Hersentumor: Soorten, typen, symptomen en behandeling

Een hersentumor is een gezwel of groei van abnormale cellen dat zich in de hersenen of het ruggenmerg ontwikkelt. Een goedaardige (benigne) of kwaadaardige (maligne) hersentumor verstoort mogelijk de juiste hersenfunctie. Verder zijn hersentumoren primair (ontstaan in de hersenen) of secundair (het gevolg van uitzaaiingen van kanker naar de hersenen). Hersentumoren gaan gepaard met diverse symptomen die plots of geleidelijk ontstaan en afwezig tot zeer ernstig zijn, zoals onder andere hoofdpijn, misselijkheid, problemen met het gezichtsvermogen en epileptische aanvallen. De behandeling bestaat uit chirurgie om de tumor te verwijderen, maar daarnaast zijn ook nog andere therapievormen beschikbaar. De vooruitzichten voor patiënten met een hersentumor is tot slot variabel.

• Wat is een tumor?
• Oorzaken en risicofactoren van hersentumoren
• Soorten
• Goedaardige hersentumoren
• Kwaadaardige hersentumoren
• Typen: Primaire en secundaire hersentumoren
• Risicofactoren
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Neurologisch onderzoek
• Beeldvormende onderzoeken
• Biopsie
• Behandeling van hersentumor
• Chirurgie
• Steroïden
• Radiotherapie
• Radiochirurgie
• Chemotherapie
• Revalidatie
• Ondersteuning
• Prognose van tumor in hersenen
• Complicaties
• Preventie

Wat is een tumor?

Een tumor is een weefselmassa die zich vormt doordat abnormale cellen zich ophopen. Normaal gesproken sterven de cellen in het lichaam af en worden ze vervangen door nieuwe cellen. Bij kanker en andere tumoren is deze cyclus verstoord. Tumorcellen groeien, hoewel het lichaam ze niet nodig heeft, en in tegenstelling tot normale oude cellen sterven ze niet af. Wanneer dit proces doorgaat, blijft de tumor groeien omdat er meer en meer cellen bijkomen aan het gezwel.

Oorzaken en risicofactoren van hersentumoren

De oorzaak van de meeste hersentumoren is niet bekend anno oktober 2020. De meeste hersentumoren zijn niet echt gekoppeld aan een bekende risicofactor. De enige bekende omgevingsfactor voor hersentumoren is de blootstelling aan straling, zoals radiotherapie. De meeste patiënten met hersentumoren hebben geen familiale geschiedenis van de ziekte. Af en toe zijn bepaalde hersentumoren wel gekoppeld aan genetische factoren waardoor deze in bepaalde families tot stand komen. Dit geldt vooral voor patiënten met bepaalde zeldzame genetische aandoeningen zoals neurofibromatose (afwijkingen aan onder andere huid en ogen) of het Li-Fraumeni-syndroom (ziekte met verhoogd risico op kanker). De leeftijd is ook een risicofactor. Patiënten in de leeftijd tussen 65 en 79 jaar vormen de populatie met de meeste kans op de diagnose van een hersentumor.

Soorten

Er zijn tussen de 120 en 150 soorten hersentumoren bekend. Hersentumoren zijn in te delen als goedaardig of kwaadaardig.

Goedaardige hersentumoren

Goedaardige hersentumoren zijn niet zo agressief als kwaadaardige tumoren. Het gezwel of de massa van abnormale cellen bevat geen kankercellen. Goedaardige hersentumoren groeien langzaam, hebben veelal duidelijk gedefinieerde grenzen en verspreiden zich meestal niet (metastaseren) naar ander weefsel. Ze zitten meestal niet diep geworteld in het weefsel waardoor een chirurgische verwijdering bij de meeste patiënten gemakkelijker verloopt. Ze komen echter soms ook terug, al gebeurt dit minder vaak dan bij kwaadaardige tumoren.

Kwaadaardige hersentumoren

Een kwaadaardige hersentumor bevat kankercellen en heeft ook vaak geen duidelijke grenzen. Deze tumoren groeien snel en dringen andere hersengebieden binnen waardoor deze gevaarlijk zijn. Doorgaans zijn ze ook lastiger operatief te verwijderen omdat ze dieper in het hersenweefsel zijn binnengedrongen.

Typen: Primaire en secundaire hersentumoren

Tumoren in de hersenen zijn primair of secundair van aard.

Primaire hersentumor
Als de tumor ontstaan is in de hersenen zelf, is dit gekend als een primaire hersentumor. Primaire tumoren zijn 'gliaal', wat betekent dat ze gevormd zijn uit de gliacellen van de hersenen, of anders zijn ze niet-gliaal, wat betekent dat ze zich hebben ontwikkeld op of in de structuren van de hersenen zoals de zenuwen, de bloedvaten en de klieren.

Voorbeelden van goedaardige primaire hersentumoren
Enkele voorbeelden van goedaardige primaire hersentumoren zijn:

• chordomen (kwaadaardige primaire bottumor)
• craniofaryngiomen
• gangliocytomen
• glomus jugulare
• hypofyse adenomen
• meningiomen (tumor op hersen- en ruggenmergsvliezen)
• pineocytomen
• schwannomen

Voorbeelden van maligne primaire hersentumoren
Enkele voorbeelden van kwaadaardige primaire hersentumoren omvatten:

• astrocytomen (tumoren die voortkomen uit astrocyten en aanwezig zijn in de hersenen of het ruggenmerg)
• ependymomen (tumor in hersenen of ruggenmerg)
• glioblastoma multiforme
• gliomen (primaire hersentumor met schade aan de hersenen)
• hersenstamgliomen
• medulloblastomen (hersentumor in kleine hersenen)
• oligodendrogliomen
• oogzenuwgliomen
• pineoblastomen
• primitieve neuroectodermale tumoren

Secundaire hersentumor
Naast primaire tumoren zijn er metastatische (uitgezaaide) tumoren. Deze tumoren zijn tumoren die ergens anders in het lichaam zijn begonnen, zoals de borst (borstkanker), de longen (longkanker), de darmen (darmkanker), de nieren (nierkanker), de huid (melanoom). De kankercellen zijn 'gemigreerd' (zich verplaatst) of verspreidt naar de hersenen (hersenmetastasen), meestal via de bloedbaan. Secundaire hersentumoren komen meestal voor bij patiënten met een voorgeschiedenis van kanker. Af en toe is een metastatische hersentumor het eerste teken van kanker dat elders in het lichaam is begonnen. Bij volwassenen komen secundaire hersentumoren veel vaker voor dan primaire hersentumoren.

Risicofactoren

Hersentumoren kunnen optreden zonder duidelijke oorzaak, maar verschillende risicofactoren kunnen de kans op het ontwikkelen van een hersentumor verhogen:

Genetische aanleg
Erfelijke genetische aandoeningen zoals neurofibromatose type 1 en 2, tubereuze sclerose en Li-Fraumeni syndroom verhogen het risico op hersentumoren. Mensen met een familiegeschiedenis van deze aandoeningen hebben een verhoogd risico.

Radiatietherapie
Vroegere blootstelling aan hoge doses straling, zoals bij radiatietherapie voor kankerbehandeling, kan het risico op het ontwikkelen van hersentumoren verhogen.

Leeftijd en geslacht
Hersentumoren komen op elke leeftijd voor, maar sommige typen hebben een voorkeur voor bepaalde leeftijdsgroepen. Bijvoorbeeld, medulloblastomen komen vaker voor bij kinderen, terwijl gliomen vaker worden gediagnosticeerd bij volwassenen. Ook kunnen bepaalde hersentumoren vaker bij mannen of vrouwen voorkomen, afhankelijk van het type.

Immuunsysteemstoornissen
Personen met een verzwakt immuunsysteem, zoals bij HIV/AIDS of immunosuppressieve therapieën, hebben mogelijk een verhoogd risico op hersentumoren.

Omgevingsfactoren
Er is enig bewijs dat blootstelling aan bepaalde chemische stoffen en milieuverontreinigende stoffen het risico op hersentumoren kan verhogen, hoewel het bewijs nog niet volledig sluitend is.

Symptomen

De symptomen van een hersentumor zijn variabel, en hangen af van het type en de locatie van de tumor. Sommige patiënten ervaren geen symptomen en weten pas dat ze hier aan lijden wanneer ze een beeldvormend onderzoek krijgen voor een ander probleem, of anders verschijnen pas symptomen als de tumor groot genoeg is. Diverse symptomen treden langzaam of snel op en nemen geleidelijk toe of verschijnen plots in de vorm van een aanval.

Veel voorkomende symptomen van hersentumoren zijn:

• aanhoudende hoofdpijn (bij circa de helft van de patiënten) / druk in het hoofd voelen
• braken
• concentratieproblemen
• coördinatieproblemen
• desoriëntatie
• duizeligheid
• een verlies van evenwicht
• epileptische aanvallen (bij circa de helft van de patiënten)
• misselijkheid
• persoonlijkheidsveranderingen
• problemen met de balans
• problemen met het begrijpen van informatie
• problemen met het gehoorvermogen
• problemen met het gezichtsvermogen (oogproblemen bij een hersentumor)
• problemen met het kortetermijngeheugen
• problemen met het lopen
• slaperigheid
• spraakproblemen
• tintelingen of stijfheid aan één kant van het lichaam
• trage reacties
• vermoeidheid
• zwakte aan één kant van het lichaam of verwardheid over rechts en links

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van hersentumoren kunnen variëren afhankelijk van de grootte en locatie van de tumor. Veel voorkomende symptomen zijn:

Hoofdpijn
Aanhoudende of verergerende hoofdpijn, vooral als deze 's ochtends erger is of gepaard gaat met misselijkheid, kan een teken zijn van een hersentumor.

Veranderingen in bewustzijn of mentale toestand
Verlies van bewustzijn, verwarring, geheugenverlies of andere veranderingen in mentale functies kunnen wijzen op een hersentumor.

Neurologische symptomen
Verlies van motorische functies, problemen met coördinatie, toevallen of spraakproblemen kunnen duiden op een hersentumor, afhankelijk van de locatie van de tumor in de hersenen.

Visuele en gehoorproblemen
Wazig zien, dubbelzien of gehoorverlies kunnen symptomen zijn als de tumor druk uitoefent op de gebieden van de hersenen die verantwoordelijk zijn voor visie of gehoor.

Misselijkheid en braken
Onverklaarbare misselijkheid en braken kunnen optreden als gevolg van verhoogde intracraniale druk door een hersentumor.

Diagnose en onderzoeken

Neurologisch onderzoek

Een arts voert een neurologisch onderzoek uit. De arts spoort problemen op die een hersentumor mogelijk veroorzaken. Hiervoor test hij:

• de balans
• de coördinatie
• de gevoeligheid van de huid
• de handsterkte
• de kracht van de ledematen
• de mentale behendigheid
• de reflexen
• het geheugen
• het gehoorvermogen
• het gezichtsvermogen

Beeldvormende onderzoeken

Ook zet de arts beeldvormende onderzoeken in om de locatie, grootte en ernst van de hersentumor te bepalen zoals:

• een angiografie (radiografisch beeld van de bloedvaten in de hersenen)
• een CT-scan
• een EEG (elektro-encefalografie: hersenfilmpje)
• een MRI-scan
• een PET-scan

Biopsie

Als een arts vermoedt dat een patiënt een hersentumor heeft, voert hij wellicht een biopsie uit. Dit is een chirurgische procedure waarbij de arts een deel van de tumor verwijdert. De arts stuurt dit tumorweefsel naar een laboratorium voor verdere onderzoeken. De biopsie onthult de aanwezigheid van een hersentumor.

Behandeling van hersentumor

Een medisch team van specialisten stelt een behandelplan op. De artsen letten hierbij op volgende factoren:

• de algemene gezondheid van de patiënt
• de grootte van de tumor
• de leeftijd van de patiënt
• de locatie van de tumor
• de medische geschiedenis van de patiënt
• de tolerantie voor bepaalde behandelingen
• de waarschijnlijkheid van de verspreiding van de tumor
• het tumortype

Chirurgie

Normaal gesproken tracht de chirurg eerst zoveel mogelijk van de hersentumor te verwijderen. De chirurg probeert dit te bewerkstelligen zonder het hersenweefsel rondom de tumor te beschadigen. Niet altijd is het mogelijk om de hele tumor te verwijderen. De chirurg voert dan eerst een operatie uit om zoveel mogelijk van het tumorweefsel te verwijderen en zet daarna dan radiotherapie of chemotherapie in om de rest te verwijderen. Chirurgie is ook inzetbaar om een stukje van de tumor te verwijderen om een nauwkeurige diagnose te kunnen stellen.

Steroïden

Een arts schrijft soms steroïden voor. Deze steroïden verminderen de opbouw van de zwelling rond een tumor en verminderen ook tijdelijk de symptomen. Hierdoor voelt een patiënt met een hersentumor zich over het algemeen beter. Steroïden verkleinen de tumor niet, maar ze hebben een toxisch (giftig) effect op bepaalde tumorcellen in bepaalde soorten hersentumoren.

Radiotherapie

Radiotherapie vernietigt tumorcellen, waardoor de tumor verkleint, of voorkomt de groei van een hersentumor. Een extern apparaat stuurt stralen van intense energie naar de hersenen. De straling van radiotherapie maakt echter geen onderscheid tussen tumorcellen en gezonde cellen. Daardoor lopen beide soorten cellen schade op.

Radiochirurgie

Stereotactische radiochirurgie is een speciale vorm van radiotherapie waarmee de arts een precieze dosis straling toedient in de vorm van een röntgenbundel. Ze richten de straling alleen op het hersengebied waar de tumor aanwezig is. Dit vermindert het risico op schade aan het gezonde hersendeel van de patiënt.

Chemotherapie

Een patiënt met een hersentumor die chemotherapie krijgt, krijgt specifieke geneesmiddelen toegediend. Deze geneesmiddelen zijn meestal inzetbaar voor de behandeling van kwaadaardige en andere, meer ernstige tumoren. Het medicijn voorkomt dat de hersentumor groeit en zorgt er ook voor dat de tumorcellen zich niet dupliceren. Chemotherapie zorgt er voor dat de tumorcellen kunstmatig afsterven. Wel treden soms bijwerkingen op bij chemotherapie.

Revalidatie

Een patiënt die revalideert na een operatie wekt samen met diverse therapeuten:

• een ergotherapeut helpt bij dagelijkse activiteiten zoals het gebruik van de badkamer, baden en aankleden
• een fysiotherapeut herstelt de kracht en balans
• een logopedist pakt spreekproblemen aan, helpt de gedachten uit te drukken of helpt bij slikproblemen

Ondersteuning

Nadat een patiënt is gediagnosticeerd met een hersentumor, ontstaat vaak een zeer stressvolle tijd. Diverse contactgroepen bieden zorg en ondersteuning aan patiënten met hersentumoren. Ook is een verwijzing naar een psycholoog soms nuttig.

Prognose van tumor in hersenen

Het overlevingspercentage na de diagnose van een hersentumor is afhankelijk van d leeftijd, het type tumor en andere factoren. De vijfjaarsoverleving na de diagnose van een primaire kwaadaardige hersentumor of andere tumoren van het centrale zenuwstelsel bedraagt 33,8 procent.

Complicaties

Complicaties van hersentumoren kunnen ernstig zijn en omvatten:

Verhoogde intracraniale druk
Een hersentumor kan de druk in de schedel verhogen, wat kan leiden tot ernstige hoofdpijn, braken en bewustzijnsverlies.

Neurologische schade
Afhankelijk van de locatie van de tumor kan er schade ontstaan aan belangrijke hersengebieden, wat kan resulteren in langdurige motorische en cognitieve stoornissen.

Epileptische aanvallen
Hersentumoren kunnen epileptische aanvallen veroorzaken, die moeilijk te beheersen kunnen zijn en de kwaliteit van leven beïnvloeden.

Hydrocephalus
De tumor kan de normale cerebrospinale vloeistofstroom blokkeren, wat leidt tot hydrocephalus (ophoping van vocht in de hersenen) en verdere neurologische problemen.

Behandelingseffecten
Behandelingen zoals chirurgie, radiotherapie en chemotherapie kunnen zelf ook complicaties met zich meebrengen, waaronder infecties, schade aan gezond hersenweefsel, en bijwerkingen zoals vermoeidheid en misselijkheid.

Preventie

Hoewel het niet mogelijk is om hersentumoren volledig te voorkomen, kunnen bepaalde maatregelen het risico verminderen of de vroegtijdige opsporing bevorderen:

Gezonde levensstijl
Een gezonde levensstijl met een evenwichtig dieet en regelmatige lichaamsbeweging kan bijdragen aan een algemeen gezond lichaam en mogelijk het risico op het ontwikkelen van kanker verlagen.

Vermijden van schadelijke blootstellingen
Probeer blootstelling aan schadelijke chemische stoffen en milieuverontreinigende stoffen te minimaliseren. Hoewel het bewijs voor een direct verband met hersentumoren beperkt is, kan het reduceren van blootstellingen gunstig zijn voor de algehele gezondheid.

Regelmatige medische controles
Bij een familiegeschiedenis van erfelijke aandoeningen die het risico op hersentumoren verhogen, kan genetische screening en regelmatige medische controles nuttig zijn voor vroegtijdige detectie.

Bewustzijn van symptomen
Het vroegtijdig herkennen van symptomen en onmiddellijk medische hulp zoeken kan helpen bij de vroege diagnose en behandeling, wat de uitkomst kan verbeteren.

Lees verder

• Glioom: Primaire hersentumor met schade aan hersenen
• Ependymoom: Tumor in hersenen of ruggenmerg
• Oogproblemen bij hersentumor: Locatie en symptomen aan ogen
• Hersenmetastasen: Uitzaaiingen van kanker in hersenen
• Meningeoom: Tumor op hersen- en ruggenmergsvliezen