Gastro-intestinale perforatie: Gat in maag of darm

De maag, dunne darm en dikke darm maken deel uit van het maagdarmkanaal (gastro-intestinaal stelsel). In sommige omstandigheden kan zich een gat (perforatie) ontwikkelen in de wand van het maagdarmkanaal. Bij een gastro-intestinale perforatie ervaart de patiënt ernstige buikpijn, die verergert bij beweging en afneemt bij liggen. Indien onbehandeld, kan een maag- of darmperforatie leiden tot een buikvliesontsteking (peritonitis), wat vervolgens kan resulteren in bloedvergiftiging (sepsis). Een spoedoperatie is noodzakelijk, omdat anders de organen kunnen falen. Een snelle diagnose en behandeling verhogen de kans op een goede prognose en een beter herstel.

• Synoniemen voor gastro-intestinale perforatie
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Door gat in maag of darm
• Risicofactoren van perforatie van maag, dunne of dikke darm
• Aandoeningen
• Medicatie
• Medische behandelingen
• Risicogroepen
• Symptomen: Buikpijn
• Algemeen
• Peritonitis
• Sepsis
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via spoedoperatie
• Prognose van maagperforatie of darmperforatie
• Complicaties
• Preventieve maatregelen en nazorg

Synoniemen voor gastro-intestinale perforatie

Andere benamingen voor een gastro-intestinale perforatie zijn onder andere:

• darmen: darmperforatie, gescheurde darm, perforatie van de darmen
• maag: maagperforatie

Epidemiologie

Gastro-intestinale perforaties komen wereldwijd voor, maar hun incidentie varieert afhankelijk van geografische locatie, sociaaleconomische status en toegang tot medische zorg. Het aantal gevallen is toegenomen door verbeteringen in diagnostische technologieën en veranderingen in levensstijl.

Incidentie en prevalentie
De incidentie van gastro-intestinale perforaties varieert, maar studies tonen aan dat de prevalentie in geïndustrialiseerde landen hoger ligt door toegenomen gebruik van medicijnen zoals NSAID’s en corticosteroïden, die het risico verhogen. In ontwikkelingslanden blijven infecties en ongecontroleerde ziekten zoals tuberculose belangrijke risicofactoren voor perforatie.

Leeftijd en geslacht
Gastro-intestinale perforaties komen vaker voor bij ouderen, met een piekincidentie boven de 65 jaar. Er is ook een hogere prevalentie bij mannen, hoewel de spreiding in leeftijd en geslacht afhankelijk is van de onderliggende aandoening.

Geografische verschillen
In gebieden waar infecties zoals diverticulitis, appendicitis en maagzweren vaker voorkomen, is de incidentie van gastro-intestinale perforatie hoger. In ontwikkelingslanden met beperkte toegang tot medische zorg en een hogere incidentie van infectieziekten kunnen gastro-intestinale perforaties ook frequenter optreden.

Mechanisme

Een gastro-intestinale perforatie ontstaat wanneer een gaatje of scheur in de darmwand of maagwand zich ontwikkelt, wat leidt tot de lekkage van inhoud in de buikholte. Dit veroorzaakt vaak een infectie van de buikholte, wat kan leiden tot peritonitis, een levensbedreigende aandoening.

Oorzaken van perforatie
De perforatie kan worden veroorzaakt door verschillende aandoeningen, waaronder infecties zoals appendicitis, diverticulitis, maagzweren, of chronische inflammatoire darmziekten. Trauma aan de buik, zoals een verwonding door een mes of andere scherpe voorwerpen, kan ook leiden tot een perforatie.

Effecten op de buikholte
De inhoud van de maag of darmen, waaronder maagsappen, bacteriën en voedselresten, kan de buikholte binnendringen. Dit leidt tot ontsteking en infectie, die zonder behandeling snel kan verspreiden en het lichaam kan vergiftigen.

Symptomen bij perforatie
Patiënten met een gastro-intestinale perforatie ervaren meestal plotselinge, hevige buikpijn, die vaak gepaard gaat met koorts, misselijkheid en braken. De pijn is meestal scherp en kan zich snel verspreiden over de gehele buik.

Oorzaken: Door gat in maag of darm

Bij de meeste patiënten ontstaat een gat in de maag of dunne darm; slechts sporadisch is de dikke darm getroffen. De inhoud van de maag, dunne darm of dikke darm kan in de buikholte terechtkomen wanneer er een gat aanwezig is. Dit kan leiden tot het binnendringen van bacteriën, wat peritonitis (buikvliesontsteking) veroorzaakt. Peritonitis is een ontsteking van het peritoneum, de dunne laag weefsel die de buikholte bekleedt. Zonder tijdige behandeling kan peritonitis leiden tot bloedvergiftiging (sepsis), wat op zijn beurt kan resulteren in orgaanfalen. Patiënten met een gastro-intestinale perforatie hebben daarom dringende medische zorg nodig.

Risicofactoren van perforatie van maag, dunne of dikke darm

Aandoeningen

Verschillende aandoeningen kunnen leiden tot gastro-intestinale perforaties, waaronder:

• acute cholecystitis (ontsteking van de galblaas met buikpijn en koorts)
• appendicitis (ontsteking van de blindedarm)
• darmkanker
• diverticulitis (ontstekingsaandoening die de dikke darm aantast)
• darmobstructie (verstopping van de darmen)
• inflammatoire darmaandoeningen zoals de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn) en colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree)
• megacolon
• tumoren of kanker in de buik
• verwondingen of trauma aan de buik, zoals een steekwonde
• vreemde voorwerpen in het spijsverteringskanaal (zoals bijvoorbeeld een batterij)
• fecale impactie (vastzittende, droge en harde ontlasting)
• galstenen (harde afzettingen in de galblaas met galkoliek)
• ischemische colitis (ontsteking van de dikke darm door onvoldoende bloedtoevoer)
• maagzweren in de maag of dunne darm
• volvulus (darmobstructie door verdraaiing van de darm met obstipatie als gevolg)

Medicatie

Het gebruik van chemotherapie voor de behandeling van kanker brengt vaak bijwerkingen en risico's met zich mee, waaronder een gastro-intestinale perforatie. Deze complicatie kan ook optreden na het gebruik van niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's), zoals ibuprofen.

Medische behandelingen

Hoewel zeldzaam, kan een medisch onderzoek of behandeling ook leiden tot gastro-intestinale perforaties. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij een endoscopie (inwendig kijkonderzoek van het lichaam). Tijdens een colonoscopie (inwendig kijkonderzoek van de dikke darm, vaak om darmkanker op te sporen) kan er per ongeluk een perforatie ontstaan. Ook een ERCP (endoscopische retrograde cholangiopancreatografie, een inwendig kijkonderzoek van de galwegen en alvleesklier) kan een risicofactor zijn voor een maag- of darmperforatie.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen een hoger risico op het ontwikkelen van een gastro-intestinale perforatie vanwege genetische, omgevings- of gezondheidsoverwegingen.

Ouderen
Ouderen hebben een verhoogd risico door de verminderde sterkte van de darmwand en het hogere gebruik van medicatie die het risico verhoogt. Daarnaast kunnen onderliggende aandoeningen zoals diverticulitis of kanker in deze leeftijdsgroep vaker leiden tot perforatie.

Patiënten met chronische ziekten
Patiënten die lijden aan chronische inflammatoire darmziekten, zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa, hebben een verhoogd risico op perforatie. Deze aandoeningen verzwakken de darmwand, waardoor perforaties makkelijker kunnen ontstaan.

Mensen met een ongezonde levensstijl
Roken, overmatig alcoholgebruik en een slecht dieet verhogen het risico op gastro-intestinale perforatie. Patiënten die deze gewoonten combineren met een geschiedenis van maagzweren of ontstekingsziekten, lopen een aanzienlijk verhoogd risico.

Symptomen: Buikpijn

Algemeen

Een patiënt met een gastro-intestinale perforatie ervaart meestal plotselinge, ernstige en aanhoudende buikpijn. De buik kan opgezwollen zijn en voelt vaak plankhard aan. Bij een perforatie in de maag of dunne darm begint de pijn vaak acuut, terwijl de pijn bij een perforatie in de dikke darm geleidelijker kan beginnen. De pijn verergert bij beweging of druk op de buik, maar kan afnemen bij liggen. Andere symptomen zijn braken, koorts, misselijkheid, en rillingen.

Peritonitis

Wanneer een gastro-intestinale perforatie leidt tot peritonitis, kunnen symptomen optreden zoals duizeligheid, een verhoogde hartslag (tachycardie), kortademigheid, en vermoeidheid. Daarnaast kan de patiënt minder urineren (oligurie) en kan er sprake zijn van obstipatie of het niet kunnen laten van winden (winderigheid).

Sepsis

Indien peritonitis evolueert naar sepsis, kunnen symptomen zoals een snelle ademhaling (tachypneu), een verhoogde hartslag, koorts en verwardheid optreden. Sepsis is een levensbedreigende aandoening en vereist onmiddellijke medische interventie.

Alarmsymptomen

Patiënten met een gastro-intestinale perforatie presenteren zich vaak met alarmsymptomen die snel kunnen verslechteren zonder onmiddellijke behandeling. Het is cruciaal om deze symptomen tijdig te herkennen.

Plotselinge buikpijn
De meest kenmerkende alarmfout is plotselinge, hevige buikpijn, die meestal begint in het bovenste gedeelte van de buik en zich snel over de hele buik verspreidt. De pijn is intens en houdt meestal aan.

Koorts en misselijkheid
Koorts, vaak gepaard gaand met koude rillingen, is een ander veel voorkomend symptoom. Misselijkheid, braken en een algemene gevoel van ziekte kunnen de aandoening verder verergeren.

Verhoogde hartslag en ademhalingsproblemen
Patiënten kunnen tachycardie (verhoogde hartslag) en ademhalingsproblemen ervaren, wat kan wijzen op een ernstige infectie zoals peritonitis. Dit kan snel verergeren zonder medische interventie.

Diagnose en onderzoeken

Om de diagnose van een maag- of darmperforatie te bevestigen, zijn verschillende onderzoeken noodzakelijk:

• Bloedonderzoek om tekenen van infectie of mogelijk bloedverlies op te sporen.
• CT-scan om de aanwezigheid van perforaties zichtbaar te maken.
• Echografie om snel de aanwezigheid en soms de oorzaak van vrije lucht in de buikholte te detecteren.
• Röntgenfoto's van de borstkas (thoraxfoto) en de buik om lucht in de buikholte te identificeren, wat kan duiden op een perforatie.

Behandeling via spoedoperatie

Hoewel er zeldzame gevallen zijn waarbij een patiënt spontaan herstelt van een gastro-intestinale perforatie met alleen een antibioticakuur, is in de meeste gevallen een spoedoperatie noodzakelijk. Tijdens deze operatie voert de chirurg een verkennende laparotomie uit (chirurgische opening van de buikholte) en repareert hij eventuele gaten in het maagdarmkanaal. De chirurg verwijdert ook de inhoud die mogelijk in de buikholte is gelekt, waardoor hij peritonitis behandelt en sepsis voorkomt. In sommige gevallen kan het noodzakelijk zijn om een deel van de darm te verwijderen, wat kan resulteren in de noodzaak van een colostoma of ileostoma. Hierbij wordt de darminhoud verzameld in een zakje dat aan de buik is gehecht. Indien er sprake is van sepsis, krijgt de patiënt intraveneuze (via een ader) antibiotica toegediend.

Prognose van maagperforatie of darmperforatie

De prognose van een gastro-intestinale perforatie hangt af van de snelheid waarmee de diagnose wordt gesteld en de behandeling wordt gestart. Het tijdig behandelen van de perforatie kan het risico op complicaties aanzienlijk verminderen.

Uitkomsten bij snelle behandeling
Patiënten die snel medisch worden behandeld, hebben een betere prognose. Met chirurgie, antibiotica en een juiste opvolging kan het herstel goed verlopen, hoewel er nog steeds risico’s op complicaties zoals infecties bestaan.

Complicaties bij vertraagde behandeling
Als de perforatie niet snel wordt behandeld, kunnen er ernstige complicaties optreden, waaronder sepsis, peritonitis en langdurige darmdisfunctie. De mortaliteit is significant hoger bij vertraging van de behandeling.

Complicaties

Een perforatie van de maag of darm kan leiden tot ernstige complicaties zoals inwendige bloedingen en sepsis. Ook kunnen abdominale abcessen of blijvende darmschade optreden, waarbij soms een deel van de darm afsterft. Andere mogelijke complicaties na een operatie zijn wondinfecties en niet-genezende wonden. Bepaalde leefstijlfactoren, zoals het gebruik van bepaalde medicijnen (bijvoorbeeld corticosteroïden), roken, overmatig alcoholgebruik (alcoholmisbruik), en overgewicht, kunnen het risico op deze complicaties vergroten. Daarnaast kan langzame wondgenezing optreden bij patiënten met aandoeningen zoals diabetes mellitus type 2, een hematoom (bloeduitstorting), en ondervoeding.

Preventieve maatregelen en nazorg

Hoewel het niet altijd mogelijk is om gastro-intestinale perforaties volledig te voorkomen, kunnen bepaalde maatregelen het risico aanzienlijk verlagen.

Gezonde levensstijl
Het handhaven van een gezond voedingspatroon, het vermijden van overmatig alcoholgebruik en stoppen met roken kan helpen om het risico op aandoeningen te verminderen die perforaties kunnen veroorzaken.

Vroegtijdige diagnose en behandeling van aandoeningen
Het tijdig identificeren en behandelen van aandoeningen zoals maagzweren, diverticulitis en inflammatoire darmziekten kan helpen om perforaties te voorkomen. Patiënten die risico lopen, moeten regelmatig gecontroleerd worden door een arts.

Beperkingen in medicatiegebruik
Voor patiënten die langdurig NSAID’s of corticosteroïden gebruiken, kunnen alternatieve behandelingsopties of periodieke controles noodzakelijk zijn om het risico op gastro-intestinale complicaties te verminderen.

Lees verder

• Maagperforatie: Gat in maagwand met buikpijn en braken