EHBO bij insectenbeten (wespen, bijen, mieren en teken)

Een insectenbeet gebeurt snel, bijvoorbeeld wanneer iemand werkt in de tuin, buiten picknickt of buiten schildert. Steken van wespen, bijen, horzels, hommels en mieren kunnen zeer pijnlijk zijn, maar zijn doorgaans ongevaarlijk. Bij sommige patiënten kan echter een gevaarlijke allergische reactie optreden. Ook tekenbeten kunnen tot complicaties leiden. Bij de eerste hulp verwijdert de hulpverlener de angel en koelt de wond. Indien nodig gaat de hulpverlener met de patiënt zo snel mogelijk naar het ziekenhuis.

• Fysiologische reacties op insectenbeten
• Lokale reactie op insectenbeten
• Allergische reacties op insectenbeten
• Symptomen insectenbeten
• Diagnose en beoordeling van insectenbeten
• Identificatie van het insect
• Beoordelen van het risico op allergische reacties
• Behandeling van insectenbeten: Eerste hulp en zorg
• Verwijderen van de angel bij een bijensteek
• Koelen van de beet
• Gebruik van antihistaminica
• Allergische reacties: Behandeling en opvolging
• Toediening van epinefrine (adrenaline)
• Zuurstoftherapie bij ademhalingsproblemen
• Complicaties van insectenbeten
• Infecties door krabben of onvoldoende hygiëne
• Lange-termijn allergische reacties
• Preventie van insectenbeten
• Gebruik van insectenwerende middelen
• Draag beschermende kleding
• Vermijden van risicovolle omgevingen
• Eerste hulp bij een bijensteek
• Eerste hulp bij een wespensteek
• Eerste hulp bij een mierenbeet
• Eerste hulp bij een tekenbeet
• EHBO: Zeker niet doen
• Risicofactoren voor ernstige reacties
• Behandeling bij ernstige allergische reacties
• Complicaties van allergische reacties
• Preventie van allergische reacties
• Praktische tips voor EHBO bij insectenbeten (wespen, bijen, mieren en teken)
• Verwijder de angel bij een bijensteek
• Koel de plek van de insectenbeet
• Gebruik een antihistaminicum bij allergische reacties
• Behandel tekenbeten met zorg
• Raadpleeg een arts indien nodig
• Misvattingen rond EHBO bij insectenbeten (wespen, bijen, mieren en teken)
• Je moet altijd de angel van een bij of wesp eruit trekken met je handen
• Een koud kompres helpt altijd bij een insectenbeet
• Insectenbeten vereisen altijd medische hulp
• Een tekenbeet veroorzaakt altijd de ziekte van Lyme
• Alcohol is altijd effectief tegen de infectie van een insectenbeet
• Een allergische reactie op een insectenbeet komt altijd direct na de beet voor
• Teken kunnen niet in de winter actief zijn

Fysiologische reacties op insectenbeten

Insectenbeten veroorzaken uiteenlopende fysiologische reacties afhankelijk van het type insect en de reactie van het immuunsysteem van de patiënt. De meeste beten resulteren in milde reacties zoals pijn, zwelling en roodheid, maar sommige mensen ervaren ernstigere symptomen door een allergische reactie. Het is belangrijk te begrijpen hoe het lichaam reageert op insectenbeten om effectief te kunnen ingrijpen.

Lokale reactie op insectenbeten

Bij de meeste insectenbeten ontstaat een lokale reactie die kan bestaan uit pijn, jeuk, roodheid en zwelling op de plek van de beet. Dit komt door de afgifte van stoffen zoals histamine, die het immuunsysteem in werking stelt en leidt tot ontstekingsverschijnselen. De intensiteit van de reactie kan variëren afhankelijk van de soort insect en de gevoeligheid van de patiënt.

Allergische reacties op insectenbeten

Bij sommige patiënten kan een insectenbeet een allergische reactie veroorzaken, variërend van mild tot ernstig. De symptomen kunnen binnen enkele minuten optreden en omvatten uitslag, benauwdheid, duizeligheid of zwelling van de lippen, tong en keel. In zeldzame gevallen kan anafylaxie optreden, wat een levensbedreigende situatie is die onmiddellijke medische interventie vereist.

Symptomen insectenbeten

Wespen, bijen, horzels en hommels
Onmiddellijk na de steek heeft de patiënt pijn op de gebeten plek. Jeuk en roodheid op de plek, vaak met een witte omranding, zijn andere kenmerkende symptomen. Bij een allergische reactie treden zwellingen op in de keel, waarbij de patiënt eveneens een hoorbare, piepende ademhaling (stridor) of ademhalingsproblemen heeft. Braken, een snelle pols en zwelling van en huiduitslag op het gezicht en de wenkbrauwen kunnen ook optreden bij een allergische reactie op een insectenbeet.

Mieren
Mieren bijten snel wanneer ze zich bedreigd voelen. Bij de beet komt mierenzuur in de wond terecht. Normaal gesproken veroorzaken deze beten weinig complicaties naast wat pijn, roodheid en zwelling onmiddellijk na de beet. Ook hierbij kan een allergische reactie optreden. Een jeukende huiduitslag, een hoorbare en moeilijkere ademhaling, jeukende huiduitslag en een zwelling van het gezicht zijn mogelijke symptomen.

Diagnose en beoordeling van insectenbeten

Bij de eerste hulp is het van belang om snel te beoordelen welk type insectenbeet er is, aangezien dit invloed heeft op de behandeling en eventuele complicaties. De diagnose wordt vaak gesteld op basis van de symptomen, het type insect en de omstandigheden rondom de beet.

Identificatie van het insect

Het type insect dat de beet heeft veroorzaakt, kan belangrijke informatie geven over de behandeling. Bijen- en wespensteken kunnen vaak worden herkend aan de aanwezigheid van de angel, terwijl tekenbeten meestal niet zichtbaar zijn maar kunnen worden herkend aan de teek zelf. Mierenbeten veroorzaken vaak een intense jeuk of branderigheid, en de beet is vaak klein, maar pijnlijk.

Beoordelen van het risico op allergische reacties

Bij patiënten die een bekende allergie voor insectenbeten hebben, is het belangrijk om snel te beoordelen of de patiënt een allergische reactie vertoont. Patiënten met een eerdere anafylactische reactie lopen een hoger risico en moeten onmiddellijk medische hulp krijgen. Een gedetailleerde anamnese van eerdere beten kan nuttig zijn.

Behandeling van insectenbeten: Eerste hulp en zorg

De behandeling van insectenbeten richt zich op het verlichten van symptomen, het voorkomen van infecties en het aanpakken van allergische reacties. Er zijn specifieke behandelingsmethoden voor verschillende soorten beten, maar algemene principes blijven hetzelfde.

Verwijderen van de angel bij een bijensteek

Bij een bijensteek moet de angel snel worden verwijderd. Dit kan het beste worden gedaan met een scherp voorwerp, zoals een pin of mes, om de angel eruit te trekken zonder de gifzak leeg te drukken. Het is belangrijk om de angel niet uit te knijpen, omdat dit het gif verder in de huid kan duwen.

Koelen van de beet

Koeling van de beet kan de pijn en zwelling helpen verminderen. IJs of koud water kan helpen om de ontsteking te beperken. Het is belangrijk om de huid niet direct in contact te brengen met ijs, maar het in een doek of zak in te wikkelen om bevriezing van de huid te voorkomen.

Gebruik van antihistaminica

Antihistaminica kunnen nuttig zijn bij het verlichten van jeuk en zwelling die gepaard gaan met insectenbeten. Deze medicijnen helpen de werking van histamine te blokkeren, wat de ontstekingsreactie vermindert. Antihistaminica kunnen zowel oraal als lokaal worden toegepast, afhankelijk van de ernst van de symptomen.

Allergische reacties: Behandeling en opvolging

In gevallen van ernstige allergische reacties is een snelle behandeling noodzakelijk om het leven van de patiënt te redden. Anafylaxie kan leiden tot ernstige ademhalingsproblemen, circulatiestilstand en zelfs de dood, dus tijdige medische zorg is cruciaal.

Toediening van epinefrine (adrenaline)

Bij een anafylactische reactie moet epinefrine (adrenaline) worden toegediend. Dit kan het beste worden gedaan via een injectie met een auto-injector. Epinefrine helpt de zwelling te verminderen, de luchtwegen te openen en de bloeddruk te stabiliseren. Het is belangrijk dat de patiënt na het toedienen van epinefrine onmiddellijk naar een ziekenhuis wordt gebracht voor verdere behandeling.

Zuurstoftherapie bij ademhalingsproblemen

Patiënten die moeite hebben met ademhalen door een allergische reactie moeten zuurstof krijgen om te voorkomen dat ze in ademhalingsstilstand raken. Dit moet altijd in een medische setting gebeuren, waar de patiënt ook constant gemonitord kan worden.

Complicaties van insectenbeten

Insectenbeten kunnen in sommige gevallen leiden tot complicaties, variërend van secundaire infecties tot langdurige allergische reacties. Het is belangrijk om de ontwikkeling van complicaties snel te herkennen en adequaat te reageren.

Infecties door krabben of onvoldoende hygiëne

Wanneer insectenbeten worden gekrabd of niet goed worden behandeld, kan dit leiden tot infecties. Symptomen van een infectie zijn roodheid, warmte, pus of koorts. In dit geval is een bezoek aan de huisarts noodzakelijk om antibiotica voor te schrijven en de infectie te behandelen.

Lange-termijn allergische reacties

Sommige mensen kunnen na herhaalde insectenbeten langdurige allergische reacties ontwikkelen, zoals angio-oedeem (zwelling van de diepere huidlagen) of chronische jeuk. Bij vermoeden van langdurige allergieën na insectenbeten moet een allergoloog worden geraadpleegd voor verder onderzoek en behandeling.

Preventie van insectenbeten

Het voorkomen van insectenbeten is mogelijk door beschermende maatregelen te nemen, vooral in risicovolle omgevingen zoals bossen, tuinen of tijdens bepaalde seizoenen. Er zijn ook stappen die patiënten kunnen nemen om de kans op een allergische reactie te verminderen.

Gebruik van insectenwerende middelen

Insectenwerende middelen zoals DEET kunnen helpen om beten van wespen, bijen en andere insecten te voorkomen. Deze middelen kunnen op de huid of kleding worden aangebracht om insecten op afstand te houden, vooral tijdens buitenactiviteiten.

Draag beschermende kleding

Bij buitenactiviteiten zoals tuinieren, wandelen in het bos of kamperen kan het dragen van lange mouwen, lange broeken en gesloten schoenen helpen insectenbeten te voorkomen. Dit biedt extra bescherming tegen beten van teken, mieren en andere insecten.

Vermijden van risicovolle omgevingen

Insecten zijn vaak te vinden in bepaalde omgevingen, zoals gebieden met veel bloemen voor bijen en wespen of gebieden met gras voor teken. Het vermijden van deze risicovolle omgevingen kan helpen om insectenbeten te voorkomen.

Eerste hulp bij een bijensteek

Een bij heeft een oranje uiterlijk, verliest de angel met weerhaken bij het prikken en laat een giftzakje achter in de huid. De bij sterft na de steek. Deze steek is minder ernstig dan een wespensteek. Bij een bijensteek verwijdert de hulpverlener de angel met een pincet of de vingers. Dit is door de weerhaken aan de angel niet altijd eenvoudig. Het verwijderen van het gifzakje gebeurt met een scherp mes, door het mes drukkerend en glijdend van onder de steekplaats naar boven toe te bewegen. Daarna brengt de hulpverlener antihistaminezalf (tegen allergische reacties) aan op de steekplek. Indien mogelijk houdt de patiënt het getroffen lichaamsdeel hoger dan het hart. De patiënt mag eveneens ijs dat in een doek gewikkeld is, op de steekplaats aanbrengen gedurende maximaal tien minuten. Dit vermindert namelijk aanzienlijk de pijn. Bij een allergische reactie komt histamine vrij, wat zorgt voor een verwijding van de kleinste haarvaten, waardoor de toxische stof sneller in het lichaam wordt opgenomen. Antihistaminica zorgen ervoor dat de bloedvaten zich vernauwen in plaats van verwijden.

Eerste hulp bij een wespensteek

Een wesp heeft een gele kleur, prikt mogelijk meermaals en is agressiever dan een bij. Een wespensteek is potentieel gevaarlijk, want hierdoor kan zeer snel een allergische reactie ontstaan (astma-aanval). Bij deze anafylactische shock (ernstige allergische reactie) plaatst de hulpverlener meteen een ijsblokje in de mond om glottisoedeem (zwelling van de stemspleet) te vertragen. Hij bezoekt daarna onmiddellijk een arts.

Eerste hulp bij een mierenbeet

De hulpverlener legt de patiënt in een comfortabele houding, waarbij hij het getroffen lichaamsdeel in een iets hogere positie plaatst. Het verlichten van de pijn gebeurt met behulp van een ijskompres dat de hulpverlener gedurende maximaal tien minuten op de bijtplek plaatst. Het ijs is hierbij in een natte doek gewikkeld. De hulpverlener mag het ijskompres tien minuten of iets langer per uur gebruiken als de patiënt dit prettig vindt.

Eerste hulp bij een tekenbeet

Teken zijn kleine parasieten die leven van bloedzuigen. Ze zijn voornamelijk in de natuur te vinden. Ze hebben bloed nodig om zich te ontwikkelen en voort te planten, en daarom bijten ze soms mensen. Ze kunnen verschillende tekenziekten overbrengen, onder meer de ziekte van Lyme (bacteriële infectie door een tekenbeet met symptomen aan huid en hart, hersenen, spieren en/of gewrichten). Tekenbeten zijn in tegenstelling tot veel insectenbeten niet pijnlijk. Het verwijderen van tekenbeten gebeurt met behulp van een tekentang.

EHBO: Zeker niet doen

De hulpverlener mag nooit de angel uit de huid trekken. Ook in de bult knijpen is niet toegestaan. Daarnaast mag de hulpverlener niet met een naald in de bult peuteren. Het gif uitzuigen met de mond is tot slot niet aan te raden. In plaats daarvan hanteert de hulpverlener een uitzuigpompje.

Risicofactoren voor ernstige reacties

Er zijn bepaalde risicofactoren die de kans op ernstige allergische reacties bij insectenbeten kunnen verhogen:

• Personen met een eerdere ernstige allergische reactie op een insectenbeet hebben een verhoogd risico.
• Mensen met een familiegeschiedenis van allergieën of astma kunnen vatbaarder zijn.
• Kinderen en ouderen kunnen een verhoogd risico hebben op complicaties door een insectenbeet.
• Personen met een verzwakt immuunsysteem door een ziekte of medicatie kunnen ook meer risico lopen.

Behandeling bij ernstige allergische reacties

Voor de behandeling van ernstige allergische reacties zijn de volgende stappen cruciaal:

• Adrenaline: Het toedienen van adrenaline via een auto-injector kan levensreddend zijn bij anafylaxie.
• Medische behandeling: Na de toediening van adrenaline is onmiddellijke medische evaluatie en behandeling noodzakelijk, vaak met intraveneuze corticosteroïden en antihistaminica.
• Monitoring: Patiënten die een ernstige allergische reactie hebben doorgemaakt, moeten enige tijd worden gemonitord in een medische setting om herhaling van symptomen te voorkomen.

Complicaties van allergische reacties

Complicaties van allergische reacties op insectenbeten kunnen variëren van mild tot ernstig:

• Anafylaxie: Dit is een ernstige en mogelijk levensbedreigende allergische reactie die onmiddellijke medische aandacht vereist.
• Secundaire infecties: Als de beetplek niet goed wordt behandeld, kunnen bacteriële infecties optreden.
• Langdurige huidreacties: Bij sommige mensen kunnen langdurige huidproblemen zoals hyperpigmentatie of littekens ontstaan na een insectenbeet.
• Chronische ademhalingsproblemen: Bij ernstige allergische reacties kan blijvende schade aan de luchtwegen optreden.

Preventie van allergische reacties

Om allergische reacties op insectenbeten te voorkomen, kan het nuttig zijn om bepaalde voorzorgsmaatregelen te nemen:

• Vermijd het dragen van felle kleuren en parfums die insecten kunnen aantrekken.
• Draag beschermende kleding zoals lange mouwen en lange broeken wanneer je in gebieden bent waar veel insecten aanwezig zijn.
• Gebruik insectenwerende middelen die DEET of andere effectieve ingrediënten bevatten.
• Houd voedsel en zoetigheden goed afgedekt tijdens buitenactiviteiten om te voorkomen dat insecten worden aangetrokken.
• Wees voorzichtig bij het omgaan met nestjes of kolonies van insecten.

Praktische tips voor EHBO bij insectenbeten (wespen, bijen, mieren en teken)

Insectenbeten kunnen variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van het type insect en de reactie van je lichaam. Het is belangrijk om snel en effectief te handelen om ongemak en mogelijke complicaties te minimaliseren. Hier zijn enkele stappen die je kunt volgen bij het omgaan met insectenbeten van wespen, bijen, mieren en teken.

Verwijder de angel bij een bijensteek

Als je wordt gestoken door een bij, is het belangrijk om de angel snel te verwijderen. Dit kan eenvoudig worden gedaan met een pincet of door de huid er voorzichtig mee weg te trekken. Zorg ervoor dat je niet knijpt in de angel, aangezien dit de bijenvergif kan verspreiden. Na het verwijderen kun je het gebied schoonmaken en een koud kompres aanbrengen om de zwelling te verminderen. Als je allergisch bent voor bijensteken, is het belangrijk om meteen alcohol of een andere antiseptische oplossing aan te brengen en medische hulp in te schakelen.

Koel de plek van de insectenbeet

Voor alle soorten insectenbeten geldt dat het belangrijk is om de plek goed te koelen. Dit kan met een koud kompres of door de beet onder koud stromend water te houden. Koeling helpt om de zwelling te verminderen en de pijn te verlichten. Vooral na een beet van een wesp of een mier kan dit een grote verlichting geven.

Gebruik een antihistaminicum bij allergische reacties

Als je last hebt van jeuk of een allergie voor insectenbeten, kan een antihistaminicum helpen om de symptomen te verlichten. Let erop dat je de juiste dosering volgt en wees alert op tekenen van een ernstigere allergische reactie zoals moeite met ademhalen of een opzwellen van de keel. Bij dergelijke ernstige reacties, vooral bij een steek van een wesp, is het belangrijk om onmiddellijk medische hulp in te schakelen.

Behandel tekenbeten met zorg

Tekenbeten kunnen een groter risico met zich meebrengen, aangezien teken ziektes zoals de ziekte van Lyme kunnen overdragen. Als je een teek ontdekt, verwijder deze dan onmiddellijk met een speciale tekenverwijderaar of een pincet. Trek de teek recht omhoog zonder deze te draaien om de kans op infectie te verkleinen. Zorg ervoor dat je het gebied goed schoonmaakt en observeer het later op eventuele symptomen zoals rode vlekken of koorts. Als je een tekenbeet hebt, is het verstandig om het gebied een tijdlang goed in de gaten te houden voor tekenen van infectie.

Raadpleeg een arts indien nodig

In sommige gevallen kunnen insectenbeten leiden tot ernstige complicaties zoals een huidinfectie, of in het geval van tekenbeten, ziektes zoals de ziekte van Lyme. Als je merkt dat de zwelling niet afneemt, je koorts krijgt, of er andere symptomen van infectie optreden, is het belangrijk om medische hulp in te schakelen. Dit geldt ook als je een sterke allergische reactie hebt na een beet van bijvoorbeeld een wesp of bij.

Door de juiste EHBO-maatregelen te nemen en alert te zijn op mogelijke complicaties, kun je insectenbeten effectief behandelen en de kans op verdere problemen verkleinen.

Misvattingen rond EHBO bij insectenbeten (wespen, bijen, mieren en teken)

Insectenbeten van wespen, bijen, mieren en teken kunnen soms ernstige reacties veroorzaken, maar er heersen veel misvattingen over de juiste EHBO-werkwijze bij deze beten. Het is belangrijk om snel te kunnen reageren en te weten wat wel en niet werkt bij het behandelen van deze incidenten.

Je moet altijd de angel van een bij of wesp eruit trekken met je handen

Een veelvoorkomende misvatting is dat je de angel van een bij of wesp direct moet verwijderen door deze met je handen eruit te trekken. Dit kan echter gevaarlijk zijn, omdat je de zak met gif die aan de angel vastzit kunt verpletteren, wat meer gif in het lichaam kan afgeven. Het beste is om de angel voorzichtig te verwijderen met een plat voorwerp, zoals een pin of een creditcard. Dit voorkomt dat er meer gif vrijkomt en vermindert het risico op een ernstiger reactie. Het is ook belangrijk om te weten dat een wesp zijn angel meerdere keren kan gebruiken, terwijl een bij alleen zijn angel één keer kan afgeven.

Een koud kompres helpt altijd bij een insectenbeet

Hoewel het toepassen van een koud kompres bij sommige insectenbeten kan helpen om de pijn te verlichten, is dit niet altijd de beste oplossing. Bij een bijensteek, bijvoorbeeld, kan het koelen de zwelling verminderen, maar bij een tekenbeet kan het kou in sommige gevallen juist het lichaam aansporen om meer gif in de huid af te geven. Het is belangrijk om eerst te beoordelen welke insectenbeet het betreft en te bepalen of koeling geschikt is. In veel gevallen kan het ook helpen om de beet goed schoon te maken en rustig te blijven.

Insectenbeten vereisen altijd medische hulp

Er bestaat de misvatting dat elke insectenbeet medische aandacht vereist, maar dit is niet altijd het geval. De meeste beten van bijvoorbeeld mieren of wespen kunnen thuis behandeld worden zonder dat medische hulp nodig is. Het is belangrijk om de symptomen goed in de gaten te houden en te weten wanneer medische hulp noodzakelijk is, zoals bij ernstige allergische reacties of bij een insectenbeet die een huidinfectie veroorzaakt. Bij ernstige reacties, zoals ademhalingsmoeilijkheden of een plotselinge zwelling van de lippen en ogen, is het wel belangrijk om onmiddellijk een arts te raadplegen.

Een tekenbeet veroorzaakt altijd de ziekte van Lyme

Er is een misverstand dat elke tekenbeet altijd leidt tot de ziekte van Lyme. In werkelijkheid is het slechts een klein percentage van tekenbeten dat deze ziekte veroorzaakt. Hoewel het belangrijk is om tekenbeten te verwijderen om het risico op infectie te verminderen, hoeft een beet niet altijd tot een ernstige aandoening te leiden. Het is echter wel essentieel om de teken snel te verwijderen en de huid goed in de gaten te houden op symptomen zoals een hoofdpijn, koorts of een huidaandoening, die mogelijk wijzen op de ziekte van Lyme.

Alcohol is altijd effectief tegen de infectie van een insectenbeet

Veel mensen denken dat het ontsmetten van een insectenbeet met alcohol altijd helpt om infectie te voorkomen. Dit is echter niet altijd het geval, omdat alcohol de huid kan uitdrogen en de genezing kan vertragen. Het is vaak beter om de beet met water en zeep te reinigen en vervolgens een antiseptische zalf of crème te gebruiken om infectie te voorkomen. Alcohol kan in sommige gevallen ook de pijn verergeren, omdat het de huid verder irriteert.

Een allergische reactie op een insectenbeet komt altijd direct na de beet voor

Een misvatting is dat de symptomen van een allergische reactie altijd direct na de insectenbeet optreden. Bij sommige mensen kan het echter enkele minuten tot uren duren voordat symptomen zoals zwelling, jeuk of zelfs ademhalingsproblemen optreden. Het is belangrijk om alert te zijn op deze symptomen, vooral bij mensen die eerder allergisch zijn voor insectenbeten. In geval van een ernstige allergische reactie kan de persoon snel in een hartstilstand terechtkomen, dus het is cruciaal om onmiddellijk medische hulp in te schakelen.

Teken kunnen niet in de winter actief zijn

Er heerst een misvatting dat teken alleen in de zomermaanden actief zijn. Dit is niet waar; teken kunnen ook in de koudere maanden actief blijven, vooral wanneer de temperatuur boven de 5°C is. Het is belangrijk om altijd beschermende maatregelen te nemen tegen teken, zoals het dragen van lange kleding en het inspecteren van de huid na het wandelen in bosrijke gebieden, ook in de winter. Teken kunnen ziekten zoals de ziekte van Lyme en huidziekten overdragen, dus het blijft van belang om voorzichtig te zijn, ongeacht het seizoen.

Met de juiste kennis en zorg kun je de meeste insectenbeten zelf effectief behandelen en het risico op complicaties minimaliseren. Het is essentieel om goed voorbereid te zijn en te weten wanneer verdere medische hulp nodig is.

Lees verder

• Wespensteek: Oorzaken, symptomen, behandeling en preventie
• Bijensteek: Symptomen en behandeling van bijensteken
• Tekenbeten voorkomen en teken verwijderen bij mensen
• Dazenbeten: Beet door paardenvliegen met pijn aan huid
• Allergische reactie op insectensteek: Symptomen & preventie