Bijensteek: Symptomen en behandeling van bijensteken

Een bijensteek is een verwonding die wordt veroorzaakt door een bij. Wanneer een bij steekt, laat ze een gifzakje achter dat giftige stoffen in het lichaam introduceert. Dit kan leiden tot pijn, roodheid en zwelling van het getroffen huidgebied. Deze symptomen verdwijnen doorgaans binnen een dag of enkele dagen, hoewel het belangrijk is om de angel zo snel mogelijk te verwijderen om verdere problemen te voorkomen. Bij een allergische reactie op het bijengif of bij meerdere bijensteken kan medische hulp noodzakelijk zijn. Om het risico op bijensteken te verminderen, is het raadzaam om geen felgekleurde of witte kleding te dragen, die bijen kan aantrekken.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van een bijensteek
• Gewone steek
• Ernstige allergische reactie
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Angel onmiddellijk verwijderen
• Gewone steek
• Ernstige allergische reactie
• Langetermijnbeheer en immunotherapie
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van bijensteken

Epidemiologie

De epidemiologie van bijensteken is belangrijk om te begrijpen hoe vaak deze voorvallen zich voordoen en welke bevolkingsgroepen er het meest door getroffen worden. Bijensteken kunnen variëren van milde tot ernstige reacties en kunnen op elke leeftijd en bij elke patiënt voorkomen. De prevalentie van bijensteken hangt sterk af van de geografische locatie, het seizoen en de mate van blootstelling aan bijen.

Prevalentie van bijensteken
In veel regio's zijn bijensteken relatief zeldzaam, maar in landelijke gebieden en bijenhoudersgemeenschappen komen ze vaker voor. De prevalentie neemt toe in de zomermaanden, wanneer bijen actiever zijn. Studies geven aan dat ongeveer 1 tot 2 procent van de wereldbevolking allergisch is voor bijensteken, met een hoger risico bij mensen die vaak in contact komen met bijen.

Geografische spreiding
Bijensteken komen voor in bijna elk land, maar de frequentie varieert afhankelijk van de aanwezigheid van bijenpopulaties. In tropische en subtropische gebieden is de kans op een bijensteek vaak groter door het klimaat en de biodiversiteit. In gematigde klimaten, zoals Noord-Amerika en Europa, zijn bijensteken eveneens algemeen, maar de incidentie is vaak lager dan in tropische gebieden.

Leeftijd en geslacht
Bijensteken kunnen elke leeftijdsgroep treffen, maar het risico is vaak hoger bij volwassenen die buitenactiviteiten ondernemen, zoals tuinieren of bijenhouden. Ouderen kunnen mogelijk een verhoogd risico op complicaties hebben door hun verzwakte immuunsysteem. Er is geen significant verschil in het aantal bijensteken tussen mannen en vrouwen, hoewel mannen vaker buitenactiviteiten ondernemen, wat hun risico kan verhogen.

Mechanisme

Het mechanisme van een bijensteek betreft de afgifte van stoffen uit het bijengif, die een allergische reactie of ontsteking kunnen veroorzaken. Dit kan variëren van een lokale reactie tot een systemische anafylactische shock, afhankelijk van de gevoeligheid van de patiënt. Het gif bevat eiwitten die de cellen van het lichaam kunnen beschadigen, en wanneer het in de huid komt, veroorzaakt het een reactie van het immuunsysteem.

Samenstelling van bijengif
Bijensteken bevatten verschillende stoffen, waaronder melittine, apamine en fosfolipase A2, die ontstekingen veroorzaken en het immuunsysteem kunnen activeren. Deze stoffen hebben een ontstekingsbevorderend effect, waardoor roodheid, zwelling en pijn optreden op de plaats van de steek. Melittine heeft ook een krachtige werking op de celmembranen en draagt bij aan de pijnlijke effecten.

Immuunrespons bij een bijensteek
Bij een bijensteek wordt het immuunsysteem geactiveerd en kan er een allergische reactie optreden. De reactie varieert van een lichte huidreactie tot ernstige symptomen zoals anafylaxie. De eerste keer dat een patiënt gestoken wordt, is er meestal geen allergische reactie, maar het immuunsysteem herkent het gif de volgende keer en veroorzaakt een sterkere immuunrespons.

Anafylactische reacties
Anafylaxie is een ernstige, levensbedreigende allergische reactie die kan optreden na een bijensteek. Het mechanisme van anafylaxie omvat een plotselinge en extreme afgifte van histamine en andere mediatoren, wat kan leiden tot zwelling van de luchtwegen, bloeddrukdaling en zelfs ademhalingsstilstand. Patiënten die eerder anafylaxie hebben ervaren, moeten een adrenaline-pen bij zich dragen voor noodsituaties.

Oorzaken

Bijensteken worden meestal veroorzaakt door een toevallige ontmoeting met een bij, bijvoorbeeld tijdens buitenactiviteiten, tuinieren of bijenhouden. Hoewel bijensteken in de meeste gevallen een milde reactie veroorzaken, kunnen sommige patiënten allergisch zijn voor bijengif, wat leidt tot ernstigere reacties.

Bijenbescherming en agressie
Bijen steken meestal uit zelfverdediging wanneer ze zich bedreigd voelen. De bijen gebruiken hun angel om hun nest of koninginnetje te beschermen. Een bijensteek is echter een eenmalige aanval, aangezien de bij na de steek sterft. Dit betekent dat bijen geen herhaalde steken kunnen geven.

Allergische reacties op bijengif
Patiënten die eerder allergisch hebben gereageerd op een bijensteek, lopen een hoger risico op een ernstigere reactie bij latere steken. Dit komt door de sensibilisatie van het immuunsysteem voor de eiwitten in het bijengif, wat resulteert in een sterkere en snellere reactie bij een volgende blootstelling.

Omgevingsfactoren
Bijensteken komen vaker voor in bepaalde omgevingen, zoals tuinen, bossen en gebieden dicht bij bijenkolonies. Ook activiteiten zoals picknicken, wandelen in de natuur of het werken met bijen kunnen het risico verhogen. Verhoogde blootstelling aan bijen verhoogt de kans op een steek.

Risicofactoren

Bepaalde risicofactoren kunnen het risico op een bijensteek vergroten, waaronder de aanwezigheid van allergieën, het type activiteit en de frequentie van blootstelling aan bijen. Het is belangrijk dat patiënten zich bewust zijn van deze factoren, zodat ze maatregelen kunnen nemen om het risico te minimaliseren.

Leeftijd en gezondheidstoestand
Ouderen en jonge kinderen hebben mogelijk een verhoogd risico op complicaties bij een bijensteek vanwege hun immuunsysteem of andere gezondheidsproblemen. Mensen met onderliggende aandoeningen zoals hartziekten of ademhalingsstoornissen kunnen ernstigere gevolgen ondervinden van een bijensteek, vooral als er sprake is van anafylaxie.

Herhaalde blootstelling aan bijen
Personen die regelmatig in contact komen met bijen, zoals bijenhouders, hebben een verhoogd risico op allergische reacties, vooral als ze zich niet goed beschermen. Herhaalde blootstelling kan de kans vergroten dat iemand allergisch reageert op het bijengif, zelfs als ze geen symptomen vertoonden bij eerdere steken.

Familiegeschiedenis van allergieën
Patiënten met een familiegeschiedenis van allergieën, met name voor insectensteken of bijengif, hebben een verhoogd risico op een allergische reactie na een bijensteek. Dit kan wijzen op een genetische predispositie voor het ontwikkelen van een overgevoeligheid voor het gif.

Risicogroepen

Er zijn bepaalde groepen die meer risico lopen op ernstige reacties op een bijensteek, waaronder patiënten met bestaande allergieën, ouderen, jonge kinderen en mensen die veel tijd buitenshuis doorbrengen.

Allergische patiënten
Patiënten die eerder allergisch hebben gereageerd op bijengif lopen een hoger risico op een anafylactische reactie. Deze patiënten moeten voorbereid zijn en beschikken over adrenaline-injectoren voor noodgevallen, evenals een medisch plan voor behandeling.

Bijenhouders en buitenwerkers
Bijenhouders en andere buitenwerkers die regelmatig in contact komen met bijen hebben een verhoogd risico op steken en kunnen gevoelig worden voor allergieën. Het is belangrijk dat deze risicogroepen passende beschermingsmaatregelen nemen en op de hoogte zijn van hun gezondheidstoestand.

Ouderen en kinderen
Ouderen en jonge kinderen hebben mogelijk een minder sterk immuunsysteem, wat hen vatbaarder maakt voor ernstige reacties. Bij ouderen kunnen bijkomende gezondheidsproblemen, zoals hartziekten of ademhalingsproblemen, het risico op complicaties verhogen.

Symptomen van een bijensteek

Gewone steek

De meeste mensen ervaren milde symptomen op de plek waar ze zijn gestoken, zoals een brandend gevoel, jeuk, pijn, roodheid en zwelling. De pijn die gepaard gaat met een bijensteek houdt meestal enkele uren aan en verbetert daarna. In sommige gevallen kan er echter een ernstige zwelling optreden op de plaats van de angel.

Ernstige allergische reactie

Bij sommige mensen kan een bijensteek leiden tot een ernstige allergische reactie, bekend als anafylaxie (anafylactische shock). De symptomen van deze ernstige reactie kunnen zeer snel optreden en omvatten:

• ademhalingsproblemen
• bewustzijnsverlies
• braken
• buikpijn
• diarree
• duizeligheid of flauwvallen
• lage bloeddruk (hypotensie)
• loopneus
• pijnlijke huiduitslag of netelroos
• snelle hartslag (tachycardie)
• snelle zwelling rond de ogen, lippen, tong of keel
• epileptische aanvallen
• heesheid
• hoofdpijn
• jeuk
• koorts
• maagkrampen
• misselijkheid
• rode ogen
• slikproblemen
• wheezing (piepende ademhaling)

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van een bijensteek zijn van cruciaal belang om snel te kunnen reageren en ernstige gevolgen te voorkomen. Het is belangrijk voor patiënten om de symptomen te herkennen die wijzen op een anafylactische reactie, zoals ademhalingsmoeilijkheden of zwelling van de mond en keel.

Anafylaxie symptomen
De symptomen van anafylaxie kunnen plotseling optreden na een bijensteek en omvatten zwelling van de luchtwegen, ademhalingsmoeilijkheden, duizeligheid, lage bloeddruk, en een snelle pols. Dit is een medische noodsituatie en vereist onmiddellijke behandeling met adrenaline.

Lokale reacties
Lokale reacties zoals pijn, roodheid, zwelling en jeuk komen vaak voor na een bijensteek. Deze reacties zijn meestal niet gevaarlijk en verdwijnen meestal binnen enkele uren, hoewel sommige patiënten last kunnen blijven houden van jeuk en zwelling voor langere tijd.

Atypische reacties
Soms kunnen patiënten atypische reacties ervaren, zoals een langere dan gebruikelijke zwelling of ernstige pijn op de stekplaats. Deze symptomen zijn meestal geen teken van anafylaxie, maar het is belangrijk dat patiënten in deze gevallen ook medische hulp zoeken.

Diagnose en onderzoeken

Als iemand vermoedt dat hij allergisch is voor het gif van een bijensteek, is medisch onderzoek noodzakelijk om dit te bevestigen. Een veelgebruikte test is de huidpriktest, waarmee directe allergische reacties op verdachte allergenen (uitlokkende stoffen) worden onderzocht. Daarnaast kan een intradermale test worden uitgevoerd, waarbij een kleine hoeveelheid verdacht allergeen in de huid wordt geïnjecteerd om te beoordelen hoe gevoelig de persoon hierop reageert. Verder is bloedonderzoek nodig om de aanwezigheid van serumspecifieke antilichamen te meten.

Behandeling: Angel onmiddellijk verwijderen

Het is cruciaal om de angel onmiddellijk te verwijderen om te voorkomen dat het gif zich verder verspreidt. Dit kan worden gedaan met een creditcard, botermes of een ander bot voorwerp door voorzichtig over de angel te wrijven. Gebruik geen pincet, omdat dit de gifzak kan doorboren en de klachten kan verergeren. Na het verwijderen van de angel moet het gebied worden gereinigd met water en zeep. Bij een gewone steek zonder allergische reactie kan de prikwonde thuis goed worden behandeld. Bij meerdere beten of tekenen van een allergische reactie is medische hulp noodzakelijk.

Gewone steek

Koel het getroffen huidgebied met ijs gewikkeld in een handdoek of een koud kompres gedurende tien minuten, gevolgd door een pauze van tien minuten, en herhaal dit proces. Het verhogen van het gebied waar de angel zich bevond kan de zwelling verminderen. Vrij verkrijgbare antihistaminica en een hydrocortisoncrème kunnen helpen bij het verlichten van zwelling en jeuk. Voor pijnverlichting kunnen aspirine, Advil of paracetamol (Tylenol) worden gebruikt. Aspirine moet echter vermeden worden bij kinderen jonger dan negentien jaar vanwege het risico op het syndroom van Reye (een ernstige aandoening die de lever en hersenen aantast).

Ernstige allergische reactie

Bij een ernstige allergische reactie is onmiddellijke medische hulp nodig. Als EHBO bij een bijensteek niet direct beschikbaar is, kan eerste hulp op zichzelf nuttig zijn. Personen die weten dat ze allergisch zijn voor bijensteken, dienen altijd een injectie met epinefrine bij zich te hebben. Medische hulp is ook noodzakelijk, zelfs als de symptomen lijken te verbeteren, omdat een bijensteek soms een vertraagde allergische reactie kan veroorzaken.

Langetermijnbeheer en immunotherapie

Voor mensen die regelmatig ernstige allergische reacties op bijensteken ervaren, kan immunotherapie een effectieve behandeling zijn. Deze therapie houdt in dat je gedurende een langere periode regelmatige allergie-injecties krijgt met toenemende hoeveelheden van het allergeen. Het doel is om het immuunsysteem te trainen om minder heftig te reageren op de allergenen. Dit kan leiden tot een significante vermindering van de symptomen of zelfs tot het verdwijnen van de allergische reactie op bijensteken.

Prognose

De prognose van een bijensteek is in de meeste gevallen goed, vooral als er geen ernstige allergische reactie optreedt. Patiënten herstellen vaak volledig van een lokale reactie, maar mensen met een geschiedenis van anafylaxie moeten altijd medische begeleiding zoeken na een steek.

Herstel na een bijensteek
De meeste patiënten herstellen binnen enkele uren tot enkele dagen na een bijensteek, vooral als de reactie lokaal is. De pijn en zwelling kunnen worden verlicht met ijs en pijnstillers.

Langetermijnprognose voor allergische reacties
Patiënten die een ernstige allergische reactie hebben gehad, moeten hun risico op toekomstige steken beheren. De meeste patiënten kunnen een normaal leven leiden door preventieve maatregelen te nemen, zoals het dragen van een adrenaline-pen en het vermijden van bijensteken.

Complicaties

Complicaties van bijensteken kunnen optreden als er sprake is van een allergische reactie, infectie of andere gezondheidsproblemen die de genezing beïnvloeden. Het is belangrijk dat patiënten zich bewust zijn van mogelijke complicaties na een bijensteek.

Infecties door bijensteken
Een bijensteek kan geïnfecteerd raken, vooral als de angel niet goed wordt verwijderd of als de huid niet goed wordt verzorgd. Infecties kunnen leiden tot een ontsteking en verergering van de symptomen.

Anafylactische shock
Anafylactische shock is een van de ernstigste complicaties van een bijensteek en kan fataal zijn zonder onmiddellijke behandeling. De snelle toediening van adrenaline is essentieel om de symptomen te controleren en de levensbedreigende reactie te verhelpen.

Cardiovasculaire complicaties
Bij ernstige allergische reacties kunnen er cardiovasculaire complicaties optreden, zoals een lage bloeddruk en versnelde hartslag. In sommige gevallen kunnen deze complicaties leiden tot een hartstilstand als ze niet onmiddellijk worden behandeld.

Preventie van bijensteken

Om het risico op bijensteken te verminderen, zijn de volgende voorzorgsmaatregelen belangrijk:

• Loop niet blootsvoets in het gras en draag geen sandalen, vooral niet tijdens het werken in de tuin. Draag sokken, schoenen en handschoenen.
• Kies voor lange broeken en lange mouwen bij buitenactiviteiten.
• Blijf rustig en beweeg niet als je bijen in de buurt ziet. Vermijd het slaan of meppen naar bijen; wacht tot ze vanzelf weggaan.
• Bedek frisdranken en geopende blikjes om te voorkomen dat bijen worden aangetrokken.
• Bedek vuilnisbakken buitenshuis met goed sluitende deksels.
• Gebruik geen zoete of bloemige parfums en vermijd felgekleurde, witte of pastelkleurige kleding.
• Installeer deur- en raamschermen en houd autoramen gesloten om bijen buiten te houden.
• Personen die allergisch zijn voor bijensteken dragen best een medische waarschuwingsarmband of -ketting en nemen altijd noodmedicatie mee.
• Overweeg immunotherapie (allergie-injecties) om je lichaam langzaam aan te laten passen aan allergenen en de ernst van de symptomen bij toekomstige steken te verminderen.

Lees verder

• Wespensteek: Oorzaken, symptomen, behandeling en preventie
• EHBO bij insectenbeten (wespen, bijen, mieren en teken)
• Allergische reactie op insectensteek: Symptomen & preventie
• Dazenbeten: Beet door paardenvliegen met pijn aan huid
• Muggenbeet: Oorzaken muggenbeten & ziekten door beet van mug