschillen kunnen invloed hebben op de frequentie van wespensteken in specifieke gebieden.

Leeftijd en geslacht
Er zijn geen significante verschillen in de prevalentie van wespensteken tussen mannen en vrouwen, maar kinderen en ouderen kunnen meer risico lopen door hun interactie met de buitenomgeving.

Mechanisme

Het mechanisme van een wespensteek betreft de afgifte van gif in het lichaam na een steek, wat leidt tot lokale of systemische reacties. Dit gif bevat verschillende stoffen die verschillende effecten op het lichaam hebben.

Toxines in het wespengif
Het gif van een wesp bevat een mengsel van eiwitten, amines, en enzymen die ontstekingsreacties opwekken. Belangrijke componenten zoals melittine veroorzaken pijn en zwelling, terwijl fosfolipase A2 betrokken is bij het afbreken van celmembranen.

Immuunrespons
De immuunrespons op het gif varieert van mild (lokaal) tot ernstig (systemisch). De meeste mensen ervaren alleen lokale reacties zoals roodheid en zwelling, maar bij sommige patiënten kan een ernstige allergische reactie optreden, zoals anafylaxie.

Hormonale en genetische factoren
Sommige mensen zijn genetisch gevoeliger voor de effecten van wespengif, waardoor ze sneller of ernstiger reageren op een steek. Ook hormonale invloeden, zoals tijdens zwangerschap, kunnen het risico op een ernstigere reactie verhogen.

Oorzaken van wespensteken

Op afstand van een wespennest

Wespen zoeken normaal gesproken voedsel op een zekere afstand van hun nest. Ze steken meestal wanneer mensen hen fysiek aanvallen of wanneer de wespen in de kledij kruipen en de persoon beweegt. Felgekleurde kleding en parfums kunnen wespen aantrekken.

Vlakbij een wespennest

Wanneer iemand zich binnen ongeveer drie meter van een wespennest bevindt, kunnen wespen aanvallen om hun nest te verdedigen. Ze laten een chemische stof, feromoon, vrij die andere wespen waarschuwt voor gevaar. Dit kan leiden tot een massale aanval. Donkere kleuren en schokkerige bewegingen trekken de meeste aanvallen aan. Wespen verdedigen hun nest tot op ongeveer drie meter afstand.

Risicofactoren

Er zijn verschillende factoren die de kans op het krijgen van een wespensteek verhogen, evenals het risico op een ernstiger reactie.

Blootstelling aan wespen
Mensen die vaak buiten zijn, zoals tuinieren, kamperen, of in gebieden wonen waar wespen veel voorkomen, hebben een hoger risico om gestoken te worden.

Allergieën en astma
Patiënten met een voorgeschiedenis van allergieën of astma hebben een verhoogd risico op ernstige reacties op wespensteken, zoals anafylaxie.

Vorige reacties op steken
Degenen die eerder ernstige reacties hadden op een wespensteek, hebben een verhoogd risico om herhaaldelijk ernstige reacties te ervaren.

Geslacht en leeftijd
Hoewel zowel mannen als vrouwen getroffen kunnen worden, hebben ouderen vaak een hoger risico op complicaties bij een wespensteek door een verminderde immuunrespons of het gebruik van bepaalde medicatie.

Risicogroepen

Er zijn bepaalde patiëntengroepen die een verhoogd risico lopen op ernstige reacties bij een wespensteek.

Patiënten met allergieën
Patiënten die allergisch zijn voor wespensteken lopen een aanzienlijk groter risico op ernstige reacties, zoals anafylaxie, die onmiddellijke medische aandacht vereisen.

Zwangere vrouwen
Tijdens de zwangerschap kunnen vrouwen een verhoogde gevoeligheid voor wespensteken ontwikkelen, en de kans op een ernstiger verloop van een allergische reactie is groter door veranderingen in het immuunsysteem.

Kinderen en ouderen
Kinderen hebben een hoger risico om gestoken te worden vanwege hun nieuwsgierigheid en gedrag. Ouderen hebben mogelijk een verminderde immuunrespons, wat hen kwetsbaarder maakt voor de gevolgen van een steek.

Beroepsgroepen met veel blootstelling
Mensen die buitenshuis werken, zoals tuinmannen, landarbeiders en andere beroepsgroepen, lopen een verhoogd risico op een wespensteek door frequente blootstelling.

Symptomen: Pijn door gif

Wespensteken zijn vaak erg pijnlijk. In de eerste minuten na de steek kan de pijn intens zijn. Na ongeveer tien tot vijftien minuten ervaart de persoon vaak scherpe pijn en een brandend gevoel, hoewel de pijn na verloop van tijd afneemt. De steekplaats vertoont rode vlekken en een milde zwelling, en soms kan jeuk optreden.

Milde allergische reacties

Milde allergische reacties op wespensteken omvatten extreme zwelling en roodheid die langer dan twee dagen aanhoudt, evenals braken en misselijkheid.

Ernstige allergische reacties

Anafylaxie is een ernstige allergische reactie op wespengif die gevaarlijk kan zijn voor mensen die allergisch zijn. Medische hulp is absoluut noodzakelijk bij een allergische reactie op een insectensteek.

Symptomen van anafylaxie kunnen zijn:

• ademhalingsproblemen
• angst
• bewustzijnsverlies
• braken
• buikkrampen
• diarree
• duizeligheid
• gezichten zwelling of een gezwollen mond
• plotselinge daling van de bloeddruk
• verandering in de pols
• verhoogde hartslag (tachycardie)
• jeuk
• maagkrampen
• misselijkheid
• netelroos

Het gif van wespen

Wespengif is alkalisch en wordt gebruikt voor zelfverdediging en om prooien te verlammen. Het gif veroorzaakt een pijnsignaal dat de schade overdreven lijkt, maar is doorgaans niet gevaarlijk voor de meeste mensen. Voor personen met een allergie kan het echter potentieel levensbedreigend zijn. Het is cruciaal om bij een bekende allergie onmiddellijk medische hulp in te roepen.

Alarmsymptomen

Hoewel de meeste reacties op wespensteken mild zijn, zijn er alarmtekens die wijzen op een ernstige reactie die onmiddellijke medische interventie vereist.

Anafylaxie
De meest zorgwekkende reactie op een wespensteek is anafylaxie, een levensbedreigende allergische reactie die gekenmerkt wordt door ademhalingsproblemen, zwelling van de keel en een snelle daling van de bloeddruk. Het vereist onmiddellijke behandeling met adrenaline.

Ernstige lokale reacties
In zeldzame gevallen kan de lokale reactie na een wespensteek ernstig zijn, met uitgebreide zwelling en necrose van het weefsel rondom de steek. Dit kan verder leiden tot infecties.

Flauwvallen en duizeligheid
Flauwvallen of duizeligheid na een wespensteek kan wijzen op een systemische reactie. Dit moet snel onderzocht worden, vooral als er tekenen van anafylaxie aanwezig zijn.

Pijnlijke zwellingen en veranderingen in de huid
Als er geen verbetering is in de toestand van de steek na 24 uur, of als er abnormale veranderingen in de huid optreden (zoals uitbreiding van de zwelling of bloeding), moet er medische opvolging plaatsvinden.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van een wespensteek is doorgaans klinisch, maar er zijn bepaalde gevallen waarbij aanvullende onderzoeken nodig kunnen zijn om de reactie te evalueren en te monitoren.

Anamnese en lichamelijk onderzoek
De arts zal de medische voorgeschiedenis van de patiënt onderzoeken, inclusief eerdere reacties op wespensteken, en een lichamelijk onderzoek uitvoeren om de ernst van de reactie te beoordelen.

Huidtesten en bloedonderzoek
In gevallen van vermoedelijke allergische reacties kan een arts huidtesten uitvoeren of bloedonderzoek aanbevelen om de gevoeligheid voor wespensteken te bevestigen.

Gebruik van EpiPen of adrenaline-injectie
Bij patiënten die bekend zijn met een allergie voor wespensteken, kan een adrenaline-injectie (EpiPen) worden voorgeschreven om ernstige reacties te behandelen. Het is belangrijk om de patiënt te instrueren in het gebruik van dit hulpmiddel.

Behandeling

Zelfzorg

Enkele natuurlijke huismiddeltjes voor het behandelen van wespensteken zijn:

• aloë, lavendel en tea tree oliën
• appelciderazijn
• azijn
• bakpoeder
• citroensap
• honing
• ijskompres
• knoflook
• komkommer
• ui
• verse citroenen
• zout

Het is belangrijk om het getroffen gebied te koelen om de zwelling te verminderen. Verwijder een eventuele angel met een creditcard of vingernagel. Milde allergische reacties kunnen vaak worden behandeld met vrij verkrijgbare medicijnen, pijnstillers en antihistaminicacrèmes.

Professionele medische zorg

Bij mensen die weten dat ze allergisch zijn voor wespensteken, kan een EpiPen (adrenaline) worden gebruikt, maar medische hulp is nog steeds noodzakelijk.

Prognose van een wespensteek

De prognose na een wespensteek is doorgaans goed, maar het kan variëren afhankelijk van de ernst van de reactie en de tijdige behandeling.

Milde reacties
Bij de meeste mensen met een milde reactie is de prognose uitstekend, met herstel binnen enkele dagen zonder complicaties.

Ernstige allergische reacties
Patiënten die ernstige reacties, zoals anafylaxie, ervaren, kunnen een risicovolle prognose hebben als ze geen onmiddellijke behandeling krijgen. Met snelle interventie is de prognose echter vaak positief.

Langdurige effecten
In zeldzame gevallen kunnen er langdurige effecten optreden, zoals huidverkleuring, littekens of psychologische stress, vooral na ernstige lokale reacties.

Complicaties

Tien tot vijftien wespensteken per kilogram kunnen extreem gevaarlijk zijn en zelfs dodelijk. Bij meerdere steken is onmiddellijke medische hulp noodzakelijk, of de persoon moet aandacht besteden aan de geïnfecteerde gebieden, omdat een allergie kan ontwikkelen of een ernstige reactie kan optreden, zelfs als de persoon geen bekende allergie heeft.

Andere mogelijke complicaties zijn:

• bloedcirculatieproblemen
• een herseninfarct (direct na anafylactische shock)
• encefalitis (hersenontsteking)
• motorische afasie
• parkinsonisme (ziekte van Parkinson en bijkomende symptomen)
• pupilverwijding
• serumziekte (aandoening met huiduitslag, koorts, gewrichtspijn en spierpijn)
• spierzwakte
• vasculitis (ontsteking van de bloedvaten door ziekte of medicatie)
• een wespensteek die enkele weken tot enkele maanden zichtbaar blijft

Preventie van wespensteken

Op afstand van een wespennest

Als een wesp op je lichaam zit, is het belangrijk om deze niet weg te slaan, omdat dit de wesp kan provoceren om te steken. Blijf stil en laat de wesp zelf wegvliegen. Als de wesp in de kleding zit, vermijd dan snelle bewegingen en blijf rustig staan.

Vlakbij een wespennest

Draag bij voorkeur witte of andere lichte kleuren om de kans op meerdere steken te verkleinen. Verplaats je langzaam en soepel uit de buurt van een nest in plaats van wild te bewegen. Ongeveer 70% van de wespennesten bevindt zich ondergronds, dus het dragen van lichte kleding tijdens het tuinieren kan helpen. Sommige wespen hangen hun nesten in bomen en struiken, dus controleer grondig voordat je gaat snoeien. Nesten op zolders dienen met rust gelaten te worden, en een professioneel ongediertebestrijdingsbedrijf kan worden ingeschakeld als een nest in of rond het huis problematisch is.

Wespenvallen plaatsen

Wespenvallen kunnen effectief zijn. Een traditionele methode is het gebruik van een jampot met een gat in het deksel. Vul de pot voor de helft met water of bier en een lokstof zoals jam of siroop. Voeg enkele druppels afwasmiddel toe om te zorgen dat de wespen verdrinken. Het plaatsen van meerdere vallen kan helpen om de wespenpopulatie te verminderen.

Wespen en wespennesten in huis vermijden

Neem de volgende stappen om wespen op afstand te houden:

• sluit keukendeuren altijd om de geur van voedsel niet te verspreiden
• ruim gemorst voedsel onmiddellijk op, omdat wespen worden aangetrokken door suiker en koolhydraten
• wees alert op tekenen van een nest, vooral als er eerder een nest op je eigendom was
• vermijd felgekleurde meubels
• houd je huis grondig schoon, inclusief moeilijk bereikbare plaatsen die vaak een broedplaats voor wespen kunnen zijn

Lees verder

• Bijensteek: Symptomen en behandeling van bijensteken
• EHBO bij insectenbeten (wespen, bijen, mieren en teken)
• Dazenbeten: Beet door paardenvliegen met pijn aan huid
• Allergische reactie op insectensteek: Symptomen & preventie
• Tekenbeten voorkomen en teken verwijderen bij mensen